حق تقدم سهام چیست؟ – در بازار بورس و به زبان ساده

یکی از انواع روش‌هایی که شرکت‌ها برای افزایش سرمایه انجام می‌دهند، افزایش سرمایه از طریق آورده نقدی سهامداران است. برای این منظور اوراق حق تقدم را منتشر می‌کنند. سهامداران شرکت از این اولویت برخوردار هستند که این اوراق حق تقدم را به قیمت اسمی صد تومان خریداری کنند. اوراق حق تقدم در بازه دو ماهه‌ای که قابل معامله هستند، نماد مجزایی دارند. در این مطلب از مجله فرادرس به این موضوع می‌پردازیم که حق تقدم سهام چیست و درباره مطالب پیرامون آن توضیحاتی می‌دهیم. برای این منظور پس از شرح حق تقدم سهام،‌ نحوه محاسبه آن را توضیح می‌دهیم و آن را با سهام مقایسه می‌کنیم. ریسک در معاملات حق تقدم را شرح می‌دهیم و در پایان درباره حق تقدم استفاده نشده توضیحاتی می‌دهیم.

حق تقدم سهام چیست؟

شرکت‌ها می‌توانند از طریق آورده نقدی سهامداران افزایش سرمایه‌ دهند که در این حالت «اوراق حق تقدم سهام» (Rights) را منتشر می‌کنند. حق تقدم سهام پس از تصمیم‌گیری درباره افزایش سرمایه شرکت از طریق آورده نقدی سهامداران، به پرتفوی سهامداران اضافه می‌شود. سهامداران می‌توانند در فرصت اعلام شده نسبت به فروش حق تقدم یا شرکت در افزایش سرمایه شرکت اقدام کنند.

فیلم آموزش مقدماتی ورود به بازار بورس و نکات کاربردی در فرادرس

کلیک کنید

نحوه خرید Rights

افراد می‌توانند همانند خرید سهام نسبت به خرید حق تقدم سهام نیز اقدام کنند. برای این منظور می‌توانند از پلتفرم آنلاین کارگزاری مربوطه نماد حق تقدم را جستجو و آن را خریداری کنند. لازم به ذکر است که خرید حق تقدم سهام در بازه زمانی دو ماهه قابل انجام است.

سهام حق تقدم را چگونه بفروشیم؟

فروش سهام حق تقدم در بازه دو ماهه از زمان تخصیص حق تقدم‌ها در پرتفوی سهامداران قابل انجام است. در این حالت کاربران می‌توانند با انتخاب نماد حق تقدم سهام، سفارش فروش را در قیمت موردنظر قرار دهند. لازم به ذکر است که در بازه دوماهه برای انجام معاملات حق تقدم سهام، افراد می‌توانند حق تقدم مربوطه را به‌ دفعات خرید و فروش کنند.

نحوه محاسبه حق تقدم

تعداد حق تقدم اختصاص یافته به هر سهامدار متناسب با تعداد سهام سهامدار و درصد افزایش سرمایه شرکت است. یک روش ساده برای محاسبه تعداد حق تقدم اختصاص یافته این است که در ابتدا درصد افزایش سرمایه شرکت را در نظر بگیرید و آن را در تعداد سهام خود ضرب کنید.

به تعداد این حاصل ضرب به شما حق تقدم سهام تعلق می‌گیرد. برای مثال در صورتی که شرکتی ۵۰ درصد افزایش سرمایه بدهد به تعداد نصف سهام‌های سهامدار به او حق تقدم تعلق می‌گیرد و اگر شرکت صد درصد افزایش سرمایه بدهد به همان مقداری که سهامدار از سهم شرکت دارد به او حق تقدم تعلق می‌گیرد.

فیلم آموزش بورس – اطلاعیه های سامانه کدال Codal در فرادرس

کلیک کنید

تبدیل حق تقدم به سهام چیست؟

به فرآیندی که طی آن حق تقدم‌ها به سهم تبدیل می‌شوند، تبدیل حق تقدم به سهام می‌گویند. برای این منظور سهامداران می‌بایست مبلغ اسمی صد تومان را برای هر حق تقدم به حساب اعلامی از طرف شرکت واریز کنند. در این حالت پس از انجام مراحلی و پس از گذشت چند ماه حق تقدم‌ها به سهام تبدیل می‌شوند و سهامداران می‌توانند آن‌ها را همانند سهام‌های دیگر شرکت معامله کنند.

آگهی استفاده از حق تقدم چیست؟

بعد از برگزاری مجمع عمومی فوق‌العاده در خصوص تصمیم‌‌گیری درباره افزایش سرمایه‌ شرکت، آگهی دیگری منتشر می‌شود که در آن مهلت استفاده از حق تقدم سهام را اعلام می‌کنند. این آگهی که در وب‌سایت کدال «+» منتشر می‌شود، تصمیم‌گیری درباره افزایش سرمایه شرکت با استفاده از انتشار حق تقدم را به‌همراه شماره‌ حساب مربوط به شرکت اعلام می‌کند. افرادی که قصد استفاده از حق تقدم را دارند می‌توانند مبلغ مربوط به حق تقدم اختصاص‌ یافته را به این حساب واریز کنند.

زمان تسویه معاملات حق تقدم چیست؟

زمان تسویه معاملات حق تقدم دو روز کاری بعد از انجام معاملات مربوطه است. تسویه معاملات حق تقدم به فرآیند انتقال وجه مربوط به خرید حق تقدم از حساب خریدار به فروشنده و انتقال حق تقدم به پرتفوی خریدار گفته می‌شود. فروشندگان حق تقدم می‌توانند پس از فروش این اوراق نسبت به خرید اوراق بهادار با تاریخ تسویه معاملات مشابه در همان روز اقدام کنند. اما با توجه به زمان تسویه دو روزه برای این اوراق، فروشندگان وجه حاصل از فروش را دو روز کاری بعد از انجام معامله می‌توانند دریافت کنند.

نماد حق تقدم چیست؟

نماد حق تقدم نمادی جدای از نماد اصلی سهام شرکت است و با وجود «ح» به آخر نماد سهم مربوطه مشخص می‌شود. در بازه‌ دوماهه‌ای که برای خرید و فروش حق تقدم درنظر گرفته شده است، افراد می‌توانند همانند نماد شرکت‌ها، نماد حق تقدم موردنظر را خرید و فروش کنند. بنابراین همان‌طور که برای خرید و فروش سهام، تریدرها در پلتفرم معاملاتی کارگزاری در قیمت موردنظر ثبت سفارش می‌کنند، برای انجام معاملات حق تقدم نیز می‌‌توانند پس از جستجو و یافتن نماد حق تقدم موردنظر به ثبت سفارشات این نماد اقدام کنند.

دامنه نوسان حق تقدم چیست؟

بازه قیمتی روزانه برای خرید و فروش حق تقدم، دامنه نوسان حق تقدم نام دارد. دامنه نوسان مجاز حق تقدم دو برابر دامنه نوسان مجاز سهام شرکت‌ها است. لازم به ذکر است که همان‌طور که معامله‌گرها نماد سهام‌ شرکت‌ها را تنها می‌توانند در دامنه نوسانی روزانه خود خرید و فروش کنند، برای انجام معاملات مربوط به حق تقدم‌ها نیز تریدرها تنها می‌توانند در این دامنه نوسانی خرید و فروش حق تقدم را انجام دهند.

مقایسه حق تقدم با سهام

برای اینکه بتوانیم درک بهتری از حق تقدم به‌دست آوریم می‌توانیم آن را با سهام مقایسه کنیم که در ادامه این مطلب، موارد قبلی ذکر شده درباره ویژگی‌های حق تقدم را از جوانب مختلف و به‌طور خلاصه با سهام مقایسه می‌کنیم.

• نحوه معامله: حق تقدم و سهام هر دو می‌توانند در پلتفرم معاملاتی کارگزاری مربوطه معامله شوند. حق تقدم‌ها نیز همانند سهام شرکت‌ها دارای نمادی جداگانه هستند که خریداران و فروشندگان با انتخاب نماد مربوطه معاملات موردنظر را انجام می‌دهند.
• زمان مجاز به انجام معامله: برای انجام معاملات نماد سهام شرکت‌ها محدودیت زمانی وجود ندارد ولی برای انجام معاملات برای نماد حق تقدم‌ها، معامله‌گرها باید به محدوده زمانی دو ماهه مجاز برای انجام معاملات اوراق حق تقدم توجه داشته باشند.
• بازه نوسان قیمت مجاز: هر کدام از نمادهای سهام و حق تقدم دارای بازه قیمتی مجاز برای نوسان روزانه هستند. اما بازه مجاز قیمتی برای معاملات حق تقدم دو برابر سهام و برابر با ده درصد است.

ارتباط معاملات سهام و حق تقدم سهام چیست؟

حق تقدم سهام دارای نمادی مستقل از نماد سهام است و به‌صورت جداگانه‌ای در پلتفرم معاملاتی خرید و فروش می‌شود. در این حالت ممکن است در این بازه دوماهه که حق تقدم‌ها می‌توانند در بازار معامله شوند، در برخی از روزها نماد حق تقدم نزولی باشد ولی سهام مربوطه روندی صعودی داشته باشد. یا در حالتی دیگر ممکن است در برخی اوقات نماد سهام مربوطه صف خرید باشد ولی نماد حق تقدم سهام موردنظر به طور عادی معامله شود.

ریسک معاملات حق تقدم سهام چیست؟

ریسک معاملات حق تقدم به میزان احتمال ضرری گفته می‌شود که در صورت انجام معاملات حق تقدم ممکن است برای تریدر وجود داشته باشد. با توجه به اینکه دامنه نوسان حق تقدم دو برابر مقدار دامنه نوسان سهام مربوطه است، بنابراین پیش‌بینی درست روند قیمتی می‌تواند تا دو برابر دامنه نوسان سهام مربوطه به تریدرها سود بدهد.

فیلم آموزش مقدماتی ورود به بازار بورس و نکات کاربردی در فرادرس

کلیک کنید

اما از طرف دیگر در صورتی که قیمت حق تقدم مربوطه در خلاف جهت پیش‌بینی تریدر حرکت کند، می‌تواند به همان اندازه به معامله‌گر ضرر وارد کند. بنابراین انجام معاملات حق تقدم به تجربه و تبحر بالایی نیاز دارد و به افراد تازه‌کار توصیه نمی‌شود.

ریسک‌های استفاده از حق تقدم چیست؟

ریسک‌های استفاده از حق تقدم به ضررهای احتمالی تصمیم‌گیری درباره نحوه استفاده از حق تقدم اشاره می‌کند. استفاده از حق تقدم می‌‌تواند به دو صورت انجام شود. در حالت اول سهامدار می‌تواند با واریز مبلغ مربوط به حق تقدم به حساب اعلام شده برای تبدیل حق تقدم به سهام، از حق تقدم مربوطه استفاده کند. افراد می‌توانند به‌نوعی دیگر نیز از حق تقدم‌های خود استفاده کنند. برای این منظور می‌توانند آن‌ها را در بازه دوماهه در بورس بفروشند. استفاده از هر کدام از این روش‌ها دارای ریسک‌ مربوطه است که در ادامه به‌طور جداگانه توضیح می‌دهیم.

ریسک شرکت در افزایش سرمایه چیست؟

شرکت در افزایش سرمایه شرکت از طریق واریز وجه به حساب شرکت برای تبدیل حق‌ تقدم‌ها به سهام انجام می‌شود. زمانی که سهام‌دار تصمیم‌ می‌گیرد مبلغ مربوط به حق تقدم‌ها را به حساب اعلامی شرکت واریز کند، با این کار اعلام می‌کند که قصد دارد تا در افزایش سرمایه، شرکت کند. در این حالت فرایند تبدیل حق تقدم به سهم شرکت شروع می‌شود. پس از انجام این فرایند حق تقدم‌ها به سهم تبدیل می‌شود و در اختیار سهام‌دار قرار می‌گیرد.

اما سوالی که مطرح می‌شود این است که ریسک‌ احتمالی این اقدام چیست. در جواب می‌توان به این نکته اشاره کرد که با توجه به این‌که فرایند تبدیل حق تقدم به سهم در حالت خوش‌بینانه حداقل سه الی چهار ماه طول می‌کشد، بنابراین تا آن زمان ممکن است قیمت سهام مربوطه کاهش پیدا کند و شخصی که حق تقدم‌های خود را به سهام تبدیل کرده است را دچار زیان کند. بنابراین در صورتی که سهام‌دار حق تقدم‌های مربوطه را می‌فروخت احتمال سود بیشتری را داشت. اما فروش حق تقدم‌ها نیز دارای ریسک دیگری است که در ادامه توضیح می‌دهیم.

ریسک فروش حق تقدم سهام چیست؟

سهام‌داران می‌توانند حق‌ تقدم‌های خود را همانند سهام‌های دیگر در پلتفرم‌ معاملاتی کارگزاری مربوطه بفروشند. در این حالت نیز با توجه به اینکه ممکن است روند سهم در آینده صعودی باشد، بنابراین معامله‌گرها با فروش حق تقدم‌ها و تبدیل نکردن آن‌ها به سهم، خود را از سود حاصل از فروش سهام مربوطه در آینده محروم می‌کنند. از سویی دیگر با توجه به دامنه نوسان بالایی که برای انجام معاملات حق تقدم‌ها درنظر گرفته‌اند، معامله‌گرها ممکن است نتوانند در قیمت‌ مناسبی حق تقدم‌های خود را بفروشند.

حق تقدم استفاده نشده چیست؟

حق تقدم‌هایی که سهام‌دار هیچ تصمیمی درباره آن‌ها نمی‌گیرد، حق تقدم استفاده نشده هستند. زمانی که حق تقدم به سهام‌دار اختصاص پیدا می‌‌کند، سهام‌دار می‌تواند آن‌ها را همانند سهام بفروشد یا با واریز وجه مربوط به حق تقدم‌ها به حساب شرکت، وارد فرایند تبدیل حق تقدم به سهم شود. اما در صورتی که هیچ کدام از این اقدامات را انجام ندهد، به این حق تقدم‌ها، حق تقدم استفاده نشده می‌گویند.

لازم به ذکر است بعد از مهلت تعیین شده شرکت نماد حق تقدم‌های استفاده نشده را از پرتفوی سهام‌دار خارج می‌کند و آن‌ها را در فرایند پذیره‌نویسی حق تقدم‌های استفاده نشده می‌‌فروشد.

مفهوم شرکت در پذیره‌نویسی چیست؟

خرید حق تقدم در پذیره‌نویسی به این مفهوم است که شخص حقیقی یا حقوقی می‌خواهد با خرید حق تقدم در افزایش سرمایه، شرکت کند. بنابراین خرید حق تقدم در پذیره‌نویسی به این معنی است که خریدار تصمیم دارد حق‌ تقدم‌های خود را به سهام تبدیل کند.

لازم به ذکر است زمانی که مهلت استفاده از حق تقدم پایان یابد، نماد حق تقدم از پرتفوی سهام‌داران برداشته می‌شود و تعداد حق تقدم‌های استفاده نشده مشخص می‌شود. در این حالت شرکت مربوطه با انتشار آگهی پذیره‌نویسی عمومی، حق تقدم‌های استفاده نشده را می‌فروشد. افرادی که در پذیره‌نویسی اقدام به خرید حق تقدم می‌کنند نمی‌توانند آن را بفروشند. به عبارت دیگر حق تقدم خریداری شده در پذیره‌نویسی معاملات ثانویه ندارد.

جمع‌بندی

در ابتدای این مطلب از مجله فرادرس حق تقدم سهام را توضیح دادیم و نحوه خرید و فروش آن را شرح دادیم. سپس نحوه محاسبه حق تقدم سهام را بیان کردیم و درباره تبدیل حق تقدم به سهم و آگهی استفاده از حق تقدم توضیحاتی دادیم. زمان تسویه معاملات حق تقدم را بیان کردیم و نماد حق تقدم و دامنه نوسان آن را شرح دادیم.

برای درک بهتر حق تقدم در ادامه این مطلب آن را با سهام مقایسه کردیم و ارتباط معاملات سهام و حق تقدم را شرح دادیم. سپس ریسک معاملات حق تقدم را بیان کردیم. برای این منظور ریسک شرکت در افزایش سرمایه و ریسک فروش حق تقدم را شرح دادیم. در پایان نیز حق تقدم استفاده نشده را بیان کردیم و مفهوم خرید حق تقدم در پذیره‌نویسی را توضیح دادیم.