فرادرسفعل مضارع منصوب در عربی چیست؟ – توضیح به زبان ساده + مثال و تمرین
منظور از فعل مضارع منصوب، فعلی است که با یکی از حروف ناصبه همراه شده باشد. آمدن این حروف بر سر فعل مضارع عربی، هم در ظاهر و هم در معنای این فعل‌ها، تغییراتی ایجاد می‌کند. در این نوشته از مجله فرادرس قصد داریم بررسی کنیم که فعل مضارع منصوب چگونه ساخته می‌شود و چگونه باید آنها را ترجمه کرد. با استفاده از تمرین‌های پایانی متن هم می‌توانیم میزان درک و دریافت‌مان از این مطلب را بسنجیم.
صرف فعل مضارع در عربی
وقتی بخواهیم از کاری صحبت کنیم که در زمان گذشته انجام شده و به پایان رسیده باشد، باید به سراغ فعل ماضی عربی برویم. اما برای صحبت کردن از یک کار که همین الان در حال انجام است یا قرار است در آینده‌ای نزدیک انجام شود، باید از فعل مضارع عربی استفاده کنیم.
برای ساختن فعل مضارع همانند سایر فعل‌ها به ریشه فعل نیاز داریم. برای به دست آوردن ریشه، یا سه حرف اصلی فعل باید از مصدر عربی کمک بگیرم. بهترین روش پیدا کردن مصدر، استفاده از فرهنگ لغت یا معجم عربی است.
بعد از پیدا کردن ریشه باید آن را به ۱۴ وزن فعل مضارع وارد کنیم. مهم‌ترین شاخصه فعل مضارع استفاده از حروف «أتین» در صرف این فعل است. منظور از أتین سه حرف «ی»، «ت»، «الف» و «ن» است که در ابتدای صرف افعال مضارع به کار می‌رود.
نکته مهم دیگر که از ویژگی‌های فعل مضارع محسوب می‌شود «معرب و مرفوع بودن» فعل مضارع است. یعنی در صیغه‌های عربی مفرد، باید به انتهای فعل علامت رفع بدهیم. اما در صیغه‌های مثنی و جمع باید از یک «ن» که نامش «نون عوض رفع» است، استفاده کنیم.
از ترکیب حروف أتین، ضمایر متصل و نون عوض رفع می‌توانیم فعلی بسازیم که معنای آن متعلق به اکنون یا آینده نزدیک است. برای درک بهتر این توضیحات به جدول صیغه و وزن فعل مضارع توجه کنید.
| جدول وزن ۱۴ صیغه مضارع عربی | |
| صیغه | وزن |
| الغائب | یَفعلُ |
| الغائبان | یَفعَلان |
| الغائبون | یَفعَلُون |
| الغائبة | تَفعَلُ |
| الغائبتان | تَفعَلان |
| للغائبات | یَفعَلنَ |
| المخاطب | تَفعَلُ |
| المخاطبان | تَفعَلان |
| المخاطبون | تَفعَلُون |
| المخاطبة | تَفعَلینَ |
| المخاطبتان | تَفعَلان |
| المخاطبات | تَفعَلنَ |
| المتکلم الوحده | أفعَلُ |
| المتکلم مع‌الغیر | نَفعَلُ |
برای ترجمه فعل مضارع عربی در حالت مرفوع باید از فعل مضارع اخباری کمک بگیریم. به این ترتیب که ابتدا از مصدر فعل فارسی ریشه فعل امر را استخراج می‌کنیم. سپس یک «می» به انتهای آن اضافه و فعل را صرف می‌کنیم. برای درک بهتر به جدول زیر توجه کنید.
| جدول صرف فعل مضارع از ریشه درس | |
| فعل مضارع | معنی |
| یَدرُسُ | درس می‌خواند |
| یَدرُسان | درس می‌خوانند |
| یَدرُسون | درس می‌خوانند |
| تَدرُسُ | درس می‌خواند |
| تَدرُسُان | درس می‌خوانند |
| یَدرُسنَ | درس می‌خوانند |
| تَدرُسُ | درس می‌خوانی |
| تَدرُسان | درس می‌خوانید |
| تَدرُسون | درس می‌خوانید |
| تَدرُسینَ | درس می‌خوانی |
| تَدرُسُان | درس می‌خوانید |
| تَدرُسُنَ | درس می‌خوانید |
| أدرُسُ | درس می‌خوانم |
| نَدرُسُ | درس می‌خوانیم |
صرف فعل مضارع منصوب
فعل مضارع یک فعل معرب به حساب می‌آید. یعنی برخلاف فعل ماضی که مبنی است و تغییری در آن صورت نمی‌گیرد، با استفاده از برخی حروف می‌توانیم تغییراتی در فعل مضارع ایجاد کنیم. اعراب فعل مضارع در حالت عادی مرفوع است. صیغه‌های مفرد آن علامت رفع و صیغه‌های مثنی و جمع آن «نون عوض رفع» می‌پذیرند.
کاربرد حروف ناصبه در زبان این است که می‌توانیم با استفاده از آنها اعراب فعل مضارع را از حالت رفع به حالت نصب تبدیل و آن را به یک فعل مضارع منصوب تبدیل کنیم. این تغییر در صیغه‌های مفرد با تبدیل شدن ضمه به فتحه انجام می‌شود. اما برای صیغه‌های مثنی و جمع می‌توانیم با استفاده از «حذف نون عوض رفع» یک فعل مضارع منصوب در صیغه‌های مثنی یا جمع بسازیم. برای درک بهتر به جدول زیر توجه کنید.
| جدول صرف فعل مضارع منصوب | |
| مضارع مرفوع | مضارع منصوب |
| یَدرُسُ | لن یَدرُسَ |
| یَدرُسان | لن یَدرُسا |
| یَدرُسون | لن یَدرُسوا |
| تَدرُسُ | لن تَدرُسَ |
| تَدرُسُان | لن تَدرُسُا |
| یَدرُسنَ | لن یَدرُسنَ |
| تَدرُسُ | لن تَدرُسَ |
| تَدرُسان | لن تَدرُسا |
| تَدرُسون | لن تَدرُسوا |
| تَدرُسینَ | لن تَدرُسي |
| تَدرُسُان | لن تَدرُسُا |
| تَدرُسُنَ | لن تَدرُسُنَ |
| أدرُسُ | لن أدرُسَ |
| نَدرُسُ | لن نَدرُسَ |
مهم‌ترین دلیل به کار بردن فعل مضارع منصوب در زبان عربی ساختن جملات با فعل مرکب است. مثلا ما در زبان فارسی می‌گوییم «می‌خواهم که رشته ادبیات فارسی بخوانم»، اما در زبان فارسی چنین جمله‌ای را به استفاده از حرف اضافه «که» و همراهیِ دو فعل می‌سازیم.
در زبان عربی، برای ساخت چنین جمله‌ای به همراهی حروف ناصبه با فعل مضارع نیاز داریم تا بتوانیم چنین مفهومی را به مخاطب برسانیم. کاربرد هر یک از حروف ناصبه و تاثیر آن بر معنا و مفهوم جمله متفاوت است که در ادامه می‌توانید با آنها آشنا شوید.
انواع حروف ناصبه
تعداد حروف ناصبه در زبان عربی قابل توجه است. ما در این نوشته قصد داریم پرکاربردترین آنها که شامل «أن، لن، کَیْ، حتی و لِ» می‌شود بررسی کنیم.
حرف ناصبه أن
با استفاده از حرف ناصبه أن می‌توان بیشترین افعال مضارع منصوب را ساخت. نام دیگر آن «أن مصدریه» است. از آنجایی که تعداد حرف اضافه شبیه به أن در زبان عربی زیاد است باید به تقدم و تاخر حضور آن در جملات عربی توجه کنیم. در کنار آن، می‌توان با در نظر داشتن موارد زیر درباره نوع آن تصمیم گرفت.
- برای جمله‌های خبری که می‌خواهند اطلاعاتی را به مخاطب برسانند باید از حرف «إنَّ» در ابتدای جملات استفاده کنیم.
- هرگاه دیدیم که حرف «ن» انتهای این حروف دارای تشدید باشد باید بعد از آن اسم استفاده کنیم چرا که از حروف مشبه بالفعل به حساب می‌آید.
- در صورتی که جمله دارای فعل با معنی امید، آرزو، نگرانی و تقاضا باشد می‌توانیم از فرمول أن + فعل مضارع استفاده کنیم.
برای درک بهتر کاربرد این حروف بهتر است به مثال‌های زیر توجه کنید.
إِنَّ تِلمیذاً نَشیطاً ناجِحٌ.
همانا دانش‌آموز کوشا موفق است.
(إنَّ به عنوان تاکید در ابتدای جمله آمده است.)
أَطلُبُ مِنکم أن تَرجَعوا إلی بیوتِکُم.
از شما می‌خواهم که به خانه‌هایتان برگردید.
(در این مثال به خاطر حضور فعل طلب از فرمول أن + فعل مضارع استفاده شده است.)
حرف ناصبه لن
لن علاوه بر ظاهر فعل مضارع بر معنای آن نیز تاثیر می‌گذارد. با آمدن لن بر سر فعل مضارع، آن را منصوب می‌کند و معنایش را به فعل مستقبل منفی تغییر می‌دهد. به همین خاطر زمانی که بخواهیم افعال مضارعی که با آمدن س و سوف معنای مستقبل گرفته‌اند را منفی کنیم، باید به سراغ حرف ناصبه لن بیاییم. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.
سَوْفَ تَرجَعینَ إلی البَیتِ.
تو به خانه بازخواهی گشت.
(در این مثال فعل مضارع با آمدن حرف اضافه سوف به فعل مستقبل تبدیل شده است.)
لَنْ تَرجَعي إلی البیتِ.
تو به خانه باز نخواهی گشت.
(در این مثال با استفاده از حرف ناصبه لن توانستیم معنای فعل جمله را به مستقبل منفی تغییر بدهیم.)
در برخی مواقع ممکن است از حرف ناصبه لن همراه با حرف ناصبه‌ای دیگر در جمله استفاده شود. در چنین صورتی فعل همراه با لن دیگر معنی آینده منفی نمی‌دهد. بلکه باید آن را به صورت مضارع التزامی ترجمه کنیم.به مثال زیر توجه کنید.
لَن أطلُبَ مِنکُمْ أن تَرجَعوا إلی بُیوتِکم.
از شما نمی‌خواهم که به خانه‌هایتان بازگردید.
(در این مثال به خاطر همراه شدن حرف ناصبه لن با أن، فعل طلب را به صورت مضارع التزامی ترجمه کرده‌ایم.)
حرف ناصبه کَیْ
از حرف ناصبه کیْ زمانی استفاده می‌کنیم که بخواهیم در جمله دلیل انجام گرفتن کاری را توضیح بدهیم. به همین خاطر ممکن است گاهی این حرف را همراه با حرف جر «لِ» ببینم. به جز این، تاثیر آن در منصوب کردن فعل مضارع همانند سایر ناصبه است و تفاوتی با آنها ندارد. برای درک بهتر به مثال زیر توجه کنید.
سَألَ الصدیقَ لِکَیْ یَعرِفَ المَکانِه.
از آن دوست سوال کرد تا که جایگاهش را بشناسد.
(در این مثال با استفاده از کلمه «لِکَیْ» دلیل سوال پرسیدن نشان داده شده است.
حرف ناصبه حتی
هرگاه بخواهیم مفهوم «تا اینکه» یا «تا وقتی که» را در جملات عربی برسانیم می‌توانیم از حرف ناصبه حتی استفاده کنیم. از سوی دیگر، ممکن است در برخی از جمله‌های عربی با آمدن حتی فعل مضارع معنی مستقبل پیدا کند. برای درک بهتر به مثال زیر توجه کنید.
ذاكِرْ حَتّى تنْجَحَ.
مرور کن تا اینکه موفق شوی.
إسأَلْ حتّی تَعرِفَ المَعنی.
بپرس تا اینکه معنی را بفهمی.
حرف ناصبه لِ
برخلاف حروف ناصبه‌ای که با آنها آشنا شدیم، حرف ناصبه لِ جدای از فعل مضارع عربی نیست و همواره متصل و چسبیده به آن در جمله ظاهر می‌شود. بهترین راه تشخیص، توجه به انتهای فعل مضارع است. مهم‌ترین کاربرد آن نشان دادن دلیل و علت انجام گرفتن کاری در جمله است. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.
أدرُسُ النَحوْ لِأتقِنَ اللُغةَ العَرَبیةَ.
نحو می‌خوانم تا به زبان عربی مسلط شوم.
أرجعُ لِآخُذَ حقیبتي.
برگشتم تا کیفم را پس بگیرم.
از میان حروف ناصبه دو حرف «لِ» و «حتّی» جزو حروف جر نیز هستند. برای تشخیص درست باید به کلمه‌ای که بعد از آنها آمده توجه کنیم. اگر فعل بود، در دسته حروف نصب قرار می‌گیرند و اگر اسم بود، حرف جر هستند و ترکیب جار و مجروری می‌سازند.
سوالات متدوال درباره فعل مضارع منصوب
در این بخش به برخی از سوالات پر تکرار مربوط به فعل مضارع منصوب در عربی به اختصار پاسخ می‌دهیم.
فعل مضارع منصوب چیست؟
به فعل مضارعی که بعد از حروف ناصبه آمده باشد، فعل مضارع منصوب می‌گویند.
حروف ناصبه چه حروفی هستند؟
حروف ناصبه پیش از فعل مضارع میآیند و اعراب فعل مضارع را از مرفوع به منصوب تغییر میدهند.
تمرین مربوط به فعل مضارع منصوب
برای ارزیابی عملکرد خود در رابطه با «فعل مضارع منصوب در عربی»، می‌توانید از تمرین‌هایی که در ادامه در اختیار شما قرار گرفته است استفاده کنید. تمرین شامل ۵ سؤال است و پس از پاسخ دادن به تمامی پرسش‌ها و ظاهر شدن دکمه «دریافت نتیجه آزمون»، می‌توانید نمره عملکردتان را مشاهده کنید و جواب‌های درست و نادرست را نیز ببینید. پاسخ سؤالات نیز بعد از هر آزمون آمده است.
۱. در کدام گزینه لام از حروف ناصبه محسوب می‌شود؟
الکذب عمل قبیح، لنجنبة
لأتعلَم من أمي درس الحیاة لأنها أعلم منی.
لِنحاول أن نوصل أنفسنا إلی الأهداف العالیة.
تساعد المعلمة تلمیذاتها لِیفمهن الدرس جیدا
۲. کدام گزینه دارای فعل مضارعی است که به صورت مضارع التزامی ترجمه نمی‌شود؟
قرّرنا أن نحترم جیراننا أکثر من قبل
حاول الطلاب کثیرا لیصلوا إلی أهدافهم
الامتحانات تساعد التمیذات لتعلم دروسهن فلیعملنَ ذلک
لا نراجعُ ترجمة الادعیة و الأحادیث لفهمها.
۳. در کدام گزینه فعل مضارع منصوب وجود ندارد؟
فَقُل إنما الغیب للّه فانتظروا إني معکم من المنتظرین.
قُلتً لصدیقي علیک أن لاتکسلي في أداء واجباتک الدراسیة
توجد في الصحراء النباتات ذات الأوراق القلیلة لکی لا تفقد الماء بالتبخر
إن القرآن یأمر المسلمین ألا یسّبوا معبودات المنافقن و المشرکین.
۴. در کدام گزینه فعل مضارع منصوب وجود دارد؟
هذا الأمر صعب، لِیساعدک أصدقائک
أمرت الأم بناتها أن لایکسلنَ في اعمالهن
في البحار و التراب عجائب کثیرة لتُنبُه الناس
إن تعریفو حلاوة عاقبة الحق تصبروا علی مرارته
۵. در کدام گزینه اعراب فعل مضارع اشتباه است؟
إن یَسر الانسان علی الصراط المستقیم فلن یخسر ابدا
إن تُعلن المدرسة موعد الامتحانات یسع التلامیذ سعیا کثیرا
من ینسی الله في لحظات حیاته فلا تیقدّم في أمور الدنیا
إن تستمعوا الکلام الحق و تعلموا به في حیاتکم یفتح الله أبواب رحمته علیکم
جمع‌بندی
در این نوشته از مجله فرادرس درباره فعل مضارع منصوب در عربی مطالبی آموختیم. فهمیدیم که این نوع فعل از ترکیب فعل مضارع و حروف ناصبه ساخته می‌شود. با استفاده از این نوع فعل می‌توانیم جمله‌هایی با معنی مرکب بسازیم. نحوه تاثیر حروف ناصبه بر فعل مضارع این‌گونه است که باعث می‌شود انتهای صیغه‌های مفرد علامت نصب بگیرند و نون عوض رفع صیغه‌های جمع حذف شوند. پرکاربردترین حروف ناصبه در زبان عربی عبارتند از «أن، لن، کَیْ، حتی و لِ».
