فرادرسآموزش بهداشت حرفه ای – به زبان ساده
بسیاری از ما بیشتر روز خود را برای انجام فعالیت‌های شغلی بیرون از خانه سپری می‌کنیم. به همین دلیل، بهداشت و ایمنی محیط کار و ایمنی ابزارهایی که از آن استفاده می‌کنیم، نقش مهمی در سلامت ما دارد. بهداشت حرفه‌ای بخشی از بهداشت عمومی و مجموعه‌ای از اقداماتی است که برای تضمین سلامت جسمی، روحی و اجتماعی کارکنان در محیط کار انجام می‌شود. آموزش بهداشت حرفه ای به کارفرمایان و مدیران کمک می‌کند از خطرهای احتمالی فعالیت خود آگاه باشند و برای مدیریت آن‌ها از افراد حرفه‌ای کمک بگیرند.
یکی از وظایف متخصصان بهداشت حرفه‌ای انجام ارزیابی‌های دوره‌ای و پیشگیری از وقوع خطرات احتمالی در است. مطلب آموزش بهداشت حرفه‌ای از مجله فرادرس را با تعریف بهداشت حرفه‌ای شروع می‌کنیم. در ادامه عوامل زیان‌آور در محیط کار و بیماری‌های حرفه‌ای را توضیح می‌دهیم و در پایان روش‌های مدیریت و پیشگیری از خطر در محیط کار را بررسی می‌کنیم.
بهداشت حرفه ای چیست؟
بهداشت مجموعه اقداماتی است که برای حفظ بهتر سلامت بدن انجام می‌شود. «بهداشت حرفه‌ای» (Occupational Health) علم پیشگیری از بیماری‌ها و آسیب‌های محیط کار و افزایش سلامت کارکنان در محیط کار است. این علم عوامل زیان‌آور محیط کار را شناسایی، ارزیابی و کنترل می‌کند. هدف بهداشت حرفه‌ای شناخت خطرات محیط کار و طراحی ابزارها و تعیین قوانین برای پیشیگری از ابتلا به بیماری‌ها خطرناک ازجمله سرطان، آسم، بیماری‌های پوستی، از دست دادن بینایی، قطع عضو، بیماری‌های عفونی، از دست دادن شنوایی و بیماری‌های عضلانی-اسکلتی در محیط کار است.
عوامل زیان آور محیط کار
تا این بخش از آموزش بهداشت حرفه ای، بهداشت حرفه‌ای و اهداف آن را تعریف کردیم. اما چه عواملی در محیط کار باید کنترل و مدیریت شود؟ عوامل زیان آور محیط کار به انواع زیستی، شیمیایی، فیزیکی، ارگونومی و روانی تقسیم می‌شوند. این عوامل اثرات کوتاه‌مدت یا طولانی مدت و برگشت‌پذیر یا برگشت‌ناپذیر بر سلامت کارکنان دارند. متخصصان بهداشت حرفه‌ای با کمک سم‌شناسان، میکروبیولوژیست‌ها، پزشکان، فیزیکدانها و روانشناسان از ایجاد خطرات مختلف در محیط کار جلوگیری می‌کنند. . سم‌شناسان خطرات شیمیایی، میکروبیولوژیست‌ها و پزشکان خطرات زیستی، فیزیکدانها خطرات فیزیکی و روانشناسان خطرات روانی احتمالی در محیط کار را بررسی می‌کنند.
سم‌شناسان خطرات شیمیایی، با کمک علم میکروبیولوژیست‌ها و پزشکان خطرات زیستی، با کمک فیزیکدانها خطرات فیزیکی و با کمک روانشناسان خطرات روانی احتمالی در محیط کار را بررسی می‌کنند.
عوامل زیان آور زیستی در بهداشت حرفه ای چیست؟
باکتری‌ها، قارچ‌ها، ویروس‌ها، کپک‌ها و آغازیان عوامل زیان آور زیستی هستند که ممکن است به دلیل رعایت نکردن بهداشت بخش‌های مختلف محیط کار، دفع نادرست مواد زائد و فاضلاب، رعایت نکردن بهداشت فردی و نمونه‌برداری از محصولات یا مواد اولیه، سلامت کارکنان را به خطر بیندازد. علامت زیر نشان‌دهنده خطر زیستی در یک محیط، محصول یا ماده اولیه است.
عوامل زیان آور شیمیایی در بهداشت حرفه ای چیست؟
ترکیباتی که اشتنشاق یا تماس با آن‌ها منجر به خفگی، جهش‌های ژنتیکی یا حساسیت‌های پوستی می‌شود و ترکیباتی که قابلیت اشتعال دارند، عوامل زیان آور شیمیایی در محیط کار هستند. این ترکیبات در حالت گاز، بخار، گرد و غبار و قطرات معلق مایع وجود دارند. ذرات سرب، بخار ترکیبات شیمیایی، ذرات سیلیکا و آزبست ازجمله ترکیباتی شیمیایی هستند که در طولانی‌مدت منجر به آسیب کارکنان می‌شود. این مواد به تحریک‌کننده‌ها، خفه‌کننده‌ها، بیهوش‌کننده‌ها، سموم سیستمیک، مواد سرطان‌زا و تراتوژن‌ها تقسیم می‌شوند.
- تحریک‌کننده‌ها: تحریک‌کننده‌ها ترکیبات شیمیایی هستند که مخاط بدن را از بدن می‌برند و التهاب ایجاد می‌کنند. این ترکیبات بیشتر بر سطح پوست و مسیرهای تنفسی اثر دارند.
- خفه‌کننده‌ها: خفه‌کننده‌ها ترکیبات شیمیایی هستند که از تبادل اکسیژن در بدن جلوگیری می‌کنند. این ترکیبات به دو دسته ساده و سیستمی تقسیم می‌شوند. خفه‌کننده‌های ساده در تبادل اکسیژن در ریه‌ها و خفه‌کننده‌های سیستمی در انتقال اکسیژن از ریه به بافت به‌وسیله هموگلوبین یا واکنش‌های زنجیره انتقال الکترون در میتوکندری اختلال ایجاد می‌کنند. متان، اتان و هلیوم خفه‌کننده‌های ساده و مونوکسیدکربن، هیدروژن سیانید و نیتروبنزن خفه‌کننده‌های سیستمی هستند.
- بیهوش‌کننده‌ها: بیهوش‌کننده ترکیباتی هستند که فعالیت سیستم عصبی مرکزی را مختل می‌کنند. استیلن و اتیلن ترکیبات بیهوش‌کننده هستند.
- سموم سیستمیک: سموم سیستمیک ترکیبات شیمیایی هستند که همزمان به چند اندام بدن آسیب می‌رسانند. پتاسیم سیانید یکی از سموم سیستمیک است که مصرف اکسیژن در تمام سلول‌های بدن را مختل می‌کند.
- مواد سرطان‌زا: مواد سرطان‌ازی شیمیایی در ساختار DNA و چرخه سلولی اختلال ایجاد می‌کنند. در نتیجه تقسیم سلول‌ها بیشتر از حالت طبیعی و تومور تشکیل می‌شود. آزبست و آرسنیک دو ماده سرطان‌زا هستند.
- تراتوژن‌ها: تراتوژن‌ها ترکیبات شیمیایی هستند که در رشد و تکامل جنین اختلال ایجاد می‌کنند. کادمیوم، استامید و سزیم آرسنات ترکیبات تراتوژن هستند.
عوامل زیان آور فیزیکی در بهداشت حرفه ای چیست؟
اشعه، گرما و سرما، فضای بسته، جریان الکتریکی، ارتعاش و صدا عوامل زیان آور فیزیکی هستند.
- اشعه: اشعه شکلی از انرژی است که در ماده یا خلا منتشر می‌شود. اشعه‌ها را می‌توان به دو دسته یونساز و غیریونساز تقسیم کرد. پرتوهای یونساز فرکانس بالا و طول موج کوتاهی دارند. اشعه X و پرتوهای ساطع شده از رادیوایزوتوپ‌ها یونساز هستند. از این پرتوها در پزشکی برای تشخیص و درمان بیماری‌ها استفاده می‌شود. این پرتوها عامل ایجاد التهاب و تورم پوست، انواع سرطان‌ها و سندروم اشعه حاد هستند. اشعه فرابنفش، مادون قرمز، امواج مافوق صوت و امواج الکترومغناطیسی از انواع غیریونساز هستند. پزشکان، کشاورزان، کارگران کوره‌های آجرپزی و کارکنان کارگاه‌های شیشه‌سازی در معرض این اشعه‌ها قرار دارند. این پرتوها عامل التهاب چشم و سوختگی پوست هستند.
- گرما یا سرما: گرما یا سرمای شدید در عملکرد کارکنان اختلال ایجاد می‌کند. افرادی که فضل‌های گرم یا سرد سال خارج از محیط‌های ساختمانی کار می‌کنند یا افرادی که در کوره‌های آجرپزی، آشپزخانه‌ها، کارگاه‌های شیشه و سرامیک، خشک‌شویی و ریخته‌گری کار می‌کنند در معرض این آسیب فیزیکی قرار دارند. کاهش هوشیاری، کاهش قدرت ماهیچه‌ها، خشکی مفاصل و سرمازدگی از آسیب‌های کار در سرمای شدید و کم‌آبی بدن، گرمازدگی، افزایش تحریک‌پذیری، سرگیجه، آفتاب‌سوختگی و کاهش تمرکز از آسیب‌های کار در گرمای شدید است.
- فضای بسته: منظور از فضای بسته محیط‌های کاملا بسته یا نیمه‌بسته‌ای است که برای کار طراحی نشده است اما کارکنان مجبور هستند گاهی در آن محیط کار کنند. تانک‌ها و کانتینرهای ذخیره مواد، فاضلاب و بخش‌های داخلی کشتی ازجمله فضاهای بسته هستند. تهویه این محیط‌ها مناسب نیست، اکسیژن کمی دارند و گرد غبار یا گازهای سمی در هوای آن وجود دارد.
- جریان الکتریکی: سوختگی، سقوط از ارتفاع و شوک الکتریکی از خطرات شایع در کارگاه‌های ساختمانی است. این آسیب‌ها به دلیل سیم‌کشی نامناسب یا دستگاه‌های معیوب ایجاد می‌شود و ممکن است منجر به مرگ فرد شود.
- ارتعاش: کار طولانی‌مدت با ابزارهایی که ارتعاش ایجاد می‌کنند منجر به آسیب عصب‌ها، رگ‌های خونی، ماهیچه‌ها و مفصل‌ها می‌شود. این ابزارها ممکن است فقط بر دست و بازوها یا کل بدن اثر داشته باشند. دریل ازجمله ابزارهایی است که در دست‌ها و تراکتور ازجمله ابزارهایی است که در تمام بدن ارتعاش ایجاد می‌کند.
- صدا: قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض صداهای بلند منجر به از دست دادن شنوایی می‌شود. کارگران معدن و کارگاه‌های ساختمانی بیشتر از سایر افراد در معرض این آسیب محیط کار هستند. شدت آسیب به شدت صوت و زمانی بستگی دراد که فرد در معرض آن قرار می‌گیرد.
عوامل زیان آور ارگونومی در بهداشت حرفه ای چیست؟
ارگونومی علمی است که با طراحی ابزارها و روش‌های مناسب به دنبال کاهش خستگی و آسیب‌های فیزیکی و افزایش راحتی، کارایی، رضایت شغلی و ایمنی در محیط کار است. بلند کردن اجسام سنگین، ارتعاش، بالا نگه داشتن گردن برای مدت طولانی، انجام کارهای تکراری، نشستن طولانی‌مدت ازجمله عوامل زیان آور آرگونومی در محیط کار هستند که منجر به تغییر ساختار قامتی و اختلال‌های عضلانی-سکلتی می‌شوند.
عوامل زیان آور روانی در بهداشت حرفه ای چیست؟
عوامل زیان آور روانی منجر به ایجاد استرس، اضطراب، فرسودگی شغلی، تنش و اختلال در روابط بین‌فردی می‌شوند. ساعت‌های کاری طولانی و بدون استراحت، دریافت نکردن حمایت کافی از طرف همکاران، عدم تعادل بین تلاش فرد و دریافت پاداش، مشخص نبودن وظایف فرد، زورگویی، خشونت، سواستفاده جنسی و تعامل کم با همکاران عوامل زیان آور روانی در محیط کار هستند.
بیماری های حرفه ای در آموزش بهداشت
در بخش قبلی مطلب آموزش بهداشت حرفه ای عوامل زیان آور در محیط‌های کاری را با هم بررسی کردیم. این عوامل بیماری‌های جسمی و روانی ایجاد می‌کنند که در بعضی از موارد قابل جبران نیست. در این بخش از آموزش بهداشت حرفه ای اختلال‌های ماهیچه-اسکلتی، بیماری‌های تنفسی، اختلال بینایی و فرسودگی شغلی در محیط کار را توضیح می‌دهیم.
اختلال های ماهیچه ای و اسکلتی در بهداشت حرفه ای
اسکلت بدن انسان از استخوان‌ها و ماهیچه‌ها تشکیل شده است. دو سر استخوان‌ها به‌وسیله مفصل و رباط‌ها به هم وصل می‌شود. تاندون‌ها، ماهیچه‌های اسکلتی را به استخوان وصل می‌کند. این استخوان‌ها و عضلات در ستون مهره‌ها، اندام‌های فوقانی و اندام‌های تحتانی قرار دارند. دیسک بین مهره‌ای یکی از اجزای مهم اسکلت بدن انسان و بافت غضروفی است که بین مهره‌های ستون فقرات قرار می‌گیرد. بیرون‌زدگی یا پارگی دیسک بین مهره‌ای، کشیدگی و پارگی تاندون و رباط، کشیدگی و اسپاسم ماهیچه‌ها، و شکستن، ترک‌برداشت یا دررفتگی استخوان، اختلال‌های ماهیچه‌ای و اسکلتی هستند که بعضی از آن‌ها ممکن است به دلیل شرایط کار ایجاد شود. بیشتر این اختلال‌ها در گردن، شانه، آرنج، ساعد و مچ دست ایجاد می‌شود.
سندروم کانال کارپال
سندروم کانال کارپال یکی از شایع‌ترین اختلال‌های اسکلتی ناشی از شرایط کار است. کانال کارپال بین استخوان‌ها و رباط‌های مچ دست قرار دارد و محل عبور رگ‌ها و اعصابی است که از ساعد وارد دست می‌شوند. انجام حرکات تکراری و استفاده طولانی‌مدت از مچ دست ممکن است منجر به التهاب رباط‌های مچ یا بافت اطراف رباط‌ها، افزایش فشار به عصب میانی و سندروم کانال کارپال شود. سوزش و بی‌حسی انگشتان، و ضعف ماهیچه‌های دست از علائم این سندروم است.
بروسیت
بروسیت بیماری التهاب بروسای مفصل‌ها است. بروساها کیسه‌هایی از بافت پیوندی هستند که از مایع مفصلی پر شده است. این کیسه از اصطکاک بافت‌های مفصل و آسیب استخوان بر اثر ضربات فیزیکی محافظت می‌کنند. این بیماری ممکن است در پاشنه پا، مفصل پهلو، مفصل آرنج و مفصل زانو ایجاد شود. بروسیت در اثر ضربه و استفاده زیاد از مفاصل ایجاد می‌شود. درد، تورم مفصل، محدودیت حرکت و قرمز شدن پوست از علائم این اختلال است.
تغییرات شکل ستون مهره‌ها اختلال اسکلتی است که به دلیل رعایت نکردن اصول ارگونومی در محیط کار ایجاد می‌شود. در این حالت فشار بیشتری به ماهیچه‌ها و مفاصل وارد می‌شود. تغییر شکل ستون مهره‌ها با سردرد، گردن‌درد، درد شانه و خشکی عضلات همراه است. قوز پشت یا کفیوز یکی از اختلال‌های تغییر شکل ستون مهره‌ها است. در این اختلال، کشیدگی رباط‌ها و ماهیچه‌های پشت منجر به تغییر موقعیت مهره‌های سینه‌ای و خمیدگی پشت می‌شود.
بیماری های تنفسی در بهداشت حرفه ای
آسم، التهاب ریه و انسداد مزمن ریوی بیماری‌هایی است که به دلیل وجود ذرات و گازهای سمی در محیط کار ایجاد می‌شود. آسم یک بیماری غیرواگیر است که به دلیل التهاب و کاهش قطر مسیرهای تنفسی ایجاد می‌شود. سرفه، خس‌خس قفسه سینه و تنگی نفس علائم این بیماری است. آسم ناشی از آلاینده‌های محیط کار معمولا برگشت‌پذیر است و با حذف آلاینده از بین می‌رود. گرد و غبار و بخار ترکیبات شیمیای، گرد و غبار آلی، پشم و موی حیوانات، گرد و غبار نخ و پارچه، و فلزات عوامل ایجادکننده آسم در محیط کار هستند.
التهاب ریه به دلیل ورود آلاینده‌های تحریک‌کننده به مسیرهای تنفسی ایجاد می‌شود. در این حالت آسیب لایه مخاطی دستگاه تنفسی منجر به فعال شدن سیستم ایمنی، ایجاد واکنش‌های ایمنی و تجمع مایع در بافت‌ها می‌شود. بیماری انسداد مزمن ریوی به دلیل آسیب مجاری تنفسی ایجاد می‌شود. سرفه، دشواری تنفس و خلط گلو از علائم این بیماری است. احتمال ابتلا به سرطان‌های ریه و بیماری‌های قلبی در افراد مبتلا به انسداد مزمن ریه بیشتر است. آمفیزیا و برونشیت مزمن دو نوع انسداد مزمن ریه هستند. برونشیت مزمن به دلیل التهاب مخاط نایژه‌ها و آمفیزم به دلیل از بین رفتن دیواره بین آلوئول‌های ریه ایجاد می‌شود.
اختلال بینایی در بهداشت حرفه ای
سندروم بینایی ناشی از کامپیوتر به دلیل استفاده طولانی‌مدت از کامپیوتر، تبلت یا تلفن همراه ایجاد می‌شود. خواندن کلمات در صفحه‌های دیجیتال با کاغذهای چاپی تفاوت بسیاری دارد. در صفحه‌های دیجیتال تضاد رنگ کلمات و پس‌زمینه کاهش می‌یابد و معمولا چشم برای تشخیص کلمات تلاش بیشتری می‌کند. به علاوه بازتاب نور از صفحه دیدن کلمات را سخت‌تر می‌کند. خشکی چشم، سردرد، تاری دید و خستگی چشم از عوارض سندروم بینایی ناشی از کامپیوتر است. این سندروم بیشتر در افرادی ایجاد می‌شود که برای حداقل دو ساعت متوالی در روز به صفحه دیجیتال نگاه می‌کنند.
فرسودگی شغلی در بهداشت حرفه ای
فرسودگی شغلی آخرین بیماری است که در مطلب آموزش بهداشت حرفه ای ار مجله فرادرس توضیح می‌دهیم. این اختلال ارتباط مستقیم با میزان استرس شغلی دارد. در این حالت افراد دچار خستگی جسمی یا روانی می‌شوند. اگر جواب شما به سوالات زیر بله است، احتمالا دچار فرسودگی شغلی شده‌اید.
- آیا توانایی‌های خود را در محیط کار زیر سوال می‌برید؟
- آیا به زور خود را به محیط کار می‌رسانید و شروع کار برای شما دشوار است؟
- آيا احساس می‌کنید از کار و همکاران خود جدا افتاده‌اید؟
- آيا صبر شما در برخورد با همکاران، مشتری‌ها و مراجعین کم شده است؟
- آیا انرژی کافی برای انجام درست مسئولیت خود را ندارید؟
- آيا تمرکز در محیط کار برای شما دشوار است؟
- آيا از وظیفه‌ای که انجام داده‌اید، احساس رضایت کمی دارید؟
- آيا برای احساس بهتر به دارو یا پرخوری روی آورده‌اید؟
- آيا وضعیت خواب شما تغییر کرده است؟
- آیا سردرد و مشکلات گوارشی بی‌دلیل دارید؟
این بیماری ممکن است به دلیل عدم کنترل بر شرایط کار، عدم شفافیت انتظارات از شما، تنش با همکاران، وظایف خیلی زیاد یا خیلی کم، عدم دریافت حمایت و عدم تعادل بین کار و بخش‌های دیگر زندگی ایجاد شود. فرسودگی شغلی علاوه بر آسیب‌های روانی احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی، فشار خون و دیابت نوع ۲ را افزایش می‌دهد. برای رهایی از این شرایط عاملی که منجر به استرس یا خستگی شما در محیط کار شده است را شناسایی کنید. اگر برای برطرف کردن مشکل نیاز به کمک دارین از یک متخصص روان، مدیر و همکاران خود کمک بگیرید. تمرینات ورزشی منظم داشته باشید، بیشتر بخوابید، بهوشیاری را تمرین کنید و فعالیت‌های آرامش‌بخش انجام دهید.
ارزیابی ریسک های شغلی چگونه انجام می شود؟
اگر تا این بخش از مطلب آموزش بهداشت حرفه ای با ما همراه بوده باشید، با تعریف بهداشت حرفه‌ای، عوامل زیان‌آور و بیماری‌های محیط کار آشنا شده‌اید. اما چگونه می‌توان این خطرات را مدیریت کرد؟ ارزیابی خطرهای شغلی روشی برای تخمین احتمال خطر در محیط کار است. هدف این ارزیابی پاسخ به این سه پرسش است که ممکن است چه اتفاقی بیفتد، احتمال وقوع این اتفاق چقدر است و این اتفاق چه پیامدهایی دارد. مدیریت خطر فرایندی تکرارشونده است که باید در بازه‌های زمانی مختلف تکرار شود. این فرایند را می‌توان به مراحل آماده‌سازی فرایند، آنالیز خطر، برآورد خطر، اقدامات، مرور و بروزرسانی و مستندسازی فرایند تقسیم‌بندی کرد.
- آماده‌سازی فرایند: در این مرحله باید تمام کارکنانی که در معرض خطر هستند، شناسایی شوند. تمام مسئولیت‌ها، دستگاه‌ها، مواد و فرایندهای کار بررسی و مشخص شود. تمام فاکتورهای خارجی تاثیرگذار در محیط کار باید در نظر گرفته شود. همچنین اطلاعات مربوط به حوادث و آسیب‌های اتفاق‌افتاده در گذشته مرور شود. در این مرحله از مشاهده فرایند کار، مصاحبه با کارکنان و مرور اطلاعات ثبت شده برای جمعآوری اطلاعات استفاده می‌شود.
- آنالیز خطر: در این مرحله خطرهای موجود در محیط کار شناسایی و پیامدهای آن مشخص می‌شود. برای آنالیز خطر از روش‌های مشاهده کارکنان در زمان انجام کار، مصاحبه با کارکنان، تهیه چک‌لیست و اطلاعات ارزیابی‌های قبلی استفاده کرد.
- برآورد خطر: در این مرحله احتمال وقوع خطر بر اساس نوع خطر و فرایندهای محیط کار از روش‌های مختلف بررسی می‌شود. روش‌های برآورد خطر را می‌توان از استاندار IEC 31010:2019 سازمان استاندارد جهانی انتخاب کرد. برآورد خطر به سه مرحله ارزیابی خطر، رتبه‌بندی و طبقه‌بندی تقسیم می‌شود.
- ارزیابی خطر: ارزیابی خطر با روش‌های کمی و کیفی انجام می‌شود. در روش کمی نسبت خطر به احتمال وقوع خطر و شدت پیامدهای احتمالی محاسبه می‌شود. روش‌های کمی کمتر استفاده می‌شود. روش‌های کمی متداول‌تر است و بر اساس جدولی انجام می‌شود که یک ردیف آن شدت پیامد احتمالی و یک ستون آن شدت خطر را مشخص می‌کند. خانه‌های بین این دو بخش برای مشخص کردن احتمال وقوع خطر استفاده می‌شود. جدول زیر نمونه‌ای از جدول ارزیابی کیفی خطر است.
| احتمال وقوع خطر | شدت پیامد احتمالی | ||
| آسیب کم | آسیب متوسط | آسیب شدید | |
| خیلی کم | ریسک خیلی کم | ریسک خیلی کم | ریسک زیاد |
| کم | ریسک خیلی کم | ریسک متوسط | ریسک خیلی زیاد |
| زیاد | ریسک کم | ریسک زیاد | ریسک خیلی زیاد |
| خیلی زیاد | ریسک کم | ریسک خیلی زیاد | ریسک خیلی زیاد |
-
- رتبه‌بندی خطر: در این مرحله خطرات بر اساس شدت پیامد احتمالی طبقه‌بندی می‌شود.
- طبقه‌بندی خطر: در این مرحله بر اساس مقایسه نتایج به دست آمده از مراحل قبل با معیارها و متغیرهای قانونی، استانداردها و روش‌های ابداعی احتمال وقوع خطر پذیرفته یا رد می‌شود.
- اقدامات: در این مرحله تصمیمات و اقدامات لازم برای پیشگیری یا کاهش خطر شناسایی و انجام می‌شود. این اقدامات بر اساس طبقه‌بندی کنترل خطر در محیط کار برای پیشگیری از وقوع خطر، محافظت از کارکنان یا کاهش خطر امجام می‌شود.
- مرور و بروزرسانی: فرایند مدیریت خطرهای احتمالی برای اطمینان از اینکه اقدامات انجام شده کارایی کافی را دارد باید در دوره‌های زمانی مشخص مرور شود. به علاوه با اضافه شدن هر دستگاه جدید، تغییر کارکنانی که فرایند را انجام می‌دهند، استفاده از مواد جدید و تغییرات محیطی جدید، فرایند مدیریت خطر باید انجام شود.
- مستندسازی فرایند: مستندسازی فرایند مدیریت خطر یکی از مهم‌ترین مراحل این فرایند است. تمام جزئیات فرایند، خطرهای مشخص شده، احتمال وقوع خطرها و اقدامات انجام شده باید با جزئیات ثبت شود. مستندسازی فرایند حتی در مواقعی که ارزیابی‌های خطری را نشان نمی‌دهد باید انجام شود.
کنترل خطرات در محیط کار و پیشگیری از آسیب ها در آموزش بهداشت حرفه ای
کنترل و مدیریت خطرات در محیط کار فرایندی مهم در آموزش بهداشت حرفه ای است که بر اساس الویت طبقه‌بندی می‌شود. حذف، جایگزینی، کنترل مهندسی، کنترل اجرایی و حفاظت شخصی، اقداماتی است که به ترتیب الویت برای کنترل خطرات به کار برده می‌شود.
- حذف عامل خطر: حذف عامل خطر موثرترین روش کنترل خطرات محیط کار است. برای مثال اگر قطعه از یک دستگاه که در ارتفاع قرار دارد، نیاز به تعویض یا تعمیر داشت، برای حذف خطر سقوط می‌توان دستگاه یا قطعه‌ای از آن را به زمین منتقل کرد. در بعضی از موارد انمکان حذف خطر وجود ندارد. برای مثال زمان درمان بیماری‌های عفونی امکان حذف مواجهه درمانگر با بیمار وجود ندارد. در این موارد مجبوریم از جایگزینی عامل خطر استفاده کنیم.
- جایگزینی عامل خطر: جایگزینی عامل خطر دومین روش موثر برای کنترل خطرات محیط کار است. در این شرایط عامل خطر را با یک عامل ایمن یا کم‌خطر جایگزین می‌کنیم. جایگزینی رنگ‌های محلول در مواد آلی با رنگ‌های محلول در آب یکی از مثال‌های جایگزینی عامل خطر است.
- کنترل مهندسی: کنترل مهندسی عامل خطر را حذف نمی‌کند اما با ایجاد یک سد فیزیکی یا خارج کردن عامل خطر از محیط، کارکنان را از عامل خطر جدا می‌کند. استفاده از سیستم‌های کنترل از راه دور یا سیستم‌های تهویه آزمایشگاه‌های میکروبی ازجمله اقدامات کنترل مهندسی برای حذف عامل خطر است.
- کنترل اجرایی: کنترل اجرایی مجموعه‌ای از آموزش‌ها، دستورالعمل‌ها و سیاست‌ها است میزان خطر در محیط کار را کاهش می‌دهد. این اقدامات رفتار کارکنان برای کاهش خطر را تعیین می‌کند. قرار دادن تابلوهای خطر در محیط کارگاه‌های ساختمانی مثالی از کنترل اجرایی است.
- حفاظت شخصی: استفاده از لباس‌ها و ابزارهای محافظت شخصی آخرین راه حل برای کنترل خطرات محیط کار است.
تعیین قوانین و مقررات، بازرسی‌های دوره‌ای و آموزش کارکنان اقداماتی است که به پیشگیری از آسیب‌های بهداشت حرفه‌ای کمک می‌کند.
سوالات متداول آموزش بهداشت حرفه ای
در این بخش از مطلب مجله فرادرس به تعدادی از سوالات پیرامون آموزش بهداشت حرفه ای پاسخ می‌دهیم.
سطوح ایمنی زیستی چیست؟
برای پیشگیری از آسیب‌های زیستی در افرادی که با نمونه‌های زیستی کار می‌کنند یا افرادی که در محیط کاری هستند که نمونه زیستی وجود دارد، چهار سطح ایمنی برای کاهش خطرات تعیین شده است. ایمنی سطح اول مربوط به کار با میکروب‌های بیماری‌زا و توکسین‌هایی است که در افراد بزرگسال بیماری ایجاد می‌کنند. محیط کار با این میکروب‌ها باید از سطوحی تشکیل شده باشد، که به راحتی تمیز می‌شوند و با مواد شیمیای که در آزمایشگاه استفاده می‌شوند واکنش ندهند. استفاده از دستکش لاتکس و ماسک در کار با این میکروب‌ها ضروری است.
ایمنی سطح دوم مربوط به کار با عوامل بیماری‌زایی است که بیماری‌های خطرناک‌تری ایجاد می‌کنند و امکان انتقال آن‌ها از راه تنفس، بلع یا پوست وجود دارد. در محیط کار با این میکروب‌ها باید دستگاه شست‌وشوی چشم و دستگاه ضدعفونی‌کننده ظروف ازجمله اتوکلاو وجود داشته باشد. ایمنی سطح سوم مربوط به کار با میکروب‌هایی است که که از راه تنفس منتقل می شوند و بیماری‌های تنفسی کشنده ایجاد می‌کنند. کار با این میکروب‌ها باید زیر هود‌های زیستی انجام شود. جریان هوای آزمایشگاه‌های کار با این میکروب‌ها باید کنترل و از خروج هوای آزمایشگاه به راهروها جلوگیری شود. درهای این آزمایشگاه باید خودکار قفل شود. وجود دستگاه‌های ضدعفونی‌کننده در این آزمایشگاه‌ها ضروری است.
ایمنی سطح چهار مربوط به کار با میکروب‌هایی است که از راه تنفس منتقل می‌شوند و واکسن یا درمانی برای آن وجود ندارد. رعایت استانداردهای سطح سه در این آزمایشگاه‌ها نیز ضروری است. این آزمایشگاه‌ها باید در محیطی کاملا جدا از بخش‌های دیگر باشد. در این آزمایشگاه‌ها کارکنان باید از لباس‌های محافظ استفاده کنند.
وظیفه کارشناس بهداشت حرفه ای چیست؟
وظیفه کارشناس بهداشت حرفه جمعآوری و آنالیز اطلاعات برای بهبود سیستمها و فرایندهای محیط کار است.
