بازار سرمایه چیست؟ | تعریف، ویژگی ها، قوانین و انواع بازار سرمایه — به زبان ساده

بازار‌های مالی را می‌‌توان به بازار‌های سرمایه و پول دسته‌بندی کرد. عموماً سیستم مالی هر کشوری بر پایه پول و بازار سرمایه آن است. در کشور‌های توسعه‌یافته، بازار سرمایه، مرکزیت نظام مالی را تشکیل می‌دهد. از طرفی دیگر، در اغلب کشور‌های در حال توسعه، این نقش برعهده بازار پول است. در نظام‌های اقتصادی اینچنین، بانک ها نقش مضاعفی دارند زیرا به علت کمبود وجود بازار سرمایه‌ای رشد یافته نظام بانکی باید نیاز‌های سرمایه‌ای را تامین کند. دراین نوشتار، به تعریف بازار سرمایه، قوانین و انواع آن می‌پردازیم.

بازار مالی چیست؟

«بازار مالی» (Financial Market) به سادگی نشان‌دهنده هر بازاری است که در آن معامله دارایی‌ها صورت بگیرد مانند بازار سهام، بازار اوراق قرضه، بازار فارکس و بازار مشتقه. بازار‌های مالی برای عملکرد مناسب اقتصاد‌های برپایه سرمایه‌داری، ضروری به شمار می‌روند. با شکست بازار‌های مالی، اختلال اقتصادی بوجود می‌آید که می‌تواند رکود و بیکاری را به همراه داشته باشد. درواقع، بازار مالی از بازار سرمایه و بازار پولی تشکیل شده است.

فیلم آموزش آشنایی با بازارهای مالی در فرادرس

کلیک کنید

وظیفه بازار مالی چیست؟

در حقیقت، بازار‌های مالی، به تخصیص بهتر منابع کمک و برای کسب‌و‌کار‌ها و کارآفرینان، نقدینگی خلق می‌کنند. بازار درواقع، تجارت را برای خریداران و فروشندگان تسهیل می‌کند. بازار سهام تنها یک نوع از بازار‌های مالی به شمار می‌رود. بازار‌های مالی از خرید و فروش انواع متعددی از ابزار‌های مالی به وجود می‌آیند. امکان دارد، قیمت بازاری دارایی‌ها به علت تاثیرگذاری عوامل موثر بر اقتصاد کلان، مانند مالیات‌ها، نشان‌دهنده ارزش ذاتی آن‌ها نباشند. بازار‌های مالی به شدت به شفافیت اطلاعاتی اتکا دارند تا اطمینان حاصل کنند که قیمت‌های تعیین‌شده توسط بازار‌ها از کارایی و تناسب لازم، بهره‌مند هستند.

پیش از ادامه مطلب باید اشاره کنیم اگر می‌خواهید آشنایی بهتر و بیشتری با بازارهای مالی داشته باشید، می‌توانید از مجموعه آموزش بازار مالی  مقدماتی تا پیشرفته فرادرس استفاده کنید.

انواع بازار‌های مالی چه هستند؟

«بازار‌ مالی» (Financial Market) نشان‌دهنده سیستمی است که از طریق آن، وجوه مالی از بخشی با مازاد به بخشی با کسری انتقال پیدا می‌کند. بر حسب مدت سررسید دارایی‌های مالی و ماهیت محصول، بازار مالی را می‌توان به ۲ دسته زیر تقسیم کرد.

• بازار پول
• بازار سرمایه

فیلم آموزش آشنایی با بازارهای مالی در فرادرس

کلیک کنید

بازار پول چیست؟

«بازار پول» (Money Market) به سرمایه گذاری در اوراق بدهی با سررسید کوتاه‌مدت اشاره می‌کند. به صورت کلی، بازار پول نشان‌دهنده معاملات کلان بین نهاد‌های اقتصادی و معامله‌گران است. در سطح کوچک‌تر، بازار پولی شامل خرید صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک توسط شرمایه‌گذاران حقیقی و افتتاح حساب توسط مشتریان بانک است. در تمام این نمونه‌ها، ویژگی‌های بازار پول مانند درجه بالای اطمینان و نرخ بازدهی تقریباً اندک، قابل مشاهده است.

بازار سرمایه چیست؟

«بازار سرمایه‌» (Capital Market) بازاری برای سرمایه‌های بلند مدت است. در واقع، بازار سرمایه بازاری است که در آن خریداران و فروشندگان در معاملات بلند مدت دارایی‌های مالی مانند اوراق قرضه، سهام و ... شرکت می‌کنند. به صورت کلی، در بازار سرمایه دارایی‌هایی خرید و فروش می‌شوند که دوره سررسید آن‌ها بیشتر از یکسال باشد.

انواع بازار سرمایه چه هستند؟

همان‌طور که گفته شد، در بازار سرمایه، افراد و دارایی‌ها به خرید و فروش دارایی‌های مالی می‌پردازند. شرکت‌ها، سازمان‌ها و افراد در بازار‌های سرمایه اولیه و ثانویه شرکت می‌کنند تا وجوه خود را افزایش دهند. به صورت کلی، بازار‌های سرمایه بر حسب زمان سررسید اوراق بدهی، به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم می‌شوند.

• بازار اولیه
• بازار ثانویه

فیلم آموزش تامین مالی در بازار سرمایه در فرادرس

کلیک کنید

بازار اولیه

در بازار سرمایه اولیه، دولت‌ها، سازمان‌ها و شرکت‌ها از طریق اوراق بدهی یا دارایی به پول دست می‌یابند. درواقع معاملات اوراق بدهی تازه منتشر شده برای اولین بار در «بازار اولیه» (Primary Market) انجام می‌شود. زمانی که قصد خرید «عرضه اولیه» (Initial Public Offering | IPO) سهامی را دارید، در واقع در این بازار شرکت کرده‌اید. در بازار اولیه، شرکت‌های تازه تاسیس می‌توانند با فروش سهام شرکت خود به جمع‌آوری سرمایه بپردازند.

بازار ثانویه

در «بازار ثانویه» (Secondary Market) سرمایه‌گذاران به خرید و فروش دارایی‌‌هایی که از قبل داشته‌اند، می‌پردازند. در واقع، منظور از بازار بورسی که در متون سرمایه‌گذاری به آن اشاره می‌شود، همین بازار ثانویه است، بااین‌حال، سهم‌ها به محض انتشار نیز در بازار اولیه به فروش می‌رسند. برای مثال، نزدک، بازار ثانویه به شمار می‌رود.

چه مواردی در بازار ثانویه خرید و فروش می‌شوند؟

سهام بیشتر از انواع دیگر اوراق بدهی، در بازار ثانویه به فروش می‌رسد. با‌این‌حال، انواع دیگر بازار سرمایه نیز وجود دارند. برای مثال، بانک‌های سرمایه‌گذاری و سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی در بازار ثانویه به خرید و فروش صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک و اوراق قرضه می‌پردازند.

تراکنش‌های انجام‌گرفته در بازار ثانویه، یک گام با تراکنش بوجود آورنده این دارایی‌ها در ابتدا، فاصله دارند و به همین علت، ثانویه نامیده می‌شوند. در بازار‌های ثانویه، احتمال معامله سرمایه‌گذاران با یکدیگر نسبت به معامله با شرکت انتشاردهنده اوراق، بالاتر است. با وجود تعدد معامله‌های مستقل اما بهم پیوسته، بازار ثانویه تا حدودی قیمت دارایی‌ها را به ارزش حقیقی آن‌ها نزدیک می‌کند.

ابزار‌های بازار سرمایه چه هستند؟

از دو نوع اصلی ابزار‌های مورد استفاده در بازار سرمایه می‌توان به سهام و اوراق قرضه اشاره کرد.

انواع بازار‌های مالی چه هستند؟

از انواع بازار‌های مالی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد که هرکدام با توجه به زمان سررسید ابزار‌های خود می‌توانند زیرمجموعه بازار‌های اولیه یا ثانویه قرار بگیرند.

• بازار بورس
• بازار فرابورس
• بازار اوراق قرضه
• بازار‌های پولی
• بازار‌های مشتقه
• بازار فارکس
• بازار کالاها
• بازار‌های ارز‌های دیجیتال

بازار بورس

«بازار بورس» (Stock Market) یکی از انواع بازار‌هایی است که در همه‌جا موجود است. بازار بورس محل عرضه سهم‌ها توسط شرکت‌ها و خرید و فروش آن‌ها توسط معامله‌گران و سرمایه‌گذاران است. از بازار بورس یا «بازار سهام» (Equity Market) توسط شرکت‌ها جهت افزایش سرمایه از طریق «عرضه اولیه» (Initial Public Offering | IPO) استفاده می‌شود.

فیلم آموزش مقدماتی ورود به بازار بورس و نکات کاربردی در فرادرس

کلیک کنید

پس از عرضه اولیه در بازار اولیه، سهم‌ها متعاقباً در بازار ثانویه میان خریداران و فروشندگان معامله می‌شوند. سهم‌ها ممکن است در مراکز مبادله پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار مانند نزدک یا بازار‌های فرابورسی، خریداری یا فروخته شوند. برای کسب اطلاعات بیشتر در رابطه با شرکت‌های فعال در بازار بورس و فرابورس و آخرین اخبار آن‌ها می‌توانید به سامانه کدال مراجعه کنید.

فیلم آموزش بورس – اطلاعیه های سامانه کدال Codal در فرادرس

کلیک کنید

اغلب معامله سهام از طریق مراکز مبادله قانونی صورت می‌گیرد و آن‌ها نقش مهمی در اقتصاد ایفا می‌کنند. از جمله شرکت‌کنندگان نوعی بازار بورس می‌توان به سرمایه‌گذاران و معامله‌گران حقیقی و حقوقی، «بازارساز‌ها» (Market Maker)‌ و متخصصان حفظ نقدینگی و دوطرفه کردن بازار اشاره کرد. کارگزاری‌ها، طرفین سوم معامله هستند که مبادلات بین خریداران و فروشندگان را تسهیل می‌کنند.

بازار فرابورس

«بازار فرابورس» (Over-the-counter | OTC) یک بازار غیرمتمرکزسازی شده است که موقعیت فیزیکی مشخصی ندارد و معامله در آن به صورت الکترونیکی انجام می‌شود. در این بازار، شرکت‌کنندگان، به صورت مستقیم و بدون وجود کارگزاری به مبادله بین یکدیگر می‌پردزاند. بااینکه ممکن است در بازار فرابورس، سهام معینی معامله شود - سهام شرکت‌هایی کوچک‌تر یا با ریسک بیشتر که در بورس اوراق بهادار پذیرفته نشده‌اند - اغلب معاملات سهام از طریق مراکز مبادله انجام می‌شود.

بااین‌حال، بازار‌های مشتقه مشخص به صورت انحصاری فرابورسی هستند و بخش مهمی از بازار‌های مالی را تشکیل می‌دهند. به صورت کلی، نظارت اعمال شده بر بازار‌های فرابورسی و تراکنش‌های آن و همچنین، نقدینگی و شفافیت در این بازار‌ها کمتر است.

بازار اوراق قرضه

«اوراق قرضه» (Bond)، نوعی اوراق بهادار است که در آن سرمایه‌گذار برای مدت مشخص و در نرخ از پیش‌ تعیین‌ شده‌ای، وام می‌دهد. در واقع، می‌توان اوراق قرضه را مانند توافقی میان فرد اعطا‌کننده و فرد دریافت‌کننده در نظر گرفت که حاوی جزییات وام و پرداختی‌های آن است.

اوراق قرضه توسط شرکت‌ها، شهرداری‌ها و دولت‌ها برای تامین مالی پروژه‌ها و عملیات‌ها، منتشر می‌شود. امکان دارد بازار اوراق قرضه را بازار بدهکاری (Debt)، «بستانکاری» (Credit) یا بازار درآمد ثابت نیز بنامند.

بازار‌های پولی

به صورت کلی در بازار‌های پولی، کالاهایی با نقدینگی بالا و سررسید کوتاه‌مدت (کمتر از یکسال) معامله می‌شوند و در این بازار‌ها، امنیت بالاست و به همین نسبت بازدهی بهره کمتر است. در سطح عمده‌فروشی، بازار پول شامل معاملات با حجم کلان بین نهاد‌ها و معامله‌گران است.

فیلم آموزش مروری بر پول و بانکداری در فرادرس

کلیک کنید

در سطح خرده‌فروشی، بازار‌های پول شامل شرکت‌های اداره‌کننده صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک خریداری شده توسط سرمایه‌گذاران شخصی و حساب‌های افتتاح شده توسط مشتریان بانک است. امکان دارد، اشخاص حقیقی، با خرید سپرده‌های کوتاه‌مدت مانند سایر نمونه‌ها، در بازار پولی سرمایه‌گذاری کنند.

بازار‌های مشتقه

ابزار مشتقه قراردادی بین دو یا چندین طرف است که ارزش بر پایه کالای مالی توافق شده، تعیین می‌شود. کالای مالی توافق شده می‌تواند مانند سهام یا مجموعه‌ای از دارایی‌ها مانند یک شاخص باشد. ابزار‌های مشتقه، سهامی ثانویه هستند که ارزش آن‌ها به صورت مطلق از ارزش دارایی اولیه مربوطه، بدست می‌آید.

فیلم آموزش معاملات قراردادهای آتی سبد سهام در فرادرس

کلیک کنید

ابزار مشتقه به تنهایی بدون ارزش به شمار می‌رود. بجای معاملات مستقیم سهام، در بازار ابزار مشتقه، قرارداد‌های فیوچر و اختیار معامله و دیگر کالاهای مالی پیشرفته بدست آورنده ارزش خود از ابزار‌های پایه‌ای مانند اوراق قرضه، کالاها، ارز‌ها، نرخ‌های بهره، شاخص‌های بازاری و سهام، مبادله می‌شوند.

بازار فارکس

بازار فارکس، بازاری است که شرکت‌کنندگان می‌توانند در آن به خرید، فروش، هجینگ و سفته‌بازی نرخ‌های مبادله بین جفت ارز‌ها بپردازند. بازار فارکس یکی از بازار‌ها با بیشترین میزان نقدینگی در دنیاست زیرا پول نقد یکی از نقدترین انواع دارایی‌ها به شمار می‌رود.

فیلم آموزش مبانی مدیریت سرمایه گذاری در فرادرس

کلیک کنید

این بازار ارز، روزانه به میزان بیشتر از ۵ میلیارد دلار تراکنش دارد که بیش از مجموع تراکنش‌های انجام شده در در بازار‌های سهام و فیوچر است. همانند فرابورس، بازار فارکس نیز غرمتمرکز‌سازی شده و تشکیل شده از شبکه ای از دستگاه‌های رایانه و کارگزاری‌ها از سراسر جهان است.

بازار فارکس از بانک‌‌ها، شرکت‌های تجاری، بانک‌های مرکزی، شرکت‌های مدیریت سرمایه‌گذاری، صندوق‌های پوششی، بروکر‌های خرده فروش فارکس و سرمایه‌گذاران تشکیل شده است.

بازار کالاها

بازار کالاها مکان ملاقات تولید‌کنندگان و مصرف‌کنندگان جهت مبادله کالاهای فیزیکی مانند محصولات کشاورزی (برای مثال، ذرت، زعفران و کالاهای پتروشیمی) و کالاهای بازار انرژی (نفت و گاز و ...)، فلزات ارزشمند (طلا، نقره، پلاتین) است. بورس کالا در ایران به معامله کالاهای کشاورزی و صنعتی می‌پردازد.

فیلم آموزش آشنایی با بورس کالای ایران در فرادرس

کلیک کنید

بازار‌های ارز‌های دیجیتال

امروزه صد‌ها توکن ارز‌های دیجیتال در دسترس هستند و به صورت جهانی در طی مجموعه‌ای از مراکز مبادله مستقل و آنلاین رمزارز، مبادله می‌شوند. این مراکز مبادله که میزان والت‌های دیجیتال هستند امکان سواپ کردن یک ارز دیجیتال با ارزی دیگر یا با پول‌های فیات مانند دلار یا یورو را فراهم می‌کنند.

فیلم آموزش ارزهای دیجیتال و رمزارزها و اصول سرمایه گذاری در این بازار – مقدماتی در فرادرس

کلیک کنید

ویژگی‌ها و عملکرد‌های یک بازار سرمایه پر بازده

• پس انداز های بلند‌مدت را به سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت تبدیل می‌کند.
• با بوجود آوردن امکان فروش دارایی‌های سرمایه‌ای توسط سرمایه‌گذار در بازار، نقدینگی بوجود می‌آورد.
• بهره‌وری روش تخصیص سرمایه را با دارا بودن مکانیسم قیمت‌گذاری رقابتی، بهبود می‌بخشد.
• اطلاعات را به نحو مناسبی اشاعه می‌دهد که باعث می‌شود شرکت‌کنندگان به مرور زمان به ایده‌ای آگاهانه از سرمایه‌گذاری، سرمایه‌گذاری مجدد و کاهش سرمایه‌گذاری، دست یابند.
• امکان ارزیابی سریع در رابطه با ابزار‌های بدهی و ابزار‌های دارایی را فراهم می‌‌کند.
• با فراهم آوردن امکان معامله ابزار مشتقه در مقابل ریسک‌های بازار، فرد را بیمه می‌کند و ریسک را از طریق برنامه‌های سرمایه‌گذاری صندوق‌های محافظتی، کاهش می‌دهد.
• کارآمدی عملیاتی را از طریق فرایند‌های تسهیل شده تراکنشی و کاهش دادن هزینه‌های تراکنشی امکان‌پذیر می‌‌سازد.
• با گذر زمان، یکپارچگی را میان بخش‌های بدهی و مالی، ابزار‌های دارایی و بدهی و مبالغ بلند‌مدت و کوتاه مدت بوجود می‌آورد.
•  از طریق سرمایه‌گذاری، سرمایه‌گذاری مجدد و عدم سرمایه‌گذاری،جریان مبالغ را به مجراهای موثری هدایت می کند.

اهمیت بازار سرمایه در اقتصاد چیست؟

بازار‌های مالی از طریق نهاد‌های مختلف و بوسیله انتشار دارایی‌های متنوع، به جمع‌آوری وجوه می‌پردازند. هر کسب‌و‌کاری، به دو صورت نیازمند تامین مالی است. این نیاز‌ها از نوع کوتاه‌مدت یا «سرمایه جاری» (Working Capital) یا نیاز بلندمدت یا «سرمایه ثابت» (Fixed Capital) است. نیازهای سرمایه‌ای کوتاه‌مدت از طریق انتشار اوراق در بازار پولی جمع‌آوری یا استقراض می‌شوند.

فیلم آموزش تامین مالی در بازار سرمایه در فرادرس

کلیک کنید

دولت، وجوه کوتاه‌مدت را از طریق انتشار «اوراق خزانه» (Treasury Bills) گردآوری می‌کند. بانک‌ها نقش مهمی در تامین وجوه کوتاه‌مدت دارند. مبالغ بلندمدت یا سرمایه‌های ثابت از طریق انتشار سهام و اوراق قرضه توسط شرکت‌ها گردآوری می‌شوند.

قوانین و مقررات بازار‌های سرمایه بین‌المللی

چارچوب و مقررات فعلی حاکم بر بازار اوراق بهادار در ایالات متحده آمریکا از زمان رکود بزرگ دهه ۱۹۳۰ میلادی بوجود آمده است. در پاسخ به وفور مالی دهه ۱۹۲۰ میلادی و رایج شدن تقلب و دستکاری در بازار‌های سرمایه‌ای، کنگره ایالات متحده آمریکا، قانون دارایی‌ها مصوب سال ۱۹۳۳ و قانون مبادله مصوب سال ۱۹۳۴ میلادی را وضع کرد.

فیلم آموزش آشنایی با بازارهای مالی در فرادرس

کلیک کنید

این دو قانون، با یکدیگر، هسته نظام مقرراتی امروزه بازار دارایی‌ها در ایالات متحده آمریکا را تشکیل می‌دهند. از زمان رکود بزرگ، این نظام، تحت حمایت «کمیسیون دارایی‌ها و مبادله» (Securities and Exchange Commission | SEC) توسعه پیدا کرده است. بسیاری از کشور‌های مشابه نیز در زمینه قانون‌بندی بازار‌های اوراق دارایی از ایالات متحده آمریکا، پیروی کرده‌اند. برای مثال، ژاپن حداقل در زمینه چارچوب نظام اوراق دارایی از ایالات متحده آمریکا، الگوبرداری کرده است.

بااینکه بیش از چندین قرن از ظهور بازار‌های سرمایه می‌گذرد همیشه، عدم حمایت مناسب از سرمایه‌گذار، به عنوان یکی از نقاط منفی، مورد توجه بود. امروزه می‌توان گفت که در اکثر بازارهای سرمایه، سرمایه‌گذاران با اطمینان خاطر بیشتری به خرید فروش و معامله دارایی‌های مالی می‌پردازند. اگر شرکتی، سرمایه‌گذاران خود را فریب دهد، امکان طلب خسارت برای سرمایه‌گذار وجود دارد.

تفاوت بین بازار سرمایه و بازار پول چیست؟

در جدول زیر به مهم‌ترین تفاوت‌های موجود بین بازار سرمایه و بازار پول اشاره کرده‌ایم.

تنظیمات تامین مالی یک شرکت با استفاده از راه‌های متعددی، تعیین می‌شوند که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

• مدت زمان سررسید یا موعد پرداخت
• مبلغ تامین مالی
• ریسک پذیرفته شده توسط عرضه‌کنندگان منبع مالی و بازدهی که آنان برای هزینه تحمل این ریسک انتظار دارند.

انواع واسطه‌های مالی چه هستند؟

در ادامه، به انوع واسطه‌های مالی اشاره کرده‌ایم.

• موسسه‌های سپرده‌ای مانند بانک‌های تجاری و شرکت‌ها پس‌انداز و اعطاکننده وام
• موسسه‌های پس اندازی قراردادی (مانند شرکت‌های بیمه عمر، شرکت‌های بیمه حریق و سانحه، صندوق‌های حقوق بازنشستگی)
• واسطه‌های سرمایه‌گذاری (برای مثال، کارگزاری‌ها، صندوق‌های سرمایه گذاری مشترک)

کاربرد واسطه‌های مالی چیست؟

• هزینه جستجوی مربوط به یافتن فرصت‌های معاملاتی را کاهش می‌دهد.
• اطلاعات مورد نیاز سرمایه‌گذاران را فراهم می‌کند.
• خدمات مدیریت ریسک و سبد سهام را ارائه می‌دهد.
• دارایی‌های سرمایه‌ای را انتشار می‌دهد که بهینه‌کننده ریسک هستند.

بازار مشتقه چیست؟

بازار مشتقه به بازار مالی برای ابزار‌های مالی مانند «قرارداد‌های فیوچر» (Future Contract) یا «آپشن» (Option) اشاره دارد که برپایه دارایی‌های بنیادی خود هستند. بازار‌های مشتقه از ۴ نوع شرکت‌کننده «پوشش‌دهندگان ریسک» (Hedger‌)، «سفته بازان» (Speculator)، «آربیتراژر» (Arbitrageur) ها و «مارجین تریدر‌ها» (Margin Trader) تشکیل می‌شوند.

به صورت کلی، ۴ نوع قرارداد مشتقه وجود دارد که از آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

• آپشن‌
• فیوچر‌
• فوروارد‌
•  سواپ‌

قرارداد آپشن یا اختیار معامله

آپشن‌ها، (اختیار معامله) قرارداد‌های مالی مشتقه‌ای هستند که برای خریدار این اختیار (نه وظیفه) را بوجود می‌آورند که دارایی پایه‌ای را در مدت زمانی معین، در قیمت مخصوصی خریداری کند یا به فروش برساند. برای مثال، آپشن‌های آمریکایی را می‌توان در هر زمانی پیش از موعد دوره آپشن آن استفاده کرد. از طرفی دیگر، آپشن‌های اروپایی تنها در تاریخ انقاضای خود قابل استفاده هستند.

فیلم آموزش قراردادهای اختیار معامله بورس اوراق بهادار تهران در فرادرس

کلیک کنید

قرارداد آتی یا فیوچر

قرارداد فیوچر، قرارداد استاندارد شده‌ای است که به دارنده آن این امکان را می‌دهد که دارایی پایه را در قیمتی توافقی در تاریخی معین بخرد یا به فروش برساند. طرفین شرکت‌کننده در قرارداد آتی، نه تنها این اختیار را دارند بلکه موظف هستند که قرارداد را مطابق با توافق اجرا کنند. قرارداد‌ها استاندارد شده هستند. یعنی در بازار مبادله‌ای معامله می‌شوند.

فیلم آموزش معاملات قراردادهای آتی سبد سهام در فرادرس

کلیک کنید

پیمان آتی یا فوروارد یا سلف

پیمان‌های آتی یا فوروارد به قرارداد‌های فیوچر شباهت دارند، از این جهت که دارنده قرارداد نه تنها اختیار دارد بلکه موظف به اجرای قرارداد به صورت توافق شده است. اگرچه، پیمان‌های آتی، کالاهایی فرابورسی به شمار می‌روند. یعنی سامان‌دهی نمی‌شوند و قوانین و قواعد معاملاتی بخصوص آن‌ها را محدود نمی‌کنند.

به علت عدم پیروی از استاندارد‌ها و معیار‌ها، پیمان‌های آتی در بازار فرابورسی و نه در بازار مبادله‌ای، معامله می‌شوند. از آن‌جایی‌که، قرارداد‌ها توسط مجموعه قوانین و قواعد محدود نشده‌اند، به تناسب نیاز‌های هردو طرف معامله، قابل تغییر هستند.

سواپ یا قرارداد معاوضه

«سواپ‌ها» (Swap)، قرارداد‌های مشتقه‌ای با دو طرف قرارداد برای مبادله وظایف مالی هستند. سواپ‌های نرخ بهره‌ از رایج‌ترین قرارداد‌های سواپ بکارگرفته شده توسط سرمایه‌گذاران به شمار می‌روند. سواپ‌ها در بازار‌های مبادلاتی معامله نمی‌شوند و فرابورسی هستند. علت فرابورسی بودن سواپ‌ها نیاز به تغییر آن‌ها به تناسب احتیاج طرفین قرارداد است.

بازار اوراق قرضه چیست؟

بازار اوراق قرضه یا بازار بدهی به صورت کلی به خرید و فروش ابزار‌های متنوع بدهی منتشرشده توسط مجموعه‌ای از نهاد‌ها اشاره می‌کند. شرکت‌ها و دولت‌ها با انتشار اوراق قرضه سرمایه بدهی خود را افزایش می دهند تا هزینه عملیات خود را تامین کنند یا کسب‌و‌کار خود را توسعه دهند. در عوض، آن‌ها موظف می‌شوند که مبلغ اولیه سرمایه‌گذاری را به همراه سود آن به فرد خریدار اوراق پرداخت کنند.

اوراق بدهی یا اوراق قرضه ممکن است در بازار اولیه یا بازار ثانویه انتشار یابند. عموماً اوراق قرضه، نوسان کمتری دارند و محافظه‌کارانه‌تر از سرمایه‌گذاری در سهام هستند. البته، اوراق قرضه، بازده انتظاری کمتری نیز دارند.

انواع بازار‌های اوراق قرضه چه هستند؟

در ادامه، به شناخته‌شده‌ترین انواع اوراق قرضه اشاره کرده‌ایم.

فیلم آموزش نرخ بهره و ارزش گذاری اوراق قرضه (رایگان) در فرادرس

کلیک کنید

• اوراق قرضه شرکتی
• اوراق قرضه دولتی
• اوراق قرضه
• اوراق قرضه شهرداری
• اوراق قرضه با پشتوانه رهنی
• اوراق قرضه بازار نوظهور

اوراق قرضه شرکتی

شرکت‌ها، اوراق قرضه شرکتی منتشر می‌کنند تا بتوانند تامین مالی را برای مواردی مانند عملیات در جریان، خطوط تولید در حال توسعه یا افتتاح ساختمان‌های تولیدی جدید، انجام دهند. اوراق قرضه شرکتی، عموماً ابزار بدهی‌هایی هستند که سررسیدی کمتر از یکسال دارند.

اوراق قرضه شرکتی را معمولاً بر حسب «رتبه سرمایه‌گذاری» (Investment Grade) یا نرخ‌ بهره بالای آن‌ها طبقه‌بندی می‌کنند. این طبقه بندی بر حسب رتبه اعتباری در نظر گرفته شده به اوراق قرضه و منتشرکننده آن است.

رتبه سرمایه‌گذاری، رتبه‌بندی‌ای است که موجب تمایز اوراق قرضه با کیفیت بالا  و ریسک تقریباً پایین تنزیل می‌شود. شرکت‌های انجام دهنده رتبه‌بندی برای مثال، شرکت «استاندارد و پور» (Standard & Poor's) در ایالات متحده آمریکا، از نام‌گذاری‌های متفاوت برای شناسایی رتبه کیفیت اعتباری اوراق قرضه‌ای معین استفاده می‌کنند.

اوراق قرضه دولتی

اوراق قرضه دولتی ملی، خریداران را تشویق به پرداخت ارزش اسمی ثبت شده بر آن در تاریخ سررسید توافقی می‌کند. همچنین، این اوراق تا زمان سررسید به صورت دوره‌ای به پرداخت سود می‌پردازد. این ویژگی‌ها، اوراق قرضه دولتی را به گزینه مناسبی برای سرمایه‌گذاران محافظه‌کار تبدیل می‌کند.

پشتوانه اوراق بدهی دولتی، دولتی است که می تواند با وضع مالیات بر شهروندان یا چاپ پول موفق به پرداخت مبالغ شود. به همین‌علت، اوراق بدهی دولتی کم‌ریسک‌ترین اوراق قرضه، به شمار می‌روند. برای مثال، در ایالات متحده آمریکا، اوراق قرضه دولتی، تحت عنوان اوراق خزانه شناخته می‌شوند و از فعال‌ترین بازار‌ها با میزان قابل‌توجهی نقدینگی به شمار می‌روند.

«اوراق خزانه‌داری آمریکا» (Treasury Bill) اوراق قرضه‌ای کوتاه‌مدت با پشتوانه سازمان خزانه‌داری دولت ایالات متحده آمریکا با سررسید یکسال یا کمتر است. «سند خزانه» (T-note) اوراق بهادار بدهی قابل فروش دولت ایالات متحده آمریکا با نرخ بهره ثابت و سررسید بین یک تا ۱۰ سال است. «اوراق بدهی خزنه» (T-bond) اوراق بدهی دولتی منتشر شده توسط دولت فدرال ایالات متحده آمریکا با سررسیدی بیش از ۲۰ سال به شمار می‌رود.

اوراق قرضه شهرداری

همان‌طور که از نام آن‌ پیداست اوراق قرضه شهرداری توسط ایالات‌، شهر‌ها، مناطقی با کاربرد خاص، «تسهیلات عمومی» (Public Utility)، مناطق مدرسه‌ای، فرودگاه‌های عمومی و لنگرگاه‌ها و دیگر سازمان‌های تحت مالکیت دولت، با هدف تامین منابع مالی پروژه‌های متفاوت، منتشر می‌شود.

برای مثال، بر اوراق قرضه شهرداری در ایالات متحده آمریکا در سطح فدرال، عموماً مالیاتی وضع نمی‌شود. بنابراین، این اوراق به گزینه مناسبی برای سرمایه گذاران حساس به مالیات به شمار می‌رود.

اوراق قرضه با پشتوانه رهنی

اوراق قرضه با پشتوانه رهنی برای سرمایه‌گذار اطمینان بیشتری را بوجود می‌آورند زیرا اصل سرمایه توسط یک دارایی ارزشمند، محافظت می‌شود. در صورت تنزیل اوراق قرضه، دارندگان اوراق قرضه با پشتوانه رهنی می‌توانند با فروش دارایی پایه، تنزیل اوراق قرضه و سود‌های ماهیانه را پرداخت کنند یعنی این اطمینان را بوجود بیاورند که سود‌های ماهیانه پرداخت می‌شود.

بااین‌حال، به علت امنیت مالی بوجود آمده ناشی از ماهیت این نوع اوراق، به صورت میانگین، اوراق قرضه با پشتوانه رهنی دارای بازدهی کمتری نسبت به اوراق قرضه شرکتی است که تنها پشتوانه آن تعهد زبانی به پرداخت مبلغ اصلی است.

اوراق قرضه بازار نوظهور

«اوراق قرضه بازار نوظهور» (Emerging Market Bond) توسط کشور‌هایی با اقتصاد در حال توسعه منتشر می‌شود همچنین توسط شرکت‌هایی که به فعالیت در آن کشورها مشغول هستند. به علت کیفیت اعتباری در حال افزایش و سود بالای این اوراق، در مقایسه با اوراق خزنه ایالات متحده آمریکا، این اوراق مورد توجه سرمایه‌گذاران قرار گرفته‌اند.

بااین‌حال، بازدهی بالا عموماً همراه با میزان بیشتر ریسک است و بازار‌های در حال ظهور غالباً نسبت به اوراق بدهی بومی، ریسک بیشتری دارند. امکان دارد، افراد برای سرمایه‌گذاری مستقیم در بازار اوراق قرضه با دشواری مواجه شوند، اما برای مثال، بیشتر شرکت‌های سرمایه‌گذاری مشترک در ایالات متحده آمریکا، به تعدادی اوراق قرضه بازار‌های در حال ظهور، برای سرمایه‌گذاری دسترسی دارند.

تاریخچه بازار سرمایه در ایران

• نخستین گام برای تاسیس بورس در ایران در سال ۱۳۱۵ برداشته شد. یک کارشناس هلندی و یک کارشناس بلژیکی، جهت تنظیم مقررات قانونی ناظر بر فعالیت بورس، در این سال به ایران سفر کردند. با آغاز جنگ جهانی دوم در سال ۱۳۱۸، مطالعات این افراد متوقف شد.
• در سال ۱۳۳۳، پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، ماموریت تشکیل بورس اوراق بهادار به اتاق بازرگانی صنایع و معادن، بانک مرکزی و وزارت بازرگانی آن‌زمان، محول شد.
• در سال ۱۳۴۵ قانون معاملات سهام توسط مجلس ایران تصویب شد و بورس اوراق بهادار تهران در سال ۱۳۴۶، برای اولین بار، فعالیت‌های رسمی خود را آغاز کرد.
• در دهه ۱۳۵۰، رشد اقتصادی افزایش و بازار سرمایه گسترش یافت. در سال ۱۳۶۸، پس از پایان یافتن جنگ ایران و عراق، معاملات در بورس تهران، مجدداً از سر گرفته شد.
• در دهه ۱۳۷۰، شرکت‌های بیشتری در بورس اوراق بهادار پذیرفته شدند و بازار سهام به رشد خود ادامه داد. در سال ۱۳۸۴، قوانین جدیدی بر بازار سرمایه وضع شدند.

قوانین و مقررات بازار سرمایه در ایران

قوانین حاکم بر بازار سرمایه باعث می‌شوند که رقابت بهتر و عادلانه‌تری در این بازار بوجود بیاید. بازار قاعده‌مند، می تواند نظر سرمایه‌گذاران بیشتری را برای سرمایه‌گذاری جلب کند و در نهایت، منجر به توسعه اقتصادی شود. توجه به قوانین و قواعد مدیریت‌کننده بازار سرمایه بسیار مهم است، زیرا آن‌ها اصلی‌ترین تاثیر را بر تصمیم‌‌های مالی دارند.

در سال ۱۳۸۴، قانون‌های جدید (+) با هدف ساماندهی بازار بورس وشفافیت آن با در نظرداشتن حمایت از سرمایه‌گذاران تصویب شدند. این قوانین در ۶۰ ماده و بیست و نه تبصره در جلسه علنی اول آذر، سال ۱۳۸۴ در شورای اسلامی تصویب شد و هشت روز بعد به تائيد شورای نگهبان رسید.

تغییرات ایجاد شده توسط قوانین جدید، مثبت بودند. قوانین به نحوی طراحی شده بودند که نظارت قانون‌مند بر رکن‌ها و نهاد‌های بازار سرمایه افزایش یابد. همچنین، تنوع ابزار مالی و ساماندهی بازار اولیه، افزایش یابد.

برای مثال، طبق قوانین جدید، مطابق با ماده ۲۰، جهت عرضه عمومی اوراق بهادار در بازار اولیه، ابتدا باید این اوراق نزد سازمان به ثبت برسند. ثبت اوراق به دلیل کسب اطمینان از رعایت مقررات قانونی و مصوبات، صورت می‌گیرد و به منزله تائيد مزایا و تضمین سودآوری نیست.

طبق ماده دوم فصل دوم، در راستای حمایت از حقوق سرمایه‌گذاران و با هدف حذف سامان‌دهی و شفافیت، مجموعه‌ای تحت عنوان شورا تشکیل شده است.

طبق ماده سوم فصل دوم، تصویب سیاست‌های کلان بازار اوراق بهادرا بر عهده شورا و ریاست شورا نیز برعهده وزیر امور اقتصاد و دارایی است. طبق ماده چهارم، تصویب ابزار‌های مالی جدید نیز اجرایی می‌شود. بعلاوه، قوانینی در راستای جلوگیری بیشتر از رانت‌خواری و ارتکاب پولشویی نیز وضع شده‌اند. طبق قوانین برگرفته شده از ماده ۷ قانون مبارزه با پولشویی، و فصل دوم آئين‌نامه اجرایی قانون مبارزه با پولشویی، در قوانین و مقررات بازار سرمایه، مواردی به شناسایی مشتریان در بازار سرمایه اختصاص داده شده‌اند. برای مثال، می‌توان به مواد قانونی زیر اشاره کرد.

• طبق ماده ۴۶، هر شخصی که اطلاعات نهان مربوط به اوراق بهادار که بر حسب وظیفه در اختیار او قرار گرفته را به هر روشی به ضرر دیگران یا به نفع خود یا به نفع اشخاصی که نمایندگی آن‌ها را دارد، قبل از انتشار عمومی مورد استفاده قرار یا نشر دهد، به حبس تعزیری از ۳ ماه تا یکسال یا به جزای نقدی معادل ۲ تا ۵ برابر سود کسب‌شده یا زیان متحمل نشده، یا هردو مجازات، محکوم می‌شود.
• مطابق با ماده ۴۸، کارگزار، معامله‌گر، بازارگردان و مشاور سرمایه‌گذار افشاکننده اسرار اشخاص به مجازات تعیین‌شده در ماده ۶۴۸ قانون مجازات اسلامی محکوم می‌شود.
• طبق ماده ۵۴، هیچ سهامدار حقوقی و حقیقی نمی‌تواند به صورت مستقیم یا غیرمستقیم مالک بیش از ۲٫۵ درصد از سهام بورس باشد. همچنین مطابق ماده ۵۵، هیچ‌ سهام‌دار حقیقی یا حقوقی نمی‌تواند به صورت مستقیم یا غیرمستقیم مالک بیش از ۵ درصد از سهام «شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه» باشد.

قوانین مربوط به اطلاع‌رسانی در بازار‌های اولیه و ثانویه

1. طبق ماده ۴۰، سازمان باید مجموعه اطلاعات بدست آمده در فرایند ثبت اوراق بهادار را حداکثر در ۱۵ روز مطابق آیین‌نامه، در دسترس عموم قرار دهد.
2. مطابق ماده ۴۵، هر ناشر دریافت‌کننده مجوز انتشار اوراق بهادار از سازمان، باید حداقل موارد زیر را طبق دستورالعمل اجرایی تعیین‌شده توسط سازمان، به این نهاد، ارائه کند.

• صورت‌های مالی سالانه حسابرسی‌شده
• صورت‌های مالی میان‌دوره‌ای شامل صورت‌های مالی ۶ ماهه حسابرسی شده و صورت‌های مالی ۳ ماهه
• گزارش هیئت‌مدیره به مجامع و اظهارنظر حسابرس
• اطلاعات تاثیرگذار بر قیمت اوراق بهادار و تصمیم سرمایه‌گذاران

معرفی فیلم آموزش مبانی مدیریت سرمایه‌گذاری

جهت آشنایی با نحوه مدیریت سرمایه‌گذاری در بازار‌های مالی می‌توانید به فیلم آموزشی تهیه‌شده توسط «فرادرس» مراجعه کنید. این دوره آموزشی در ۴ ساعت و ۳۲ دقیقه و در ۷ درس تدوین شده است. در ادامه، سرفصل‌های مطرح‌شده در این دوره را عنوان می‌کنیم.

در درس اول، با مفاهیم اولیه سرمایه‌گذاری آشنا می‌شوید. در درس دوم، مدرس به معرفی ابزار‌ها و بازار‌های مالی می پردازد. مباحث مربوط به طبقات دارایی‌های مالی، ابزار‌های مالی، بازار‌های مالی و مشتقه در درس سوم مطرح شده‌اند.

چگونگی سرمایه‌گذاری و روش سرمایه‌گذاری را در درس چهام می‌آموزید. مطالب مربوط به ریسک، بازده، تئوری پرتفولیو و بازار کارا (مدیریت پرتفوی سهام) در درس پنجم آموزش داده شده است. مدرس در درس ششم، مدل‌های عاملی در تجزیه و تحلیل، مدل قیمت‌گذاری دارایی‌های سرمایه‌ای و مدل قیمت‌گذاری آربیتراژی (مدل مارکویتز) را بیان کرده است.

در درس هفتم، مباحثی مانند تئوری بازار کارا و تحلیل بازار‌های مالی (ارزشیابی عملکرد پرتفوی) مطرح شده‌اند.

• برای مشاهده فیلم آموزش مبانی مدیریت سرمایه‌گذاری + اینجا کلیک کنید.  

سخن پایانی

منظور از بازار سرمایه، بازار سپرده‌های بلندمدت است. بازار‌های سرمایه از لحاظ ویژگی‌های نهادی، عملیاتی، اطلاعاتی و سایر ابعاد با یکدیگر همسان نیستند. از جمله مهم‌ترین ویژگی‌های متمایزکننده بازار‌های سرمایه می‌توان به ویژگی‌های مربوط به موارد اقتصادی و نهادی و مرتبط با میزان تفاوت نقدینگی، قابلیت دسترسی به اطلاعات و ماهیت یکپارچگی بازار با نظام مالی گسترده‌تر اشاره کرد.

بازار‌های سرمایه مجرای ارتباطی هستند که عرضه‌کنندگان با سرمایه اضافه را به افراد نیازمند به سرمایه، متصل می‌کنند. دارندگان سرمایه، سرمایه‌گذاران خرده‌فروش و شرکت‌های انجام‌دهنده سرمایه‌گذاری به نمایندگی از مشتریان خود، از دارندگان سرمایه و کسب‌و‌کارها، دولت‌ها و افراد از جمله شخصیت‌های حقیقی و حقوقی‌ای به شمار می‌روند که در جستجوی سرمایه هستند.

به عبارتی دیگر، بازار‌های سرمایه برای شرکت‌ها سرمایه‌ای فراهم می‌کنند که برای ادامه فعالیت یا گسترش آن ضروری است. از طرفی دیگر، برای سرمایه‌گذاران، فرصت افزایش سرمایه خود نیز بوجود می‌آید.

به زبان ساده، برای داشتن یک بازار سرمایه به یک خریدار، یک فروشنده و یک دارایی مالی مانند اوراق قرضه، سهام یا قراردادی که خریدار و فروشنده قصد مبادله آن‌را داشته باشند، نیاز داریم.