هورمون چیست؟ — به زبان ساده

هورمون، ماده آلی ترشح شده توسط گیاهان و حیوانات است که در تنظیم فعالیت‌های فیزیولوژیکی و حفظ هموستاز نقش دارد. هورمون‌ها عملکرد خود را با برانگیختن پاسخ‌هایی از اندام‌ها یا بافت‌های خاصی انجام می‌دهند. این بافت‌ها و اندام‌ها برای واکنش و تغییر عملکرد تنها به مقادیر اندکی از هورمون‌ها نیاز دارند. در این مقاله به بررسی و تعریف هورمون‌ها، انواع هورمون‌های بدن انسان و نقش آن‌ها و همچنین غدد درون‌ریز تولید کننده هورمون و جایگاه آن‌ها خواهیم پرداخت.

هورمون چیست؟

هورمون‌ها مواد مولکولی هستند که توسط جانداران چند سلولی تولید می‌شوند و به قسمت‌های مختلف بدن از جمله اندام‌ها، بافت‌ها و مغز اجازه می‌دهند تا به یکدیگر سیگنال دهند و با هم ارتباط برقرار کنند. به طور کلی، از طریق این سیگنال، هورمون‌ها به تنظیم بسیاری از فیزیولوژی و رفتار ارگانیسم، از جمله در انسان مواردی مانند خواب، هضم، عملکرد جنسی، استرس و خلق و خو کمک می‌کنند. هورمون‌ها در همه موجودات چندسلولی یافت می‌شوند و نقش آن‌ها ایجاد یک سیستم ارتباطی داخلی بین سلول‌های واقع در نقاط دورتر بدن است.

فیلم آموزش علوم تجربی پایه هشتم – بخش زیست و زمین شناسی در فرادرس

کلیک کنید

هورمون‌ها به طور کلی از اسیدهای آمینه، پروتئین‌ها، اسیدهای چرب ساخته شده اند یا می‌توانند به عنوان استروئیدها طبقه‌بندی شوند. هورمون‌ها در کل بدن جریان دارند، اما فقط بر سلول‌های خاصی که برای دریافت پیام‌هایشان طراحی شده‌اند، تأثیر می‌گذارند. هورمون‌ها و مکان‌های گیرنده هورمونی مانند یک قفل و یک کلید با هم کار می‌کنند. همه هورمون‌های بدن انسان، به جز هورمون‌های جنسی و هورمون‌های قشر آدرنال، پروتئینی یا مشتقات پروتئین هستند.

هورمون ها در بدن ما چه کاری انجام می دهند؟

هورمون‌های عمل‌کننده توسط خون در سراسر بدن حمل می‌شوند، اما تنها بر سلول‌های خاصی تأثیر می‌گذارند. سلول‌های خاصی که به یک هورمون پاسخ می‌دهند، جایگاه‌های گیرنده‌ای برای آن هورمون دارند. در بدن انسان از هورمون‌ها برای دو نوع ارتباط استفاده می‌شود. اولین مورد برای ارتباط بین دو غده درون‌ریز است، جایی که یک غده با تولید هورمون آزادکننده، غده هدف دیگری را تحریک می‌کند تا سطح هورمون‌های ترشح‌شده آن را تغییر دهد. مورد دوم بین غده درون ریز و اندام هدف است، برای مثال زمانی که لوزالمعده انسولین آزاد می‌کند که باعث می‌شود سلول‌های ماهیچه‌ای و چربی گلوکز را از جریان خون جذب کنند.

همانطور که گفته شد مکانیسم عمل هورمون‌ها نوعی مکانیزم قفل و کلید است. اگر هورمونی با محل گیرنده مطابقت داشته باشد، تأثیر خواهد گذاشت، اگر یک هورمون و یک گیرنده مطابقت نداشته باشند، هیچ واکنشی وجود ندارد. تمام سلول‌هایی که دارای مکان‌های گیرنده برای یک هورمون هستند، بافت هدف آن هورمون را تشکیل می‌دهند. در موارد دیگر، بافت هدف در سراسر بدن پراکنده است به طوری که بسیاری از مناطق تحت تأثیر قرار می‌گیرند.

از آنجایی که هورمون‌ها در جریان خون آزاد می‌شوند و بنابراین می‌توانند در سراسر بدن حمل شوند، می‌توانند هر دوی این اقدامات را بر روی اهداف مختلف انجام دهند. فعل و انفعال پیچیده بین غدد، هورمون‌ها و سایر اندام‌های هدف به عنوان سیستم غدد درون‌ریز نامیده می‌شود. هورمون‌ها بر بسیاری از فعالیت‌های فیزیولوژیکی از جمله رشد، متابولیسم، اشتها، بلوغ و باروری تأثیر می‌گذارند.

هورمون ها چگونه اثر می کنند؟

هورمون‌ها با اصلاح فعالیت سلولی، اثرات مشخصه خود را بر روی سلول‌های هدف ایجاد می‌کنند. هورمون‌های پروتئینی با گیرنده‌های روی سطح سلول واکنش نشان می‌دهند و توالی وقایعی که منجر به عملکرد هورمون می‌شود نسبتا سریع است. هورمون‌های استروئیدی معمولاً با مکان‌های گیرنده داخل سلول واکنش نشان می‌دهند، از آنجا که این روش عمل شامل سنتز پروتئین بوده، نسبتا کند است.

مثالی از تاثیر هورمون در بدن انسان

بدن در طول روز تغییرات هورمونی را به طور مداوم تجربه می‌کند. همانطور که برای جلوگیری از تصادف اتومبیل روی ترمز می‌زنید، غدد فوق کلیوی شما هورمون آدرنالین (اپی نفرین) را ترشح می‌کنند تا به شما کمک کند سریع عمل کنید. غده صنوبری (پینه‌آل) شما برای تولید هورمون ملاتونین برای کمک به خواب آرام در شب کار می‌کند. هنگامی که هورمون‌ها به درستی متعادل نمی‌شوند، یک اختلال غدد درون‌ریز می‌تواند مقصر باشد. داشتن بیش از حد هورمون (عملکرد هورمونی بیش از حد شناخته می‌شود) یا نداشتن هورمون کافی (معروف به کم‌کاری)، می‌تواند باعث ایجاد مشکلاتی شود.

عوامل تنظیم کننده ترشح هورمون ها

هورمون‌ها مواد بسیار قوی هستند، به این معنی که مقادیر بسیار کمی از یک هورمون ممکن است اثرات عمیقی بر فرآیندهای متابولیک داشته باشد. به دلیل قدرت آن‌ها، ترشح هورمون باید در محدوده بسیار ظریفی تنظیم شود تا هموستاز در بدن حفظ شود. تولید و ترشح هورمون در درجه اول با بازخورد منفی کنترل می‌شود. در سیستم‌های بازخورد منفی، یک محرک باعث آزاد شدن یک ماده می‌شود. هنگامی که ماده به سطح معینی می‌رسد، سیگنالی ارسال می‌کند که انتشار بیشتر ماده را متوقف می‌کند. به این ترتیب غلظت هورمون‌ها در خون در محدوده باریکی حفظ می‌شود. سه مکانیسم وجود دارد که توسط آن‌ها غدد درون‌ریز برای سنتز و ترشح هورمون‌ها تحریک می‌شوند: محرک‌های هومورال، محرک‌های هورمونی و محرک‌‌های عصبی.

فیلم آموزش زیست شناسی ۲ – زیست پایه یازدهم در فرادرس

کلیک کنید

محرک های هومورال

اصطلاح «هومورال» (humoral) از اصطلاح humor مشتق شده است که به مایعات بدن مانند خون اشاره دارد. محرک هومورال به کنترل ترشح هورمون در پاسخ به تغییرات مایعات خارج سلولی مانند خون یا غلظت یون در خون اشاره دارد. به عنوان مثال، افزایش سطح گلوکز خون باعث ترشح انسولین از پانکراس می‌شود. انسولین باعث کاهش سطح گلوکز خون می‌شود و به پانکراس سیگنال می‌دهد که تولید انسولین را در یک حلقه بازخورد منفی متوقف کند.

محرک های هورمونی

محرک‌های هورمونی به ترشح یک هورمون در پاسخ به هورمون دیگر اشاره دارد. تعدادی از غدد درون‌ریز هنگامی که توسط هورمون‌های آزاد شده توسط سایر غدد درون‌ریز تحریک می‌شوند، هورمون آزاد می‌کنند. به عنوان مثال، هیپوتالاموس هورمون‌هایی تولید کرده که بخش قدامی غده هیپوفیز را تحریک می‌کند. هیپوفیز قدامی به نوبه خود با ترشح هورمون‌هایی، تولید هورمون توسط سایر غدد درون‌ریز را تنظیم می‌کند. هیپوفیز قدامی هورمون محرک تیروئید را ترشح کرده که سپس غده تیروئید را برای تولید هورمون‌های T3 و T4 تحریک می‌کند. با افزایش غلظت T3 و T4 در خون، آن‌ها هیپوفیز و هیپوتالاموس را در یک حلقه بازخورد منفی مهار می‌کنند.

محرک های عصبی

در برخی موارد، سیستم عصبی به طور مستقیم غدد درون‌ریز را برای ترشح هورمون تحریک می‌کند که از آن به عنوان محرک عصبی یاد می‌شود. به یاد بیاورید که در یک پاسخ استرس کوتاه‌مدت، هورمون‌های اپی‌نفرین و نوراپی‌نفرین برای تامین انرژی مورد نیاز بدن برای پاسخ دادن مهم هستند. در اینجا، سیگنال‌های عصبی از سیستم عصبی سمپاتیک مستقیماً غده فوق کلیوی را تحریک می‌کند تا هورمون‌های اپی‌نفرین و نوراپی‌نفرین را در پاسخ به استرس آزاد کند.

مثالی از تنظیم ترشح هورمون

همان‌طور که بیان شد برخی از غدد درون‌ریز در پاسخ به هورمون‌های دیگر هورمون ترشح می‌کنند. هورمون‌هایی که باعث ترشح هورمون‌های دیگر می‌شوند، هورمون‌های تروپیک نامیده می‌شوند. هورمونی از غده A باعث می‌شود غده B هورمون خود را ترشح کند. روش سوم تنظیم ترشح هورمون، تحریک مستقیم عصبی است. یک محرک عصبی باعث می‌شود که غده A هورمون خود را ترشح کند.

به عنوان مثال، هیپوفیز قدامی به تیروئید سیگنال می‌دهد که هورمون‌های تیروئیدی را آزاد کند. افزایش سطح این هورمون‌ها در خون سپس به هیپوتالاموس و هیپوفیز قدامی بازخورد می‌دهد تا سیگنال‌های بیشتر به غده تیروئید را مهار کند.

انواع هورمون به لحاظ ساختار شیمیایی

ارتباط بین سلول‌های همسایه و بین سلول‌ها و بافت‌ها در قسمت‌های دورتر بدن، از طریق ترشح مواد شیمیایی به نام هورمون اتفاق می‌افتد. اگرچه هورمون‌های مختلفی در بدن انسان وجود دارد، اما می‌توان آن‌ها را بر اساس ساختار شیمیایی به سه دسته تقسیم کرد: هورمون‌های مشتق از چربی، مشتق از اسید آمینه و هورمون‌های پپتیدی (پپتید و پروتئین).

فیلم آموزش بیوشیمی ویتامین ها و هورمون ها در فرادرس

کلیک کنید

یکی از مشخصه‌های اصلی هورمون‌های مشتق از لیپید این است که می‌توانند در غشاهای پلاسمایی منتشر شوند، در حالی که هورمون‌های مشتق شده از اسید آمینه و هورمون‌های پپتیدی نمی‌توانند. در ادامه هر سه نوع هورمون‌ها به لحاظ ساختاری را بررسی می‌کنیم.

هورمون های مشتق از چربی ، هورمون های استروئیدی

هورمون‌های مشتق شده از چربی یا هورمون‌های محلول در چربی شامل بیشتر هورمون‌های لیپیدی مشتق‌شده از کلسترول بوده و بنابراین از نظر ساختاری شبیه به آن هستند. طبقه اولیه هورمون‌های لیپیدی در انسان، هورمون‌های استروئیدی هستند. از نظر شیمیایی، این هورمون‌ها معمولاً کتون یا الکل هستند. نام شیمیایی آن‌ها به «-ol» برای الکل‌ها یا «-one» برای کتون‌ها ختم می‌شود. هورمون‌های استروئیدی در آب نامحلول هستند و توسط پروتئین‌های انتقال‌دهنده در خون منتقل می‌شوند. در نتیجه، آن‌ها بیشتر از هورمون‌های پپتیدی در گردش باقی می‌مانند. برای مثال، نیمه عمر کورتیزول 60 تا 90 دقیقه است، در حالی که اپی‌نفرین، یک هورمون مشتق شده از اسید آمینه، نیمه عمر تقریباً یک دقیقه دارد.

مثال هایی از هورمون های استروئیدی

نمونه‌هایی از هورمون‌های استروئیدی عبارتند از استرادیول که یک استروژن یا هورمون جنسی زنانه است و تستوسترون که یک آندروژن یا هورمون جنسی مردانه است. این دو هورمون به ترتیب توسط اندام‌های تناسلی زنانه و مردانه ترشح می‌شوند. سایر هورمون‌های استروئیدی شامل آلدوسترون و کورتیزول هستند که به همراه برخی دیگر از انواع آندروژن‌ها توسط غدد فوق کلیوی ترشح می‌شوند.

هورمون های مشتق از اسید آمینه

هورمون‌های مشتق شده از اسید آمینه مولکول‌های نسبتاً کوچکی هستند که از اسیدهای آمینه تیروزین و تریپتوفان به دست می‌آیند. اگر هورمونی مشتق از آمینو اسید باشد، نام شیمیایی آن به «-ine» ختم می‌شود. نمونه‌هایی از هورمون‌های مشتق شده از اسید آمینه عبارتند از اپی‌نفرین و نوراپی‌نفرین که در ناحیه مدولا یا داخلی غدد فوق کلیوی سنتز می‌شوند و تیروکسین که توسط غده تیروئید تولید می‌شود. غده پینه‌آل در مغز انسان ملاتونین تولید و ترشح کرده که چرخه خواب را تنظیم می‌کند.

هورمون های پپتیدی

ساختار هورمون‌های پپتیدی مانند یک زنجیره پلی‌پپتیدی (زنجیره‌ای از اسیدهای آمینه) است. هورمون‌های پپتیدی شامل مولکول‌هایی هستند که زنجیره‌های پلی‌پپتیدی کوتاهی هستند، مانند هورمون ضد ادراری و اکسی‌توسین که در مغز تولید می‌شود و در غده هیپوفیز خلفی در خون آزاد می‌شود. این دسته همچنین شامل پروتئین‌های کوچک مانند هورمون‌های رشد تولید شده توسط هیپوفیز و گلیکوپروتئین‌های بزرگ مانند هورمون محرک فولیکولی تولید شده توسط هیپوفیز است.

پپتیدهای ترشح شده مانند انسولین در داخل وزیکول‌ها در سلول‌هایی که آن‌ها را سنتز می‌کنند ذخیره می‌شوند. سپس در پاسخ به محرک‌هایی مانند سطح بالای گلوکز خون در مورد انسولین آزاد می‌شوند. هورمون‌های مشتق از اسید آمینه و پلی‌پپتیدی، محلول در آب و نامحلول در لیپیدها هستند. این هورمون‌ها نمی‌توانند از غشای پلاسمایی سلول‌ها عبور کنند. بنابراین، گیرنده‌های آن‌ها در سطح سلول‌های هدف یافت می‌شود.

انواع هورمون های بدن

همانطور که بیان شد هورمون‌ها مانند سیستم ارتباطی بدن هستند. آن‌ها از یک قسمت بدن (غده) پیام می‌گیرند تا به قسمت دیگر بدن (سلول هدف) بگویند که کار مهمی را انجام دهد. از آنجایی که هورمون‌ها در جریان خون آزاد می‌شوند و می‌توانند در سراسر بدن حمل شوند، می‌توانند اقدامات تنظیمی مختلفی را روی اهداف مختلف (غدد یا سلول‌ها) انجام دهند.

فیلم آموزش زیست شناسی ۲ – زیست پایه یازدهم در فرادرس

کلیک کنید

سیستم غدد درون‌ریز از هورمون‌ها برای کنترل و هماهنگی متابولیسم داخلی بدن (یا هموستاز) سطح انرژی، تولیدمثل، رشد و تکامل و پاسخ به آسیب، استرس و عوامل محیطی استفاده می‌کند. در بخش بعدی به طور کامل سیستم غدد درون‌ریز را بررسی کرده‌ایم. در اینجا به بررسی انواع هوورمون‌های بدن، عملکرد آن‌ها، نحوه کنترل و عوارض کم و زیاد شدن آن‌ها می‌پردازیم.

هورمون رشد یا سوماتوتروپین چیست؟

هورمون رشد از غده هیپوفیز قدامی وارد جریان خون می‌شود. غده هیپوفیز هورمون‌های دیگری را نیز تولید می‌کند که عملکردهای متفاوتی با هورمون رشد دارند. هورمون رشد در بسیاری از قسمت‌های بدن برای تقویت رشد در کودکان عمل می‌کند. هنگامی که صفحات رشد در استخوان‌ها (اپی فیزها) بسته شوند یعنی در بزرگسالی، هورمون رشد دیگر باعث افزایش قد نمی‌شود اما به حفظ ساختار طبیعی بدن و متابولیسم از جمله کمک به حفظ سطح گلوکز خون در حد تعیین شده کمک می‌کند.

هورمون رشد چگونه کنترل می شود؟

ترشح هورمون رشد مداوم نیست. هر 3 تا 5 ساعت یکبار به صورت چند بار انفجار یا پالس منتشر می‌شود. ترشح آن توسط دو هورمون دیگر که از هیپوتالاموس (بخشی از مغز)، به نام هورمون آزادکننده هورمون رشد که هیپوفیز را برای ترشح هورمون رشد تحریک می‌کند و سوماتوستاتین که این ترشح را مهار می‌کند کنترل می‌شود. سطح هورمون رشد با خواب، استرس، ورزش و سطوح پایین گلوکز در خون و همچنین در زمان بلوغ افزایش می‌یابند. ترشح هورمون رشد در بارداری و شرایطی که مغز سطوح بالایی از هورمون رشد یا فاکتورهای رشد شبه انسولین را در خون احساس کند کاهش می‌یابد.

عوارض زیاد بودن هورمون رشد

جای تعجب نیست که هورمون رشد بیش از حد باعث رشد بیش از حد می‌شود. در بزرگسالان، هورمون رشد بیش از حد برای مدت زمان طولانی باعث ایجاد وضعیتی به نام آکرومگالی می‌شود که در آن بیماران ورم دست‌ها و پاها و تغییر ویژگی‌های صورت را خواهند داشت. این بیماران همچنین دارای بزرگ شدن اندام و اختلالات عملکردی جدی مانند فشار خون بالا، دیابت و بیماری قلبی هستند. بیش از 99 درصد موارد زیاد بودن هورمون رشد به دلیل تومورهای خوش‌خیم غده هیپوفیز است که این هورمون را تولید می‌کنند. این عارضه بعد از میانسالی که رشد کامل می‌شود، شایع‌تر است و افراد مبتلا به آن قد بلندتر نمی‌شوند.

به ندرت، افزایش سطح هورمون رشد ممکن است در کودکان قبل از رسیدن به قد نهایی خود اتفاق بیفتد، که می‌تواند منجر به رشد بیش از حد استخوان‌های بلند و در نتیجه قدبلندی غیر طبیعی کودک شود. این معمولا به عنوان «غول پیکری» ( gigantism) یا افزایش بسیار زیاد قد شناخته می‌شود. تولید بیش از حد هورمون رشد با دادن یک نوشیدنی شیرین و اندازه‌گیری سطح هورمون رشد در چند ساعت آینده تشخیص داده می‌شود. قند باید باعث کاهش تولید هورمون رشد شود. با این حال، در آکرومگالی این اتفاق نمی‌افتد.

عوارض کمبود هورمون رشد

هورمون رشد بسیار کم (کمبود) باعث رشد ضعیف در کودکان می‌شود. در بزرگسالان باعث کاهش حس خوب، افزایش چربی، افزایش خطر بیماری قلبی و ضعف قلب، ماهیچه‌ها و استخوان‌ها می‌شود. این بیماری ممکن است از بدو تولد وجود داشته باشد، جایی که علت آن ناشناخته، ژنتیکی یا به دلیل آسیب به غده هیپوفیز (در طول رشد یا در بدو تولد) باشد. کمبود هورمون رشد همچنین ممکن است در بزرگسالان به دلیل آسیب مغزی، تومور هیپوفیز یا آسیب به غده هیپوفیز (به عنوان مثال، پس از جراحی مغز یا رادیوتراپی برای درمان سرطان) ایجاد شود. درمان اصلی جایگزینی هورمون رشد با استفاده از تزریق به صورت یک بار در روز یا چند بار در هفته است.

در گذشته درمان با هورمون رشد در پایان رشد متوقف می‌شد. اکنون مشخص شده است که هورمون رشد هم در رسیدن توده استخوانی و هم توده عضلانی به بهترین سطح ممکن و همچنین کاهش توده چربی در طول رشد در بزرگسالان نقش دارد. بنابراین متخصص احتمالاً در مورد مزایای ادامه هورمون رشد پس از تکمیل رشد تا سن 25 سالگی صحبت خواهد کرد تا مطمئن شود که توده استخوانی و عضلانی به بهترین سطح ممکن می‌رسد. علاوه بر این، هورمون رشد با احساس تندرستی، به ویژه سطوح انرژی مرتبط است. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد 30 تا 50 درصد بزرگسالان مبتلا به کمبود هورمون رشد تا حدی احساس خستگی می‌کنند که به سلامتی آن‌ها آسیب می‌زند. این بزرگسالان ممکن است از درمان مادام العمر با هورمون رشد بهره‌مند شوند. مصرف هورمون رشد در بزرگسالی باعث افزایش قد نمی‌شود.

هورمون های جنسی زنانه

هورمون‌های جنسی زنانه یا استروئیدهای جنسی نقش مهمی در رشد جنسی، تولید مثل و سلامت عمومی زنان دارند. سطح هورمون‌های جنسی در طول زمان تغییر می‌کند، اما برخی از مهم‌ترین تغییرات در دوران بلوغ، بارداری و یائسگی اتفاق می‌افتد. هورمون‌های جنسی آن‌هایی هستند که نقش اساسی در رشد و تولید مثل جنسی دارند. غدد اصلی که هورمون‌های جنسی را تولید می‌کنند، غدد فوق کلیوی و غدد جنسی هستند که شامل تخمدان‌ها در زنان و بیضه‌ها در مردان می‌شوند. هم در مردان و هم در زنان، هورمون‌های جنسی در موارد زیر نقش دارند:

• بلوغ و رشد جنسی
• تولید مثل
• میل جنسی
• تنظیم رشد استخوان و ماهیچه
• پاسخ‌های التهابی
• تنظیم سطح کلسترول
• رشد مو
• توزیع چربی بدن

سطح هورمون‌های جنسی در طول زندگی افراد در نوسان است. عواملی که می‌توانند بر سطح هورمون‌های جنسی زنانه تأثیر بگذارند شامل سن، عادت ماهیانه، حاملگی، یائسگی، استرس و انواع داروها هستند. عدم تعادل هورمون‌های جنسی می‌تواند منجر به تغییر در میل جنسی و مشکلات سلامتی مانند ریزش مو، پوکی استخوان و ناباروری شود.

انواع هورمون های جنسی زنانه

در زنان، تخمدان‌ها و غدد فوق کلیوی تولیدکننده اصلی هورمون‌های جنسی هستند. هورمون‌های جنسی زنانه شامل استروژن، پروژسترون و مقادیر کمی تستوسترون است. در ادامه انواع آن‌ها را معرفی می‌کنیم.

• استروژن: استروژن احتمالاً شناخته‌شده ترین هورمون جنسی است. اگرچه اکثر تولید استروژن در تخمدان‌ها اتفاق می‌افتد، غدد فوق کلیوی و سلول‌های چربی نیز مقادیر کمی استروژن تولید می‌کنند. استروژن نقش مهمی در رشد تولید مثل و میل جنسی ایفا می‌کند که از زمانی که فرد به بلوغ می‌رسد شروع می‌شود.
• پروژسترون: تخمدان‌ها، غدد فوق کلیوی و جفت جنین هورمون پروژسترون را تولید می‌کنند. سطح پروژسترون در زمان تخمک‌گذاری و در دوران بارداری افزایش می‌یابد. پروژسترون به تثبیت چرخه‌های قاعدگی کمک کرده و بدن را برای بارداری آماده می‌کند. داشتن سطح پایین پروژسترون می‌تواند منجر به پریودهای نامنظم، مشکل در باردار شدن و خطر بیشتر عوارض در دوران بارداری شود.
• تستسترون: اگرچه تستوسترون هورمون اصلی جنسی در مردان است، اما در زنان نیز به مقدار کمتری وجود دارد. در زنان، تستوسترون بر مواردی مانند باروری، میل جنسی، عادت ماهیانه، بافت و توده استخوانی و تولید گلبول قرمز تاثیر می‌گذارد.

عملکرد هورمون های جنسی زنانه

زنان معمولاً بین 8 تا ۱۴ سالگی به بلوغ می‌رسند. در دوران بلوغ، غده هیپوفیز شروع به تولید مقادیر بیشتری هورمون لوتئینی کننده (LH) و هورمون محرک فولیکولی (FSH) کرده که تولید استروژن و پروژسترون را تحریک می‌کند. افزایش سطح استروژن و پروژسترون باعث ایجاد ویژگی‌های جنسی ثانویه مانند رشد سینه‌ها، رشد مو در زیر بغل، پاها و ناحیه شرمگاهی، افزایش قد، افزایش ذخیره چربی در باسن و ران و همچنین افزایش تولید چربی در پوست می‌شود. نقش هورمون‌های جنسی را در ادامه بیشتر بررسی کرده‌ایم.

نقش هورمون های جنسی در عادت ماهیانه

سیکل قاعدگی معمولاً حدود 28 روز طول می‌کشد، اما می‌تواند بین ۲۴ تا ۳۸ روز متغیر باشد. در زیر مراحل یک سیکل جنسی زنانه را بررسی کرده‌ایم.

• مرحله فولیکولی: اولین روز پریود، شروع یک سیکل جدید قاعدگی است. در طول دوره، خون و بافت رحم از طریق واژن از بدن خارج می‌شود. سطح استروژن و پروژسترون در این مرحله بسیار پایین است و این می‌تواند باعث تحریک‌پذیری و تغییرات خلقی شود. غده هیپوفیز همچنین FSH و LH را آزاد می‌کند که باعث افزایش سطح استروژن و سیگنال رشد فولیکول در تخمدان‌ها می‌شود. هر فولیکول حاوی یک تخمک است و پس از چند روز، یک فولیکول غالب در هر تخمدان ظاهر خواهد شد. تخمدان‌ها فولیکول‌های باقی‌مانده را جذب خواهند کرد. همانطور که فولیکول غالب به رشد خود ادامه می‌دهد، استروژن بیشتری تولید می‌کند. این افزایش استروژن باعث ترشح اندورفین می‌شود که سطح انرژی را افزایش می‌دهد و خلق و خو را بهبود می‌بخشد. استروژن همچنین اندومتر را که پوشش داخلی رحم است، غنی می‌کند تا برای بارداری احتمالی آماده شود.
• مرحله تخمک گذاری: در طول مرحله تخمک‌گذاری، سطح استروژن و LH در بدن به اوج خود می‌رسد و باعث می‌شود فولیکول ترکیده و تخمک خود را از تخمدان آزاد کند. سلول تخمک می‌تواند بین ۱۲ تا ۲۴ ساعت پس از ترک تخمدان زنده بماند. لقاح تخمک فقط در این بازه زمانی اتفاق می‌افتد.
• مرحله لوتئال: در مرحله لوتئال، تخمک از طریق لوله فالوپ از تخمدان به رحم می‌رود. فولیکول پاره شده پروژسترون آزاد می‌کند که پوشش داخلی رحم را ضخیم کرده و آن را برای دریافت تخمک بارور آماده می‌کند. هنگامی که تخمک به انتهای لوله فالوپ می‌رسد، به دیواره رحم می‌چسبد. تخمک بارور نشده باعث کاهش سطح استروژن و پروژسترون می‌شود. این نشان‌دهنده آغاز هفته قبل از قاعدگی است. در نهایت، تخمک بارور نشده همراه ریزش دیواره رحم از بدن خارج می‌شوند و پایان چرخه قاعدگی فعلی و شروع دوره بعدی را نشان می‌دهند.

نقش هورمون های جنسی در حاملگی

بارداری از لحظه‌ای شروع می‌شود که یک تخمک بارور شده در دیواره رحم فرد قرار می‌گیرد. پس از لانه‌گزینی، جفت شروع به رشد کرده و شروع به تولید تعدادی هورمون از جمله پروژسترون، ریلکسین و گنادوتروپین جفتی انسانی (hCG) می‌کند. سطح پروژسترون در هفته‌های اول بارداری به طور پیوسته افزایش می‌یابد و باعث ضخیم شدن دهانه رحم و تشکیل پلاک مخاطی می‌شود. تولید ریلکسین از انقباضات رحم تا پایان بارداری جلوگیری می‌کند و در این مرحله به شل شدن رباط‌ها و تاندون‌ها در لگن کمک می‌کند.

افزایش سطح hCG در بدن باعث تحریک تولید بیشتر استروژن و پروژسترون می‌شود. این افزایش سریع هورمون‌ها منجر به علائم اولیه بارداری مانند حالت تهوع، استفراغ و نیاز به دفع بیشتر ادرار می‌شود. سطح استروژن و پروژسترون در سه ماهه دوم بارداری همچنان افزایش می‌یابد. در این زمان، سلول‌های جفت شروع به تولید هورمونی به نام لاکتوژن جفت انسانی (HPL) می‌کنند. HPL متابولیسم زنان را تنظیم کرده و به تغذیه جنین در حال رشد کمک می‌کند. با پایان بارداری، سطح هورمون‌ها کاهش می‌یابد و به تدریج به سطح قبل از بارداری باز می‌گردد. هنگامی که یک فرد شیر می‌دهد، می‌تواند سطح استروژن را در بدن کاهش دهد، که ممکن است از تخمک‌گذاری جلوگیری کند.

نقش هورمون های جنسی در یائسگی

یائسگی زمانی اتفاق می‌افتد که عادت ماهیانه فرد متوقف می‌شود و دیگر قادر به باردار شدن نیست. دوره قبل از یائسگی به دوره انتقالی منتهی به دوره نهایی فرد اشاره دارد. در طی این انتقال، نوسانات زیاد در سطوح هورمونی می‌تواند باعث شود فرد طیف وسیعی از علائم را تجربه کند. علائم پیش از یائسگی می‌تواند شامل عادات ماهیانه نامنظم، گرگرفتگی، مشکلات خواب، تغییرات خلق و خوی و خشکی واژن باشد. دوره قبل از یائسگی معمولا ۴ سال طول می‌کشد اما می‌تواند بین ۲ تا ۸ سال متغیر باشد. فرد زمانی به یائسگی می‌رسد که یک سال کامل را بدون پریود سپری کرده باشد.

پس از یائسگی، تخمدان‌ها فقط مقادیر بسیار کم اما ثابتی از استروژن و پروژسترون تولید می‌کنند. سطوح پایین استروژن ممکن است میل جنسی فرد را کاهش دهد و باعث کاهش تراکم استخوان شده که می‌تواند منجر به پوکی استخوان شود. این تغییرات هورمونی همچنین ممکن است خطر بیماری قلبی و سکته را افزایش دهد.

نقش هورمون های جنسی در میل جنسی

استروژن، پروژسترون و تستوسترون همگی بر میل و برانگیختگی جنسی تأثیر می‌گذارند. وجود سطوح بالاتر استروژن در بدن باعث روان شدن واژن و افزایش میل جنسی می‌شود. افزایش پروژسترون می‌تواند میل جنسی را کاهش دهد. بحث‌هایی در مورد چگونگی تأثیر سطح تستوسترون بر میل جنسی زنان وجود دارد. سطوح پایین تستوسترون ممکن است منجر به کاهش میل جنسی در برخی از زنان شود. با این حال، به نظر می‌رسد درمان با تستوسترون در درمان میل جنسی کم در زنان بی‌اثر است. درمان با استوسترون می‌تواند اثرات استروژن را افزایش دهد، اما تنها در صورتی که پزشک تستوسترون را در سطوح بالاتر از حد طبیعی تجویز کند. این می‌تواند منجر به عوارض جانبی ناخواسته مانند افزایش وزن، تحریک‌پذیری، طاس شدن، موهای زائد صورت و غیره شود.

هورمون آدرنالین یا هورمون استرس ناگهانی

آدرنالین و نورآدرنالین دو هورمون و انتقال‌دهنده عصبی مجزا اما مرتبط هستند. آن‌ها در مرکز (بخش داخلی) غدد فوق کلیوی و در برخی از نورون‌های سیستم عصبی مرکزی تولید می‌شوند. آن‌ها در جریان خون آزاد می‌شوند و به عنوان واسطه‌های شیمیایی عمل کرده و همچنین تکانه‌های عصبی را به اندام‌های مختلف منتقل می‌کنند. آدرنالین بسته به نوع سلولی که روی آن اثر می‌گذارد، اثرات متفاوتی دارد. با این حال، اثر کلی آدرنالین این است که بدن را برای پاسخ «جنگ یا گریز» در مواقع استرس، یعنی برای اقدام شدید یا ناگهانی آماده می‌کند.

فیلم آموزش فیزیولوژی سیستم عصبی مرکزی در فرادرس

کلیک کنید

اعمال کلیدی آدرنالین شامل افزایش ضربان قلب، افزایش فشار خون، گسترش مجاری هوایی ریه‌ها، بزرگ شدن مردمک چشم، توزیع مجدد خون در ماهیچه‌ها و تغییر متابولیسم بدن، به طوری که سطح گلوکز خون (در درجه اول برای مغز) به حداکثر برسد. یک هورمون نزدیک به هم، نورآدرنالین، عمدتاً از انتهای عصبی سیستم عصبی سمپاتیک (و همچنین به مقدار نسبتاً کمی از بخش داخلی فوق کلیه) آزاد می‌شود.

آدرنالین چگونه کنترل می شود؟

آدرنالین عمدتاً از طریق فعال شدن اعصاب متصل به غدد فوق کلیوی ترشح می‌شود که باعث ترشح این هورمون و در نتیجه افزایش سطح آدرنالین در خون می‌شود. این فرآیند نسبتاً سریع در عرض 2 تا 3 دقیقه پس از رویارویی با رویداد استرس‌زا اتفاق می‌افتد. هنگامی که وضعیت استرس‌زا به پایان می‌رسد، تکانه‌های عصبی به غدد فوق کلیوی کاهش می‌یابد، به این معنی که غدد آدرنال تولید آدرنالین را متوقف می‌کنند. استرس همچنین ترشح هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک از غده هیپوفیز را تحریک می‌کند که باعث تولید هورمون استروئیدی کورتیزول از قشر غدد فوق کلیوی می‌شود. این هورمون استروئیدی در تغییر متابولیسم بدن (یعنی افزایش گلوکز پلاسما) در شرایط استرس طولانی مدت، مداوم (مزمن)، به جای حاد، مهم‌تر است.

مقدار زیاد و کم آدرنالین منجر به چه چیزی می شود؟

تولید بیش از حد آدرنالین بسیار رایج است. اکثر مردم گاهی اوقات در معرض موقعیت‌های استرس‌زا قرار می‌گیرند و بنابراین اکثر ما با علائم معمول ترشح آدرنالین مانند ضربان قلب سریع، فشار خون بالا، اضطراب، کاهش وزن، تعریق بیش از حد و تپش قلب آشنا هستیم، با این حال، این یک پاسخ طبیعی بدن است که به ما کمک می‌کند تا به یک موقعیت استرس‌زا واکنش نشان دهیم.

برخی از افراد مبتلا به چاقی و آپنه انسدادی خواب درمان نشده ممکن است هر شب در معرض سطوح بالای نورآدرنالین/آدرنالین قرار بگیرند، زیرا برای نفس کشیدن تلاش می‌کنند. این ممکن است در ایجاد فشار خون بالا در چنین افرادی نقش داشته باشد. تولید بیش از حد آدرنالین/نورآدرنالین ممکن است توسط یک تومور آدرنال به نام فئوکروموسیتوم یا پاراگانگلیوما (اگر خارج از غده فوق کلیوی باشد اما در امتداد اعصاب سیستم عصبی سمپاتیک که از قفسه سینه و شکم عبور کند) ایجاد شود.

رنج بردن از آدرنالین بسیار پایین غیرعادی است، حتی اگر هر دو غده فوق کلیوی را در اثر بیماری یا جراحی از دست داده باشید. از آنجایی که 90 درصد نورآدرنالین بدن از سیستم عصبی می‌آید، از دست دادن 10 درصد از طریق غدد فوق کلیوی واقعاً قابل توجه نیست. بنابراین کمبود آدرنالین به عنوان یک اختلال بالینی ظاهر نمی‌شود.

هورمون آلدوسترون

آلدوسترون هورمونی است که در قسمت بیرونی (قشر) غدد فوق کلیوی که بالای کلیه‌ها قرار دارد تولید می‌شود. نقش اصلی را در تنظیم فشار خون عمدتاً با تأثیر بر اندام‌هایی مانند کلیه و روده بزرگ برای افزایش مقدار نمک (سدیم) بازجذب در جریان خون و افزایش مقدار پتاسیم دفع شده از طریق ادرار ایفا می‌کند. آلدوسترون همچنین باعث می‌شود که آب همراه با سدیم دوباره جذب شود. این باعث افزایش حجم خون و در نتیجه فشار خون می‌شود.

آلدوسترون چگونه کنترل می شود؟

آلدوسترون بخشی از یک گروه هورمونی است که سیستم رنین - آنژیوتانسین - آلدوسترون را تشکیل می‌دهند. فعال شدن این سیستم زمانی اتفاق می‌افتد که به دنبال کاهش حجم خون یا کاهش فشار خون (مثلاً به دلیل خون‌ریزی) جریان خون به کلیه‌ها کاهش یابد. رنین آنزیمی است که منجر به یک سری واکنش‌های شیمیایی می‌شود که منجر به تولید آنژیوتانسین II می‌شود که به نوبه خود ترشح آلدوسترون را تحریک می‌کند. آلدوسترون باعث افزایش بازجذب نمک و آب به جریان خون از کلیه می‌شود، در نتیجه حجم خون را افزایش می‌دهد و سطح نمک و فشار خون را بازیابی می‌کند.

مقدار زیاد و کم آلدوسترون منجر به چه چیزی می شود؟

شایع‌ترین علت سطوح بالای آلدوسترون تولید بیش از حد آن بوده که اغلب ناشی از یک تومور خوش‌خیم آدرنال کوچک است. علائم شامل فشار خون بالا، سطح پایین پتاسیم خون و افزایش غیر طبیعی حجم خون است.

سطوح پایین آلدوسترون در یک بیماری نادر به نام «بیماری آدیسون» (Addison's disease) یافت می‌شود. در بیماری آدیسون، از دست دادن کلی عملکرد آدرنال و در نتیجه فشار خون پایین، بی‌حالی و افزایش سطح پتاسیم در خون وجود دارد.

هورمون کورتیزول یا هورمون استرس مزمن

کورتیزول یا هیدروکورتیزون یک هورمون استروئیدی است که طیف گسترده‌ای از فرآیندهای حیاتی در سراسر بدن از جمله متابولیسم و ​​پاسخ ایمنی را تنظیم می‌‌کند. همچنین نقش بسیار مهمی در کمک به بدن در واکنش به استرس دارد. کورتیزول یک هورمون استروئیدی، یکی از گلوکوکورتیکوئیدها است که در ناحیه قشری غدد فوق کلیوی ساخته شده و سپس در خون آزاد و از طریق آن به سراسر بدن منتقل می‌شود. این اثرات شامل کنترل سطح قند خون بدن و در نتیجه تنظیم متابولیسم است که به عنوان یک ضد التهاب عمل می‌کند و بر شکل‌گیری حافظه، کنترل تعادل نمک و آب، تأثیر بر فشار خون و کمک به رشد جنین تأثیر می‌گذارد. در بسیاری از گونه‌ها، کورتیزول مسئول ایجاد فرآیندهای درگیر در زایمان است.

کورتیزول چگونه کنترل می شود؟

سطح کورتیزول خون در طول روز متفاوت است، اما به طور کلی صبح‌ها که از خواب بیدار می‌شویم، بالاتر است و سپس در طول روز کاهش می‌یابد که به این حالت ریتم روزانه می‌گویند. در افرادی که در شب کار می‌کنند، این الگو معکوس است، بنابراین زمان ترشح کورتیزول به وضوح با الگوهای فعالیت روزانه مرتبط است. علاوه بر این، در پاسخ به استرس، کورتیزول اضافی آزاد می‌شود تا برای پاسخ مناسب به بدن کمک کند.

ترشح کورتیزول عمدتاً توسط سه ناحیه مرتبط با یکدیگر شامل هیپوتالاموس در مغز، غده هیپوفیز و غده فوق کلیوی در بدن کنترل می‌شود. به این محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال می‌گویند. وقتی سطح کورتیزول در خون پایین است، گروهی از سلول‌ها در ناحیه‌ای از مغز به نام هیپوتالاموس، هورمون آزادکننده کورتیکوتروپین ترشح می‌کنند، که باعث می‌شود غده هیپوفیز هورمون دیگری به نام هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک را در جریان خون ترشح کند. سطوح بالای هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک در غدد فوق کلیوی شناسایی می‌شود و ترشح کورتیزول را تحریک می‌کند و باعث افزایش سطح کورتیزول در خون می‌شود. در شکل بالا این مراحل نشان داده شده است.

با افزایش سطح کورتیزول، آن‌ها شروع به مسدود کردن ترشح هورمون آزاد کننده کورتیکوتروفین از هیپوتالاموس و هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک از هیپوفیز می‌کنند. در نتیجه، سطح هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک شروع به کاهش می‌کند، که سپس منجر به کاهش سطح کورتیزول می‌شود. به این حلقه بازخورد منفی می‌گویند.

مقدار زیاد و کم کورتیزول منجر به چه چیزی می شود؟

کورتیزول بیش از حد در یک دوره زمانی طولانی می‌تواند منجر به بیماری به نام سندرم کوشینگ شود. این می‌تواند در اثر طیف وسیعی از عوامل، مانند توموری که هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک تولید می‌کند (و در نتیجه ترشح کورتیزول را افزایش می‌دهد) یا مصرف انواع خاصی از داروها ایجاد شود. علائم آن عبارتند از:

• افزایش وزن سریع به طور عمده در صورت، سینه و شکم در مقایسه با بازوها و پاهای باریک
• صورت برافروخته و ورم کرده
• فشار خون بالا
• پوکی استخوان
• تغییرات پوستی (کبودی و علائم کشیدگی پوستی بنفش رنگ)
• ضعف عضلانی
• نوسانات خلقی که به صورت اضطراب، افسردگی یا تحریک‌پذیری نشان داده می‌شود
• افزایش تشنگی و تکرر ادرار

کورتیزول بسیار کم ممکن است به دلیل مشکل در غده هیپوفیز یا غده فوق کلیوی (بیماری آدیسون) باشد. شروع علائم اغلب بسیار تدریجی است. علائم ممکن است شامل خستگی، سرگیجه (به ویژه هنگام ایستادن)، کاهش وزن، ضعف عضلانی، تغییرات خلق و خو و تیره شدن نواحی پوست باشد. بدون درمان، این یک وضعیت بالقوه تهدیدکننده زندگی است.

هورمون آنژیوتانسین

کبد پروتئینی به نام آنژیوتانسینوژن ایجاد و آزاد می‌کند. سپس توسط رنین، آنزیمی که در کلیه تولید می‌شود، تجزیه می‌شود و آنژیوتانسین I را تشکیل می‌دهد. این شکل از هورمون به خودی خود دارای عملکرد بیولوژیکی خاصی نیست، اما یک پیش‌ساز مهم برای آنژیوتانسین II است. همانطور که در جریان خون از طریق ریه‌ها و کلیه‌ها عبور می‌کند، بیشتر متابولیزه می‌شود تا با عمل آنزیم تبدیل‌کننده آنژیوتانسین، آنژیوتانسین II تولید کند. اثر کلی آنژیوتانسین II افزایش فشار خون، آب بدن و محتوای سدیم است. آنژیوتانسین II اثرات زیر را روی ساختارهای مختلف دارد که شامل موارد زیر هستند:

• رگ‌های خونی: با ایجاد انقباض (تقاطع) رگ‌های خونی، فشار خون را افزایش می‌دهد.
• اعصاب: احساس تشنگی، میل به نمک را افزایش می‌دهد، ترشح هورمون‌های دیگری را که در احتباس مایعات نقش دارند را تشویق می‌کند.
• غدد فوق کلیوی: تولید هورمون آلدوسترون را تحریک و در نتیجه بدن سدیم را حفظ می‌کند و پتاسیم را از طریق کلیه‌ها از دست می‌دهد.
• کلیه‌ها: احتباس سدیم را افزایش داده و نحوه تصفیه خون از کلیه‌ها را تغییر می‌دهد. این امر جذب مجدد آب در کلیه را افزایش می‌دهد تا حجم خون و فشار خون را افزایش دهد.

آنژیوتانسین چگونه کنترل می شود؟

در صورت کاهش سطح سدیم و کاهش فشار خون که توسط کلیه‌ها حس می‌شود، تولید رنین افزایش می‌یابد. علاوه بر این، فشار خون پایین می‌تواند سیستم عصبی سمپاتیک را برای افزایش تولید رنین تحریک کند، که منجر به افزایش تبدیل آنژیوتانسینوژن به آنژیوتانسین I می‌شود و بنابراین چرخه ادامه می‌یابد. سیستم رنین - آنژیوتانسین نیز توسط هورمون‌های دیگر، از جمله کورتیکواستروئیدها، استروژن و هورمون‌های تیروئید فعال می‌شود. از سوی دیگر، پپتیدهای ناتریورتیک (تولید شده در قلب و سیستم عصبی مرکزی) می‌توانند سیستم رنین - آنژیوتانسین را به منظور افزایش از دست دادن سدیم در ادرار مختل کنند.

مقدار زیاد و کم آنژیوتانسین منجر به چه چیزی می شود؟

آنژیوتانسین II بیش از حد، یک مشکل رایج است که منجر به احتباس مایعات اضافی در بدن و در نهایت افزایش فشار خون می‌شود. این اغلب در نارسایی قلبی اتفاق می‌افتد، جایی که تصور می‌شود آنژیوتانسین نیز به رشد اندازه قلب کمک می‌کند. برای مبارزه با این عوارض جانبی، داروهایی مانند مهارکننده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین و مسدودکننده‌های گیرنده آنژیوتانسین در کلینیک استفاده می‌شوند، اگرچه این‌ها عوارض جانبی دارند و می‌توانند منجر به احتباس بیش از حد پتاسیم (هیپرکالمی) شوند.

کنترل غلظت سدیم و پتاسیم پلاسما و تنظیم حجم و فشار خون، همگی مکانیسم‌های هورمونی هستند که با سطوح پایین آنژیوتانسین مختل می‌شوند. فقدان آنژیوتانسین می‌تواند با احتباس پتاسیم، از دست دادن سدیم، کاهش احتباس مایعات (افزایش برون‌ده ادرار) و فشار خون پایین همراه باشد.

هورمون گاسترین

گاسترین هورمونی است که توسط سلول‌های G در پوشش معده و قسمت فوقانی روده کوچک تولید و در گردش خون آزاد می‌شود. در طول یک وعده غذایی، گاسترین معده را تحریک می‌کند تا اسید معده (اسید هیدروکلریک) آزاد کند. اسید معده برای تبدیل فرم غیرفعال یک آنزیم گوارشی پروتئین به نام پپسینوژن به شکل فعال آن پپسین استفاده می‌شود که به معده اجازه می‌دهد پروتئین‌های بلعیده شده به عنوان غذا را تجزیه کرده و ویتامین‌های خاصی مانند ویتامین B12 را جذب کند. اسید معده همچنین به عنوان یک ضدعفونی کننده عمل می‌کند و بیشتر باکتری‌ها و میکروارگانیسم‌هایی که با غذا وارد معده می‌شوند را از بین می‌برد و خطر عفونت در روده را به حداقل می‌رساند.

گاسترین چگونه کنترل می شود؟

قبل از شروع غذا، انتظار خوردن، اعصاب واگ در مغز را تحریک می‌کند، که سیگنالی را به معده می‌فرستد و ترشح گاسترین را تحریک می‌کند. ترشح گاسترین نیز با کشش دیواره‌های معده در طول غذا، وجود برخی غذاها (به ویژه پروتئین‌ها) در حفره معده و افزایش سطح pH معده تحریک می‌شود. تولید و آزادسازی گاسترین توسط هورمون سوماتوستاتین کاهش می‌یابد که با تخلیه معده در پایان غذا و همچنین هنگام کاهش سطح pH معده توسط پانکراس (هنگامی که pH معده بیش از حد اسیدی شود) ترشح می‌شود.

کم و زیاد شدن هورمون گاسترین منجر به چه چیزی می شود؟

بیش از حد گاسترین می‌تواند به دلیل تومور ترشح‌کننده گاسترین (گاسترینوم، همچنین به عنوان سندرم زولینگر-الیسون) رخ دهد که در روده کوچک (به ویژه در قسمت بالایی که به عنوان دوازدهه شناخته می‌شود) یا در پانکراس رخ می‌دهد. در گاسترینوما، سطوح بالای گاسترین که در اطراف روده حرکت می‌کند، ترشح اسید را تحریک می‌کند، که منجر به زخم معده و روده کوچک (زخم در پوشش اندام‌ها) می‌شود و این زخم ممکن است بترکد. سطوح بالای اسید معده نیز می‌تواند باعث اسهال شود زیرا پوشش روده کوچک آسیب می‌بیند.

نادر است که گاسترین خیلی کم باشد. با این حال، سطوح پایین اسید معده ممکن است خطر عفونت در روده را افزایش دهد و ممکن است توانایی معده برای جذب مواد مغذی را محدود کند.

هورمون گلوکاگون

گلوکاگون هورمونی است که در کنترل سطح قند خون (گلوکز) نقش دارد و توسط سلول‌های آلفا، در جزایر لانگرهانس پانکراس تولید شده و از آنجا به جریان خون آزاد می‌شود. سلول‌های آلفای ترشح‌کننده گلوکاگون، سلول‌های بتا ترشح‌کننده انسولین را احاطه کرده‌اند که نشان‌دهنده رابطه نزدیک بین این دو هورمون است. نقش گلوکاگون در بدن جلوگیری از کاهش بیش از حد سطح گلوکز خون است. برای انجام این کار، به روش‌های مختلفی روی کبد اثر می‌گذارد که شامل موارد زیر هستند:

فیلم آموزش علوم تجربی پایه هشتم – بخش زیست و زمین شناسی

کلیک کنید

• تبدیل گلیکوژن ذخیره شده در کبد به گلوکز را تحریک می‌کند که می‌تواند در جریان خون آزاد شود. این فرآیند گلیکوژنولیز نامیده می‌شود.
• باعث تولید گلوکز از مولکول‌های آمینو اسید شده که این فرآیند گلوکونئوژنز نامیده می‌شود.
• مصرف گلوکز توسط کبد را کاهش می‌دهد تا حد کافی گلوکز برای حفظ سطح گلوکز مناسب بدن حفظ شود.
• گلوکاگون همچنین بر روی بافت چربی برای تحریک تجزیه ذخایر چربی به جریان خون عمل می‌کند.

گلوکاگون چگونه کنترل می شود؟

گلوکاگون همراه با هورمون انسولین برای کنترل سطح قند خون و نگه داشتن آن در سطح تعیین شده کار می‌کند. گلوکاگون برای جلوگیری از کاهش بیش از حد قند خون (هیپوگلایسمی)، در حالی که انسولین برای جلوگیری از افزایش بیش از حد قند خون (هیپرگلایسمی) آزاد می‌شود. ترشح گلوکاگون در شرایطی مانند قند خون پایین، وعده‌های غذایی غنی از پروتئین و آدرنالین (هورمون مهم دیگری برای مبارزه با گلوکز پایین) تحریک می‌شود. ترشح گلوکاگون با افزایش گلوکز خون و کربوهیدرات در وعده‌های غذایی که توسط سلول‌های پانکراس شناسایی شوند کاهش می‌یابد. در طولانی مدت، گلوکاگون برای پاسخ بدن به کمبود غذا بسیار مهم است. به عنوان مثال، استفاده از چربی ذخیره شده برای انرژی را به منظور حفظ ذخایر محدود گلوکز تشویق می‌کند.

مقدار کم و زیاد شدن گلوکاگون باعث چه می شود؟

یک تومور نادر لوزالمعده به نام گلوکاگونوما می‌تواند مقادیر زیادی گلوکاگون ترشح کند. این می‌تواند باعث دیابت شیرین، کاهش وزن، ترومبوز وریدی و بثورات پوستی مشخص شود. موارد غیرمعمول کمبود ترشح گلوکاگون در نوزادان گزارش شده است. این منجر به کاهش شدید گلوکز خون می‌شود که بدون تجویز گلوکاگون قابل کنترل نیست. این می‌تواند ترشح گلوکز از ذخایر گلیکوژن را بیشتر از انسولین افزایش دهد تا آن را سرکوب کند. اثر گلوکاگون محدود است، بنابراین خوردن یک وعده غذایی کربوهیدرات پس از بهبودی فرد به اندازه کافی، برای خوردن ایمن بسیار مهم است.

هورمون ضد ادراری

«هورمون ضد ادراری» (Anti-diuretic hormone) توسط سلول‌های عصبی خاصی در ناحیه‌ای در پایه مغز به نام هیپوتالاموس ساخته می‌شود. سلول‌های عصبی هورمون را به سمت رشته‌های عصبی خود (آکسون‌ها) به غده هیپوفیز خلفی منتقل می‌کنند که در آنجا هورمون به جریان خون ترشح می‌شود. هورمون ضد ادراری با تأثیر بر کلیه‌ها و رگ‌های خونی به کنترل فشار خون کمک می‌کند.

مهم‌ترین نقش آن حفظ حجم مایع بدن شما با کاهش مقدار آب دفع شده از ادرار است. این کار با اجازه دادن به آب موجود در ادرار در ناحیه خاصی از کلیه به بدن بازگردانده می‌شود. بنابراین، آب بیشتری به جریان خون باز می‌گردد، غلظت ادرار افزایش و از دست دادن آب کاهش می‌یابد. غلظت‌های بالاتر هورمون ضد ادراری باعث انقباض رگ‌های خونی (باریک‌تر شدن) و افزایش فشار خون می‌شود. کمبود مایعات بدن (dehydration) تنها با افزایش مصرف آب می‌تواند در نهایت جبران شود.

هورمون ضد ادراری چگونه کنترل می شود؟

ترشح هورمون ضد ادراری از غده هیپوفیز به جریان خون توسط تعدادی از عوامل کنترل می‌شود. کاهش حجم خون یا فشار خون پایین، که در طول کم آبی یا خون‌ریزی رخ می‌دهد، توسط حسگرها (بارورسپتورها) در قلب و عروق خونی بزرگ تشخیص داده می‌شود. این‌ها ترشح هورمون ضد ادراری را تحریک می‌کنند. ترشح هورمون ضد ادراری نیز در صورت افزایش غلظت املاح در جریان خون، به عنوان مثال در نتیجه ننوشیدن آب کافی در یک روز گرم رخ می‌دهد. این توسط سلول‌های عصبی خاصی در هیپوتالاموس (اسمورسپتورها) شناسایی می‌شود که ترشح هورمون ضد ادراری از هیپوفیز را شبیه‌سازی می‌کنند. هورمون ضد ادراری نیز در اثر تشنگی، حالت تهوع، استفراغ و درد ترشح می‌شود و در مواقع استرس یا آسیب باعث حفظ حجم مایع در جریان خون می‌شود. الکل از ترشح هورمون ضد دیورتیک جلوگیری می‌کند که باعث افزایش تولید ادرار و کم‌آبی بدن می‌شود.

مقدار زیاد و کم هورمون ضد ادراری منجر به چه چیزی می شود؟

سطوح بالای هورمون ضد ادراری باعث می‌شود کلیه‌ها آب را در بدن حفظ کنند. وضعیتی به نام سندرم ترشح نامناسب هورمون ضد دیورتیک (SIADH) وجود دارد که در آن هورمون ضد ادراری اضافی در عدم نیاز ترشح می‌شود. در این حالت، احتباس بیش از حد آب، خون را رقیق می‌کند و غلظت نمک مشخصاً پایینی در بدن وجود دارد. سطوح بیش از حد هورمون ضد ادراری ممکن است ناشی از عوارض جانبی دارو و بیماری‌های ریه، دیواره قفسه سینه، هیپوتالاموس یا هیپوفیز باشد. برخی از تومورها (به ویژه سرطان ریه) می‌توانند هورمون ضد ادراری تولید کنند.

سطوح پایین هورمون ضد ادراری باعث دفع بیش از حد آب از کلیه‌ها می‌شود. حجم ادرار افزایش می‌یابد و منجر به کم‌آبی و کاهش فشار خون می‌شود. سطوح پایین هورمون آنتی دیورتیک ممکن است نشان‌دهنده آسیب به هیپوتالاموس یا غده هیپوفیز یا پلی دیپسی اولیه (عطش شدید و نوشیدن اجباری یا بیش از حد آب) باشد. دیابت بی‌مزه وضعیتی است که در آن یا بدن هورمون ضد ادراری بسیار کمی تولید می‌کند (معمولاً به دلیل تومور، ضربه یا التهاب هیپوفیز یا هیپوتالاموس)، یا کلیه‌ها نسبت به آن حساس نیستند. دیابت بی‌مزه با افزایش تشنگی و تولید مقادیر زیادی ادرار کم‌رنگ همراه است که در صورت عدم درمان می‌تواند منجر به کم‌آبی سریع شود.

هورمون ملاتونین یا هورمون خواب

تولید و آزادسازی ملاتونین از غده پینه‌آل (صنوبری) با ریتم واضح روزانه (شور روزی) اتفاق می‌افتد و حداکثر سطوح آن در شب اتفاق می‌افتد. پس از تولید، در جریان خون و مایع مغزی - نخاعی (مایع اطراف مغز و نخاع) ترشح می‌شود و سیگنال‌ها را به اندام‌های دور منتقل می‌کند. ملاتونین توسط گردش خون از مغز به تمام قسمت‌های بدن منتقل می‌شود. بافت‌هایی که پروتئین‌هایی به نام گیرنده‌های مخصوص ملاتونین را بیان می‌کنند، می‌توانند اوج ملاتونین را در شب تشخیص دهند و این به بدن سیگنال می‌دهد که شب است. سطح ملاتونین در شب حداقل 10 برابر بیشتر از غلظت روزانه است.

علاوه بر ریتم شبانه‌روزی آن، سطح ملاتونین دارای ریتم فصلی (یا دوره‌ای) نیز بوده که در پاییز و زمستان که شب طولانی‌تر است سطوح بالاتری دارد و در بهار و تابستان سطوح پایین‌تری دارد. در بسیاری از حیوانات (از جمله طیف وسیعی از پستانداران و پرندگان)، ملاتونین ترشح شده از غده پینه‌آل برای تنظیم بیولوژی فصلی بدن (به عنوان مثال تولید مثل، رفتار و رشد پوشش) در پاسخ به تغییر طول روز ضروری است. در انسان، سطوح ملاتونین شبانه در طول بلوغ کاهش می‌یابد. سطح ملاتونین در گردش را می‌توان در نمونه‌های خون و بزاق تشخیص داد و این در تحقیقات بالینی برای شناسایی ریتم‌های شبانه‌روزی داخلی استفاده می‌شود. بیشتر تحقیقات در مورد عملکرد غده پینه‌آل شامل پاسخ مغز انسان به ریتم ملاتونین است.

شواهد از دو نقش ملاتونین در انسان پشتیبانی می‌کنند: دخالت ترشح ملاتونین شبانه در شروع و حفظ خواب و کنترل ریتم روز/شب (زمان‌بندی ریتم‌های 24 ساعته دیگر) با ملاتونین. بنابراین، ملاتونین اغلب به عنوان هورمون خواب نامیده می‌شود. اگرچه برای خواب انسان ضروری نیست، اما در طول زمانی که ملاتونین ترشح می‌شود بهتر می‌خوابیم. ترشح ملاتونین در شب زمانی که مردمک‌ها با نور نسبتاً کم گشاد شوند سرکوب می‌شود. به همین دلیل گفته شده که استفاده طولانی مدت از دستگاه‌هایی مانند لپ‌تاپ و تلفن‌های هوشمند قبل از خواب می‌تواند تأثیر منفی بر ترشح ملاتونین، ریتم شبانه‌روزی و خواب داشته باشد.

ملاتونین علاوه بر تولید آن در بدن می‌تواند به صورت قرص یا کپسول نیز مصرف شود. کاربردهای بالینی ملاتونین شامل درمان بی‌خوابی مرتبط با سن، جت لگ و شیفت کاری است. هنگامی که در یک زمان مناسب از روز تجویز می‌شود، می‌تواند ریتم شبانه‌روزی بدن را بازنشانی کند. دوزهای بالاتر ملاتونین می‌تواند ریتم شبانه‌روزی را تنظیم کند.

ملاتونین چگونه کنترل می شود؟

در انسان و سایر پستانداران، ریتم روزانه تولید ملاتونین پینه‌آل توسط ساعت شبانه‌روزی مغز هدایت می‌شود. این ساعت در ناحیه‌ای از مغز به نام «هسته‌های سوپراکیاسماتیک» (Suprachiasmatic Nuclei) است که مجموعه‌ای از ژن‌ها به نام ژن‌های ساعت را بیان می‌کند که به طور مداوم در طول روز در نوسان هستند. این از طریق ورودی نور از چشم با روز خورشیدی هماهنگ می‌شود. هسته‌های سوپراکیاسماتیک از طریق یک مسیر پیچیده در سیستم عصبی به غده پینه‌آل متصل می‌شوند، از نواحی مختلف مغز عبور می‌کنند، به نخاع و در نهایت به غده پینه‌آل می‌رسند. در طول روز، هسته‌های سوپراکیاسماتیک با ارسال پیام‌های بازدارنده به غده پینه‌آل، تولید ملاتونین را متوقف می‌کنند.

نور یک تنظیم‌کننده مهم تولید ملاتونین از غده پینه‌آل است. اولاً، می‌تواند ناحیه خاصی از مغز (ساعت هسته‌های سوپراکیاسماتیک) و در نتیجه زمان‌بندی تولید ملاتونین را بازنشانی کند. ثانیا، قرار گرفتن در معرض نور در طول شب بیولوژیکی بدن باعث کاهش تولید و ترشح ملاتونین می‌شود.

مقدار زیاد و کم هورمون ملاتونین منجر به چه چیزی می شود؟

تغییرات زیادی در میزان ملاتونین تولید شده توسط افراد وجود دارد و این‌ها با هیچ مشکلی برای سلامتی مرتبط نیستند. عواقب اصلی بلع مقادیر زیاد ملاتونین خواب‌آلودگی و کاهش دمای مرکزی بدن است. دوزهای بسیار زیاد بر عملکرد دستگاه تناسلی انسان تأثیر می‌گذارد. همچنین شواهدی وجود دارد که غلظت‌های بسیار بالای ملاتونین دارای اثر آنتی‌اکسیدانی است، اگرچه هدف از این امر هنوز مشخص نشده است. کاهش تولید ملاتونین می‌تواند منجر به بی‌خوابی شود و تاثیر دیگری بر سلامتی ندارد.

هورمون انسولین

انسولین هورمونی است که توسط اندامی واقع در پشت معده به نام پانکراس ساخته می‌شود. در پانکراس نواحی تخصصی وجود دارد که جزایر لانگرهانس نامیده می‌شوند (اصطلاح انسولین از واژه لاتین insula به معنای جزیره گرفته شده است). جزایر لانگرهانس از انواع مختلفی از سلول‌ها تشکیل شده‌اند که هورمون‌ها را می‌سازند و رایج‌ترین آن‌ها سلول‌های بتا هستند که انسولین تولید می‌کنند.

انسولین سپس از پانکراس وارد جریان خون می‌شود تا بتواند به قسمت‌های مختلف بدن برسد. انسولین اثرات زیادی دارد اما عمدتا نحوه استفاده بدن از کربوهیدرات‌های موجود در انواع خاصی از غذا را کنترل می‌کند. کربوهیدرات‌ها توسط بدن انسان برای تولید نوعی قند به نام گلوکز تجزیه می‌شوند. گلوکز منبع اصلی انرژی است که توسط سلول‌ها استفاده می‌شود. انسولین به سلول‌های ماهیچه‌ها، کبد و چربی (بافت چربی) اجازه می‌دهد تا این گلوکز را جذب کرده و از آن به عنوان منبع انرژی استفاده کرده تا بتوانند به درستی عمل کنند. بدون انسولین، سلول‌ها قادر به استفاده از گلوکز به عنوان سوخت نیستند و شروع به کارکرد نادرست می‌کنند. گلوکز اضافی که توسط سلول‌ها استفاده نمی‌شود تبدیل شده و به عنوان چربی ذخیره می‌شود تا زمانی که سطح گلوکز خیلی پایین است بتوان از آن برای تامین انرژی استفاده کرد. علاوه بر این، انسولین چندین اثر متابولیکی دیگر مانند توقف تجزیه پروتئین و چربی نیز دارد.

انسولین چگونه کنترل می شود؟

اقدامات اصلی انسولین این است که اجازه می‌دهد گلوکز وارد سلول‌ها شود تا به عنوان انرژی مورد استفاده قرار گیرد و مقدار گلوکز موجود در جریان خون را در حد طبیعی نگه دارد. ترشح انسولین در افراد سالم به شدت تنظیم می‌شود تا مصرف غذا و نیازهای متابولیک بدن متعادل شود. این یک فرآیند پیچیده است و سایر هورمون‌های موجود در روده و لوزالمعده نیز به تنظیم قند خون کمک می‌کنند.

هنگامی که ما غذا می‌خوریم، گلوکز از روده ما به جریان خون جذب می‌شود و سطح گلوکز خون را افزایش می‌دهد. این افزایش در گلوکز خون باعث می‌شود انسولین از پانکراس آزاد شود تا گلوکز بتواند در داخل سلول‌ها حرکت کند و مورد استفاده قرار گیرد. با حرکت گلوکز در داخل سلول‌ها، میزان گلوکز در جریان خون به حالت عادی باز می‌گردد و ترشح انسولین کند می‌شود. پروتئین‌های موجود در غذا و سایر هورمون‌های تولید شده توسط روده در پاسخ به غذا نیز ترشح انسولین را تحریک می‌کنند. هورمون‌هایی که در زمان استرس حاد ترشح می‌شوند، مانند آدرنالین، ترشح انسولین را متوقف می‌کنند و منجر به افزایش سطح گلوکز خون می‌شوند تا به مقابله با این رویداد استرس‌زا کمک کنند.

مقدار زیاد و کم هورمون انسولین منجر به چه چیزی می شود؟

اگر فردی به طور تصادفی بیش از حد نیاز انسولین تزریق کند، به عنوان مثال از آنجایی که سلول‌ها گلوکز زیادی از خون دریافت می‌کنند، انرژی بیشتری مصرف کرده و این منجر به کاهش غیرطبیعی سطح گلوکز خون (به نام هیپوگلیسمی) می‌شود و  با آزاد کردن گلوکز ذخیره شده از کبد در تلاش برای بازگرداندن سطوح به حالت طبیعی واکنش نشان می‌دهد. سطوح پایین گلوکز در خون باعث می‌شود فرد احساس ضعف کند. بدن یک پاسخ اولیه مقابله به هیپوگلیسمی را از طریق یک مجموعه تخصصی از اعصاب به نام سیستم عصبی سمپاتیک نشان می‌دهد. این باعث تپش قلب، تعریق، گرسنگی، اضطراب، لرزش و رنگ‌پریدگی می‌شود که معمولاً به فرد در مورد سطح پایین گلوکز خون هشدار می‌دهد تا بتوان آن را درمان کرد.

با این حال، اگر سطح اولیه گلوکز خون خیلی پایین باشد یا اگر به موقع درمان نشود و به افت ادامه دهد، مغز نیز تحت تأثیر قرار خواهد گرفت زیرا تقریباً به طور کامل به گلوکز به عنوان منبع انرژی برای عملکرد صحیح وابسته است. این می‌تواند باعث سرگیجه، گیجی، حملات شدید و حتی کما در موارد شدید شود. برخی از داروهای مورد استفاده برای افراد مبتلا به دیابت نوع 2، از جمله سولفونیل اوره‌ها (مانند گلیکلازید) و مگلیتینیدها (مانند رپاگلینید)، همچنین می‌توانند تولید انسولین را در بدن تحریک کنند و باعث هیپوگلیسمی شوند. بدن به همان روشی پاسخ می‌دهد که گویی انسولین اضافی از طریق تزریق به بدن داده شده است. افراد مبتلا به دیابت یا در ساخت انسولین، نحوه عملکرد انسولین یا هر دو مشکل دارند. دو نوع اصلی دیابت عبارتند از دیابت نوع 1 و نوع 2، اگرچه انواع غیر معمول دیگری نیز وجود دارد.

هورمون سروتونین

سروتونین هورمون کلیدی است که خلق و خو، احساس خوب بودن و شادی ما را تثبیت می‌کند. این هورمون بر کل بدن تأثیر می‌گذارد، همچنین به کاهش افسردگی، تنظیم اضطراب و حفظ سلامت استخوان کمک می‌کند. سروتونین به تنظیم طبیعی خلق و خوی شما نیز منجر می‌شود. سلول‌های مغز و سایر سلول‌های سیستم عصبی را قادر می‌سازد تا با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. سروتونین همچنین به خواب، غذا خوردن و هضم غذا کمک می‌کند. با این حال، اگر مغز سروتونین بسیار کمی داشته باشد، ممکن است منجر به افسردگی شود. اگر مغز بیش از حد سروتونین داشته باشد، می‌تواند منجر به فعالیت بیش از حد سلول‌های عصبی شود. وقتی سطح سروتونین شما در سطح نرمال است، باید تمرکز، ثبات عاطفی، شادی و آرامش بیشتری داشته باشید.

چه مشکلاتی با سطوح پایین سروتونین مرتبط است؟

سطوح پایین سروتونین اغلب با بسیاری از اختلالات رفتاری و عاطفی مرتبط است. مطالعات نشان داده اند که سطوح پایین سروتونین می‌تواند منجر به افسردگی، اضطراب، رفتار خودکشی و اختلال وسواس فکری - اجباری شود. اگر هر یک از این افکار یا احساسات را تجربه کردید، بلافاصله با یک متخصص مشورت کنید. هرچه درمان زودتر شروع شود، سریع‌تر شاهد بهبودی خواهید بود.

چه مشکلاتی با سطوح بالای سروتونین مرتبط است؟

سندرم سروتونین ممکن است زمانی رخ دهد که شما داروهایی مصرف کنید که اثر سروتونین را افزایش می‌دهند و منجر به عوارض جانبی می‌شود. سروتونین بیش از حد می‌تواند علائم خفیفی مانند لرز، تعریق شدید، گیجی، بی‌قراری، سردرد، فشار خون بالا، انقباض عضلات و اسهال ایجاد کند. علائم شدیدتر شامل تب بالا، بیهوشی، تشنج یا ضربان قلب نامنظم است. سندرم سروتونین ممکن است برای هر کسی اتفاق بیفتد، اما برخی از افراد ممکن است در معرض خطر بیشتری باشند. اگر دوز دارویی را افزایش دهید که سطح سروتونین را افزایش می‌دهد یا بیش از یک داروی شناخته شده برای افزایش سروتونین مصرف کنید، در معرض خطر بیشتری قرار دارید. همچنین در صورت مصرف مکمل‌های گیاهی یا داروهای غیرقانونی که سطح سروتونین را افزایش می‌دهد، ممکن است افراد در معرض خطر باشند.

هورمون کلسی تونین

کلسی‌تونین هورمونی است که در انسان توسط سلول‌های پارافولیکولی (که معمولاً به عنوان سلول‌های C شناخته می‌شوند) غده تیروئید تولید می‌شود. کلسی‌تونین در کمک به تنظیم سطح کلسیم و فسفات در خون نقش دارد و با عملکرد هورمون پاراتیروئید مخالف است. این بدان معنی است که برای کاهش سطح کلسیم در خون عمل می‌کند. با این حال، اهمیت این نقش در انسان نامشخص است، زیرا بیمارانی که سطوح بسیار پایین یا بسیار بالایی از کلسی‌تونین دارند، عوارض جانبی نشان نمی‌دهند. کلسی‌تونین سطح کلسیم خون را با دو مکانیسم اصلی شامل موارد زیر کاهش می‌دهد:

• فعالیت استئوکلاست‌ها را که سلول‌های مسئول تجزیه استخوان هستند، مهار می‌کند. هنگامی که استخوان تجزیه می‌شود، کلسیم موجود در استخوان به جریان خون آزاد خواهد شد. بنابراین، مهار استئوکلاست‌ها توسط کلسی‌تونین به طور مستقیم میزان کلسیم آزادشده در خون را کاهش می‌دهد. با این حال، نشان داده شده است که این بازداری کوتاه مدت است.
• همچنین می‌تواند جذب کلسیم را در کلیه‌ها کاهش دهد و دوباره منجر به کاهش سطح کلسیم خون شود.

اشکال تولیدی کلسی‌تونین در گذشته برای درمان بیماری پاژه استخوان (اختلال ترمیم و بازسازی استخوان) و گاهی هایپرکلسمی و درد استخوان تجویز می‌شد. با این حال، با معرفی داروهای جدیدتر، مانند بیس فسفونات‌ها، استفاده از آن‌ها در حال حاضر بسیار محدود شده است.

کلسی تونین چگونه کنترل می شود؟

میزان ترشح کلسی‌تونین و هورمون پاراتیروئید بر اساس سطح کلسیم خون تعیین می‌شود. هنگامی که سطح کلسیم در خون افزایش می‌یابد، کلسی‌تونین در مقادیر بیشتری ترشح می‌شود. هنگامی که سطح کلسیم در خون کاهش می‌یابد، این باعث می‌شود که مقدار کلسی‌تونین ترشح شده نیز کاهش یابد. ترشح کلسی‌تونین نیز توسط هورمون سوماتوستاتین مهار می‌شود که می‌تواند توسط سلول‌های C در غده تیروئید نیز آزاد شود.

کلسی تونین کم و زیاد باعث چه می شود؟

به نظر نمی‌رسد که در نتیجه مصرف بیش از حد کلسی‌تونین، هیچ اثر مضر مستقیمی روی بدن وجود داشته باشد. سرطان مدولاری تیروئید نوع نادری از سرطان است که از سلول‌های C در غده تیروئید که کلسی‌تونین ترشح می‌کنند، ایجاد می‌شود. گاهی اوقات با نئوپلازی غدد درون‌ریز متعدد نوع 2a و نئوپلازی غدد درون‌ریز متعدد نوع 2b همراه است. بیماران مبتلا به سرطان مدولاری تیروئید سطح کلسیتونین بالایی در جریان خون خود دارند. با این حال، توجه به این نکته مهم است که سطوح بالای کلسی‌تونین نتیجه این وضعیت‌های بالینی بیان‌شده است.

به نظر نمی‌رسد که هیچ اثر بالینی بر روی بدن به دلیل داشتن مقدار بسیار کم کلسی‌تونین وجود داشته باشد. بیمارانی که غده تیروئید خود را برداشته اند و سطوح غیرقابل تشخیص کلسی‌تونین در خونشان وجود دارد، در نتیجه این امر هیچ علامت و نشانه نامطلوبی را نشان نمی‌دهند.

هورمون پرولاکتین

پرولاکتین هورمونی است که در اصل به دلیل عملکرد آن برای تقویت تولید شیر (شیردهی) در پستانداران در پاسخ به شیردهی نوزادان پس از تولد نام‌گذاری شده است. از آن زمان نشان داده شده است که این هورمون بیش از 300 عملکرد در بدن دارد. این عملکردها را می‌توان به چند حوزه تقسیم کرد: تولیدمثل، متابولیک، تنظیم مایعات (تنظیم اسمزی)، تنظیم سیستم ایمنی (تنظیم ایمنی) و عملکردهای رفتاری. در انسان، پرولاکتین هم در قسمت جلویی غده هیپوفیز (غده هیپوفیز قدامی) و هم در محدوده‌ای از نقاط دیگر بدن تولید می‌شود. سلول‌های لاکتوتروف در غده هیپوفیز پرولاکتین تولید می‌کنند، در آنجا ذخیره و سپس به جریان خون آزاد می‌شود. پرولاکتین انسان همچنین در رحم، سلول‌های ایمنی، مغز، سینه‌ها، پروستات، پوست و بافت چربی تولید می‌شود.

پرولاکتین چگونه کنترل می شود؟

یکی از تنظیم کننده‌های اصلی تولید پرولاکتین از غده هیپوفیز، هورمونی به نام دوپامین است که توسط هیپوتالاموس، بخشی از مغز که مستقیماً بالای غده هیپوفیز قرار دارد، تولید می‌شود. دوپامین تولید پرولاکتین را مهار می‌کند، بنابراین هر چه دوپامین بیشتر باشد، پرولاکتین کمتری ترشح می‌شود. پرولاکتین خود ترشح دوپامین را افزایش می‌دهد، بنابراین یک حلقه بازخورد منفی ایجاد می‌کند. استروژن یکی دیگر از تنظیم کننده‌های کلیدی پرولاکتین است و نشان داده شده است که تولید و ترشح پرولاکتین از غده هیپوفیز را افزایش می‌دهد.

مطالعات نشان داده که افزایش اندکی در پرولاکتین در گردش خون زنان در طول مراحل چرخه تولید مثلی وجود دارد که سطح استروژن در بالاترین حد خود است. این امر در دوران بارداری و بعد از آن نیز صادق است که منطقی است، زیرا برای شروع شیردهی به سطح بالاتری از پرولاکتین در گردش نیاز است. علاوه بر دوپامین و استروژن، طیف وسیعی از هورمون‌های دیگر هم می‌توانند میزان پرولاکتین ترشح شده در بدن را افزایش و هم کاهش دهند که برخی از نمونه‌های آن عبارتند از هورمون آزادکننده تیروتروپین، اکسی‌توسین و هورمون ضد ادراری.

اگر پرولاکتین بیش از حد داشته باشم چه اتفاقی می افتد؟

وضعیت گردش بیش از حد پرولاکتین در خون هایپرپرولاکتینمی نامیده می‌شود. شایع‌ترین علل هایپرپرولاکتینمی شامل بارداری، داروهایی که اثر دوپامین را در بدن کاهش می‌دهند، کم‌کاری تیروئید و تومورهای خوش‌خیم هیپوفیز (معروف به پرولاکتینوما) است. علائم می‌تواند شامل تولید ناخواسته شیر، اختلال در چرخه قاعدگی و علائم ناشی از کمبود استروژن (در زنان) یا کمبود تستوسترون (در مردان) باشد. اکثریت قریب به اتفاق بیماران مبتلا به پرولاکتینوما با استفاده از داروهایی که عملکرد دوپامین را تقلید می‌کنند، با موفقیت درمان می‌شوند، رایج‌ترین مورد استفاده کابرگولین است.

اگر پرولاکتین خیلی کم داشته باشم چه اتفاقی می افتد؟

وضعیت گردش کم پرولاکتین در خون هیپوپرولاکتینمی نامیده می‌شود. این وضعیت بسیار نادر است و ممکن است در افراد مبتلا به کم‌کاری هیپوفیز رخ دهد. کاهش میزان پرولاکتین ترشح‌شده می‌تواند منجر به تولید ناکافی شیر پس از زایمان شود. اکثر افرادی که سطح پرولاکتین پایینی دارند، هیچ مشکل پزشکی خاصی ندارند، اگرچه شواهد اولیه نشان می‌دهد که ممکن است پاسخ‌های ایمنی به برخی عفونت‌ها را کاهش دهند.

هورمون اکسی توسین

اکسی‌توسین در هیپوتالاموس تولید و توسط غده هیپوفیز خلفی در جریان خون ترشح می‌شود. ترشح به فعالیت الکتریکی نورون‌ها در هیپوتالاموس بستگی دارد، زمانی که این سلول‌ها برانگیخته شوند این هورمون در خون آزاد می‌شود. دو عمل اصلی اکسی‌توسین در بدن انقباض رحم در هنگام زایمان و شیردهی است.

فیلم آموزش زیست شناسی ۲ – زیست پایه یازدهم در فرادرس

کلیک کنید

اکسی‌توسین ماهیچه‌های رحم را تحریک می‌کند تا منقبض شوند و همچنین تولید پروستاگلاندین‌ها را افزایش می‌دهد که انقباضات را بیشتر می‌کنند. اکسی‌توسین ساخته شده گاهی اوقات برای القای زایمان اگر به طور طبیعی شروع نشده باشد به مادر داده می‌شود یا می‌توان از آن برای تقویت انقباضات برای کمک به زایمان استفاده کرد.

علاوه بر این، اکسی‌توسین ساخته شده اغلب برای تسریع زایمان جفت و کاهش خطر خون‌ریزی شدید با انقباض رحم تجویز می‌شود. اکسی توسین در مردان نیز وجود دارد و در انتقال اسپرم و تولید تستوسترون توسط بیضه‌ها نقش دارد. در مغز، اکسی‌توسین به عنوان یک پیام‌رسان شیمیایی عمل می‌کند و نقش مهمی در بسیاری از رفتارهای انسان دارد. اکسی‌توسین هورمونی است که روی اندام‌های بدن (از جمله سینه و رحم) و به عنوان یک پیام‌رسان شیمیایی در مغز عمل می‌کند و جنبه‌های کلیدی دستگاه تناسلی از جمله زایمان و شیردهی و جنبه‌های رفتار انسان را کنترل می‌کند.

چگونه اکسی توسین کنترل می شود؟

تولید و ترشح اکسی‌توسین توسط یک مکانیسم بازخورد مثبت کنترل می‌شود که در آن آزاد شدن هورمون باعث تحریک بیشتر ترشح خود می‌شود. به عنوان مثال، هنگامی که انقباض رحم در هنگام زایمان شروع می‌شود، اکسی‌توسین ترشح می‌شود. این باعث تحریک انقباضات بیشتر و ترشح اکسی‌توسین بیشتر می‌شود. به این ترتیب شدت و دفعات انقباضات افزایش می‌یابد. همچنین بازخورد مثبتی در رفلکس تخلیه شیر وجود دارد. تحریک نوک پستان در دوران شیردهی منجر به افزایش تولید و ترشح اکسی‌توسین در خون می‌شود که باعث می‌شود شیر به سینه برود. چرخه بازخورد مثبت تا زمانی که کودک شیر خوردن را متوقف کند حفظ می‌شود. تولید اکسی‌توسین در طول زایمان نیز خود محدود‌کننده است. پس از زایمان، ترشح هورمون متوقف می‌شود.

اکسی توسین بیش از حد باعث چه می شود؟

در حال حاضر، پیامدهای داشتن بیش از حد اکسی‌توسین روشن نیست. سطوح بالا با هایپرپلازی خوش‌خیم پروستات مرتبط است، وضعیتی که در بیش از نیمی از مردان بالای 60 سال پروستات را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این حالت ممکن است باعث مشکل در دفع ادرار شود.

اکسی توسین خیلی کم باعث چه می شود؟

در حال حاضر به طور کامل مشخص نیست که آیا وجود اکسی‌توسین بسیار کم در بدن پیامدهایی دارد یا خیر. کمبود اکسی‌توسین در یک مادر شیرده از رفلکس دفع شیر و از شیردهی جلوگیری می‌کند. سطوح پایین اکسی‌توسین با اوتیسم و ​​اختلالات طیف اوتیسم (مانند سندرم آسپرگر) مرتبط است. یکی از عناصر کلیدی این اختلالات عملکرد اجتماعی ضعیف است. برخی از دانشمندان معتقدند که اکسی‌توسین می‌تواند برای درمان این اختلالات استفاده شود. علاوه بر این، اکسی‌توسین پایین با علائم افسردگی مرتبط است و به عنوان درمانی برای اختلالات افسردگی پیشنهاد شده است. با این حال، در حال حاضر شواهد کافی برای حمایت از استفاده از آن برای هر یک از این شرایط وجود ندارد.

هورمون اریتروپویتین

اریتروپویتین (EPO) هورمونی است که عمدتاً توسط سلول‌های تخصصی به نام سلول‌های بینابینی در کلیه تولید می‌شود. پس از ساخته شدن، روی گلبول‌های قرمز خون عمل می‌کند تا از آن‌ها در برابر تخریب محافظت کند. در عین حال سلول‌های بنیادی مغز استخوان را برای افزایش تولید گلبول‌های قرمز تحریک می‌کند. اگرچه مکانیسم‌های دقیقی که تولید اریتروپویتین را کنترل می‌کنند به خوبی شناخته نشده‌اند، اما مشخص شده که سلول‌های تخصصی در کلیه از طریق افزایش تولید اریتروپویتین قادر به تشخیص و پاسخ به سطوح پایین اکسیژن (هیپوکسمی) هستند.

هنگامی که اکسیژن کافی در گردش خون وجود داشته باشد، تولید اریتروپویتین کاهش می‌یابد، اما زمانی که سطح اکسیژن کاهش یابد، تولید اریتروپویتین افزایش می‌یابد. این یک مکانیسم تطبیقی ​​است زیرا تولید گلبول‌های قرمز بیشتر را برای انتقال اکسیژن بیشتر در بدن تسهیل می‌کند و در نتیجه سطح اکسیژن را در بافت‌ها افزایش می‌دهد.

به عنوان مثال، هنگام حرکت به ارتفاعات، فشار هوا کاهش می‌یابد، در حالت‌های کم اکسیژن، افراد در معرض خطر ابتلا به هیپوکسی یا محرومیت از اکسیژن هستند که باعث افزایش تولید اریتروپویتین می‌شود. هیپوکسی همچنین می‌تواند زمانی رخ دهد که تهویه ضعیف ریه‌ها مانند بیماری مزمن ریوی، آمفیزم و بیماری‌های قلبی عروقی وجود داشته باشد. تولید اریتروپویتین در شرایط خاصی مانند نارسایی کلیه، بیماری‌های مزمن مانند HIV/AIDS و برخی سرطان‌ها و در بیماری‌های التهابی مزمن مانند آرتریت روماتوئید کاهش می‌یابد.

اندازه گیری هورمون اریتروپویتین

سطح هورمون اریتروپویتین را می‌توان در خون اندازه‌گیری کرد. این تست با یک آزمایش خون ساده، ترجیحاً نمونه‌برداری صبحگاهی انجام می‌شود. یک سوزن برای خون‌گیری از ورید بازوی شما استفاده می‌شود. قبل از انجام آزمایش خون نیازی به آمادگی خاصی ندارید، اما باید به پزشک خود اطلاع دهید که آیا از داروها، مکمل‌های ویتامینی یا داروهای غیرقانونی یا گیاهان دارویی استفاده می‌کنید. نتایج آزمایش ممکن است بر اساس سن، جنس، وضعیت سلامتی و حتی روش مورد استفاده برای آزمایش متفاوت باشد. پزشک شما نتایج را با شما در میان خواهد گذاشت.

افزایش سطوح اریتروپویتین در ورزشکاران نشان‌دهنده سوء مصرف اریتروپویتین (دوپینگ) است. دوپینگ EPO می‌تواند تعداد گلبول‌های قرمز خون را افزایش دهد و از این طریق دسترسی به اکسیژن برای ماهیچه‌ها را افزایش دهد. این می‌تواند به ورزشکار با افزایش توانایی عملکرد و استقامت کمک کند. دوپینگ خون به خصوص در ورزش‌های حرفه‌ای غیرقانونی است. از ورزشکاران حرفه‌ای خواسته می‌شود این تست را انجام دهند تا متوجه شوند که آیا قانون ضد دوپینگ را نقض می‌کنند یا خیر.

اگر مقدار زیادی اریتروپویتین داشته باشم چه اتفاقی می افتد؟

اریتروپویتین اضافی ناشی از قرار گرفتن مزمن در معرض سطوح کم اکسیژن یا تومورهای نادری است که سطوح بالایی از اریتروپویتین را تولید می‌کنند. این بیماری باعث ایجاد وضعیتی به نام پلی‌سیتمی می‌شود که به معنای افزایش تعداد گلبول‌های قرمز خون است. در بسیاری از افراد، پلی‌سیتمی هیچ علامتی ایجاد نمی‌کند. با این حال، برخی علائم عمومی و غیر اختصاصی از جمله ضعف، خستگی، سردرد، خارش، درد مفاصل و سرگیجه وجود دارد.

اگر اریتروپویتین خیلی کم داشته باشم چه اتفاقی می افتد؟

اگر اریتروپویتین بسیار کمی دارید که معمولاً ناشی از بیماری مزمن کلیوی است، گلبول‌های قرمز کمتری وجود دارد و کم خونی خواهید داشت. اریتروپویتین به صورت مصنوعی برای درمان کم‌خونی ناشی از نارسایی مزمن کلیه ساخته شده است. همچنین به بیماران مبتلا به انواع نادر سرطان داده می‌شود.

سیستم غدد درون ریز

سیستم درون‌ریز از غدد درون ریز تشکیل شده است که هورمون‌ها را ترشح می‌کنند. اگرچه هشت غده اصلی درون‌ریز در سراسر بدن پراکنده شده‌اند، اما آن‌ها همچنان به عنوان یک سیستم در نظر گرفته می‌شوند زیرا عملکردهای مشابه، مکانیسم‌های تأثیرگذاری مشابه و بسیاری از روابط مهم متقابل دارند.

فیلم آموزش زیست شناسی ۲ – زیست پایه یازدهم در فرادرس

کلیک کنید

برخی از غدد همچنین دارای مناطق غیر درون‌ریز هستند که عملکردهایی غیر از ترشح هورمون دارند. به عنوان مثال، لوزالمعده دارای یک بخش برون‌ریز اصلی است که آنزیم‌های گوارشی را ترشح می‌کند و یک بخش درون‌ریز دارد که هورمون‌ها را ترشح می‌کند. انواع غدد درون‌ریز و هورمون‌های هر کدام را در ادامه بررسی می‌کنیم.

غده هیپوفیز

غده هیپوفیز یا هیپوفیز غده‌ای کوچک به قطر حدود 1 سانتی‌متر یا به اندازه یک نخود است. این غده تقریباً توسط استخوان احاطه شده است زیرا در sella turcica، (فرورفتگی داخل خط میانی سطح فوقانی استخوان اسفنوئید) قرار دارد. این غده توسط یک ساقه باریک به نام اینفاندیبولوم به هیپوتالاموس مغز متصل است. دو ناحیه متمایز در غده وجود دارد: لوب قدامی (آدنوهیپوفیز) و لوب خلفی (هیپوفیز عصبی). فعالیت آدنوهیپوفیز با ترشح هورمون‌ها از هیپوتالاموس کنترل می‌شود. نوروهیپوفیز با تحریک عصبی کنترل می‌شود.

هورمون های لوب قدامی هیپوفیز (آدنوهیپوفیز)

بخش قدامی غده هیپوفیز یا آدنوهیپوفیز هورمون‌های مختلفی را سنتز و ترشح می‌کند که در ادامه بررسی شده‌اند:

• هورمون رشد: هورمون رشد پروتئینی است که با تقویت سنتز پروتئین، رشد استخوان‌ها، ماهیچه‌ها و سایر اندام‌ها را تحریک می‌کند. این هورمون به شدت با تأثیرگذاری بر قد افراد در ظاهر اشخاص موثر است. اگر هورمون رشد در کودک بسیار کم باشد، ممکن است آن فرد به یک فرد «کوتوله هیپوفیز» (Pituitary Dwarf) با نسبت‌های طبیعی اما قد کوچک تبدیل شود. کوتولگی هیپوفیز یا کمبود هورمون رشد وضعیتی است که در آن غده هیپوفیز به اندازه کافی هورمون رشد تولید نمی‌کند. هورمون رشد بیش از حد در کودک منجر به رشد بیش از حد استخوان شده و فرد فوق‌العاده بلند قد یا غول‌پیکر می‌شود.
• هورمون محرک تیروئید یا تیروتروپین: این هورمون باعث می‌شود که سلول‌های غده تیروئید هورمون تیروئید ترشح کنند. هنگامی که ترشح بیش از حد هورمون محرک تیروئید وجود دارد، غده تیروئید بزرگ شده و هورمون تیروئید بیش از حد ترشح می‌کند.
• هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک: این نوع هورمون با مکان‌های گیرنده در قشر غده فوق کلیوی واکنش می‌دهد تا ترشح هورمون‌های قشر مغز، به‌ویژه کورتیزول را تحریک کند.
• هورمون‌های گنادوتروپیک: با مکان‌های گیرنده در غدد جنسی یا تخمدان‌ها و بیضه‌ها واکنش می‌دهند تا توسعه، رشد و عملکرد این اندام‌ها را تنظیم کنند.
• هورمون پرولاکتین: باعث رشد بافت غده‌ای در سینه زن در دوران بارداری و تحریک تولید شیر پس از تولد نوزاد می‌شود.

هورمون های لوب خلفی (هیپوفیز عصبی)

بخش خلفی غده هیپوفیز تولید و ترشح‌کننده هورمون‌های مختلف دیگری هستند که در پایین مورد بررسی قرار گرفته‌اند:

• هورمون آنتی دیورتیک: باعث جذب مجدد آب توسط لوله‌های کلیه می‌شود و در نتیجه آب کمتری به عنوان ادرار از دست می‌رود. این مکانسیم آب را برای بدن حفظ می‌کند. مقدار ناکافی هورمون آنتی‌دیوریتیک باعث می‌شود آب بیش از اندازه از بدن با دفع ادرار خارج شود.
• اکسی توسین: باعث انقباض ماهیچه صاف در دیواره رحم می‌شود. همچنین باعث تحریک خروج شیر از سینه مادر شیرده می‌شود.

هورمون های تولید شده توسط هیپوتالاموس

ترشح هورمون‌ها از هیپوفیز قدامی با تولید هورمون توسط هیپوتالاموس کنترل می‌شود. اگرچه تعدادی هورمون مختلف وجود دارد، آن‌ها را می‌توان به دو نوع اصلی تقسیم کرد که در ادامه توضیح داده شده‌اند:

• هورمون آزادکننده: هورمون‌هایی که به هیپوفیز می‌گویند که تولید یک هورمون را تغییر دهد.
• هورمون مهارکننده: هورمون‌هایی که به هیپوفیز می‌گویند که تولید یک هورمون را متوقف کند.

هورمون‌های ترشح شده توسط هیپوفیز خلفی در هیپوتالاموس تولید می‌شوند و سپس از لوله‌ای بین هیپوتالاموس و هیپوفیز (ساقه هیپوفیز) عبور می‌کنند و در خون ترشح می‌شوند.

غده پینه آل و هورمون های آن

«غده پینه‌آل» (The pineal gland) یا نام دیگر آن غده صنوبری که جسم صنوبری یا «اپی‌فیز سربری» (epiphysis cerebri) نیز نامیده می‌شود، ساختار مخروطی شکل کوچکی است که از بطن سوم مغز به سمت عقب امتداد می‌یابد. غده صنوبری شامل بخش‌هایی از نورون‌ها، سلول‌های نوروگلیال و سلول‌های ترشحی تخصصی به نام پینه آلوسیت است. پینالوسیت‌ها هورمون ملاتونین را سنتز کرده و مستقیماً در مایع مغزی - نخاعی ترشح می‌کنند که سپس وارد جریان خون می‌شود. ملاتونین بر رشد و تولید مثل و همچنین چرخه‌های فیزیولوژیکی روزانه تأثیر می‌گذارد.

غده تیروئید چه هورمون هایی دارد؟

غده تیروئید یک اندام بسیار عروقی است که در گردن قرار دارد. از دو لوب، یکی در هر طرف نای، درست زیر حنجره یا جعبه صدا تشکیل شده است. این دو لوب توسط نوار باریکی از بافت به نام ایستموس به هم متصل می‌شوند. در داخل غده از فولیکول‌هایی تشکیل شده است که هورمون‌های تیروکسین و تری یدوتیرونین را تولید می‌کنند. این هورمون‌ها حاوی ید هستند. حدود 95 درصد از هورمون تیروئید فعال تیروکسین است و بیشتر 5 درصد باقیمانده تری یدوتیرونین است. غده تیروئید می‌تواند هورمون‌های تیروئیدی را ذخیره کند و در صورت نیاز آن‌ها را آزاد کند. هورمون‌های تیروئید بر هر سلول و همه اندام‌های بدن تأثیر می‌گذارد. آن‌ها باعث موارد زیر در بدن می‌شوند:

فیلم آموزش تیروئیدولوژی Thyroidology – آناتومی، علائم و درمان بیماری های غده تیروئید

کلیک کنید

• سرعت سوزاندن کالری را تنظیم کرده که بر کاهش وزن یا افزایش وزن تأثیر می‌گذارد.
• می‌توانند ضربان قلب را کاهش یا افزایش دهند.
• می‌توانند دمای بدن را افزایش یا کاهش دهند.
• بر سرعت حرکت غذا در دستگاه گوارش تأثیر می‌گذارند.
• نحوه انقباض عضلات را کنترل می‌کنند.
• سرعت جایگزینی سلول‌های در حال مرگ را کنترل می‌کنند.

تنظیم ترشح هورمون غده تیروئید چگونه است؟

ترشح هورمون تیروئید توسط یک مکانیسم بازخورد منفی که شامل مقدار هورمون در گردش، هیپوتالاموس و آدنوهیپوفیز است، تنظیم می‌شود. هیپوتالاموس هورمون آزاد کننده تیروتروپین (TRH) را ترشح می‌کند که غده هیپوفیز را برای ترشح هورمون محرک تیروئید (TSH) تحریک می‌کند. هنگامی که هیپوتالاموس و هیپوفیز به طور طبیعی کار می‌کنند، باعث موارد زیر می‌شوند:

• اگر سطح هورمون‌های تیروئید پایین است، بنابراین TRH و TSH بیشتری ترشح می‌کنند که تیروئید را تحریک می‌کند تا هورمون‌های بیشتری بسازد.
• اگر سطح هورمون‌های تیروئید خیلی بالاست، بنابراین TRH و TSH کمتری ترشح می‌کنند که باعث کاهش تولید هورمون توسط تیروئید می‌شود.

گواتر چیست؟

اگر کمبود ید وجود داشته باشد، تیروئید نمی‌تواند هورمون کافی تولید کند. این امر هیپوفیز قدامی را تحریک می‌کند تا هورمون محرک تیروئید ترشح کند، که باعث می‌شود غده تیروئید در تلاشی بیهوده برای تولید هورمون‌های بیشتر بزرگ شود. اما نمی‌تواند هورمون بیشتری تولید کند زیرا ماده اولیه لازم یعنی ید را ندارد. به این نوع بزرگ شدن تیروئید گواتر ساده یا گواتر ناشی از کمبود ید می‌گویند.

کلسی‌تونین توسط سلول‌های پارافولیکولی غده تیروئید ترشح می‌شود. این هورمون با کاهش سطح کلسیم در خون با عملکرد غدد پاراتیروئید مخالفت می‌کند. اگر کلسیم خون خیلی زیاد شود، کلسی‌تونین ترشح می‌شود تا زمانی که سطح یون کلسیم به حد طبیعی کاهش یابد.

غده ی پارا تیروئید و هورمون های آن

چهار توده کوچک از بافت اپیتلیال در کپسول بافت همبند در سطح خلفی غدد تیروئید تعبیه شده است. این غدد پاراتیروئید هستند و هورمون پاراتیروئید یا پاراتورمون ترشح می‌کنند. هورمون پاراتیروئید مهم‌ترین تنظیم‌کننده سطح کلسیم خون است. این هورمون در پاسخ به سطوح پایین کلسیم خون ترشح می‌شود و اثر آن افزایش سطوح کلسیم است. هیپوپاراتیروئیدیسم یا ترشح ناکافی هورمون پاراتیروئید منجر به افزایش تحریک‌پذیری عصبی می‌شود. سطح پایین کلسیم خون باعث تحریک تکانه‌های عصبی خود به خود و مداوم می‌شود که سپس انقباض عضلانی را تحریک می‌کند.

غده فوق کلیه و هورمون های آن

غده فوق کلیوی با یک غده در نزدیکی قسمت بالایی هر کلیه جفت می‌شود. هر غده به یک قشر بیرونی و یک مدولای داخلی تقسیم می‌شود. قشر و مدولای غده فوق کلیوی مانند لوب‌های قدامی و خلفی هیپوفیز از بافت‌های جنینی مختلف رشد کرده و هورمون‌های مختلفی ترشح می‌کنند. قشر آدرنال برای زندگی ضروری است، اما ناحیه مدولای آن ممکن است تحت شرایط بالینی خاص بدون اثرات تهدیدکننده حیات برداشته شود.

هیپوتالاموس مغز هر دو بخش غده فوق کلیوی را اما با مکانیسم‌های متفاوت تحت تأثیر قرار می‌دهد. قشر آدرنال فوق کلیه با بازخورد منفی شامل هیپوتالاموس و هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک تنظیم می‌شود. عملکرد ناحیه داخلی غدد فوق کلیه توسط تکانه‌های عصبی هیپوتالاموس تنظیم می‌شود.

هورمون های قشری غده فوق کلیه

بخش قشر آدرنال از سه ناحیه مختلف تشکیل شده است که هر ناحیه گروه یا نوع متفاوتی از هورمون‌ها را تولید می‌کند. از نظر شیمیایی، تمام هورمون‌های قشری استروئیدی هستند. در ادامه دو گروه از هورمون‌های قشر آدرنال غده فوق کلیه را بررسی کرده‌ایم.

• مینرالوکورتیکوئیدها: یا هورمون‌های اثرگذار بر املاح معدنی مانند سدیم و پتاسیم از بیرونی‌ترین ناحیه قشر آدرنال ترشح می‌شوند. مینرالوکورتیکوئید اصلی آلدوسترون است که برای حفظ یون سدیم و آب در بدن عمل می‌کند.
• گلوکوکورتیکوئیدها: این گروه از هورمون‌ها از ناحیه میانی قشر آدرنال ترشح می‌شوند. گلوکوکورتیکوئید اصلی کورتیزول است که سطح گلوکز خون را افزایش می‌دهد.
• گنادوکورتیکوئیدها: سومین گروه از استروئیدهای ترشح شده از قشر آدرنال، گنادوکورتیکوئیدها یا هورمون‌های جنسی هستند. این هورمون‌ها توسط داخلی‌ترین ناحیه ترشح می‌شوند. هورمون‌های مردانه، آندروژن‌ها و هورمون‌های زنانه، استروژن‌ها در هر دو جنس به مقدار کم توسط قشر آدرنال ترشح می‌شوند، اما تأثیر آن‌ها معمولاً توسط هورمون‌های بیضه‌ها و تخمدان‌ها پنهان می‌شود. در زنان، اثر مردانه شدن ترشح آندروژن ممکن است پس از یائسگی، زمانی که سطح استروژن از تخمدان‌ها کاهش می‌یابد، آشکار شود.

هورمون های بخش داخلی یا مدولای غده فوق کلیه

مدولای آدرنال از بافت عصبی رشد می‌کند و دو هورمون اپی‌نفرین و نوراپی‌نفرین ترشح می‌کند. این دو هورمون در پاسخ به تحریک عصب سمپاتیک به ویژه در شرایط استرس‌زا ترشح می‌شوند. کمبود هورمون از مدولای آدرنال هیچ اثر قابل توجهی ایجاد نمی‌کند. ترشح بیش از حد، معمولاً از یک تومور، باعث پاسخ‌های سمپاتیک طولانی یا مداوم می‌شود.

غده پانکراس و هورمون های آن

لوزالمعده عضوی نرم و دراز است که به صورت عرضی در امتداد دیواره خلفی شکم، عقب معده قرار دارد و از ناحیه دوازدهه تا طحال امتداد دارد. این غده دارای یک بخش برون‌ریز است که آنزیم‌های گوارشی را ترشح می‌کند و از طریق مجرایی به دوازدهه منتقل می‌شوند. بخش غدد درون‌ریز شامل جزایر لانگرهانس پانکراس است که گلوکاگون و انسولین ترشح می‌کنند. سلول‌های آلفا در جزایر پانکراس در پاسخ به غلظت کم گلوکز در خون، هورمون گلوکاگون ترشح می‌کنند. سلول‌های بتا در این بخش در پاسخ به غلظت بالای گلوکز در خون، هورمون انسولین ترشح می‌کنند.

فیلم آموزش علوم تجربی پایه هشتم – بخش زیست و زمین شناسی در فرادرس

کلیک کنید

غدد جنسی و هورمون های آن

غدد جنسی، اندام‌های تولید مثل اولیه شامل بیضه‌ها در مردان و تخمدان‌ها در زنان هستند. این اندام‌ها مسئول تولید اسپرم و تخمک هستند، اما هورمون‌هایی نیز ترشح می‌کنند و غدد درون‌ریز محسوب می‌شوند. در ادامه هورمون‌های هر گروه از این غده‌ها که در واقع هورمون‌های زنانه و مردانه نامیده می‌شوند را بررسی کرده‌ایم.

بیضه و هورمون های مردانه

هورمون‌های جنسی مردانه، به عنوان یک گروه، آندروژن نامیده می‌شوند. آندروژن اصلی تستوسترون است که توسط بیضه‌ها ترشح می‌شود. مقدار کمی نیز توسط قشر آدرنال تولید می‌شود. تولید تستوسترون در طول رشد جنین شروع می‌شود، برای مدت کوتاهی پس از تولد ادامه می‌یابد، تقریباً در دوران کودکی متوقف شده و سپس در بلوغ از سر گرفته می‌شود. این هورمون استروئیدی مسئول موارد زیر است:

• رشد و توسعه ساختارهای تناسلی مردانه
• افزایش رشد اسکلتی و عضلانی
• بزرگ شدن حنجره همراه با تغییرات صدا
• رشد و توزیع موهای بدن
• افزایش میل جنسی مردانه

ترشح تستوسترون توسط یک سیستم بازخورد منفی تنظیم می‌شود که شامل ترشح هورمون‌ها از هیپوتالاموس و گنادوتروپین‌ها از هیپوفیز قدامی است. هم مردان و هم زنان کاهش تستوسترون مرتبط با افزایش سن را تجربه می‌کنند. در زنان یائسه، کاهش تستوسترون می‌تواند باعث کاهش میل جنسی شود. در مردان، تستوسترون پایین، که به عنوان «T پایین» (low T) نیز شناخته می‌شود، با از دست دادن قدرت استخوان و ماهیچه، اختلالات خواب، و مشکلات در داشتن یا حفظ نعوظ مرتبط است. برخی از مردان برای این علائم به دنبال درمان جایگزینی تستوسترون (TRT) هستند، اگرچه اثرات طولانی مدت احتمالی TRT بر سلامتی به خوبی ثابت نشده است.

تخمدان ها و هورمون های زنانه

دو گروه از هورمون‌های جنسی زنانه در تخمدان‌ها تولید می‌شوند، این هورمون‌های استروئیدی به رشد و عملکرد اندام‌های تناسلی زنانه و ویژگی‌های جنسی کمک می‌کنند. این هورمون‌ها شامل موارد زیر هستند:

• استروژن‌ها: در شروع بلوغ، استروژن‌ها باعث افزایش رشد سینه‌ها، توزیع چربی در باسن، پاها و سینه، بلوغ اندام‌های تناسلی مانند رحم و واژن می‌شوند.
• پروژسترون: پروژسترون باعث ضخیم شدن دیواره رحم در آمادگی برای بارداری می‌شود. پروژسترون و استروژن با هم مسئول تغییراتی هستند که در طول چرخه قاعدگی زنان در رحم رخ می‌دهد.

هورمون های سایر غدد درون ریز

علاوه بر غدد درون‌ریز اصلی، سایر اندام‌ها به عنوان بخشی از عملکرد خود فعالیت هورمونی دارند. این‌ها عبارتند از تیموس، معده، روده کوچک، قلب و جفت. در ادامه انواع این هورمون‌ها و نقش آن‌ها را بررسی می‌کنیم.

• تیموزین: این هورمون که توسط غده تیموس تولید می‌شود، نقش مهمی در رشد سیستم ایمنی بدن دارد.
• گاسترین: پوشش معده، مخاط معده، در پاسخ به وجود غذا در معده، هورمونی به نام گاسترین تولید می‌کند. این هورمون تولید اسید هیدروکلریک و آنزیم پپسین را تحریک می‌کند که در هضم غذا استفاده می‌شود.
• سکرتین و کوله سیتوکینین: مخاط روده کوچک هورمون‌های سکرتین و کوله سیستوکینین را ترشح می‌کند. سکرتین ترشح لوزالمعده را تحریک می‌کند تا مایعی غنی از بی‌کربنات تولید کند که اسید معده را خنثی می‌کند. کوله سیستوکینین انقباض کیسه صفرا را تحریک کرده که صفرا را آزاد می‌کند. همچنین لوزالمعده را برای ترشح آنزیم گوارشی تحریک می‌کند.
• ناتریورتیک دهلیزی: قلب علاوه بر نقش اصلی خود در پمپاژ خون، به عنوان یک اندام غدد درون‌ریز نیز عمل می‌کند. سلول‌های خاصی در دیواره اتاق‌های فوقانی قلب که دهلیز نام دارند، هورمونی به نام هورمون ناترییورتیک دهلیزی یا آتریوپپتین تولید می‌کنند.
• گنادوتروپین جفتی: جفت در زن باردار رشد می‌کند زیرا به عنوان منبع تغذیه و تبادل گاز برای جنین در حال رشد عمل می‌کند. همچنین به عنوان یک غده درون‌ریز موقت نیز عمل می‌کند. یکی از هورمون‌هایی که جفت ترشح می‌کند گنادوتروپین جفتی انسانی است که به تخمدان‌های مادر سیگنال می‌دهد تا هورمون‌هایی را برای حفظ پوشش رحم ترشح کنند تا در دوران قاعدگی تحلیل و از بین نرود.