نمودار بورس و کاربردهای آن — از صفر تا صد (+ فیلم آموزش رایگان)

در سلسله مطالبی که در مورد بورس و اوراق بهادار در مجله فرادرس منتشر شده است، نکته‌ها و آموزه‌های زیادی در مورد نحوه کار در بورس و مفاهیم اولیه آن در مطالب «آموزش بورس رایگان | گام به گام برای همه | به زبان ساده» و «بورس چیست ؟ آموزش بورس (+ دانلود فیلم آموزش رایگان)» فرا گرفته‌اید. در این نوشتار هم به بررسی نمودار بورس و کاربردهای آن می‌پردازیم که در اتخاذ تصمیماتی درست و مناسب در امر سرمایه‌گذاری در بازار بورس و خرید یا فروش سهام بسیار کار ساز بوده و می‌تواند شما را در مسیر موفقیت در بازار سرمایه، سوق دهد. از آنجایی که درک نمودارها بسیار راحت‌تر از جداول و متن‌های طولانی است، شناخت و تفسیر نمودارهای بورس در درک رفتار بازار در آینده نقش مهمی دارد و می‌تواند شما را از یک فروشنده ناموفق به یک خریدار موفق تبدیل کند.

اگر با انواع نمودارها آشنایی ندارید بهتر است ابتدا مطلب نمایش و رسم نمودار برای داده‌ها — معرفی و کاربردها را مطالعه کنید. از طرفی برای آشنایی بیشتر با نحوه ثبت نام در بازار بورس و اوراق بهادار تهران و انجام معاملات به صورت برخط، نوشتار ثبت نام در بورس و سامانه سجام — راهنمای گام به گام را بخوانید. همچنین برای آگاهی از اصطلاحات و شاخص‌هایی بازار بورس مطلب شاخص بورس چیست؟ — به زبان ساده و آموزش تابلوخوانی در بورس — به زبان ساده را نیز مطالعه نمایید.

فیلم آموزش رایگان نمودار بورس و کاربردهای آن

نمودار بورس و کاربردهای آن

زمانی که به یک نمودار بورس نگاه می‌کنید، شاید سوالات زیادی به ذهنتان برسد! این گونه نمودارهای چه چیزی را بیان می‌کنند؟ چگونه می‌توان تغییرات ارزش سهام را پیش‌بینی کرد؟ آیا الان زمان خرید یک سهم است یا باید سهام خود را فروخت؟ این گونه سوالات و سوالات مشابه، هر روز به ذهن افرادی که در بورس به فعالیت می‌پردازند نقش می‌بندد و سعی می‌کنند به کمک شاخص‌ها و گزارشات مالی، نمودارها و جدول‌های اطلاعاتی پاسخ مناسبی به این گونه سوالات بدهند.

فیلم آموزش تحلیل تکنیکال در سرمایه گذاری بازارهای مالی – مقدماتی در فرادرس

کلیک کنید

این سوالات و سوالاتی از این قبیل نیز برای شما که به عنوان فرد کم تجربه در بازار بورس وارد شده‌اید نیز بوجود آمده یا خواهد آمد. در این نوشتار به بررسی نمودارهای بورس می‌پردازیم تا بتوانیم پاسخ مناسبی به این گونه سوالات بدهیم.

همانطور که می‌دانید، بورس و بازار سرمایه، پدیده‌ای پویا است که در بستر زمان تغییر می‌کند. در نتیجه مشخص است که داده‌های بورس از جنس زمان هستند در نتیجه می‌توان آن‌ها را به صورت یک سری زمانی  (Time Series) در نظر گرفت که بخشی از تغییرات آن وابسته به تصادف و بخش دیگر، رفتار بازار و خریداران و فروشندگان را مشخص می‌کند. در نتیجه برای نمایش مقادیر ارزش سهام یا مشخصات بازار سهام از نمودارهایی استفاده خواهیم کرد که محور افقی آن‌ها زمان است.

نمودار بورس یا سهام چیست؟

در حقیقت می‌توان نمودار بورس یا سهام را بررسی ارزش سهام یا هر شاخصی وابسته به آن، نسبت به زمان در نظر گرفت. به این ترتیب، محور افقی مربوط به زمان است و محور عمودی ارزش سهام یا قیمت را مشخص می‌کند. در نتیجه، نمودار سهام، روند تغییرات ارزش سهام را نسبت به زمان نشان می‌دهد. محور افقی می‌تواند بیانگر سال، ماه، روز و حتی ساعت باشد. با توجه به اینکه می‌خواهیم در چه محدوده زمانی اقدام به بررسی کنیم، می‌توانیم نمودار سهام یا شاخص‌های آن را برحسب واحد زمانی دلخواه تعیین کنیم.

فیلم آموزش تحلیل تکنیکال معاملات Technical Analysis براساس نمودارهای شاخص و قیمت برای سرمایه گذاری در فرادرس

کلیک کنید

روند صعودی در یک نماد، می‌تواند این اطمینان را به ما بدهد که در آینده نزدیک، قیمت سهام این نماد کاهش نخواهد یافت و البته روند نزولی که به تازگی برای یک سهام شروع شده، ممکن است بیانگر روند نزولی بیشتر این سهم باشد.

پس به نظر می‌رسد که شیب تغییرات ارزش سهام در دوره‌های زمانی، راهنمای خوبی برای تشخیص آینده سهام است. ولی باید در این میان به چند نکته مهم اشاره کرد.

• زمانی که به یک نمودار سهام نگاه می‌کنید، طول دوره که در محور افقی قرار گرفته را مورد توجه قرار دهید. اگر طول دوره، کوتاه باشد و مثلا تغییرات در یک هفته مورد بررسی قرار گرفته، می‌توانید پیش‌بینی را برای دو تا سه روز آینده برای یک سهم انجام دهید. ولی برای سرمایه‌گذاری بلند مدت لازم است که به نمودارهایی که طول دوره در محور افقی آن‌ سالانه است، توجه کنید.
• زمانی که می‌خواهید دو نمودار (سهام)‌ را با هم مقایسه کنید، توجه داشته باشید که محور عمودی هر دو نمودار یکسان باشد. زیرا گاهی ممکن است محور عمودی روی یک نمودار برحسب تومان و در نمودار دیگر برحسب ریال یا حتی درصدی باشد. این امر باعث می‌شود که در ارزش سهام یک شرکت دچار سردرگمی شوید. در نتیجه آگاهی از واحد ارزش روی محور عمودی یکی از نکاتی است که باید به آن توجه داشته باشید.
• نوسانات بازار سهام (ارزش سهام، تغییرات شاخص سهام و ...) را با دقت دنبال کنید. معمولا با توجه به تغییرات صنعتی و سرمایه‌گذاری در شرکت‌ها، روند یا تغییرات غیرتصادفی و فصلی وجود دارد. با توجه به آن‌ها می‌توانید زمان مناسب برای سرمایه‌گذاری را حدس بزنید.
• نمودارها با انواع مختلف را برای سنجش ارزش خرید یا فروش یک سهام، در نظر بگیرید. نمودارهای مختلفی برای نشان دادن تغییرات ارزش یک سهام وجود دارد. برای مثال نمودار شمع (Candle)،‌ نمودار میله‌ای (شاخص سهام، حجم معامله) و نمودارهای میانگین متحرک (Moving Average) هر یک شاخص‌های مختلفی از بازار سهام را نشان می‌دهند.
• به حجم معاملاتی که در بعضی از نمودارهای ترکیبی در بورس دیده می‌شود، توجه کنید. ممکن است تغییرات زیاد در ارزش سهام اتفاق افتاده باشد ولی تعداد معاملات سهام کم باشد. این امر نشان می‌دهد که بازار یا آن سهام هنوز موقعیت خودش را در بورس اوراق بهادار بدست نیاورده است و برای تصمیم‌گیری هنوز خیلی زود است.

در ادامه به نمودارهایی که ویژگی‌های یک سهام یا بازار بورس را نشان می‌‌دهند اشاره خواهیم کرد. به این ترتیب نسبت به بازده بازار اوراق بهادار اطمینان کسب کرده یا از ورود به آن منصرف می‌شویم.

نمودار خطی شاخص بورس

فرض کنید در یک بازه سالانه، شاخص بازار سهام و اوراق بهادار تهران در یک نمودار خطی ترسیم شده است. همانطور که گفته شد، محور افقی این نمودار، روزهای سال هستند و محور عمودی نیز مقادیر شاخص را نشان می‌دهند. چنین نموداری می‌تواند روند تغییرات شاخص بورس را در سال‌های مختلف نشان دهد. همچنین ممکن است نوسانات شاخص کل بورس در یک روز طی ساعات فعالیت بورس نمایش داده شود. به این ترتیب می‌توانید مشخص کنید که آیا فردا روز خوبی برای خرید یا فروش است و بازار در حال پیشرفت شده یا در رکود به سر می‌برد.

فیلم آموزش نوسان گیری در بورس – مقدماتی در فرادرس

کلیک کنید

این اطلاعات را توسط نمودار خطی (Linear Chart) دریافت می‌کنید. در ادامه دو تصویر مربوط به بازار بورس و اوراق بهادار تهران را مشاهده می‌کنید که مرتبط با شاخص کل بازار است.

در تصویرهای بالا به ترتیب نمودار تغییرات شاخص کل در یک روز و در طول چندین سال مقایسه شده است. خوشبختانه احتیاجی نیست که این گونه نمودارها را خودتان ترسیم کنید. با مراجعه به آدرس اینترنتی شرکت مدیریت فن‌آوری بورس تهران، یا کلیک بر روی (+) به این اطلاعات در هر ساعت از شبانه روز می‌توانید دسترسی داشته باشید.

در نمودار پایینی، مقاطع شروع و پایان نمودار را برای مقایسه شاخص بورس می‌توان تغییر داد. کافی است که دکمه‌های دایره‌ای قرمز رنگ را که روی محور زمان قرار گرفته‌اند، جابجا کنید تا در مقطع دلخواه، نوسانات شاخص کل بازار بورس تهران را مشاهده کنید. همانطور که دیدید، این نمودار از نوع خطی (Line Chart) بوده و برای نمایش و مقایسه تغییرات شاخص کل بورس به کار رفته است و به جز ارزش یا شاخص کل، چیز دیگری را نشان نمی‌دهد.

نمودار شاخص حجم-قیمت (خطی)

همانطور که در نمودار قبلی مشاهده کردید، روند تغییرات شاخص قیمت کل، برحسب زمان قابل درک و مشاهده است. ولی یکی دیگر از مشخصه‌هایی که بازار سهام در خود نهفته دارد، حجمی معاملاتی است که صورت گرفته. به این ترتیب اگر در ادامه نمودار قبلی، حجم تبادل اوراق بهادار (سهام) را هم لحاظ کنیم، دید بهتری نسبت به رفتار بازار کسب خواهیم کرد.

به منظور ظاهر کردن این نمودار در سایت شرکت مدیریت فن‌آوری بورس تهران (+)، از دکمه‌ای که در بالا و سمت چپ صفحه اصلی دیده می‌شود، استفاده کنید و نوع نمودار را «شاخص حجم-قیمت» انتخاب کنید.

با انتخاب این دکمه، کادری برای انتخاب نوع نمودار دلخواه‌تان ظاهر می‌شود. در این قسمت نمودار شاخص حجم قیمت (خطی) را انتخاب کرده‌ایم.

به این ترتیب، نمودار درخواستی شما، در پایین صفحه ظاهر خواهد شد. البته با اضافه کردن نمودارهای دیگر نیز، کادرهایی به ترتیب برای نمایش محتویات نمودارهای انتخابی شما اختصاص خواهد یافت.

به تصویر زیر توجه کنید. همانطور که دیده می‌شود، در میانه سال (در ماه مهر) حجم معاملات به همراه شاخص قیمت، رشد داشته‌اند که می‌تواند به علت عرضه اولیه سهام باشد زیرا با گذشت زمان حجم معاملات کاهش داشته ولی شاخص قیمت همچنان رو به رشد است.

معمولا نمودارهای ترسیم شده در بازار بورس به صورت فعال عمل می‌کنند به این معنی که با قرار دادن نشانگر روی هر نقطه از نمودار، بعضی دیگر از خصوصیات آن نقطه، ظاهر می‌شوند. برای مثال در تصویر بالا همانطور که می‌بینید در تاریخ ۲۱ مهرماه ۱۳۹۸، شاخص کل قیمت هنگام بسته شدن بازار برابر با 326،191 واحد و بیشترین مقدار شاخص کل نیز در همان روز 329،667 و کمترین آن 326،190 است. روی خط نمودار این ارقام به صورت سایه‌هایی در کنار خط پر رنگ نمایش داده شده‌اند. توجه داشته باشید که خطوط پر رنگ همان مقدار شاخص هنگام بسته شدن بازار را نشان می‌دهند. بنابراین اگر سایه‌ها، بالای خط پر رنگ باشند نشان از کاهش ارزش بازار دارد و برعکس اگر سایه‌ها، پایین خط پر رنگ باشند، روند رو به رشدی برای بازار در آینده پیش‌بینی می‌شود زیرا شاخص بازار کل در پایان روز با حداکثر آن برابر است در نتیجه احتمال اینکه در فردا نیز شاخص رشد داشته باشد بیشتر خواهد بود.

به این نکته نیز توجه کنید که در نمودارهایی که برحسب ساعت هستند، با گذشت زمان، نمودار به پیش رفته و اطلاعات مربوط به زمان حال تا گذشته را به صورت برخط (Online) نشان می‌دهند.

نمودار شمع برای شاخص کل حجم-قیمت

گاهی نمودار شاخص کل حجم-قیمت یا دیگر شاخص‌های بازار بورس را به صورت نمودار «شمع» (Candle)‌ نشان می‌دهند تا به این ترتیب قادر به ارائه بیش از یک مقدار روی نمودار باشند. در تصویر زیر یک نمونه از این نمودارها را مشاهده می‌کنید.

از ویژگی‌های جالب در این نحوه نمایش اطلاعات، می‌توان به نمایش همزمان چندین جنبه مختلف شاخص اشاره کرد.

• مقدار شاخص کل هنگام بازگشایی بازار که با نام Open مشخص شده است.
• بیشترین مقدار شاخص کل در تاریخ مشخص شده که با نام High دیده می‌شود.
• کمترین مقدار شاخص کل در تاریخ مشخص شده که با نام Low دیده می‌شود.
• مقدار شاخص کل هنگام بسته شدن بازار، که با نام Close مشخص شده است.

هر یک از این مقادیر در شکل‌گیری شمع‌ها، نقش دارند. در ادامه و توسط تصویر زیر، ساختار شمع در این گونه نمودارها شرح داده خواهد شد.

همانطور که مشخص است، منظور از بیشترین و کمترین، بزرگترین و کوچک‌ترین مقدار یا اندازه شاخص یا ارزش سهام است که در اینجا مثلا شاخص قیمت کل خواهد بود. البته این نمودار را بر اساس ارزش سهام نیز می‌توان ترسیم کرد تا وضعیت یک سهم خاص مشخص شود.

فیلم آموزش تحلیل تکنیکال با الگوهای هارمونیک برای سرمایه گذاری در بازارهای مالی – تکمیلی در فرادرس

کلیک کنید

نکته: اگر قیمت یا شاخص بسته شدن، از قیمت یا شاخص باز شدن بازار بیشتر باشد، بدنه نمودار شمعی، سفید یا سبز رنگ خواهد بود زیرا بیانگر رشد شاخص یا ارزش سهام در ابتدا و پایان روز معاملاتی است. ولی اگر قیمت بسته شدن از قیمت باز شدن کمتر باشد، افت در شاخص یا ارزش سهام رخ داده و به همین علت رنگ بدنه شمع، سیاه یا قرمز خواهد بود که بیانگر نزول شاخص یا ارزش سهام از ابتدا تا پایان روز معاملاتی است.

سایه‌ها نیز فاصله بین کمترین و بیشترین مقدار ارزش شاخص نسبت به زمان بازگشایی یا بسته شدن بازار بورس را محاسبه و نمایش می‌دهند. این سایه‌ها به همان میزان یا ارتفاعی هستند که در نمودار تاریخچه حجم-قیمت مشاهده کردیم. در آن نمودار واقعا این مقادیر به صورت یک سایه دور خط اصلی ترسیم شده بودند.

با توجه به تعریفی که برای نمودار شمع ارائه کردیم، ممکن است وضعیت‌های مختلفی برای شکل شمع رخ دهد. البته این تغییرات، بستگی به ارتفاع سایه و ارتفاع بدنه شمع‌ها دارند. به تصویرهای زیر توجه کنید. دو وضعیت در مورد بدنه اصلی و سایه‌ها مشخص شده‌اند.

بدنه اصلی بزرگ یا کوچک در نمودار شمع

یکی از وضعیت‌هایی که توسط نمودار شمعی، قابل تشخیص است، وجود خریدارهای خوب و افزایش قیمت یا شاخص کل بازار است. در این حالت ارتفاع نمودار شمعی با رنگ سفید یا سبز رشد خواهد کرد و بیشتر سهم نمودار شمعی مربوط به بدنه اصلی می‌شود و سایه‌ها نقش کمتری خواهند داشت.

برعکس این وضعیت زمانی است که همه سهامداران تبدیل به فروشنده شده‌‌اند و ارزش سهام یا شاخص کل بازار در حال نزول شدید است. در این حالت نیز ارتفاع نمودار شمعی با رنگ سیاه یا قرمز، زیاد خواهد بود. به هر حال در هر دو این وضعیت‌ها، روند معامله در بازار پر از هیجان و تغییرات زیاد است. چنین حالتی در تصویر ۶ قابل مشاهده است.

در صورتی که بازار راکد بوده و تغییرات زیادی در ارزش سهام یا شاخص بازار رخ ندهد، نمودار شمعی به صورت یک بعلاوه در خواهد آمد که بیانگر رکود در بازار و احتمالا کم حجم در معاملات است. این وضعیت در تصویر 7 دیده می‌شود. مشخص است بدنه تقریبا حجم بسیار کمی از نمودار را شامل شده و بیشتر تغییرات در نمودار توسط سایه‌ها شکل گرفته است. البته ممکن است بدنه شمع سفید یا سیاه رنگ باشد ولی به هر حال رکود بازار نشانه خوبی نخواهد بود.

در شکل شماره 7، وضعیتی مشخص شده که در آن ارتفاع بدنه خیلی کوچک است. در این وضعیت ممکن است الگوی «بعلاوه» (Plus)، «سنگ قبر» (Gravestone) یا «الگوی چکش» (Hammer) رخ دهد که هر سه نشانگر نامناسب بودن بازار هستند. در الگوی بعلاوه، رکود زیادی در شاخص دیده می‌شود. در الگوی سنگ قبر، شاخص کل یا ارزش سهام نزول کرده و بیشتر تغییرات در قسمت پایینی ارزش سهام رخ داده. در الگوی چکش ارزش رشد داشته ولی این تغییرات با اختلاف زیاد نسبت به زمان، انجام شده که بیانگر بی‌ثباتی در بازار تغییرات جهشی و ناپایدار است.

نکته: در الگوی چکش و سنگ قبر، معمولا سایه بالا یا پایین دو برابر بدنه اصلی هستند.

معمولا برای بررسی رفتار بازار یا سهام، از الگوهایی استفاده می‌کنند که شامل سه یا بیشتر از نمودارهای شمعی باشد. توجه و تصمیم بر اساس نمودار تک شمعی مناسب نبوده و ممکن است شخص را به انحراف بکشد و تصمیم نادرستی در استراتژی خرید و فروش ایجاد کند.

نمودار میانگین متحرک هموارسازی نمایی

اغلب برای پیش‌بینی روند تغییرات بازار در شاخص کل یا حتی ارزش سهام، یک نوع هموارسازی (Smoothing) صورت گرفته و نمودار بورس متناسب با آن ترسیم می‌شود. همانطور که در سری‌های زمانی (Time Series) هموارسازی، روشی برای پیش‌بینی و از استخراج روند (Trend) محسوب می‌شود، در نمودارهای بورس هم از این تکنیک استفاده می‌شود تا رفتار بلند مدت بازار یا سهام به خوبی مشخص شود. به این ترتیب نوسانات شاخص یا ارزش سهام تعدیل شده و نمایش داده می‌شود.

فیلم آموزش اندیکاتور همگرایی – واگرایی میانگین متحرک MACD در فرادرس

کلیک کنید

یکی از تکنیک‌های هموارسازی، روش میانگین متحرک (Moving Average) است. به این ترتیب هر نقطه از نمودار که به صورت هموار شده بدست می‌آید، میانگین مشاهداتی است که در گذشته روی داده‌اند. این میانگین‌گیری باعث هموار شدن نمودار با تغییرات شدید شده و حاصل نموداری است که نواسانات کمتری را نشان می‌دهد، بطوری که متوسط تغییرات در نمودار هموارشده (smoothed) بهتر دیده می‌شود. در سایت شرکت مدیریت فن‌آوری بورس تهران (+)، این گونه نمودارها را با نام Moving Average یا Exponential Moving Average نشان می‌دهند. در تصویر ۸ یک نمونه از این نمودارها دیده می‌شود.

همانطور که دیده می‌شود، میانگین متحرک نمایی، برحسب ۲۰ مشاهده قبلی بدست آمده است. از طرفی نوسانات نمودار در حالتی که به صورت میانگین متحرک هموار شده، کمتر است و روند به خوبی در آن دیده می‌شود. مشخص است که از آذر ماه ۱۳۹۸، روند صعودی شاخص بورس مجدد آغاز شده و رو به افزایش است.

اگر همه مشاهدات در محاسبه میانگین متحرک، نقش ثابت و یکسانی داشته باشند، به نمودار حاصل، نمودار میانگین متحرک ساده (Simple Moving Average) یا SMA گفته می‌شود. ولی در میانگین متحرک نمایی (Exponential Moving Average) مقادیری که به زمان حال نزدیک‌تر هستند، نقش و وزن بیشتری در محاسبه میانگین دارند در نتیجه تغییرات در این نوع نمودار به صورت نمایی خواهد بود. به همین دلیل این نوع نمودارها را با نام EMA نیز می‌شناسند. در تصویر ۹ یک نمونه از نمودار میانگین متحرک ساده را مشاهده می‌کنید.

خلاصه و جمع‌بندی

همانطور که دیدید، آشنایی با نمودار بورس و انواع مختلف آن در درک بازار سهام و موقعیت شاخص بورس یا یک سهم خاص نسبت به زمان‌ها یا سهام‌ دیگر بسیار موثر است. همچنین بررسی نمودارهای مربوط به یک سهام خاص در دوره مشخص، راهنمای بسیاری خوبی برای تصمیم نسبت به خرید یا فروش سهام را به شما ارائه می‌کند. بسیاری از پیش‌بینی‌ها و بررسی‌های آینده بورس یا سهام، توسط این گونه نمودارها صورت می‌گیرد. در نتیجه درک صحیح از اطلاعاتی که توسط این نمودارها ارائه می‌شود، می‌تواند نقش شما را در بازار پررنگ‌تر کرده و به دارایی‌های شما ارزش بیشتری ببخشد.

در پایان، از شما دعوت به عمل می‌آوریم تا از طریق بخش نظرات در انتهای صفحه، دیدگاه‌های خود در رابطه با این مطلب را با ما در میان بگذارید. همچنین، اگر تجربه‌ای در کار با انواع نمودار بورس و بهره‌گیری از آن‌ها داشته‌اید که منحصر به فرد است، این تجربه را نیز با دیگر مخاطبین مجله فرادرس مطرح کنید و از این طریق بر غنای این نوشتار بیافزایید.