بیماری های کودکان چیست؟ – آموزش + روش های درمان به زبان ساده

بیماری به وضعیتی گفته می‌شود که سیستم‌های بدن فعالیت خود را به خوبی انجام نمی‌دهند. این وضعیت ممکن است به دلیل تغییرات ژنتیکی، ورود میکروب‌ها به بدن، آسیب فیزیکی اندام‌ها و تغییر غلظت مولکول‌های شیمیایی بدن ایجاد شود. این تغییرات در بزرگسالان و کودکان با شدت متفاوتی ایجاد می‌شود و مشکلات متفاوتی ایجاد می‌کند. کودکان توانایی کمتری برای مراقبت از خود دارند و سیستم ایمنی آن‌ها در سال‌های ابتدایی تولد از ضعیف‌تر است. به همین دلیل ممکن است به بیماری‌های میکروبی بیشتری مبتلا شوند. این بیماری های کودکان به دلیل ورود باکتری‌ها، قارچ‌ها یا ویروس‌ها به دستگاه تنفس و دستگاه گوارش کودکان ایجاد می‌شوند. بیماری‌های ژنتیکی ازجمله بیماری ها کودکان است که ممکن است که علائم ان در بدو تولد یا سال‌های بعدی زندگی نشان داده می‌شود. بیماری‌های سیستم عصبی بر جسم، ذهن و روان کودکان اثر می‌گذارد. این بیماری‌ها ممکن است حرکت اندام‌ها یا فرایندهای یادگیری را مختل کند. در این مطلب از مجله فرادرس شایع‌ترین بیماری های کودکان و روش‌های درمان آن‌ها را توضیح می‌دهیم.

بیماری های کودکان چیست؟

بیماری به حالتی گفته می‌شود که فعالیت بدن را تغییر می‌دهد. در این حالت بدن قادر نیست فعالیت‌های معمول خود را درست انجام دهد. کودکان به دلیل سیستم ایمنی ضعیف‌تر در معرض بیماری‌های بیشتری قرار دارند. بسیاری از بیماری‌ها بین کودکان و بزرگسالان مشترک است. اما شدت بعضی از بیماری‌ها در کودکان به خصوص در سال‌های اول زندگی بیشتر است و بعضی بیماری‌ها فقط در کودکان ایجاد می‌شود. بعضی از بیماری‌ها با تشخیص در دوران کودکی درمان می‌شوند و بعضی از آن‌ها تا پایان عمر همراه فرد هستند. در این مطلب از مجله فرادرس تعدادی از بیماری های کودکان ازجمله زردی نوزادان و بیماری‌های دستگاه تنفسی، سیستم اندوکرین، دستگاه گوارش، خون و سیستم عصبی کودکان را توضیح می‌دهیم.

زردی نوزادان چیست؟

«زردی» (Jaundice) یا یرقان، یکی از بیماری‌های متداول و بی‌خطر بدو تولد در بعضی کودکان است. در این بیماری پوست و صلبیه چشم کودک زرد، ادرار زرد تیره و مدفوع کم‌رنگ است. علائم این بیماری معمولا به روز پس از تولد ایجاد می‌شود و تا دو هفته ادامه دارد. زردی در بیشتر کودکان بدون نیاز به مداخله پزشک درمان می‌شود. دلیل زردی پوست افزایش رنگدانه بیلی‌روبین در خون است. این رنگدانه از تجزیه هموگلوبین گلبول‌های قرمز تشکیل و در کبد جذب می‌شود. تعداد گلبول‌های قرمز در کودکان زیاد است. این سلول‌ها به سرعت تجزیه و با سلول‌های جدید جایگزین می‌شوند. به همین دلیل غلظت بیلی‌روبین خون افزایش می‌یابد. به علاوه کبد کودکان کامل تکامل نیافته است و بیلی‌روبین کمتری از خون جذب می‌کند.

در مواردی که غلظت بیلی‌روبین خون بسیار بیشتر از مقدار طبیعی است برای پیشگیری از آسیب‌های مغزی نیاز به درمان زردی با نوردرمانی یا تعویض خون است. در نوردرمانی کودک را زیر نور آبی قرار می‌دهند. این نور کمک می‌کند به شکسته شدن بیلی‌روبین و جذب آن از کبد کمک می‌کند. در تعویض خون، خون کودک با خون اهداکننده مناسب جایگزین می‌شود.

بیماری های تنفسی کودکان

سرفه‌های شدید، سرفه‌های متناوب بیش از یک یا دو هفته، دشواری تنفس، خس‌خس سینه، تنفس غیرعادی، احساس ناراحتی در قفسه سینه، گوش یا بینی، افزایش مخاط بینی، گرفتگی بینی، خونریزی مدام متناوب بینی و خلط خونی در زمان سرفه علائم بیماری‌های تنفسی در کودکان است. این علائم ممکن است به دلیل برونشیت حاد یا مزمن، آلرژی، عفونت سینوس‌ها یا سینوزیت، مسدود شدن مجاری تنفسی بالایی، سرماخوردگی، آنفولانزا ایجاد شود.

برونشیت حاد یا مزمن

«برونشیت» (Bronchitis) یکی از بیماری های کودکان است که به دلیل عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی در دستگاه تنفسی ایجاد می‌شود. این عفونت معمولا از بینی، گوش، گلو یا سینوس‌ها شروع می‌شود و التهاب نایژه‌ها را به دنبال دارد. این بیماری با سرفه‌های خشک یا سرفه‌های خلط‌دار همراه است. در موارد شدید برونشیت منجر به التهاب ریه‌ها می‌شود که با افزایش سرعت تنفس، استفراغ، درد قفسه سینه، درد ماهیچه‌های پشت، سوزش گلو، کاهش اشتها و تب همراه است.

تمام علائم به غیر از سرفه ۷ تا ۱۴ روز ادامه دارد. سرفه‌ها ممکن است ۳ تا ۴ هفته ادامه داشته باشند. این بیماری معمولا با معاینه قفسه سینه و گلو تشخیص داده می‌شود. اما برای بررسی بیماری‌های دیگر ازجمله آسم و ذات‌الریه، پزشک از تصویربرداری اشعه X قفسه سینه، سنجش اکسیژن خون و نمونه‌برداری خلط بینی یا دهان استفاده کند.

درمان این بیماری به سن، علائم، وضعیت کلی سلامت کودک و شدت بیماری بستگی دارد. استراحت، مصرف مایعات بیشتر و بخور روش‌هایی است که به کاهش علائم کودک شما کمک می‌کند. پزشک ممکن است برای کاهش درد و تب استامینوفن یا ایبوپروفن تجویز کند. به علاوه برای کودکان بالای چهار سال داروهای ضد سرفه نیز تجویز می‌شود. برای درمان این بیماری معمولا آنتی‌بیوتیک تجویز نمی‌شود.

سینوزیت

سینوزیت یکی دیگر از بیماری های کودکان است که به دلیل التهاب غشای مخاطی سینوس‌ها ایجاد می‌شود و با افزایش مخاط بینی، گرفتگی بینی و درد صورت همراه است. سینوس‌ها حفره‌های بینی و استخوان‌های فرونتال، اتموئیدی، فک بالایی و اسفنوئیدی صورت هستند که در شرایط طبیعی از هوا پر شده می‌شوند. این حفره‌ها وزن سر را کاهش می‌دهند، لایه مخاطی آن‌ها به سیستم ایمنی بینی کمک می‌کند، به مرطوب شدن هوای ورودی به بخش‌های داخلی سیستم تنفسی کمک می‌کنند و در تولید صدا نقش دارند.

التهاب سینوس‌ها ممکن است به دلیل عفونت ویروسی یا باکتریایی سینوس‌ها، ذرات گرد و غبار ، آلرژی و دود سیگار ایجاد شود. سینوزیت مثل سرماخوردگی با گرفتگی بینی، آبریزش بینی و سرفه‌همراه است. این علائم در طول شب بیشتر می‌شود. اما علائم سرماخوردگی معمولا پس از ۷ تا ۱۰ روز و بدون درمان از بین می‌روند. به علاوه سینوزیت باکتریایی کودکان با تب، مشکل تنفسی، احساس تهوع، کم‌اشتهایی، احساس درد با فشار در صورت، سر درد یا چشم درد همراه است. این بیماری معمولا بدون نیاز به مداخله پزشک درمان می شود.

استفاده از کیسه آب‌گرم، بخور و شست و شوی بینی با نرمال سالین یا آب‌نمک به کاهش علائم کمک می‌کند. «استرپتوکوکوس نومونیا» (Streptococcus pneumonia)، «هموفیلوس انفولانزا» (Haemophilus influenzae) و «مورکسلا کاتارالیس» (Moraxella catarrhalis) باکتری‌های عامل سینوزیت در کودکان هستند. عفونت دندان، انحراف بینی، ورود جسم خارجی به بینی، رفلاکس معده، سندروم نقص ایمنی، بیماری سیستیک فیبروزیس و ناهنجاری‌های بدوتولد سقف دهان احتمال ابتلا به سینوزیت را افزایش می‌دهد. در مواردی که بیماری بدون مداخله درمان نمی‌شوند، پزشک از تجویز آنتی‌بیوتیک و آنتی‌هیستامین‌ها برای درمان استفاده می‌کند.

آلرژی

آلرژی واکنش غیرطبیعی سیستم ایمنی بدن به عوامل غیرمیکروبی است. به این عوامل آلرژن گفته می‌شود. بعضی موادغذایی (ازجمله شیر گاو، تخم مرغ، ماهی، صدف، بادام زمینی و درختی، سویا و گلوتن گندم)، گرد و غبار، دانه‌های گرده و بعضی داروها متداول‌ترین آلرژن‌های کودکان هستند. لنفوسیت‌های B، گلبول‌های سفیدی هستند که در پاسخ به آلرژن‌ها آنتی‌بادی E ترشح می‌کنند.

این آنتی‌بادی سبب ترشح مولکول‌های شیمیایی دیگر ازجمله آنتی‌هیستامین‌ها و سیتوکین‌ها می‌شود. این مولکول‌ها سبب گرفتگی بینی، آبریزش چشم و بینی، استفراغ و در موارد شدید شوک آنافیلاکسی همراه می‌شوند. در شوک آنافیلاکسی قطر مسیرهای هوایی و فشار خون ناگهانی و به شدت کاهش می‌یابد. این شوک ممکن است منجر به مرگ شود.

اگر سرماخوردگی کودک بیش از دو هفته طول کشید یا هر سال در زمان مشخصی سرما می‌خورد، ممکن است نسبت به یک ماده خاص آلرژی داشته باشد. برای تشخیص آلرژی پزشک آلرژن‌های متدوال را روی بخش کوچکی از پوست امتحان یا از آزمایش خون استفاده می‌کند. درمان مشخصی برای آلرژی وجود ندارد. اما می‌توان علائم آن را کنترل کرد. بهترین روش کنترل آلرژی شناخت آلرژن‌های کودک و پرهیز از آن‌ها است. آنتی‌هیستامین‌ها، قطره چشم و اسپری بینی داروهایی است که برای این بیماری تجویز می‌شود.

پنومونی

سینه‌پهلو، ذات الریه یا «پنومونی» (Pneumonia) یکی دیگر از بیماری های کودکان و با عفونت ریه‌ها همراه است. ریه‌ها از مجاری تنفسی تشکیل شده‌اند که به کیسه‌های هوایی ختم می‌شود. دیواره این کیسه‌های کوچک از یک لایه سلول تشکیل می‌شود و محل اصلی تبادل اکسیژن و دی‌اکسید کربن با خون است. این کیسه‌ها معمولا از هوای دم یا بازدم پر هستند. اما در پنومونی کیسه‌ها مخاط، چرک یا مایع میان‌بافتی کیسه‌ها را پر و از تبادل اکسيژن جلوگیری می‌کند.

ویروس‌ها ازجمله ویروس آنفولانزا و ویروس سن‌سیشیال تنفسی (Respiratory Ssyncytial Virus | RSV) عامل اصلی ذات‌الریه در کودکان هستند. علائم ذات‌الریه ویروسی به مرور ایجاد می‌شود و شدید نیست. این نوع ذات‌الریه معمولا پس از ۴ تا ۶ هفته بهبود می‌یابد. در بعضی موارد آلودگی باکتریایی ازجمله عفونت‌های استرپتوکوکوس نومونیا، مایکوپلاسما نومونیا و پرتوسیس منجر به ذات‌الریه می‌شود. علائم این نوع ذات‌الریه سریع‌تر از نوع ویروسی گسترش پیدا می‌کند و با تب ناگهانی بالا، سرفه و تنفس سریع همراه است. این نوع ذات‌الریه معمولا پس از ۱ تا ۲ هفته بهبود می‌یابد.

پزشک با معاینه قفسه سینه، بررسی تنفس و تصویربرداری اشعه X از قفسه سینه، این بیماری را تشخیص می‌دهد. درمان این بیماری بر اساس عامل آن تعیین می‌شود. برای درمان ذات‌الریه ویروسی از داروهای ضدویروسی و برای درمان ذات‌الریه باکتریایی از آنتی‌بیوتیک‌ها استفاده می‌شود.

سرماخوردگی

«سرماخوردگی» (Cold) یکی دیگر از بیماری‌های واگیردار کودکان است. این بیماری به دلیل عفونت‌های ویروسی بخش‌های بالایی سیستم تنفسی ایجاد می‌شود. بزرگسالان به ندرت اما کودکان بین ۶ تا ۸ بار در سال به سرماخوردگی مبتلا می‌شوند. «راینوویروس‌ها» (Rhinoviruses) عامل اصلی سرماخوردگی هستند. این ویروس‌ها در ذرات هوا و روی اجسام اطراف وجود دارد. راینوویروس‌ها مخاط بینی و گلو را آلوده و پاسخ ایمنی ایجاد می‌کنند.

خارش گلو، آبریزش و گرفتگی بینی اولین علائم سرماخوردگی هستند. به علاوه این بیماری با احساس خستگی، سوزش گلو، سرفه، سردرد، تب خفیف، درد ماهیچه‌ها و کاهش اشتها همراه است. مخاط بینی در این بیماری افزایش می‌یابد و رنگ آن به سبز یا زرد تغییر می‌کند. علائم سرماخوردگی ۲ تا ۳ روز پس از آلودگی ویروسی شروع می‌شود و معمولا تا یک هفته ادامه دارد.

پزشک با معاینه گوش، حلق و بینی کودک بیماری را تشخیص می‌دهد و در بعضی از موارد برای اطمینان از کشت خلط استفاده می‌کند. بدتر شدن علائم بیماری پس از ۳ روز، نشانه‌ای از سینوزیت، برونشیت، پنومونی یا عفونت استرپتوکوکی گلو است. برای کاهش تب، درد ماهیچه‌ای و سردرد، استامینوفن یا ایبوپروفن تجویز می‌شود. تجویز آنتی‌هیستامین‌ها و داروهای بازکننده گرفتگی بینی برای کودکان زیر ۶ سال توصیه نمی‌شود.

آنفولانزا

آنفولانزا یکی دیگر از بیماری‌های دستگاه تنفسی و واگیردار است. علائم این بیماری شبیه سرماخوردگی اما بسیار شدیدتر از آن است. عامل اصلی آنفولانزا ویروس آنفولانزا است. تب ناگهانی، لرز، سردرد، درد ماهیچه، سرگیجه، خستگی، بی‌اشتهایی، آبریزش بینی، احساس تهوع و استفراغ، ضعف، گوش‌درد و اسهال علائم این بیماری است که معمولا دو روز پس از آلودگی ویروسی نشان داده می‌شود. این ویروس در قطرات عطسه و سرفه فرد مبتلا وجود دارد و از راه تماس به فرد دیگر منتقل می‌شود. برای کاهش درد و تب این بیماری از استامینوفن و برای کاهش علائم آن از داروهای ضدویروسی ازجمله «اوسلتاویمیر» (Oseltamivir)، «زانامیویر» (Zanamivir) و «پارا میویر» (Peramivir) تجویز می‌شود. استراحت و مصرف مایعات به کاهش علائم و بهبود سریعتر کودک کمک می‌کند.

لانژیت و فارنژیت

«لانژیت» (Laryngitis) به التهاب مخاط تارهای صوتی حنجره یا «لارینکس» (Larynx) و «فارنژیت» (Pharyngitis) به التهاب مخاط گلو یا «فارینکس» (Pharynx) گفته می‌شود. لارنژیت به دلیل آنفولانزا، سرماخوردگی یا آلرژی، بلند صحبت کردن، داد زدن یا ورود اسید از معده به گلو ایجاد می‌شود. در این بیماری صدای کودک تغییر می‌کند و گرفته یا دورگه می‌شود. این بیماری معمولا پس از دو هفته بهبود می‌یابد.

قرمز شدن، درد، تورم، تغییر صدا و گوش‌درد علائم فارنژیت هستند. این بیماری در بسیاری از موارد با التهاب لوزه‌ها همراه است. لوزه‌ها، گره‌های لنفاوی بزرگ انتهای گلو هستند که به سیستم ایمنی بدن کمک می‌کنند. فارنژیت یا گلودرد بیشتر علائم بیماری‌های دیگر دستگاه تنفسی است و به دلیل عفونت‌های باکتریایی، ویروسی و قارچی، آلرژی‌ها، سینوزیت، اسید معده و خراش ایجاد می‌شود. ویروس‌های آنفولانزا، پاراآنفولانزا، راینوویورس، کروناویروس، آدنویوروس و ویروس سن‌سیشیال تنفسی، بیشترین عوامل ایجاد فارنژیت کودکان هستند.

بیماری های غدد کودکان

اگر در بخش قبلی این مطلب با ما همراهی کرده باشید، با انواع بیماری های کودکان در دستگاه تنفس آشنا شده‌اید. در این بخش بیماری‌های سیستم اندوکرین و غدد کودکان را توضیح می‌دهیم. سیستم اندوکرین بدن مجموعه‌ای از غدد درون‌ریز است که با ترشح هورمون‌ها فعالیت اندام‌های مختلف را تنظیم می‌کند. هورمون‌ها مولکول‌های پروتئینی با استروئیدی هستند که در غدد سنتز می‌شوند و خون آن‌ها را به بافت هدف منتقل می‌کند. تغییر تعادل هورمون‌ها با تغییر بسیاری از فعالیت‌های بدن همراه است. دیابت، اختلال در جذب مواد معدنی و رشد استخوان‌ها، اختلال رشد و اختلال متابولیسم چربی‌ها به دلیل تغییر تعادل هورمونی در بدن کودکان ایجاد می‌شود. در این بخش از مطلب مجله فرادرس اختلال‌های غده پانکراس، هیپوفیز، تیروئید و فوق کلیه را بررسی می‌کنیم.

دیابت کودکان

دیابت یکی از بیماری های کودکان و بزرگسالان است. در این بیماری جذب گلوکز (منبع اصلی انرژی بدن) مختل می‌شود. این بیماری به انواع یک و دو تقسیم می‌شود. در دیابت نوع یک سنتز و ترشح هورمون انسولین متوقف می‌شود. این هورمون از سلول‌های اندوکرین پانکراس ترشح می‌شود و انتقال گلوکز از خون به سلول‌ها را افزایش می‌دهد. توقف ترشح این هورمون با افزایش گلوکز خون همراه است. تشنگی مدام، افزایش دفعات ادرار، گرسنگی زیاد، بوی استن در نفس‌ها، کاهش وزن ناگهانی، احساس خستگی، تحریک‌پذیری و تغییر خلق از علائم این بیماری است. برای کنترل این بیماری کودک باید در فواصل زمانی منظم انسولین تزریق کند و قند خون او مرتب اندازه‌گیری شود.

در دیابت نوع دو سنتز و ترشح هورمون انسولین تغییر نمی‌کند. اما تعداد یا کارایی گیرنده‌های سلولی انسولین کاهش می‌یابد. در نتیجه با وجود اینکه انسولین و گلوکز در خون وجود دارد، سلول‌های ماهیچه‌ای، بافت چربی و کبد قادر به دریافت گلوکز نیستند. این بیماری در بزرگسالان شایع‌تر از کودکان است. علائم این بیماری شبیه دیابت نوع یک است. عدم فعالیت و مصرف زیاد مواد غذایی فراوری شده و شیرینی‌ها احتمال ابتلا به این نوع دیابت را افزایش می‌دهد.

بیماری های غده هیپوفیز

هیپوفیز غده‌ای بسیار کوچک در بخش‌های پایینی مغز است که زیر هیپوتالاموس قرار دارد. این غده با ترشح هورمون‌های آدرنوکورتیکوتروپیک، رشد، تحریک‌کننده تیروئید (TSH)، گونادوتروپین‌ها، پرولاکتین، آنتی‌دیورتیک و اکسی‌توسین فعالیت سایر غدد اندوکرین بدن را کنترل می‌کند. در نتیجه پرکاری یا کم‌کاری این غده با تغییر فشار خون، متابولیسم بدن، رشد و بسیاری از فعالیت‌های بدن همراه است. کم‌کاری غده هیپوفیز به دلیل تومورهای خوش‌خیم این غده، آسیب‌های مغزی، بیماری‌های خودایمنی، آسیب هیپوتالاموس و عفونت‌ها ایجاد می‌شود.

قند خون پایین (هیپوگلایسمی)، رشد کند، قد کوتاه، تاخیر شروع بلوغ، کاهش یا افزایش وزن بی‌دلیل، حساسیت به سرما، پف‌کردگی صورت و دوبینی از علائم این بیماری است. برای تشخیص این بیماری از آزمایش خون، سی‌تی اسکن، MRI و تصویربرداری اشعه X استفاده می‌شود. آزمایش خون غلظت هورمون‌های هیپوفیز و تصویربرداری‌ها تغییرات مورفولوژی این غده را بررسی می‌کند. تجویز هورمون‌های هیپوفیزی و جراحی (در صورت وجود تومور) روش‌های درمان این بیماری است. کاهش هورمون رشد یکی از اختلال‌هایی است که به دلیل کم‌کاری غده هیپوفیز ایجاد می‌شود. این هورمون رشد ماهیچه‌‌ها و استخوان‌های را کنترل می‌کند. در این حالت رشد کودک پس از سه سالگی کند می‌شود و قد او از همسالان کوتاهتر است.

بیماری های غده تیروئید

تیروئید یکی از غدد درون‌ریز بدن است که جلوی گردن قرار دارد و به‌وسیله هورمون‌های غده هیپوفیز کنترل می‌شود. هورمون‌های این غده (T4 و T3) متابولیسم بدن را کنترل می‌کنند و اختلال در ترشح آن‌ها با آسیب مغز، اسکلت استخوانی و بافت‌های بدن همراه است. به افزایش ترشح هورمون‌های غده تیروئید، پر کاری تیروئید یا «هایپرتایروئیدیسم» (Hyperthyroidism) و به کاهش آن کم‌کاری تیروئید یا «هیپوتایروئیدیسم» (Hypothyroidism) گفته می‌شود. کم‌کاری تیروئید بدو تولد به دلیل تکامل نیافتن کامل این غده در دوران جنینی ایجاد می‌شود. به همین دلیل آزمایش هورمون‌های تیروئید در آزمایش‌های غربالگری اولیه تمام نوزادان وجود دارد. بی‌خوابی، کم‌مویی، قد کوتاه، احساس خفگی متناوب، یبوست، کاهش حجم ماهیچه و پف‌کردگی صورت از علائم این بیماری است.

کم‌کاری تیروئید یا تیروئید «هاشیموتو» ( Hashimoto's Thyroiditis) ممکن است در نوجوانی ایجاد شود. این نوع کم‌کاری تیروئید یک بیماری خودایمنی است که در سیستم ایمنی بدن سلول‌های غده تیروئید را مهاجم شناسایی می‌کند. افسردگی، خشکی پوست، ضربان قلب کند، افزایش وزن بی‌دلیل، گرفتگی عضلات، خستگی شدید، افتادگی پلک‌ها، خونریزی و گرفتگی زیاد ماهیچه‌ها در زمان عادت ماهیانه، پف‌کردگی صورت، یبوست و توانایی انجام تمرینات فیزیکی کمتر از همسالان، علائم این بیماری در کودکان است.

پرکاری تیروئید در نوزادان به ندرت و بیشتر در نوزادانی ایجاد می‌شود که مادر مبتلا به پرکاری تیروئید دارند. در این حالت آنتی‌بادی‌های خودایمنی مادر از راه جفت به جنین منتقل می‌شود. این آنتی‌بادی‌ها به گیرنده هورمون‌ تحریک‌کننده تیروئید متصل می‌شوند و ترشح هورمون‌های تیروئیدی را افزایش می‌دهند. این شرایط ممکن است به مرگ یا تولد زود هنگام جنین منجر شود. این بیماری مثل کم‌کاری تیروئید در سال‌های پایانی کودکی و پس یازده‌سالگی ایجاد می‌شود. مشکلات خواب، بیش‌فعالی، تغییر غیرطبیعی حلق، کاهش تمرکز، حساسیت زیاد به گرما، تعریق، خستگی زیاد، کاهش وزن بی‌دلیل، افزایش حرکات لوله گوارش، لرزش دست‌ها و افزایش ضربان قلب علائم پرکاری تیروئید کودکان است.

برای تشخیص کم‌کاری و پرکای تیروئید از آزمایش خون استفاده می‌شود. این آزمایش سطح هورمون‌های TSH، T4 و T3 خون را بررسی می‌کند. افزایش TSH همزمان با کاهش هورمون‌های تیروئیدی نشانه هیپوتایروئیدیسم و کاهش TSH همزمان با افزایش هورمون‌های تیروئیدی نشانه هایپرتایروئیدیسم است. برای درمان پرکاری تیروئید از متی‌مازول‌ها استفاده می‌شود. این ترکیبات با مهار آنزیم تایروپروکسیداز، سنتز هورمون‌های تیروئیدی را کاهش می‌دهند. برای درمان هیپوتایروئیدیسم از داروهای جایگزین هورمون‌های تیروئیدی ازجمله «لووتیروکسین» (Levothyroxine) استفاده می‌شود.

بیماری های غدد فوق کلیه

غدد فوق کلیه، دو غده کوچک بالای کلیه‌ها هستند. این غدد با ترشح هورمون‌های کورتیزول، آلدوسترون، تستسترون، اپی‌نفرین و نوراپی‌نفرین تنظیم قند خون، پتاسیم، سدیم، آب، پاسخ به استرس و بلوغ جنسی کمک می‌کنند. افزایش یا کاهش ترشح این هورمون‌ها فعالیت‌های بدن را تغییر می‌دهد.

بیماری آدیسون یکی از اختلال‌های غدد فوق کلیه است. در این اختلال ترشح هورمون‌های کورتیزول و آلدوسترون به دلیل آسیب سلول‌های قشر فوق کلیه کاهش می‌یابد. این آسیب به دلیل اختلال در سیستم ایمنی، خونریزی غدد فوق کلیه، عفونت، تومور یا بیماری سل ایجاد می‌شود. کاهش سدیم خون، افسردگی، تحریک‌پذیری، اسهال، خستگی زیاد، افزایش پتاسیم خون، میل شدید به نمک و موادغذایی شور، احساس تهوع یا استفراغ، تیره شدن پوست، از حال رفتن، درد مفاصل و ماهیچه‌ها، کاهش فشار خون، کاهش گلوکز خون، درد ناحیه شکمی و کاهش اشتها علائم این بیماری است. برای تشخیص این بیماری سطح هورمون‌های کوتیزول و آلدوسترون در خون بررسی و جایگزین‌های هورمون تجویز می‌شود.

«سندروم کوشینگ» (Cushing’s Syndrome) یکی دیگر از اختلال‌های غدد فوق کلیه است. در این اختلال ترشح هورمون کوتیزول افزایش می‌یابد. این سندروم به دلیل استفاده طولانی مدت از گلوکوکورتیکوئیدها برای درمان بیماری‌های دیگر، تومور غده هیپوفیز و تومور غدد فوق کلیه ایجاد می‌شود. رشد کند، فشار خون بالا، اضافه وزن، ضعف ماهیچه‌ها و استخوان‌ها، آکنه و لکه‌های بنفش روی ناحیه شکمی یا بازوها و افزایش قند خون از علائم این بیماری در کودکان است. برای تشخیص این بیماری غلظت کورتیزول در بزاق یا ادرار (در طول ۲۴ ساعت) اندازه‌گیری می‌شود. تزریق دگزامتازون یکی دیگر از روش‌های تشخیص سندروم کوشینگ است. در این روش دوز پایین دگزامتازون به بیمار تزریق و پش از ۲۴ ساعت سطح کورتیزول خون اندازه‌گیری می‌شود. اگر سطح کورتیزول کاهش پیدا نکرده باشد، کودک مبتلا به سندروم کوشینگ است. برای درمان این بیماری از داروهای مهارکننده گیرنده کورتیزول یا جراحی (در صورت وجود تومور) استفاده می‌شود.

افزایش ترشح آلدوسترون یکی از اختلال‌های غدد فوق کلیه و دلیل اصلی آن تومورهای خوش‌خیم این غدد است. این هورمون تعادل الکترولیت‌های بدن را تنظیم می‌کند. تکرر ادارار به ويژه در شب، سر درد، گرفتگی ماهیچه، ضعف عمومی و فشار خون بالا علائم این بیماری است. برای تشخیص این بیماری غلظت پتاسیم و آلدوسترون را در خون یا ادرار اندازه‌گیری می‌کنند. افزایش غلظت آلدوسترون و کاهش غلظت پتاسیم نشانه بیماری است. برای درمان این بیماری از داروهای مهارکننده گیرنده آلدوسترون یا جراحی (در صورت وجود تومور) استفاده می‌شود.

بیماری های گوارشی کودکان

دهان اولین و مقعد آخرین بخش لوله گوارش است. این بخش بدن از مجاری و اندام‌هایی تشکیل شده است که وظیفه آن‌ها گوارش، جذب و دفع غذا است. مری، معده، روده کوچک و روده بزرگ اندام‌های بین دهان و مقعد هستند. دیواره این اندام‌ها از ماهیچه‌های صاف، بافت پیوندی و بافت مخاطی تشکیل شده است. کبد، کیسه صفرا و پانکگراس اندام‌های کمکی لوله گوارش هستند که به گوارش غذا کمک می‌کنند. بیماری‌های این بخش از بدن با احساس تهوع، درد ناحیه شکمی، اسهال و استفراغ همراه است. در این بخش از مطلب بیماری های کودکان تعدادی از این بیماری های کودکان را توضیح می‌دهیم که عملکرد دستگاه گوارش را تغییر می‌دهند.

رفلاکس گاستروایزوفارینگال

«رفلاکس گاستروایزوفارینگال» (Gastroesophageal Reflux | GER) یکی از بیماری‌های گوارشی مشترک کودکان و بزرگسالان است. در این بیماری اسید معده وارد مری می‌شود و به دیواره آن آسیب می‌رساند. در موارد خفیف بیماری با تغییر رژیم غذایی درمان می‌شود. اما در موارد شدید مصرف دارو زیر نظر پزشک ضروری است. احساس سوزش گلو، قفسه سینه و گردن، باد گلو، سکسکه متناوب، احساس تهوع متناوب پس از وعده‌های غذایی، بوی اسید در نفس‌ها و پوسیدگی دندان‌های عقبی با وجود رعایت بهداشت دهان از علائم رفلاکس گاستروایزوفارینگال در کودکان است.

حلقه‌ای ماهیچه‌ای به نام اسفنکتر کاردیا، مری را از معده جدا می‌کند. انقباض این ماهیچه با بسته شدن و استراحت آن با باز شدن مسیر مری به معده همراه است. اسید معده به دلیل کامل بسته نشدن این اسفنکتر وارد می می‌شود. مشکلات تنفسی، التهاب مری، خونریزی مری، زخم‌های مری، پنومونی و حمله‌های آسم مشکلاتی است که این بیماری در کودکان ایجاد می‌کند. این بیماری را می‌توان با تصویربرداری اشعه X از بخش بالایی لوله گوارش، بررسی ۲۴-ساعته pH مری و اندوسکوپی بخش بالایی لوله گوارش استفاده کرد.

• تصویربرداری اشعه X از بخش بالایی لوله گوارش: برگشت مایع از معده به مری، آسیب دیواره مری و کاهش قطر مری به‌وسیله این اسکن بررسی می‌شود. برای انجام این تست به کودک مقدار کمی باریم داده می‌شود. این مایع در تصویربرداری مشخص می‌شود و مسیر بلع را نشان می‌دهد.
• بررسی ۲۴-ساعته pH مری: در این روش لوله انعطاف‌پذیر و باریکی از راه بینی وارد مری می‌شود. سر این لوله بالای اسفنکتر مری قرار دارد و pH مری را در طول ۲۴ ساعت مشخص می‌کند.
• اندوسکوپی: در این روش از لوله باریکی که سر ان یک دوربین کوچک قرار دارد برای بررسی مری، معده و ابتدای روده کوچک استفاده می‌شود.

برای درمان این بیماری در نوزادان حجم غذا را کاهش و دفعات ان را افزایش دهید و نوزاد را در زمان غذا دادن و نیم ساعت بعد از آن در حالت نشسته نگه دارید. در کودکان بزرگتر کاهش مصرف مرکبات، شکلات، نعنا و محصولات نعنایی، غذاها و نوشیدنی‌های داری کافئین، غذاهای چرب و سرخ‌ کرده، سیر و پیاز، غذاهای تند و گوجه، به بهبود رفلاکس کمک می‌کند. برای درمان موارد شدید رفلاکس گاستروفارینگال از داروهای مهارکننده پمپ پروتون، آنتاگونیست‌های گیرنده H2 معده و پروکینتیک‌ها استفاده می‌شود. مهار کننده پمپ و آنتاگونیست گیرنده، تولید اسید معده را کاهش و پروکینتیک‌ها سرعت تخلیه معده را افزایش می‌دهند.

آترزی مری

«آترزی مری» (Esophageal Atresia) یکی از بیماری‌های بدو تولد است. در این بیماری مری نوزاد به دو قسمت بالایی و پایینی تقسیم می‌شود که به هم متصل نیستند. غذا در این نوزادان از مری به معده منتقل نمی‌شود. این بیماری معمولا با «فیستول» (Fistula) مری همراه است. فیستول به حالتی گفته می‌شود که بخشی از مری به نای متصل شده است. این بیماری یه چهار نوع A، B، C و D تقسیم می‌شود. در نوع A بخش بالایی و پایینی مری به هم و به نای وصل نمی‌شود. در نوع B بخش بالایی به نای متصل می‌شود و بخش پایینی انتهای بسته دارد. در نوع C که شایع‌ترین نوع آترزی مری است، انتهای بخش بالایی مری بسته است و بخش پایینی به نای متصل می‌شود. در نوع D که نادرترین نوع آترزی مری است، بخش بالایی و پایینی مری به هم متصل نیستند اما به نای وصل می‌شوند.

این بیماری در دوران بارداری به ندرت تشخیص داده می‌شود. احساس خفگی یا استفراغ پس از هر وعده غذایی علائم این بیماری است که با تصویربرداری اشعه X تایید می‌شود. برای درمان این بیماری دو بخش مری باید با جراحی به هم متصل شود.

استنوز پیلور

معده از چهار بخش کاردیا، فوندوس، تنه و پیلور تشکیل شده است. کاردیا بخش ابتدایی متصل به مری و فوندوس برآمدگی بالایی معده است که سمت راست کاردیا قرار دارد. تنه این دو بخش را به پیلور وصل می‌کند. پیلور بخش انتهایی معده است که به‌وسیله اسفنکتر پیلوری از روده کوچک جدا می شود. «استنوز پیلور» (Pyloric Stenosis) بیماری نادری در نوزادان است. در این بیماری ضخامت ماهیچه اسفنکتر پیلوری افزایش می‌یابد و از انتقال غذا به روده کوچک جلوگیری می‌کند. استفراغ پس از هر وعده غذایی، گرسنگی مداوم، انقباض معده، کم‌آبی بدن، تغییر حرکات روده و کاهش وزن علائم این بیماری است. این بیماری با جراحی پیلوروپلاستی درمان می‌شود.

بیماری پپتیک

زخم پپتیک، زخم‌های باز و دردناک دیواره معده و بخش ابتدایی روده کوچک (دئودئوم) است. این زخم‌ها به ندرت در کودکان ایجاد می‌شود. «هلیکوباکتر پیلوری» (Helicobacter pylori) عامل اصلی این زخم‌ها است. مصرف داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی ازجمله ایبوپروفن عامل دیگر ایجاد این زخم‌ها است. این باکتری در pH اسیدی معده و ابتدای روده رشد می‌کند. ترکیبات تشکیل شده در طول رشد این باکتری، ضخامت مخاط دیواره معده و روده را کاهش می‌دهد. در نتیجه اسید معده به دیواره این اندام‌ها آسیب می‌رساند.

سوزش معده، کاهش وزن، احساس تهوع، استفراغ، درد قفسه سینه، بی‌اشتهایی و مشکلات گوارشی علائم این بیماری هستند. این بیماری را با اندوسکوپی معده تشخیص می‌دهند. برای درمان این بیماری از آنتی‌بیوتیک‌ها (مترونیدازول، آموکسی‌سیلین، کلاریترومایسن، تینازول، تتراسایکلسن و لووفلوکساسین) و داروهای مهار تولید اسید معده استفاده می‌شود.

بیماری سیلیاک

«سیلیاک» (Celiac disease) یک بیماری خودایمنی است. در این بیماری بدن پس از مصرف گلوتن (پروتئین غلات) علیه ویلی‌های دیواره روده آنتی‌بادی ترشح می‌کند. ویلی‌ها زوائد انگشتی شکل دیواره روده کوچک هستند که جذب غذا در این اندام را افزایش می‌دهند. اسهال، یبوست، مدفوع روشن، درد و نفخ شکم، کاهش وزن، خستگی، سردرد و ضایعات پوستی دردناک از علائم این بیماری است. برای تشخیص این بیماری سطح آنتی‌بادی‌های گلوتن در خون بررسی می‌شود. اگر آنتی‌بادی‌ها در خون وجود دارد، از روده کودک نمونه‌برداری می‌شود. درمان مشخصی برای این بیماری وجود ندارد و علائم را می‌توان با تغییر رژیم غذایی کنترل کرد.

سندروم روده تحریک پذیر

سندروم روده تحریک‌پذیر یکی از بیماری‌های گوارشی مشترک بین کودکان و بزرگسالان است. کولون روده بزرگ بخشی از دستگاه گوارش است که در جذب آب و الکترولیت‌ها و دفع مواد زائد نقش دارد. انقباض ماهیچه‌های دیواره این بخش از روده به حرکت باقی‌مانده موادغذایی و انتقال آن به رکتوم کمک می‌کند. سندروم روده تحریک‌پذیر زمانی ایجاد می‌شود که کاهش سرعت انقباض ماهیچه‌ها، زمان توقف غذا در کولون را افزایش می‌دهد. سوزش معده و قفسه سینه، نفخ، باد گلو و احساس تهوع از علائم این بیماری است. مصرف بعضی از مواد غذایی ازجمله شیر، شکلات، نوشیدنی‌های دارای کافئین، موادغذایی گازدار و غذاهای چرب احتمال ابتلا به این سندروم را افزایش می‌دهد. تغییر رژیم غذایی و کاهش استرس به بهبود این بیماری کمک می‌کند. برای درمان این بیماری از مکمل فیبر، ملین‌ها، داروهای ضداسهال، داروهای آنتی‌کولینرژیک، مسکن‌ها و داروهای ضدافسردگی استفاده می‌شود.

بیماری های خونی کودکان

تا این بخش از مطلب بیماری های کودکان بیماری‌های با بیماری‌های دتشگاه تنفس، گوارش و سیستم اندوکرین کودکان آشنا شدیم. در این بخش قصد داریم بیماری‌های خونی کودکان را بررسی کنیم. خونی شکل یا عملکرد گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید، پلاکت‌ها، پروتئین‌های انعقاد خون، رگ‌ها، مغز استخوان و گره‌های لنفاوی را تغییر می‌دهند. گلبول‌های قرمز سلول‌هایی هستند که اندامک‌های سیتوپلاسم آن‌ها با پروتئین هموگلوبین جایگزن شده است. وظیفه این پروتئین انتقال اکسیژن در خون است که از دو زنجیره آلفا، دو زنجیره بتا و چهار گروه هم (آهن) تشکیل می‌شود. گلبول‌های سفید سلول‌های ایمنی هستند که میکروب‌ها را از بین می‌برند. پلاکت‌ها قطعات سلولی هستند که به انعقاد خون کمک می‌کنند. این سلول‌ها از تمایز سلول‌های مغز استخوان تشکیل می‌شوند. در ادامه تعدادی از بیماری‌های خونی شایع کودکان را توضیح می‌دهیم.

آنمی

آنمی یا کم‌خونی بیماری کاهش تعداد گلبول‌های قرمز یا هموگلوبین است. در این حالت اکسیژن کافی به اندام‌ها نمی‌رسد. تجزیه گلبول‌های قرمز، خونریزی و کاهش سرعت تولید گلبول‌های قرمز دلایل ایجاد آنمی است. رنگ‌پریدگی صورت، لب‌ها، دست‌ها و زیر پلک‌ها، افزایش ضربان قلب، دشواری تنفس، کاهش انرژی و سریع خسته شدن، سرگیجه، سردرد، تحریک‌پذیری، عادت ماهیانه نامنظم، به تاخیر افتادن عادت ماهیانه، تورم یا قرمزی زبان، زرد شدن پوست، چشم‌ها و دهان، بزرگ شدن کبد یا طحال، رشد کند و تاخیر در ترمیم زخم‌ها، علائم انواع آنمی در کودکان است.

تجزیه گلبول‌های قرمز

به این نوع کم‌خونی، آنمی همولیتیک گفته می‌شود. این بیماری به دلیل تولید آنتی‌بادی‌های خودایمنی و بیماری‌های ارثی ایجاد می‌شود. کم‌خونی داسی شکل، تالاسمی، نقص آنزیم G6PD و اسفروسیتوز کم‌خونی‌های همولیتیک ارثی هستند.

• کم‌خونی داسی‌شکل: شکل گلبول‌های قرمز در کم‌خونی داسی‌شکل تغییر می‌کند. گلبول‌های قرمز در حالت طبیعی دیسک‌های O شکل کوچکی هستند که سطح آن‌ها از دو طرف فرورفته است. در این بیماری شکل گلبول‌های قرمز شبیه C است. این گلبول‌ها کنار هم جمع می‌شوند و در دیواره رگ رسوب می‌کنند یا غشای آن‌ها هنگام عبور از مویرگ‌ها شکسته و سلول تجزیه می‌شود. طول عمر گلبول‌های قرمز طبیعی ۱۲۰ روز اما طول عمر گبلول‌های قرمز C شکل ۱۴ روز است. برای درمان این بیماری از ژن‌درمانی استفاده می‌شود.
• تالاسمی: تولید هموگلوبین در تالاسمی کاهش می‌یابد. در نتیجه گلبول‌های قرمز افراد مبتلا به این بیماری از گلبول‌های قرمز طبیعی کوچک‌تر است. این بیماری به دو نوع مینور و ماژور تقسیم می‌شود. افراد مبتلا به تالاسمی مینور معمولا به درمان نیاز ندارند. در این بیماران ژن یکی از زنجیره‌های بتا یا دو زنجیره آلفا جهش یافته است. افراد مبتلا به تالاسمی ماژور به دریافت ماهیانه خون نیاز دارند. در این بیماران تمام ژن‌های زنجیره بتا یا آلفا جهش یافته است. برای تشخیص این بیماری از شمارش کامل گلبول‌های قرمز (CBC)، الکتروفورز هموگلوبین و تست ژنتیک استفاده می‌شود.
• نقص آنزیم G6PD: گلوکز ۶-فسفات دهیدروژناز (G6PD) یکی از آنزیم‌های غشای گلبول قرمز است. این آنزیم گلوکز ۶-فسفات را به فسفوگلوکونولاکتون تبدیل می‌کند و نقش مهمی در تامین ATP گلبول‌های قرمز دارد. ژن این آنزیم روی کروموزوم‌های X قرار دارد. زنان دو کروموزوم X و مردان یک کروموزوم X دارند. در نتیجه دو نشخه از این ژن در زنان وجود دارد که برای بروز بیماری جهش باید در هر دو نسخه ایجاد شود. در مردان یک نسخه از ژن وجود دارد که جهش آن با بروز بیماری همراه است. به همین دلیل احتمال ابتلای مردان به این نوع آنمی بیشتر است. نقص این آنزیم تعادل الکترولیت‌های سلول را به هم می‌زند و شکنندگی غشا را افزایش می‌دهد.
• اسفروسیتوز: شکل گلبول‌های قرمز در اسفروسیتوز تغییر می‌کند . در این بیماری ژنتیکی گلبول‌های قرمز کروی هستند و غشای آن‌ها از غشای گلبول‌های طبیعی شکننده‌تر است. غشای این گلبول‌ها در عبور از مویرگ‌های باریک تجزیه می‌شود. افزایش سنتز بیلی‌روبین از تجزیه هموگلوبین در این بیماری، احتمال ایجاد سنگ‌های صفرا را افزایش می‌دهد.

کاهش سرعت تولید گلبول‌های قرمز

کم‌خونی آپلازی نوعی بیماری خودایمنی است که به دلیل کاهش سرعت تولید سلول‌های خونی در مغز استخوان ایجاد می‌شود. علاوه بر کم‌خونی احتمال ابتلا به بیماری‌های عفونی به دلیل کاهش گلبول‌های سفید و خونریزی به دلیل کاهش پلاکت‌ها در این بیماران افزایش می‌یابد. کمبود ویتامین B12 و آهن یکی دیگر از دلایل کاهش سرعت تولید گلبول‌های قرمز است. این دو ترکیب در تشکیل هموگلوبین نقش دارند.

بیماری های گلبول سفید

نوتروفیل‌ها، لنفوسیت‌ها، ماکروفاژها، ماست‌سل‌ها، ائوزینوفیل‌ها و بازوفیل‌ها سلول‌های سیستم ایمنی بدن در خون هستند.

• نوتروفیل‌ها اولین گلبول‌های سفیدی هستند که در پاسخ به میکروب‌ها فعال می‌شوند. این سلول‌ها باکتری‌ها و قارچ‌ها را از بین می‌بردند.
• لنفوسیت‌ها سلول‌هایی هستند که در سیستم لنفاوی بدن وجود دارند. این سلول‌ها با تولید آنتی‌بادی و القای آپوپتوز میکروب‌ها، سلول‌های آلوده به ویروس و تومورها را از بین می‌برند.
• ماکروفاژها گلبول‌های سفید مستقر در بافت‌ها هستند. این سلول‌ها با فاگوسیتوز باکتری‌ها و باقی‌مانده‌های سلول‌های آسیب‌دیده را از بین می‌برند.
• ائوزینوفیل‌ها و بازوفیل گلبول‌های سفیدی هستند که انگل‌ها را از بین می‌برند و در ایجاد واکنش‌های آلرژی نقش دارند.

کاهش تعداد این سلول‌ها یا تغییر شکل و عملکرد آن‌ها با افزایش ابتلا به بیماری‌های عفونی به ویژه ریه‌ها، گوش و سینوس‌ها، آبسه‌های پوستی، بیماری‌های لثه و دندان و زخم‌های دهان همراه است.

بیماری های انعقاد خون

بیماری‌های انعقاد خون یکی از بیماری های کودکان است که به دلیل تغییر شکل یا تعداد پلاکت‌ها و نقص پروتئین‌های سیستم انعقاد ایجاد می‌شود. هموفیلی و بیماری «فون ویلبراند» (Von Willebrand) شایع‌ترین بیماری‌های خونی کودکان هستند. هموفیلی یک بیماری ژنتیکی است. در این بیماری سطح فاکتور انعقادی ۸ (هموفیلی A) و ۹ (هموفیلی B) در خون کاهش پیدا می‌کند. در نتیجه سرعت انعقاد خون کاهش می‌یابد. ژن این پروتئین‌ها روی کروموزوم X وجود دارد و برای بروز بیماری جهش باید در هر دو نسخه ژن ایجاد شود. به همین دلیل احتمال ابتلا به هموفیلی در مردان بیشتر از زنان است. این بیماری ممکن است با خونریزی خودبه‌خودی در اندام‌های مختلف همراه و در صورت عدم کنترل به مرگ بیمار منجر شود. این بیماری با اندازه‌گیری سطح فاکتورهای انعقادی در خون تشخیص داده می‌شود. این بیماری با تزریق منظم فاکتورهای انعقادی کنترل می‌شود.

بیماری فون ویلبراند، بیماری ژنتیکی دیگری است که احتمال بروز آن در مردان و زنان مساوی است. فاکتور فون ویلبراند یکی از پروتئین‌هایی است که در مراحل اولیه انعقاد خون نقش دارند. خونریزی زیاد بینی، خونریزی زیاد در زمان عادت ماهانه، کبودی‌های بی‌دلیل پوست، خونریزی لثه‌ها و کاهش سرعت انعقاد خون از علائم این بیماری است. برای تشخیص این بیماری سطح این فاکتور و فعالیت آن در خون بررسی می‌شود.

نقص پروتئین‌های C، S و V بیماری‌های دیگر انعقاد خون است. این پروتئین‌ها فاکتورهای تنظیمی سیستم انعقاد خون هستند که نقص آن‌ها منجر به تشکیل لخته‌های خونی در سیاهرگ‌‌های عمقی می‌شود. حرکت این لخته به رگ‌های ریه ممکن است منجر به آمبولی ریه شود.

بیماری های سیستم عصبی

سیستم عصبی از سلول‌هایی تشکیل شده است که جریان الکتریکی تولید می کنند. این سیستم به دو بخش مرکزی و محیطی تقسیم می‌شود. سیستم عصبی مرکزی از مغز و نخاع، و سیستم عصبی محیطی از رشته‌های عصبی حسی، حرکتی، سمپاتیک و پاراسمپاتیک تشکیل شده است. جراحت، عفونت، از بین رفتن تدریجی سلول‌ها، تومور، توقف جریان خون، آنتی‌بادی‌های خودایمنی، جهش‌های ژنتیکی و مواد شیمیایی سمی عملکرد سیستم عصبی را مختل می‌کند.

اختلالات سیستم عصبی با کند شدن رشد ذهنی و فیزیکی، کاهش اندازه سر، عدم هماهنگی اندام‌های حرکتی، تغییر خلق یا هوشیاری، گرفتگی و لرزش ماهیچه‌ها، لکنت زبان و سردردهای شدید علائم بیماری‌های سیستم عصبی هستند. «اختلال عدم تمرکز» (Attention Deficit Disorder | ADHD)، اوتیسم، صرع و تشنج، اختلالات یادگیری، اختلال‌های عصب-عضله، « فلج مغزی اطفال» (Cerebral Palsy | CP) و «سندروم رِت» (Rett Syndrome) تعدادی از بیماری‌های عصبی کودکان هستند که در این بخش از مطلب بیماری های کودکان توضیح می‌دهیم.

اختلال عدم تمرکز

اختلال عدم تمرکز یا ADHD یکی از شایع‌ترین اختلال‌های سیستم عصبی کودکان است در کودکی شروع می‌شود و در بزرگسالی ادامه دارد. این بیماری با کاهش تمرکز، تغییر رفتار و تصمیم‌گیری ناگهانی و فعالیت بسیار زیاد کودکان همراه است. خیال‌پردازی زیاد، فراموش کردن متناوب وسایل و مسئولیت‌ها، بی‌قراری، مشکل در نشستن طولانی‌مدت، حرف زدن زیاد، بی‌دقتی، رفتارهای خطرناک، مشکل برقراری ارتباط با همسالان و نپذیرفتن نوبت در بازی‌ها از علائم این اختلال است. جهش‌های ژنتیکی عامل اصلی ایجاد این اختلال است. آسیب‌های مغزی، مصرف الکل یا دخانیات در طول بارداری، وزن کم هنگام تولد و تولد زودتر از ۹ ماهگی عواملی هستند که احتمال ابتلا به این اختلال را افزایش می‌دهد.

علائم این اختلال با افسردگی، اضطراب، مشکلات خواب و بعضی از اختلال‌های یادگیری مشترک است. به همین دلیل تشخیص این بیماری یک فرایند چند مرحله‌ای و معاینه فیزیکی به ویژه معاینه گوش و چشم یکی از مراحل آن است. کودکان مبتلا به این اختلال الگوی مشخصی از عدم توجه و رفتارهای تکانشی را نشان می‌دهند. در نهایت این اختلال با رتبه‌بندی معیارهای DSM-5 تشخیص داده می‌شود. برای درمان این بیماری از رفتاردرمانی و تجویز داروهای استفاده می‌شود.

اوتیسم

اوتیسم یا در خودماندگی طیفی از اختلات رشد است. عملکرد مغز در این اختلال تغییر می‌کند. دلیل این بیماری مشخص نیست. دشواری برقراری ارتباط اجتماعی و انجام حرکات تکراری دو نشانه اصلی این بیماری است. در ادامه مطلب بیماری های کودکان مثال‌هایی از این نشانه‌ها را توضیح می‌دهیم.

• دشواری برقراری ارتباط: کودکان مبتلا به اوتیسم مشکلات ارتباطی زیر را دارند.
  • از ارتباط چشمی با اطرافیان خودداری می‌کنند.
  •  تا نه‌ماهگی نسبت به شنیدن نامشان واکنش نشان نمی‌دهند.
  • تا نه ماهگی تغییر احساسات (شادی، غم، عصبانیت، ناراحتی و تعجب) تغییری در حالت صورت آن‌ها ایجاد نمی‌کند.
  • تا یک‌سالگی نمی‌توانند بازی‌های تعاملی ساده (مثال) انجام دهند.
  • تا یک‌سالگی از حرکات دست و صورت برای برقراری ارتباط استفاده نمی‌کنند. برای مثال هنگام خداحافظی دست تکان نمی‌دهند.
  • تا پانزده‌ماهگی علایق خود را نشان نمی‌دهند. برای مثال اسباب‌بازی مورد علاقه خود را به شما نشان نمی‌دهند.
  • تا هجده‌ماهگی از اشاره برای نشان دادن اجساام مورد علاقه خود استفاده نمی‌کنند.
  • تا دوسالگی متوجه آسیب و ناراحتی اطرافیان نمی‌شوند.
  • تا سه‌سالگی متوجه حضور بچه‌های دیگر نمی‌شوند و با آن‌ها بازی نمی‌کنند.
  • تا چهارسالگی در بازی‌ها نقش انسان‌های دیگر برای مثال معلم، یا ابرقهرمان‌ها را نمی‌گیرند.
  • تا پنج‌سالگی توانایی رقص، آواز خواندن، نمایش بازی کردن یا فعالیت‌های شبیه آن را ندارند.

• انجام حرکات تکراری: کودکان مبتلا به اوتیسم علابق و رفتارهایی دارند که غیرعادی به نظر می‌رسد و این اختلال را از سایر اختلال‌های برقراری ارتباط اجتماعی جدا می‌کند.
  • اسباب بازی‌ها و وسایل اطراف خود را در ردیف‌های جدا قرار می‌دهند و اگر آن را تغییر دهید ناراحت می‌شوند.
  • کلمات را جملات را مکرر و پشت‌هم تکرار می‌کنند.
  • یک بازی تکراری را انجام می‌دهند.
  • روی بخشی از اجسام برای مثال چرخ‌های ماشین اسباب‌بازی تمرکز می‌کنند.
  • با تغییرات کوچک به شدت ناراحت می‌شوند.
  • علایق وسواسی دارند.
  • دستان خود را به شکل غیرعادی در هوا تکان می‌دهند و دور خود می‌چرخند.
  • به بو، مزه و صداها واکنش غیرعادی نشان می‌دهند.

اختلالات یادگیری

اختلالات یادگیری به دلیل اختلال در تکامل سیستم عصبی ایجاد می‌شود. در این بیماری یک یا دو فرایند ذهنی کودک مختل می شود. این اختلال ممکن است پیام‌های ورودی (شنوایی و بینایی)، پردازش اطلاعات (دنبال کردن توالی، تفکر انتزاعی و سازمان‌دهی)، حافظه (کوتاه مدت یا بلندمدت)، خروجی (بیان کلمات) و حرکتی (هماهنگی حرکات) را تغییر دهد. پردارزش اطلاعات شنوایی و بینایی ممکن است برای کودکان مبتلا به اختلالات یادگیری دشوار باشد. به همین نوشتن، خواندن، هجی کردن، استفاده از کلمات، دنبال کردن دستورالعمل‌ها، الویت‌بندی، سازمان‌دهی و انجام تمرینات ریاضی برای این کودکان دشوار است. باید به این نکته توجه کنیم که احساسات، هوش و دریافت‌های حسی این کودکان با همسالان آن‌ها تفاوتی ندارد.

نارساخوانی، خوانش‌پریشی یا «دیسلکسیا» (Dyslexia)، نوشتار پریشی یا «دیسگرافیا» (Dysgraphia)، اختلال یادگیری ریاضی یا «محاسبه‌پریشی» (Dyscalculia)، اختلال پردازش شنوایی، اختلال پردازش کلامی و اختلالات یادگیری غیرکلامی انواع اختلال یادگیری است که در این بخش از مطلب بیماری های کودکان از مجله فرادرس توضیح می‌دهیم.

• دیسلکسیا: دیسلکسیا شایع‌ترین اختلال یادگیری کودکان است. خواندن کلمات، صحبت کردن، نوشتن و درک کلمات برای کودکان مبتلا به این اختلال دشوار است. به همین دلیل سرعت یادگیری حروف و کلمات در این کودکان کمتر از همسالان است. درک و استفاده از قواعد زبان و درک مفهوم یک متن برای این کودکان مبتلا به دیسلکسیا مشکل است.
• دیسگرافیا: تبدیل افکار به کلمات و نوشتن آن‌ها برای افراد مبتلا به دیسگرافیا دشوار است. تشخیص ترتیب کنار هم قرار گرفتن حروف و اندازه حروف در کلمات برای کودکان مبتلا به این اختلال دشوار است. به همین دلیل دست‌خط بدی دارند. نوشتن روی خط صاف، در دست گرفتن مداد، کنار هم قرار دادن درست کلمات در جمله، استفاده از ضمیر و فعال هماهنگ در جمله و تشخیص زمان استفاده از حروف و بزرگ برای این کودکان دشوار است.
• اختلال یادگیری ریاضی: شمردن پول، خواندن ساعت، انجام ذهنی محاسبات ریاضی، شناخت اعداد، استفاده از فرمول‌های ریاضی و استدلال برای کودکان مبتلا به اختلال یادگیری ریاضی دشوار است.
• اختلال پردازش شنوایی: پردازش اطلاعات صوتی ورودی در کودکان مبتلا به اختلال پردازش شنوایی دشوار است.این اختلال سبب می‌شود بعضی از کودکان صدای معلم را از صداهای زمینه در کلاس تشخیص ندهد. این کودکان ممکن است ترتیب صدای حروف در کلمات را تشخیص ندهند. در این کودکان هماهنگی کافی بین سیستم شنوایی و مغز وجود ندارد.
• اختلال پردازش کلامی: اختلال پردازش کلامی سبب می‌شود کودک در برقراری ارتباط بین معنی کلمات و صدای حروف یک کلمه، کلمات یک جمله یا جملات یک داستان مشکل داشته باشد.
• اختلالات یادگیری غیرکلامی: در اختلال یادگیری غیرکلامی تفسیر ارتباطات غیرکلامی از جمله حالت چهره، زبان بدن و آهنگ صدا برای کودک دشوار است.

صرع و تشنج

صرع یکی از اختلال‌های متداول سیستم عصبی و با تشنج‌های مکرر همراه است. تشنج تخلیه الکتریکی ناگهانی سلول‌های عصبی یکی یا چند ناحیه از مغز است که عملکرد مغز را تغییر می‌دهد. هر چیزی که ارتباط طبیعی سلول‌های عصبی را تغییر دهد ازجمله تب بالا، قند خون بسیار بالا یا بسیار پایین و آسیب فیزیکی، ممکن است منجر به تشنج شود. زمانی کودک مبتلا به صرع است که دو یا چند تشنج پشت‌هم و بدون دلیل دارد. صرع معمولا در کودکی یا در افراد بالای ۶۰ سال شروع می‌شود. این اختلال در نواحی مختلف مغز ایجاد می‌شود و بر این اساس علائم متفاوتی دارد. گیجی، حرکت غیرارادی دست‌ها و پاها، کاهش هوشیاری، جدا شدن از زمان حال و خیره شدن به یک نقطه، انقباض شدید ماهیچه‌ها و از هوش رفتن علائم صرع و تشنج هستند. تشنج به شکل کانونی یا کلی ایجاد می‌شود.

• تشنج کانونی: تشنج‌های کانونی در یک ناحیه یا چند ناحیه از یک نیمکره مغز ایجاد و به انواع ساده و پیچیده و ساده تقسیم می‌شوند. تشنج ساده بیشتر در مناطق کنترل‌کنننده ماهیچه‌ها ایجاد می‌شود. در این حالت ماهیچه‌های یک ناحیه از بدن برای مثال انگشتان دست یا بازو منقبض می‌شود. این حالت ممکن است با عرق کردن، احساس تهوع و رنگ‌پریدگی کودک همراه باشد. اما کودک هوشیاری خود را از دست نمی‌دهد. تشنج پیچیده معمولا در مناطق کنترل‌کننده احساسات و حافظه ایجاد می‌شود. در این حالت کودک بیهوش نمی‌شود اما حرکاتی (دویدن، خندیدن، فریاد زدن و گریه کردن) انجام می‌دهد که بعدا به یاد نمی‌آورد.
• تشنج کلی: تشنج‌های کلی در دو نیمکره مغز ایجاد می‌شود. کودک در این حالات هوشیاری خود را از دست می‌دهد و پس از تشنج احساس خستگی می‌کند. تشنج‌های کلی به انواع «پنهان» (Absence Seizure)، آتونیک (Atonic Seizure)، «کلونیک-تونیک» (Tonic-Clonic Seizure) و «میوکلونیک» (Myoclonic Seizure) تقسیم می‌شود.
  • تشنج پنهان: در تشنج پنهان هوشیاری کودک برای مدت کوتاهی (۳۰ ثانیه) کاهش می‌یابد و به یک نقطه خیره می‌شود. در این حالت ممکن است دهان کودک بی‌اختیار تکان بخورد و پشت‌هم پلک بزند. کودک پس از پایان تشنج چیزی به یاد نمی‌آورد و به کار خود ادامه می‌دهد.
  • تشنج آتونیک: در تشنج آتونیک انقباض ماهیچه‌های نگه‌دارنده بدن ناگهان از بین می‌رود. در این حالت کودک ناگهان از حالت ایستاده به زمین می‌افتد یا سر او خم می‌شود. در طول تشنج کودک بی‌حال است و پاسخی به محرک‌ها نمی‌دهد.
  • تشنج تونیک-کلونیک: در تشنج تونیک-کلونیک بدن، دست‌ها و پاهای کودک ناگهان منقبض و باز می‌شود و می‌لرزد.در طول این تشنج ماهیچه‌ها منقبض می‌شوند و به حالت استراحت برمی‌گردند. پس از تشنج سردرد شدید، مشکلات بینایی، مشکلات تکلم، خواب‌آلودگی و درد ماهیچه‌ای داشته باشد.
  • تشنج میوکلونیک: تشنج میوکلونیک با حرکت یا جهش سریع ماهیچه‌های یک بخش بدن همراه است. این تشنج‌ها ممکن است چند بار در روز یا چند روز پشت هم ایجاد شود.

اختلال های عصب عضله

اختلال‌های عصب-عضله بیماری‌هایی هستند که عملکرد سیستم عصبی محیطی را تغییر می‌دهند. این بیماری‌ها ساختار و عملکرد ماهیچه‌ها، ساختار و عملکرد اعصاب حرکتی، ارتباط اعصاب با ماهیچه‌ها و ارتباط نورون‌ها با هم را تغییر دهد. ضعف پیش‌رونده ماهیچه‌ها نشانه اصلی این بیماری‌ها است. دیستروفی ماهیچه‌ها به معنی تغییر شکل ماهیچه است. دیستروفی ماهیچه‌ای بدو تولد به دلیل جهش‌های ژنتیکی در پروتئین‌های غشای پلاسمایی سلول‌های ماهیچه‌ای ایجاد می‌شود. در این بیماری ماهیچه‌ها با افزایش سن ضعیف‌تر می‌شوند. «دوشن» (Duchenne) و «بکر» (Becker) دو دیستروفی عضلانی بدو تولد و وابسته به کروموزوم X هستند. در این بیماری‌ها ژن پروتئین دیستروفین جهش یافته است.

«فردریچ آتاکسیا» (Friedreich’s Ataxia) یکی دیگر از بیماری‌های ارثی عصب-عضله است. در این بیماری ژن پروتئین فراتاکسین در نورون‌های نخاع، نورون‌های محیطی و نورون‌های مخچه جهش می‌یابد. این ژن روی کروموزوم ۹ قرار دارد. هماهنگی حرکات دست و پا در افراد مبتلا به فردریچ آتاکسیا کاهش می‌یابد. علائم این بیماری بین ۵ تا ۲۰ سالگی بروز می‌کند. «دیستروفی لیمب-گریدل» (Limb-girdle Muscular Dystrophies) مجموعه‌ای از بیماری‌های ژنتیکی و با ضعف تدریجی عضلات کمربند شانه‌ای و ران‌ها همراه است. دیستروفی لیمب-گریدل ، اختلالات سیناپس عصب-عضله و نورپاتی‌ها بیماری‌های عصب-عضله کودکان هستند.

فلج مغزی اطفال چیست؟

فلج مغزی مجموعه از اختلالات رشد مغز است که منجر به فلج اندام‌های حرکتی، تغییر قامت و دشواری حفظ تعادل می‌شود. این اختلالت معمولا به دلیل آسیب‌های قبل از تولد یا حین تولد ایجاد می‌شود. علائم فلج مغزی در نوزادی یا دوران پیش از مدرسه بروز می‌کند. در حالت خفیف کودک می‌تواند بدون کمک راه برود و فقط راه رفتن او کمی غیر طبیعی است. اما در حالت‌های شدیدی کودک برای راه رفتن به کمک نیاز دارد یا اصلا قادر به راه رفتن نیست. بر اساس شدت بیماری، فلج مغزی ممکن است با علائم کُند ذهنی، تشنج، مشکاتن بینایی، سنوایی و کلامی، تغییر شکل ستون فقرات و مشکل مفاصل همراه باشد. این بیماری بر اساس فلج حرکتی اصلی به انواع اسپاتیک، دیسکینتیک یا آتنوئید، آتاکسی و ترکیبی تقسیم می‌شود.

• فلج مغزی اسپاتیک: فلج مغزی اسپاتیک، شایع‌تریم فلج مغزی است. ماهیچه اندام‌های حرکتی این بیماران همیشه منقبض و راه رفتن آن‌ها دشوار است. این بیماری را بر اساس ماهیچه‌ها به «اسپاتیک دی‌پلژی» (Spastic Diplegia)، «اسپاتیک همی‌پلژی» (Spastic Hemiplegia) و «اسپاتیک کواردی‌پلژی» (Spastic Quadriplegia) تقسیم می‌شود. در اسپاتیک دی‌پلژی عضلات پا و به ندرت عضلات دست‌ها منقبض می‌شود. راه رفتن برای مبتلایان به این بیماری به دلیل سفت شدن عضلات پهلو و ران دشوار است. در اسپاتیک همی‌پلژی فقط یک طرف بدن کودک فلج می‌شود و انقباض عضلات دست‌ها معمولا از پاها بیشتر است. اسپاتیک کواردی‌پلژی شدیدیترین نوع این بیماری است. در این بیماری عضلات دو پا، دست‌ها، تنه و صورت منقبض می‌شود. افراد مبتلا به اسپاتیک کواردی‌پلژی معمولا نمی‌توانند راه بروند و بیماری آن‌ها با اختلالات عصبی و رشید یدیگر همراه است.
• فلج مغزی دیس‌کینتیک: کنترل دست‌ها و پاها در افراد مبتلا به فلج مغزی دیس‌کینتیک دشوار است. به همین دلیل کودکان مبتلا به این بیماری در نشستن و راه رفتن مشکل دارند. در بعضی از این بیماران عضلات صورت و زبان منقبض می‌شود و بلع غذا یا حرف زدن را دشوار می‌کند. شدت انقباض کودکان مبتلا به این بیماری در روزهای مختلف و ساعات مختلف یک روز متفاوت است.
• فلج مغزی آتاکسی: حفظ تعادل و هماهنگی اندام‌های حرکتی در این بیماران دشوار است. حرکت سریع و حرکاتی که نیاز به کنترل زیادی دارند ازجمله نوشتن برای کودکان مبتلا به این بیماری بسیار دشوار است. افراد مبتلا به این بیماری راه می‌روند اما حفظ تعادل برای ان‌ها مشکل است.
• فلج مغزی ترکیبی: افراد مبتلا به این بیماری علائم بیش از یک نوع فلج مغزی را نشان می‌دهند. ترکیب فلج اسپاتیک و دیس‌کینتیک متداول‌ترین نوع فلج مغزی ترکیبی است.

سندروم رت چیست؟

سندروم رت یکی از بیماری های کودکان است که به دلیل جهش ژنتیکی سلول‌های سیستم عصبی ایجاد می‌شود و رشد مغز را تحت تاثیر قرار می‌‌دهد. در این بیماری توانایی حرکت و صحبت کردن کودک به تدریج کمتر می‌شود. کودکان مبتلا به این سندروم در شش ماه اول زندگی رشدی شبیه سایر همسالان دارند. اما پس از آن توانایی راه رفتن و حرکت دادن دست‌ها را در آن‌ها کاهش می‌یابد. کند شدن رشد، از دست دادن هماهنگی اندام‌های حرکتی، کاهش توانایی برقراری ارتباط، حرکت دادن غیرعادی دست‌ها، حرکت غیرعادی چشم‌ها، تحریک‌پذیری زیاد، تشنج، کج شدن ستون فقرات به یک طرف و ضربان قلب نامنظم از علائم این بیماری است. برای کنترل این بیماری از تمرینات فیزیوتراپی برای بهبود حرکت، رفتار درمانی و درمان تشنج استفاده می‌شود.

جمع‌بندی بیماری های کودکان

در این مطلب از مجله فرادرس انواع بیماری های کودکان را توضیح دادیم و گفتیم که بیماری های کودکان به دلایل ژنتیکی و اکتسابی ایجاد می‌شود. در این مطلب توضیح دادیم که زردی یکی از بیماری‌های نوزادان است که به دلیل تجزیه گلبول‌های قرمز ایجاد می‌شود. در ادامه انواع بیماری‌های دستگاه تنفسی، دستگاه گوارش، سیستم اندوکرین، خون و سیستم عصبی را بررسی کردیم. بیماری‌های تنفسی اکسیژن‌رسانی به بافت‌های مختلف و دفع دی‌اکسید کربن از بدن را مختل می‌کند. سرماخوردگی یکی از شایع‌ترین بیماری‌های تنفسی و بین مشترک کودکان و بزرگسالان مشترک است. علائم بیماری در دو گروه یکسان اما دفعات ابتلا به سرماخوردگی در کودکان بیشتر از بزرگسالان است.

سیستم اندوکرین از غددی تشکیل شده است که فعالیت‌های مختلف بدن ازجمله رشد استخوان‌ها و ماهیچه‌ها، متابولیسم بدن، بلوغ و تنظیم گلوکز بدن را تنظیم می‌کند. اختلال در کار این غدد منجر به کندی رشد و تغییر متابولیسم کودک می‌شود. بیماری‌های گوارشی به دلیل تغییر ساختار اندام‌های این دستگاه، آلودگی میکروبی یا تغییر pH ایجاد می‌شود. این بیماری‌ها با احساس تهوع، درد ناحیه شکمی، اسهال و استفراغ همراه است.

خون از گلبول قرمز، گلبول‌های سفید، پلاکت‌ها و پلاسما تشکیل شده است و انتقال تمام مواد بدن بین اندام‌ها را بر عهده دارد. تغییر تعداد و شکل این سلول‌ها یا مواد معدنی و پروتئین‌های پلاسما با کاهش اکسیژن در بافت‌ها، کاهش ایمنی بدن، افزایش یا کاهش انعقاد خون و اختلال در عملکرد بعضی از اندام‌ها همراه است. بیماری‌های عصبی عملکرد مغز، نخاع، اعصاب محیطی و روان را تغییر می‌ده۹د. این بیماری‌ها ممکن است منجر به فلج حرکتی، مشکلات تمرکزی، کاهش رشد مغز یا مشکلات حسی منجر شود.