فرادرسضمایر متصل در عربی چیست؟ – توضیح به زبان ساده
ضمایر متصل در عربی همان مبحثی است که می‌تواند یادگیری بخش ضمایر عربی را پیچیده و دشوار کند. همراهی این ضمیرها با فعل عربی و اسم عربی، بایدها و نبایدهایی دارد که باید هنگام مواجهه با آنها و یا در مواقع استفاده، دقت زیادی به کار ببریم. در این نوشته قصد داریم این قسمت از ضمایر عربی را به صورت جزئی و همراه با مثال مورد بررسی قرار دهیم. در انتهای متن نیز تمرین‌هایی قرار دارد که می‌توانیم با استفاده از آنها میزان یادگیری‌مان از مبحث ضمایر متصل عربی را محک بزنیم.
نقش ضمایر متصل عربی در جمله
در هر زبانی، از ضمیر برای جلوگیری از تکرار اسم در جملات استفاده می‌شود. بر اساس همین تعریف، ما زمانی باید به سراغ ضمیر برویم که اسم یا مرجع ضمیر را پیش از آن به کار برده باشیم. در زبان عربی ضمیرها ۱۴ صیغه دارند که شامل جنسیت (مذکر و مونث)، تعداد (مفرد، مثنی و جمع) و همچنین غائب یا مخاطب بودن این ضمایر می‌شود. در کنار این صیغه‌های عربی باید به خاطر بسپاریم که ما در این زبان با دو نوع ضمیر سر و کار داریم. ضمایر منفصل عربی و ضمایر متصل عربی.
همان‌طور که از اسمش پیداست، ضمایر منفصل، ضمایری هستند که به صورت جداگانه از سایر کلمات و با هویتی مستقل در جمله ظاهر می‌شوند. ضمایر منفصل میتوانند به عنوان مبتدا در جملات اسمیه یا مفعول‌به در جملات فعلیه به کار بروند. برای درک بهتر این ضمایر به مثال‌های زیر توجه کنید.
هُما یُحِّبانِ المُوسیقيْ و الرَّقْصْ.
آنها موسیقی و رقص را دوست دارند.
(«هما» در این جمله، ضمیر منفصل مرفوعی در جایگاه مبتدا و محلا مرفوع قرار گرفته است.)
نَحنُ في مَرکَزِ التَسَوُّقْ.
ما در مرکز خرید هستیم.
(در این جمله نیز از «نحن»، به عنوان ضمیر متکلم مع‌الغیر در جایگاه مبتدا و محلا مرفوع استفاده شده‌است.)
هُمْ یَحتاجُونَ إِلَی المَزیدِ مِنَ التَمرینْ.
آنها به تمرین بیشتری نیاز دارند.
(در این جمله علاوه بر هم که ضمیر منفصل مرفوعی هست، ضمیر دیگری نیز وجود دارد و آن «واو» چسبیده به فعل است که در این نوشته آن را بررسی خواهیم کرد.)
اگرچه تا به این جای توضیحات واضح است و پیچیدگی در آن مشاهده نمی‌شود اما وقتی به سراغ صیغه‌های مختلف ضمیر برویم، باب تازه‌ای در زمینه لزوم استفاده درست و تشخیض این ضمایر در جملات عربی باز می‌شود.
در مقابل، ضمایر متصل، به ضمیرهایی گفته می‌شود که همراه فعل و اسم و حرف می‌آیند و محدودیتی در این همراهی ندارند. از این رو میتوانند نقش‌های متفاوتی در جمله بازی کنند. در ادامه، ضمایر متصل عربی را با جزئیات بیشتر و مثال بررسی می‌کنیم.
انواع ضمایر متصل در عربی
مبحث ضمایر متصل در عربی دقیقا همان نقطه‌ای است که می‌تواند یادگیری مبحث ضمایر را مشکل کند. چرا که این نوع از ضمایر با نوع منفصل آن شباهت‌هایی دارد که ممکن است موجب اشتباه شود.
پیش از هر چیز باید اشاره کنیم که از ضمایر متصل به عنوان ضمایر مفعولی نیز یاد می‌شود. چون میتوانند به فعل بچسبند و نقش مفعول‌به و محلا منصوب را بازی کنند. اما قبل از پرداختن به آن باید ضمایر متصل مرفوعی را در جملات شناسایی کنیم.
ضمیر متصل مرفوعی
این نوع از ضمایر متصل در جملاتی که فعل حضور دارند به چشم می‌خورند. به عبارت دیگر مهم نیست که جمله اسمیه عربی باشد یا فعلیه، همین که در جملات فعل باشد می‌توانیم به دنبال ضمایر متصل مرفوعی بگردیم.
بر اساس توضیحات بالا می‌توانیم نتیجه بگیریم که حضور ضمایر متصل مرفوعی در جملات عربی، ارتباط مستقیمی با صرف فعل در عربی دارد. از این رو برای شناسایی آنها باید از جدول افعال در دو زمان ماضی و مضارع که در ادامه نوشته شده، کمک بگیریم.
| جدول شناسایی ضمیر متصل مرفوعی برای فعل ماضی | |
| صیغه | فعل |
| للغائب - مفرد مذکر | کتب (مستتر هو) |
| للغائبَینِ - مثنی مذکر | کتبا |
| للغائبینَ - جمع مذکر | کتبوا |
| للغائبة - مفرد مونث | کتبتْ (مستتر هی) |
| للغائبتینِ - مثنی مونث | کتبتا |
| للغائبات - جمع مونث | کتبنَ |
| للمخاطب - مفرد مذکر | کتبتَ |
| للمخاطبینِ - مثنی مذکر | کتبتما |
| للمخاطبین - جمع مذکر | کتبتم |
| للمخاطبة - مفرد مونث | کتبتِ |
| للمخاطبتینِ - مثنی مونث | کتبتما |
| للمخاطبات - جمع مونث | کتبتنَّ |
| للمتکلم‌الوحده - مفرد | کتبتُ |
| للمتکلم مع‌الغیر - جمع | کتبنا |
در این جدول، ضمایر متصل مرفوعی با رنگ قرمز نشان داده شده‌است. از این رو می‌توانیم ضمایر متصل مرفوعی را به عنوان ضمایر متصل به فعل نیز شناسایی کنیم. نقش این ضمایر در جمله عموما فاعل و محلا مرفوع است. در صیغه‌های یک و چهار (للغائب و للغائبة) به دلیل آنکه ضمیری با فعل همراه نشده، فاعل آنها به صورت مستتر در فعل حضور دارد. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.
أَنْتُمْ کَتَبوا عَلی اللَّوْحَةْ.
شما روی تخته می‌نویسید.
(در این مثال دو نوع ضمیر وجود دارد. اولی، أنتم، ضمیر منفصل مرفوعی است که نقش مبتدا و محلا مرفوع دارد. دومی، واو موجود در فعل کتبوا است. این واو نقش فاعل را برای فعل دارد.)
هُنَّ ذَهَبنَ إِلَی اللجامِعَةْ.
آنها به دانشگاه رفتند.
(در این جمله نیز «ن» موجود در فعل ذهبنَ به عنوان ضمیر متصل مرفوعی نقش فاعل و محلا مرفوع را دارد.)
نکته: باید توجه داشت که ضمیر منفصل قبل از فعل هرگز نقش فاعل را نمی‌پذیرد. چرا که در زبان عربی فعل هیچ‌وقت قبل از فاعل در جمله ظاهر نمی‌شود.
در ادامه به جدول ضمایر متصل مرفوعی مخصوص به فعل مضارع توجه کنید.
| جدول ضمایر متصل مرفوعی فعل مضارع | |
| صیغه | فعل |
| للغائب - مفرد مذکر | یکتبُ (هو مستتر) |
| للغائبَینِ - مثنی مذکر | یکتبان |
| للغائبینَ - جمع مذکر | یکتبون |
| للغائبة - مفرد مونث | تکتبُ (هی مستتر) |
| للغائبتینِ - مثنی مونث | تکتبان |
| للغائبات - جمع مونث | یکتبنَ |
| للمخاطب - مفرد مذکر | تکتبُ (أنتَ مستتر) |
| للمخاطبینِ - مثنی مذکر | تکتبان |
| للمخاطبین - جمع مذکر | تکتبون |
| للمخاطبة - مفرد مونث | تکتبین |
| للمخاطبتینِ - مثنی مونث | تکتبان |
| للمخاطبات - جمع مونث | تکتبنَ |
| للمتکلم‌الوحده - مفرد | أکتبُ (أنا مستتر) |
| للمتکلم مع‌الغیر - جمع | نکتبُ (نحن مستتر) |
در این جدول نیز ضمایر «ا - واو - ي - ن» در نقش فاعل، ضمیر متصل و محلا مرفوع برای فعل مضارع ظاهر شده‌اند. صیغه‌های ۱، ۴، ۷، ۱۳ و ۱۴ از جمله صیغه‌هایی هستند که فاعل برای آنها به صورت مستتر شناسایی می‌شود. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.
التِلمیذاتُ یَخْرَجنَ و التَّلامیذُ یَخرُجونْ.
دانش‌آموزان دختر و دانش‌آموزان پسر خارج شدند.
(در این مثال هر دو کلمه التلمیذات و التلامیذ در ابتدای جمله ذکر شده‌اند. در نتیجه مبتدا و مرفوع هستند. اما فاعل برای فعل یخرجنَ ضمیر «ن» متصل به فعل است و برای تخرجون ضمیر «واو» فاعل محسوب می‌شود.)
هُوَ یُمارسُ دُروسَهِ في البَیتِ.
او درس‌هایش را در خانه می‌خواند.
(در این مثال هو، مبتدا و محلا مرفوع است و فاعل فعل یمارسُ، هو مستتر در فعل و محلا مرفوع است. هو در ابتدای جمله نمی‌تواند فاعل باشد، چرا که فاعل هیچ‌وقت قبل از فعل نمی‌آید.)
فاطِمةُ و زَیْنَبُ تَغسِلانِ الملابِسَ.
فاطمه و زینب لباس‌ها را می‌شویند.
(فاطمه و زینب در این جمله هر دو مبتدا و مرفوع به اعراب ظاهری هستند. فاعل در فعل تغسلان، ضمیر الف متصل به فعل و محلا مرفوع است.)
ضمیر متصل منصوبی/مجروری
در کنار ضمایر متصل مرفوعی باید از یک سری ضمیر که قابلیت همراهی به اسم و فعل و حرف دارند یاد کنیم. این ضمایر متصل، برای چسبیدن به کلمات محدودیتی ندارند. تنها در صورتی که بخواهند به فعل بچسبند، باید قبل از آنها از یک نون با عنوان «نون وقایه» استفاده کرد. در ادامه به برخی از مثال‌های فعل با نون وقایه توجه کنید.
هَلْ یُمکِنُني المَشْيْ مَعَکْ؟
آیا امکانش هست با شما راه بروم؟
(در این مثال نون وقایه با رنگ قرمز مشخص شده‌است.)
المُعَلِّمَةُ تُعَلِّمُني هَذا الدَّرسَ.
معلم این درس را به من آموخت.
(در این مثال نیز نون وقایه میان فعل تُعلِّم و ضمیر متصل ي قرار گرفته است.)
به طور کلی، ضمایر متصل منصوبی و مجروری هیچ محدودیتی در همراهی با فعل، اسم و حرف ندارند. در مثال‌های بالا که به فعل چسبیده‌اند نقش مفعول و محلا منصوب را پیدا کرده‌اند. اگر به اسم بچسبند، مضاف‌الیه عربی و محلا مجرور می‌شوند و در صورتی که به حروف جر بچسبند، ترکیب جار مجرور با اعراب محلا مجرور می‌سازند. برای درک و شناخت بهتر این ضمایر بهتر این است که به جدول صیغه‌های مختلف آن که در ادامه نوشته شده، توجه کنید.
| جدول ضمایر متصل منصوبی/مجروری غایب | |
| صیغه | ضمیر |
| للغائب - مفرد مذکر | ه - ه |
| للغائبَینِ - مثنی مذکر | هما |
| للغائبینَ - جمع مذکر | هم |
| للغائبة - مفرد مونث | ها |
| للغائبتینِ - مثنی مونث | هما |
| للغائبات - جمع مونث | هنَّ |
برای درک بهتر این ضمایر بهتر است به مثال‌های زیر توجه کنید.
إِشتَرَیتُ الکِتابَ.
کتاب را خریدم.
إِشتَریتُهُ.
آن را خریدم.
(همان‌طور که در این مثال مشخص است می‌توانیم به جای یک اسم در زبان عربی از یک ضمیر متصل در جایگاه مفعول‌به استفاده کنیم.)
سَألَهُمْ عَنِ الجامِعَةْ.
از آنها درباره دانشگاه پرسید.
در این مثال، هم، ضمیر متصلی به فعل است که نقش مفعول را بازی می‌کند.
در ادامه به بررسی ضمایر متصل منصوبی و مجروری می‌پردازیم که نماینده صیغه‌های مخاطب هستند. به جدول زیر توجه کنید.
| جدول ضمایر متصل منصوبی/مجروری مخاطب | |
| صیغه | ضمیر |
| للمخاطب - مفرد مذکر | کَ |
| للمخاطبینِ - مثنی مذکر | کما |
| للمخاطبین - جمع مذکر | کم |
| للمخاطبة - مفرد مونث | کِ |
| للمخاطبتینِ - مثنی مونث | کما |
| للمخاطبات - جمع مونث | کنَّ |
برای درک بهتر این ضمایر به مثال‌های زیر توجه کنید.
بَیتُکُمْ جدیدٌ.
خانه شما جدید است.
(در این مثال ضمیر متصل به مبتدا که اسم است چسبیده و مضاف‌الیه و محلا مجرور واقع شده است.)
سَمِعتُ أَنَّکَ في دِمَشْقْ.
شنیدم که در دمشق هستی.
(در این مثال ضمیر متصل به حروف مشبه بالفعل چسبیده و نقش اسم آن و محلا منصوب را بازی می‌کند.)
نکته: هرگاه یکی از ضمایر متصل منصوبی/ مجروری بخواهد به اسمی اضافه شود که انتهایش «ة» باشد، آن ة تبدیل به حرف «ت» می‌شود و سپس ضمیر به اسم اضافه می‌گردد. مانند مثال زیر:
معلمة + ي = معلمتي (معلم من)
معلمة + کنَّ = معلمتکنَّ (معلم شما)
اما اضافه شدن این ضمایر به اسم‌ها نکات مختلفی دارد که باید هنگام استفاده از ضمایر متصل به این نکات توجه داشته باشیم. به عنوان مثال، هرگاه ضمیر متصل منصوبی/مجروری بخواهد به اسمی اضافه شود که نشانه جمع مذکر یا مثنی دارد، ابتدا «ن» نشانه جمع در انتهای کلمه را حذف و سپس ضمیر را مستقیما به آن اضافه می‌کنیم. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.
معلمتان + کِ = معلمتاکِ
معلمون + کم = معلموکم
برای صیغه‌های عربی متکلم در حالت جمع و مفرد نیز ضمایر متصل منصوبی/ مجروری مخصوص وجود دارد که در جدول زیر نوشته شده‌است.
| جدول ضمایر متصل منصوبی/مجروری صیغه‌های متکلم | |
| صیغه | ضمیر |
| متکلم‌الوحده | ي |
| متکلم مع‌الغیر | نا |
نکته مهمی که هنگام استفاده از ضمیر متصل متکلم‌الوحده باید به یاد داشته باشیم این است که هرگاه «ي» به یک اسمی اضافه شود که حرف انتهایی آن «ا، واو، ي ، يَ» باشد آن ضمیر تبدیل به «يَّ» می‌شود. برای فهم بهتر این نکته به مثال‌های زیر توجه کنید.
معلمون + ي = معلمويَّ
معلمین + ي = معلميَّ
معلمان + ي = معلمايَّ
قضایا + ي = قضایايَّ
مقاهي + ي = مقاهيَّ
نکته: هرگاه بخواهیم ترکیبی از مِن، حرف جر و ي بسازیم، حرف انتهای حرف جر مشدد می‌شود. مانند مثال زیر:
من + ي= منِّي
هَذا مِنِّي.
این مال من است.
همچنین با توجه به نکته مربوط به اتصال ضمایر متصل به فعل، هرگاه ضمیر متصل متکلم وحده بخواهد به یک فعل اضافه شود، ترکیب «ني» می‌سازد. به مثال زیر توجه کنید.
أَلا تَعرِفُني؟
آیا مرا نمی‌شناسی؟
(در این مثال ضمیر متصل به فعل چسبیده، اما برای سهولت در تلفظ پیش از ضمیر از نون وقایه استفاده شده‌است.)
برای افعال ماضی صیغه للغائبین (جمع مذکر غايب) هرگاه یک ضمیر متصل بخواهد فعل را همراهی کند، الف انتهای فعل حذف شده و ضمیر مستقیما به آن اضافه می‌شود. مانند مثال زیر:
شَرِبوا العَصیرَ.
آب میوه را نوشیدند.
شربوا + ه = شربوهُ
آن را نوشیدند.
نکته مهم دیگری که هنگام استفاده از این ضمایر باید در نظر داشت این است که «هرگاه یک ضمیر متصل به اسم اضافه شود، آن را معرفه می‌کند.» در نتیجه اگر اسم مضاف «ال» داشته باشد، هنگام همراهی با ضمیر متصل، الف و لام نشانه معرفه‌اش حذف می‌شود. برای درک بهتر به مثال زیر توجه کنید.
تلامیذ الصف + نا = تلامیذ صفنا
طعام الضیوف + کم = طعام ضیوفکم
سوالات متدوال درباره ضمایر متصل در عربی
در این بخش به برخی از سوالا پر تکرار مربوط به مبحث ضمایر متصل در عربی به طور خلاصه پاسخ می‌دهیم.
ضمایر متصل چه نوعی ضمایری هستند؟
به آن دسته از ضمایر که با چسبیدن به فعل، اسم و حرف، جانشین اسم می‌شوند ضمایر متصل عربی می‌گویند.
ضمیر متصل چه فرقی با ضمیر منفصل دارد؟
ضمایر متصل میتوانند هر سه نقش اعرابی مرفوع، منصوب و مجرور را به دست بیاورند. اما ضمایر منفصل تنها میتوانند دو نقش اعرابی مرفوع و منصوب را داشته باشند.
تمرین ضمایر متصل در عربی
برای ارزیابی عملکرد خود در رابطه با «ضمایر متصل در عربی»، می‌توانید از تمرین‌هایی که در ادامه در اختیار شما قرار گرفته است استفاده کنید. این تمرین شامل ۱۰ سوال است. بهتر است برای تمرین بهتر پاسخ هر سوال را به صورت تشریحی روی کاغذ بنویسید و سپس پاسخ آن را با آنچه که در بخش «جواب» آمده مقایسه کنید و در صورت غلط بودن، آن را تصحیح کنید.
- کلمات انتهایی هر جمله را با توجه به مثال، به ضمیر متصل مناسب تبدیل کرده و جمله را بازنویسی کنید.
ذهب إلی الصدیق.
ذهب إلیه.
سوال۱: راح إلی العاصمة.
جواب: راح إلیها.
سوال۲: کتب للصدیق رسالةً.
جواب: کتب له رسالةً.
سوال۳:وصلت القطارات إلی المحطة.
جواب: وصلتها إلی المحطة.
سوال۴: قلتُ ذلک للطالبات.
جواب: قلتُ ذلک لهنَّ.
سوال۵: باب البیت ـ (ه)
جواب: باب بیته
سوال۶: رئیس الحکومة - (کم)
جواب: رئيس حکوکتم.
سوال۷: رحلات الصدیقات ـ(کنَّ)
جواب: رحلات صدیقاتکنَّ.
سوال۸: زبارة الأم. (ها)
جواب: زیارة أمها.
سوال۹: ذهبوا إلی آصدقائهم.
جواب: ذهبوا إلیهم.
سوال۱۰: وصل الوفد إلی المطار.
جواب: وصله إلی المطار.
جمع‌بندی
در این نوشته ضمایر متصل عربی را بررسی کردیم. فهمیدیم که این نوع از ضمایر علاوه بر دو نقش اعرابی مرفوعی و منصوبی، برخلاف ضمایر منفصل، نقش اعرابی مجروری را نیز می‌پذیرند. به این ترتیب که می‌توانیم با اضافه کردن آنها به اسمی دیگر یا به حروف جر به آنها نقش مضاف‌الیه یا مجرور به حرف جر بدهیم. نکته مشترک همه ضمایر در عربی این است که هر نقشی بپذیرند در هر حالتی اعراب محلی خواهند داشت. چرا که ضمایر از حروف مبنی هستند و اعراب‌شان تغییر نمی‌کند.
