اندیکاتور استوکاستیک (Stochastic) — آموزش کاربردی و به زبان ساده

در ادامه آموزش مباحث بازار سهام، این‌بار به معرفی نوعی دیگر از اندیکاتور‌ها پرداخته‌ایم. اندیکاتور استوکاستیک یکی از پرکاربردترین ابزارها در تحلیل تکنیکال است. در این نوشتار به بررسی مفاهیم پیرامون اندیکاتور استوکاستیک، فرمول محاسبه و سیگنال‌های بوجود آمده توسط آن می‌پردازیم.

اندیکاتور استوکاستیک چیست ؟

«اندیکاتور استوکاستیک» (Stochastic Indicator) رابطه بین قیمت بسته شدن سهم و بازه قیمتی آن‌ را در طی دوره زمانی می‌سنجد. تا به امروز، این اندیکاتور‌ها از محبوب‌ترین ابزارهای تحلیل تکنیکال بوده‌اند. این اندیکاتور‌ها قابل فهم هستند و در نشان دادن زمان خرید یا فروش یک سهم، دقت بالایی دارند. اندیکاتور استوکاستیک بر این فرض بنا شده که در هنگام صعودی شدن روند قیمت یک سهام، قیمت بسته شدن نزدیک به کران بالای بازه قیمتی است.

فیلم آموزش اندیکاتورهای تحلیل روند برای تحلیل تکنیکال در بورس و بازارهای مالی در فرادرس

کلیک کنید

به عنوان مثال، اگر قیمت باز شدن، قیمت بالا، قیمت پایین و قیمت بسته شدن یک سهم به ترتیب ۱۰۰۰۰، ۱۰۷۵۰، ۹۷۵۰و ۱۰۵۰۰ تومان باشد، بازه قیمتی بین قیمت پایین (۹۷۵۰تومان) و قیمت بالا (۱۰۷۵۰تومان) است. اگر روند قیمت نزولی باشد، به صورت مخالف، قیمت بسته شدن مقداری نزدیک به کران پایینی بازه قیمتی را به خود می‌گیرد.

در حقیقت، اندیکاتورهای استوکاستیک یا «استوکاستیک‌های لین» (Lane's stochastics)‌ در اواخر دهه ۱۹۵۰ میلادی توسط «جرج لین» (George Lane) بوجود آمدند. به عقیده لین، استوکاستیک‌ها «شتاب روند» (Momentum) قیمت را می‌سنجند. در سال ۲۰۰۷ میلادی، یک مقاله‌ به نقل قولی از لین درباره اندیکاتور مشهورش پرداخت. طبق گفته لین، اگر یک موشک در حال صعود را مجسم کنید، باید از سرعت خود قبل از فرود آمدن بر سطوح بکاهد. طبق نظر لین، تغییر جهت شتاب روند همیشه قبل از تغییر جهت قیمت رخ می‌دهد.

فرمول اندیکاتور استوکاستیک

اندیکاتور استوکاستیک عموماً از دو خط تشکیل شده است و با آن‌ها سنجیده می‌شود. یکی از آن‌ها (خط K) مقدار استوکاستیک برای هر دوره و دیگری (خط D) میانگین متحرک ۳دوره‌ای را نمایش می‌دهد. خط D نشان‌دهنده سیگنال‌های مهم در نمودار است در نتیجه معامله‌گران به شدت موقعیت آن را پیگیری می‌کنند. ممکن است در محاسبه فرمول اندیکاتور استوکاستیک از ۵، ۹ یا ۱۴ دوره استفاده شود. این اعداد بسته به میزان حساسیت اندیکاتور استوکاستیک نسبت به حرکت‌های روند قیمت انتخاب می‌شوند.

محاسبه خط K چگونه است ؟

درصد K به صورت زیر محاسبه می‌شود.

$$K= 100\times\frac{CP-L14}{H14-L14}$$

• $$«CP»$$: آخرین «قیمت بسته شدن» (Closing Price)
• $$«L14»$$ : پایین‌ترین قیمت در ۱۴ دوره زمانی معین
• $$«H14»$$: بالاترین قیمت در ۱۴ دوره زمانی معین

خط D چگونه محاسبه می‌شود ؟

به روش زیر خط D را محاسبه می‌کنیم.

   $$D= 100\times\frac{H3}{L3}$$

•  $$«H3»$$: بالاترین قیمت ۳ دوره معاملاتی اخیر
• $$«L3 »$$: کمترین قیمت معامله شده درطی ۳ دوره

توجه داشته باشید که این فرمول‌ها برای اهداف آموزشی نگاشته شده‌اند. نرم‌افزار‌های معاملاتی امروزی تمام محاسبات را انجام می‌دهند و نیازی به محاسبه فرمول اندیکاتور‌ها به صورت دستی نیست.

بررسی خط K و D در نمودار

درصد K، اندیکاتور استوکاستیک سریع و D نشان‌دهنده درصد اندیکاتور کند است زیرا در بین دو خط K و D، به ترتیب، اولی سریع‌تر حرکت می‌کند. همانطور که بالاتر بیان کردیم، نظریه بوجود آورنده این اندیکاتور بیان می‌کند که در بازار با روند صعودی قیمت بسته شدن نزدیک به قیمت بالا و در یک روند نزولی قیمت بسته شدن نزدیک به قیمت پایین است.

سیگنال‌های معاملاتی زمانی بوجود می‌آیند که خط K از میانگین متحرک سه‌دوره‌ای (یا ۵ دوره‌ای) خط D عبور کند. خط D در واقع میانگین متحرک Nدوره‌ای (معمولاً ۳دوره‌ای) از خط K است. با توجه به اینکه قیمت، شتاب روند را دنبال می‌کند، نقطه تقاطع دو خط K و D به عنوان سیگنال معکوس شدن قیمت در نظر گرفته می‌شود.

تفاوت بین اندیکاتور استوکاستیک کند و سریع چیست ؟

مهم‌ترین تفاوت بین اندیکاتور استوکاستیک کند و سریع (یا همان خطوط D و K) میزان حساسیت آن‌هاست. استوکاستیک سریع در مقایسه با استوکاستیک کند نسبت به تغییرات قیمت حساس‌تر است بنابراین سیگنال‌های معاملاتی بیشتری نیز تولید می‌کند.

برای آشنایی بیشتر با ابزار‌های بکار رفته در تحلیل تکنیکال می‌توانید به آموزش ویدئویی تهیه شده توسط «فرادرس» مراجعه کنید.

• برای مشاهده فیلم آموزش مقدماتی تحلیل تکنیکال در بازارهای مالی +اینجا کلیک کنید.

مثال اندیکاتور استوکاستیک

در نمودار زیر که نشان‌دهنده روند طی شده سهام «EBAY» در بورس نزدک است، فرصت‌های خرید در طی ماه‌های بهار و تابستان سال ۲۰۰۱ میلادی را مشاهده می‌کنیم. در این نمودار همچنین تعدادی موقعیت فروش مشاهده می‌شود که می‌تواند مورد توجه معامله‌گران کوتاه‌مدت قرار بگیرد. در تصویر زیر، سیگنال قوی خرید در اوایل ماه آپریل مشاهده می‌شود و در ۱۲ روز پس از آن افزایش قیمت (از میانه ۳۰ دلار تا میانه ۵۰ دلار) ادامه دارد.

فیلم آموزش مدیریت حرفه ای ترید در بازار سرمایه در فرادرس

کلیک کنید

بیش‌ خرید چیست ؟

عبارت «بیش‌خرید» (Overbought) یا اشباع خرید را زمانی بکار می‌بریم که سهام معینی در قیمتی بیشتر از ارزش ذاتی‌اش معامله شود. در تحلیل بنیادی، بر ارزش ذاتی یک سهم برای انتخاب و سرمایه‌گذاری در آن تکیه می‌کنند. بیش‌خرید عموماً به حرکت اخیر یا کوتاه‌مدت روند قیمت اشاره می‌کند و انعکاس دهنده انتظار معامله‌گران برای اصلاح قیمت است. همانطور که در ادامه اشاره می‌کنیم، بعضی معامله‌گران امکان دارد سهام قرارگرفته در موقعیت بیش‌خرید را بفروشند.

بیش‌ فروش چیست ؟

اشباع فروش یا «بیش‌فروش» (Oversold) تعریفی مخالف بیش‌خرید دارد و به موقعیتی گفته می‌شود که سهام در قیمتی بالاتر از ارزش ذاتی آن به فروش برسد. توجه داشته باشید که ممکن است تعاریف بیش‌فروش و بیش خرید بسته به دیدگاه معامله‌گر، متفاوت باشند. در واقع، هر معامله‌گر ارزش ذاتی متفاوتی را برای سهام معینی تعریف ‌می‌کند و بسته به آن سطوح بیش‌خرید و بیش‌فروش مختلف هستند. یکی از کاربرد‌های شناخته‌شده اندیکاتور استوکاستیک، تشخیص سطوح بیش‌خرید و بیش‌فروش است.

معامله‌گر باید در نمودار توجه کند که چه زمانی خط D و روند قیمتی تغییر می‌کنند و وارد موقعیت‌های بیش‌فروش و بیش‌خرید می‌شوند. در واقع معامله‌گر باید هنگامی که اندیکاتور سطوح بالای ۸۰ را نشان می‌دهد، سهام را بفروشد. برعکس، هنگامی که اندیکاتور نشان‌دهنده سطوح کمتر از ۲۰ و حجم آن در حال افزایش است، معامله‌گر باید سهام را خریداری کند.

اندیکاتور استوکاستیک RSI چیست ؟

«استوکاستیک RSI» یا «StochRSI» در تحلیل تکنیکال استفاده می‌شود و در بازه‌ بین صفر تا یک - یا صفر تا صد - حرکت می‌کند. این اندیکاتور بجای استفاده از داده‌های قیمتی استاندارد، از بکار بردن فرمول اسیلاتور استوکاستیک برای مجموعه‌ای از «شاخص‌های قدرت نسبی» (Relative Strength Index | RSI) بوجود می‌آید.

فیلم آموزش تحلیل تکنیکال در سرمایه گذاری بازارهای مالی – مقدماتی در فرادرس

کلیک کنید

استفاده از مقادیر RSI در این فرمول به معامله‌گران قدرت تشخیص بیش‌فروشی یا بیش‌خریدی RSI فعلی را می‌دهد. اسیلاتور استوکاستیک RSI به عنوان یک اندیکاتور حساس‌تر بوجود آمده است. این اندیکاتور استوکاستیک به نحوی تنظیم شده که بجای تحلیل کلی تغییرات قیمت به عملکرد تاریخی یک سهم توجه کند.

بعضی از معامله‌گران از استوکاستیک RSI میانگین متحرک می‌گیرند تا این ناپایداری را کاهش و کارایی این اندیکاتور را افزایش دهند. برای مثال گرفتن میانگین متحرک ده روزه از استوکاستیک RSI می تواند اندیکاتور هموارتر و ثابت‌تری را بوجود بیاورد. بیشتر پلتفرم‌های معاملاتی امکان اعمال یک اندیکاتور روی اندیکاتور دیگر را در اختیار معامله‌گر قرار می‌دهند.

استوکاستیک RSI مشتق دوم از قیمت است. به عبارت دیگر، نتیجه استوکاستیک RSI دو گام از قیمت دارایی مورد تحلیل فاصله دارد. این باعث می‌شود که استوکاستیک RSI در زمان‌هایی با قیمت اصلی سهام همخوانی نداشته باشد. با توجه به تعداد بالای سیگنال‌های تولید شده توسط استوکاستیک RSI، اگر آن را به همراه سایر اندیکاتور‌ها استفاده کنیم، کارایی‌اش افزایش خواهد یافت.

فرمول محاسبه استوکاستیک RSI

$$Stoch RSI=\frac{RSI-min RSI}{maxRSI-minRSI}$$

• $$«RSI»$$: $$«RSI»$$ فعلی
• $$«minRSI»$$: کمترین $$RSI$$ مشاهده شده در طی ۱۴ دوره اخیر
• $$«maxRSI»$$: بیشترین $$RSI$$ مشاهده شده در طی ۱۴ دوره اخیر

گام‌ های محاسبه استوکاستیک RSI

استوکاستیک RSI بر پایه مشاهدات اندیکاتور قدرت نسبی بدست می‌آید. RSI برای محاسباتش از ۱۴ دوره زمانی بهره می‌گیرد. در ادامه به ترتیب گام‌های محاسبه استوکاستیک RSI را شرح می دهیم.

1. سطوح بدست آمده از RSI را برای ۱۴ دوره ثبت کنید.
2. در دوره چهاردهم، RSI فعلی، بالاترینRSI و پایین‌ترینRSI را مدنظر قرار دهید. حال به تمام داده‌ها برای محاسبه استوکاستیک RSI دسترسی داریم.
3. در دوره پانزدهم، به RSI فعلی، بالاترین RSI و پایین‌ترین RSI توجه کنید (اما فقط برای ۱۴ دوره اخیر نه دوره پانزدهم). استوکاستیک RSI جدید را محاسبه کنید.
4. با پایان هر دوره، استوکاستیک RSI جدید را با استفاده از مقادیر ۱۴ RSI قبلی محاسبه کنید.

استوکاستیک RSI توسط «توشار چنده» (Tushar S. Chande) و «استنلی کرول» (Stanley Kroll) در سال ۱۹۳۴ میلادی بوجود آمد. با اینکه در آن‌زمان اندیکاتور‌های تکنیکالی برای تشخیص موقعیت‌های بیش‌خرید و بیش‌فروش وجود داشتند، این دو، استوکاستیک RSI را بوجود آوردند تا حساسیت بالایی داشته باشد و سیگنال‌های بیشتری را در مقایسه با اندیکاتور‌های قدیمی‌تر تولید کند.

وقتی مقادیر کمتر از ۰٫۲۰ می‌شوند و استوکاستیک RSI آن‌را به صورت بیش‌‌فروش تشخیص می‌دهد به این معنی است که اندیکاتور RSI کمتر از کران پایین بازه تعریف شده خود است. همچنین اگر استوکاستیک RSI بالاتر از ۰٫۸۰ شود، یعنی اندیکاتور RSI در حال رسیدن به نقاط بالای جدید است و می‌تواند به عنوان سیگنال پولبک تلقی شود.

استوکاستیک RSI همچنین برای تشخیص روند‌های کوتاه‌مدت بکار می‌رود. اگر استوکاستیک RSI را مانند یک اسیلاتور با خط مرکزی واقع شده در ۰٫۵۰ در نظر بگیریم، زمانی که این اندیکاتور استوکاستیک در بالای خط قرار می‌گیرد، روند قیمتی در حال افزایش است و اگر استوکاستیک RSI پایین‌تر از این خط باشد، روند قیمتی در حال کاهش یافتن است.

واگرایی

یکی از کاربرد‌های اندیکاتور استوکاستیک تشخیص «واگرایی» (Divergence) است. حرکت قیمت یک سهم در خلاف جهت اندیکاتور یا سایر داده‌ها را واگرایی می‌نامیم. واگرایی نشان‌دهنده ضعیف‌شدن خط روند فعلی قیمت و در بعضی زمان‌ها بیانگر تغییر جهت قیمت است.

واگرایی در دو نوع مثبت و منفی وجود دارد. واگرایی مثبت نشان‌دهنده احتمال صعودی شدن روند قیمت است و برعکس. همانطور که در تصویر زیر مشاهده می‌کنید، بین روند قیمتی و حرکت اندیکاتور استوکاستیک واگرایی وجود دارد.

معرفی فیلم آموزش مقدماتی تحلیل تکنیکال در بازارهای مالی

برای آشنایی بیشتر با اندیکاتور استوکاستیک در تحلیل تکنیکال می‌توانید به آموزش بالا مراجعه کنید. این آموزش ویدئویی توسط «فرادرس» و در قالب دوره‌ای ۱۱ ساعته و ۴۴ دقیقه‌ای و در ۱۲ درس تدوین شده است. این آموزش برای رشته‌های مدیریت و علوم اقتصادی و سایر علاقمندان به تحلیل تکنیکال مفید به شمار می‌رود.

در آموزش پیش‌رو، درس‌های اول و دوم به ترتیب به فلسفه تحلیل تکنیکال و ساختار نمودارها می‌پردازند. درس سوم حاوی مباحث پیرامون مفاهیم مقدماتی است. الگوهای مهم برگشتی و ادامه‌دهنده به ترتیب در دروس چهارم و پنجم مطرح شده‌اند. در درس ششم، میانگین متحرک و در درس هفتم اسیلاتور‌ها را می‌آموزید.

مدرس در درس هشتم به آموزش نمودار‌های شمعی ژاپنی و در درس نهم به تدریس سری‌های فیبوناچی پرداخته است. مطالب پیرامون برخی از استراتژی‌های متداول معاملاتی در درس دهم مطرح می‌شود. در درس یازدهم به مدیریت سرمایه در معاملات پرداخته شده و درس دوازدهم حاوی مباحث تکمیلی است.

• برای مشاهده فیلم آموزش مقدماتی تحلیل تکنیکال در بازارهای مالی + اینجا کلیک کنید.

جمع بندی

در این مطلب به تعاریف، تاریخچه و فرمول‌های محاسبه اندیکاتور استوکاستیک پرداختیم و آموختیم که می‌توان از آن برای شناسایی نقاط بیش‌فروش و بیش‌خرید (بیشترین کاربرد)، واگرایی، پولبک، روند کوتاه‌مدت قیمت و معکوس شدن آن بهره گرفت. با اینکه اندیکاتور استوکاستیک بسیار کاربردی و محبوب است اما از معایب آن می‌توان به ناپایدار بودن و حرکت سریع از نقاط بالایی نمودار به نقاط پایینی آن اشاره کرد.

برای دریافت نتایج بهتر، بعضی از معامله‌گران بسته به تحلیل مورد نظر خود از اندیکاتور‌های دیگری به همراه اندیکاتور استوکاستیک استفاده می‌کنند. طبق نظر لین، پایه‌گذار این اندیکاتور، اندیکاتور‌های استوکاستیک را می‌توان بهمراه موج الیوت و بازگشت فیبوناچی بکارگرفت.