تبدیل فعل ماضی به مضارع در عربی – به زبان ساده + مثال و تمرین

برای تبدیل فعل ماضی به مضارع در عربی به ریشه‌های فعل نیاز داریم. در مرحله بعدی باید این ریشه را به وزن فعل وارد کنیم و فعلی جدید بسازیم. یاد گرفتن چنین مبحثی مهم است. چرا که به ما کمک می‌کند از فعل در زمان درست آن استفاده کنیم و معنا را به شکل درستی به مخاطب انتقال بدهیم. در این نوشته از مجله فرادرس ابتدا درباره فعل ماضی عربی و انواع آن صحبت می‌کنیم. بعد از آن با فعل مضارع و نحوه ساخت آن آشنا می‌شویم. هر یک از این موارد را با مثال‌های مربوط به هر زمان بررسی می‌کنیم تا نحوه کاربرد درست آنها را یاد بگیریم. با استفاده از تمرین‌های پایانی متن نیز می‌توانیم بفهمیم که چه میزان از این مطالب را درک کرده و آموخته‌ایم.

نحوه تبدیل فعل ماضی به مضارع در عربی

زبان عربی از جمله زبان‌های دنیاست که افعال در آن صرف می‌شود. منظور از صرف فعل در عربی این است که بتوانیم فعل‌ها را بر حسب جنسیت، تعداد، غائب، مخاطب یا متکلم بودن صرف کنیم.

منظور از جنسیت این است که ببینم یک فعل متعلق به دسته مردانه یا «مذکر» است، یا اینکه به دسته زنانه و «مونث» تعلق دارد. مبحث تعداد در زبان عربی فصیح به سه دسته تقسیم می‌شود. دسته اول «مفرد» است که بر اساس یک واحد ساخته می‌شود. هرگاه اشخاص، اشیا و... در زبان عربی بر دو واحد دلالت داشت، باید از «مثنی» استفاده کنیم. تعداد واحد بیشتر از دو، یعنی سه الی بی‌نهایت شامل حال قواعد «جمع در عربی» می‌شود.

علاوه بر اینها برای افعال باید به غائب یا مخاطب بودن فعل هم توجه کنیم. منظور از «غائب» صیغه‌ای مربوط به فعل است که انجام‌دهنده کار حضور نداشته باشد. در چنین حالتی باید از فعل در صیغه غائب استفاده می‌کنم. در مقابل هرگاه انجام‌دهنده کار حضور داشته و مورد خطاب قرار گرفته باشد، باید از صیغه‌های «مخاطب» استفاده کنیم. هرگاه گوینده یا گویندگان جمله بخواهند خودشان را به عنوان انجام‌دهنده کار معرفی کنند باید به سراغ صیغه‌های «متکلم» و «متکلمون» بروند.

با توجه به این تقسیم‌بندی‌ها به ۱۴ صیغه غائب و مخاطب می‌رسیم که می‌توانید در جدول زیر ببینید.

برای ساختن فعل در دو زمان ماضی و مضارع عربی به این ۱۴ صیغه نیاز داریم تا فعل صحیح را در جمله‌مان به کار ببریم. فعل ماضی عربی، در حالت ثلاثی مجرد، وزن‌ مخصوص به خودش را دارد که باید فعل‌ها را بر اساس همان وزن‌ها بسازیم.

نخستین قدم برای ساخت فعل پیدا کردن ریشه آن است که با استفاده از مصدر عربی می‌توانیم به ریشه‌های فعل برسیم. یعنی می‌توانیم با جست‌وجوی مصدر در فرهنگ لغات یا معجم عربی، بفهمیم که ریشه‌های فعل کدام است.

ریشه فعل عربی اصطلاحا به سه حرف اصلی فعل می‌گویند که در روند ساخت فعل، باید آنها را با فاءالفعل، عین‌الفعل و لام‌الفعل جایگزین کنیم. اولین حرف ریشه فعل، فاءالفعل آن است. دومین و سومین حرف ریشه نیز به ترتیب به عنوان عین‌الفعل و لام‌الفعل شناخته می‌شوند. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.

وزن صرف فعل ماضی در عربی

وقتی کاری در گذشته انجام شده و به پایان رسیده باشد، باید برای صحبت درباره آن از فعل ماضی استفاده کنیم. چون «ماضی در عربی» به گذشته تعلق دارد. پیش از ساخت فعل و توجه به نحوه ترجمه آن نیاز است تا با وزن‌های صرف فعل ماضی عربی از نوع ثلاثی مجرد آشنا شویم. در جدول زیر می‌توانید وزن صرف فعل ماضی در ۱۴ صیغه غائب و مخاطب را مشاهده کنید.

با کمی دقت در وزن افعال ماضی متوجه می‌شویم که تغییر عمده آن مربوط به انتهای فعل است که ضمایر متصل در انتهای آن ظاهر می‌شوند. با استفاده از این ضمیرها می‌توانیم به صیغه پی ببریم. در کادر رنگی زیر نحوه ساخت فعل و وارد شدن ریشه آن به وزن‌های موردنظر توضیح داده شده که می‌توانید مشاهده کنید.

در جدول زیر می‌توانید شکل صرف شده فعل ماضی از ریشه «ک ت ب» همراه با معنی آن مشاهده کنید.

برای درک بهتر تاثیر فعل ماضی بر معنا و مفهوم کلمه می‌توانید به مثال‌های زیر توجه کنید.

فعل ماضی در عربی از جمله کلمات و افعال مبنی در این زبان محسوب می‌شود. یعنی برای حرکات آن در همواره یکسان است و برای ساخت انواع فعل ماضی این اجازه را نداریم تا تغییراتی در ساختمان اصلی فعل ماضی ساده ایجاد کنیم.

اگرچه که فعل ماضی مربوط به زمان گذشته است اما همه کارهای گذشته در یک زمان واحد انجام نمی‌شوند. ممکن است یک کار قبل از وقوع کار دیگر در زمان گذشته انجام شده و تمام شود. همچنین ممکن است کاری که در گذشته انجام شده، اثراتش تا به امروز باقی مانده باشد.

بر همین اساس، انواع مختلفی از فعل ماضی وجود دارد که می‌توانیم با استفاده از آنها منظورمان را به شکل صحیح‌تری به مخاطب انتقال بدهیم. در ادامه می‌توانید توضیح مختصر انواع مختلف فعل ماضی را همراه با مثال‌های مربوط به آن بخوانید.

فعل ماضی بعید در عربی

کاربرد اصلی ماضی بعید در این است که می‌توانیم به وسیله آن نشان دهم در یک بازه زمانی مشخص، یک کار پیش از وقوع کاری دیگر انجام شده و به پایان رسیده است. ماضی بعید در عربی دو قسمت دارد. قسمت اول آن را شکل صرف شده فعل ناقصه کان می‌سازد. برای قسمت دوم، باید از شکل صرف شده فعل ماضی ساده یا ماضی مطلق استفاده کنیم. هر دو قسمت ماضی بعید باید در جنسیت و تعداد با یکدیگر مطابقت داشته باشند. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.

فعل ماضی نقلی در عربی

وقتی کاری که در گذشته انجام شده، اثراتش تا به امروز باقی مانده باشد، برای صحبت کردن درباره آن باید از فعل ماضی نقلی استفاده کنیم. ساختن این فعل در زبان با استفاده از حرف «قد» پیش از شکل ماضی ساده یا ماضی مطلق انجام می‌شود. در ادامه نمونه‌هایی از کاربرد ماضی نقلی عربی را در جمله می‌خوانید.

فعل ماضی استمراری در عربی

برای ساختن فعل ماضی استمراری عربی نیز باید از شکل صرف شده فعل ناقصه کان استفاده کنیم. اما تفاوت آن با ماضی بعید در این است که قسمت دوم آن را «فعل مضارع» می‌سازد. به بیان دیگر برای ساختن ماضی استمراری به «فعل ناقصه کان» و «فعل مضارع» نیاز داریم. با استفاده از این فعل نشان می‌دهیم که یک کار در گذشته نه به یک باره، بلکه به شکل آرام و تدریجی انجام شده است. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.

نحوه تبدیل ماضی به مضارع در عربی

پیش از پرداختن به نحوه تبدیل ماضی به مضارع، بهتر است با وزن‌های صرف فعل مضارع آشنا شویم. در جدول زیر می‌توانید این وزن‌ها را مطابق با صیغه‌ها مشاهده کنید.

با توجه به محتوای جدول می‌فهمیم که فعل مضارع با چهار حرف « ي‍ »، « ت‍ »، «أ» و « ن‍ » آغاز می‌شود. علاوه بر آن در صیغه‌های مثنی و جمع نیز حرف «ن» در انتهای وزن‌ها دیده می‌شود. از آنجایی که فعل مضارع یک فعل معرب است، به «ن» انتهایی فعل «نون عوض رفع» می‌گویند. چون فعل مضارع در حالت معرب و اعرابش «مرفوع» است. در صیغه‌های مفرد، مرفوع بودن آنها با حرکت ضمه انتهای فعل و در صیغه‌های مثنی و جمع با «ن» نمایش داده می‌شود.

در ادامه جدول صرف فعل مضارع از ریشه کتب در ۱۴ صیغه غائب و مخاطب را مشاهده می‌کنید.

بعد از یاد گرفتن وزن‌های فعل مضارع و نحوه صرف آن در ۱۴ صیغه غائب و مخاطب، نوبت به تبدیل فعل ماضی به مضارع در عربی می‌رسد. فعل ماضی و مضارع در عربی هر دو در یک نقطه اشتراک دارند و آن «جای‌گذاری ریشه فعل در وزن موردنظر» است. یعنی برای تبدیل فعل ماضی به مضارع در عربی، ابتدا، ریشه‌های فعل را از شکل ماضی استخراج می‌کنیم. با استفاده از معجم یا فرهنگ لغات عربی، به دنبال حرکت صحیح عین‌الفعل می‌گردیم.

بر اساس حرکت عین‌الفعل، فعل مضارع ثلاثی مجرد در سه وزن «یفعَلُ، یَفعِلُ و یَفعُلُ» صرف می‌شود. بعد ریشه‌ فعل را به وزن مضارع وارد می‌کنیم و با توجه به صیغه فعل ماضی، آن را صرف می‌کنیم تا به صیغه مورد نظر در فعل مضارع برسیم. برای درک بهتر این مرحله‌ها می‌توانید به کادر رنگی زیر توجه کنید.

در ادامه مثال‌هایی را می‌خوانید که فعل یک بار به صورت ماضی و یک بار به صورت مضارع در آنها به کار رفته است. برای فهم بهتر، به شیوه تغییر ساختمان فعل‌ها و معنی آنها به فارسی توجه کنید.

فعل مضارع منصوب در عربی

از آنجا که فعل مضارع از جمله کلمات معرب در زبان عربی محسوب می‌شود، این امکان برای ما ایجاد می‌شود تا با آن افعال مختلفی بسازیم و اعراب آن را به منصوب یا مجزوم تبدیل کنیم.

برای منصوب شدن فعل مضارع باید از حروف ناصبه عربی یا ادوات نصب استفاده کنیم. این حروف شامل «أن، لن، كي، حتى، لام التعليل، لام الجحود، فاء السببية و...» می‌شود. با واردن شدن یکی از این حروف بر سر فعل مضارع ضمه انتهایی صیغه‌های مفرد به فتحه تبدیل می‌شود. برای صیغه‌های مثنی و جمع نیز منصوب شدن فعل مضارع به وسیله «حذف نون عوض رفع» انجام می‌شود.

در ادامه جملاتی را می‌خوانید که در آن نمونه‌هایی از فعل مضارع منصوب گنجانده شده است. برای درک بهتر مبحث تبدیل فعل ماضی به مضارع در عربی می‌توانید به نحوه به کار رفتن آنها در جمله و تاثیرشان بر معنای جمله توجه کنید.

فعل مضارع مجزوم در عربی

مجزوم شدن فعل مضارع در زبان عربی با استفاده از حروف جازمه انجام می‌شود. از جمله این حروف می‌توانیم به «لم، لما، لام امر و لای نهی عربی» اشاره کنیم. مجزوم شدن برای فعل مضارع به این معنی است که حرکت ضمه صیغه‌های مفرد آن به ساکن تبدیل شود. برای صیغه‌های مثنی و جمع نیز، مجزوم شدن با حذف «نون عوض رفع» اتفاق می‌افتد. در ادامه توضیح مختصر هر یک از این حروف جازمه را همراه با مثال مربوط به آنها می‌خوانیم.

• حرف جزم لم

وقتی حرف جازمه «لم» بر سر فعل مضارع وارد شود، معنی آن را به «ماضی ساده منفی» تبدیل می‌کند. از این رو از فرمول «لم + فعل مضارع مجزوم» به عنوان یکی از راه‌های ساختن فعل ماضی ساده منفی نیز یاد می‌شود. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.

• حرف جزم لما

عملکرد «لما» در جزم کردن فعل مضارع همانند «لم» است. تنها تفاوت آنها در معنایی است که به فعل می‌دهند. هرگاه فعل مضارع به وسیله لما مجزوم شود، معنی آن به «ماضی نقلی منفی» تغییر پیدا می‌کند. به بیانی دیگر وقتی بخواهیم یک فعل ماضی نقلی عربی را که با «قد + ماضی ساده» ساخته شده را منفی کنیم، باید از فعل مضارع در همان صیغه همراه با لما در حالت مجزوم استفاده کنیم. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.

• لای نهی در عربی

با استفاده از ترکیب «لای نهی + فعل مضارع مجزوم» می‌توانیم فعلی بسازیم که مفهومش در مقابل فعل امر باشد. در فعل امر عربی درخواست انجام گرفتن کاری صورت می‌گیرد، اما در فعل نهی، درخواست می‌کنیم تا کاری انجام نشود. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.

• لام امر در عربی

ساختن فعل امر در زبان عربی معمولا با شش صیغه مخاطب انجام می‌شود. اما می‌توان با اضافه کردن «لام امر عربی» به ابتدای شش صیغه غائب فعل مضارع از آن فعل امر ساخت. در این نوع از فعل، لام امر به فعل مضارع متصل می‌شود و انتهای آن را مجزوم می‌کند. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.

تبدیل فعل ماضی به مضارع در ثلاثی مزید

معیار مزید یا مجرد بودن افعال در زبان عربی صیغه الغائب یا مفرد مذکر غائب آن است. هرگاه این صیغه با استفاده از سه حرف اصلی فعل ساخته شده و حرف اضافه دیگری نداشته باشد، باید بدانیم که آن فعل «ثلاثی مجرد» است. اما وقتی که صیغه یک بیشتر از سه حرف داشته باشد، باید آن فعل را به عنوان «ثلاثی مزید» شناسایی کنیم.

اکثر فعل‌های ثلاثی مزید با استفاده از «باب‌های عربی» ساخته می‌شوند. منظور از باب، وزن‌های مشخص در سه زمان ماضی، مضارع و امر است که وقتی ریشه‌های فعل این وزن‌ها وارد شوند، یک فعل با معنای جدیدی ایجاد می‌شوند. برای تبدیل فعل ماضی به مضارع در عربی با استفاده از باب‌های ثلاثی مزید نیازی نیست تا کار خاصی انجام دهیم. از آنجا که وزن این زمان‌ها مشخص است، می‌توانیم با استفاده از حفظ کردن آنها به راحتی فعل موردنظرمان را بسازیم.

هر باب برای منظور خاصی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در ادامه بررسی مبحث تبدیل فعل ماضی به مضارع در عربی می‌توانید توضیح هر یک از این باب‌ها را همراه با دلیل استفاده و مثال مربوط به آنها بخوانید.

فعل مضارع در باب افعال

زمانی به سراغ باب افعال می‌رویم که بخواهیم از یک فعل لازم ثلاثی مجرد، یک فعل متعدی مفعول‌پذیر بسازیم. به بیانی دیگر، وقتی ریشه‌های فعل لازم عربی به وزن‌های باب افعال وارد شود به یک فعل متعدی تبدیل می‌شود. برای درک بهتر می‌توانید به وزن‌های این باب توجه کنید.

فعل مضارع در باب تفعیل

باب تفعیل هم همانند افعال می‌تواند فعل‌های متعدی و مفعول‌پذیر به وجود بیاورد. در ادامه می‌توانید وزن‌های قیاسی این باب و مثال مربوط به آن را مشاهده کنید.

فعل مضارع در باب مفاعلة

وقتی ریشه فعلی به وزن‌های باب مفاعله وارد شود، نتیجه نهایی آن فعلی است که هدفش نشان دادن مشارکت در انجام کار است. در ادامه وزن‌های این باب و مثال مربوط به آن قرار دارد که می‌توانید برای درک بهتر به آن توجه کنید.

فعل مضارع در باب انفعال

هر فعلی بر وزن باب افعال ساخته شود یک فعل لازم است و هیچ‌گاه مفعول نمی‌پذیرد. همچنین با استفاده از این باب می‌توانیم مطاوعه یا اثرپذیری در انجام کارها را نشان بدهیم. در ادامه وزن‌های این باب و مثال مربوط به آن قرار دارد که می‌توانید برای درک بهتر به آن توجه کنید.

فعل مضارع در باب تفعّل

هرگاه بخواهیم فعلی را که به وسیله باب تفعیل متعدی شده، به یک فعل لازم تبدیل کنیم، می‌توانیم ریشه‌های آن را به وزن‌های باب تفعل وارد کنیم. علاوه بر آن با استفاده از این باب می‌توانیم مطاوعه و اثرپذیری در انجام امور را نشان داد. در ادامه وزن‌های این باب و مثال مربوط به آن قرار دارد که می‌توانید برای درک بهتر به آن توجه کنید.

فعل مضارع در باب افتعال

فعلی که بر وزن باب افتعال صرف شده باشد، یک فعل لازم است که در عین حال قصد دارد مطاوعه و اثرپذیری را نشان دهد. در ادامه وزن‌های این باب و مثال مربوط به آن قرار دارد که می‌توانید برای درک بهتر به آن توجه کنید.

فعل مضارع در باب استفعال

وقتی از باب استفعال استفاده می‌کنیم که بخواهیم با استفاده از فعل در وزن‌های این باب طلب و درخواست انجام کار را نشان بدهیم. در ادامه می‌توانید وزن‌های این باب در سه زمان ماضی، مضارع و امر و همچنین مصدر آن را مشاهده کنید.

سوالات متداول درباره تبدیل فعل ماضی به مضارع در عربی

در این بخش به برخی از سوالات پرتکرار مرتبط با مبحث تبدیل فعل ماضی به مضارع در عربی به طور خلاصه پاسخ می‌دهیم.

تبدیل فعل ماضی به مضارع در عربی چگونه انجام می‌شود؟

یعنی برای تبدیل فعل ماضی به مضارع در عربی، ابتدا، ریشه‌های فعل را از شکل ماضی استخراج می‌کنیم. با استفاده از معجم یا فرهنگ لغات عربی، به دنبال حرکت صحیح عین‌الفعل می‌گردیم.

مهم‌ترین ویژگی یک فعل مضارع در عربی چیست؟

بارزترین ویژگی یک فعل مضارع حضور حروف «أتین» در ابتدای آن فعل است. همچنین این فعل از جمله افعال معرب با اعراب مرفوع است که اعراب رفع آن در صیغه‌های جمع توسط «نون عوض رفع» نشان داده می‌شود.

تمرین مربوط به تبدیل فعل ماضی به مضارع در عربی

برای ارزیابی عملکرد خود در رابطه با «تبدیل فعل ماضی به مضارع در عربی»، می‌توانید از تمرین‌هایی که در ادامه در اختیار شما قرار گرفته است استفاده کنید. تمرین شامل ۱۰ سؤال است و پس از پاسخ دادن به تمامی پرسش‌ها می‌توانید با استفاده از قسمت «جواب» پاسخ درست را ببینید و آن را با جواب خودتان مقایسه کنید.

جمله‌های داده شده را با فعل مناسب کامل کنید.

جمع‌بندی

در این نوشته از مجله فرادرس درباره نحوه تبدیل فعل ماضی به مضارع در عربی مطالبی آموختیم. فهمیدیم که اساسا برای ساخت فعل در زبان عربی به ریشه‌ یا سه حرف اصلی آن نیاز داریم. سپس باید این سه حرف به وزن فعل موردنظر ببریم. فعل‌های ماضی و مضارع در زبان عربی بر اساس وزن‌ها و اصول خاصی ساخته می‌شود که تمامی آنها را همراه با مثال‌های مرتبط بررسی کردیم. در بخش پایانی نیز به نقش باب‌های ثلاثی مزید در ساخت فعل مضارع و تاثیر آنها بر معنای افعال پرداختیم.