فرادرستشخیص فعل امر در عربی – به زبان ساده + مثال و تمرین
برای تشخیص فعل امر در عربی دو راه وجود دارد. اولین راه توجه به معنی فعل و دومین راه، دقت کردن بر ساختار امری فعل است. یاد گرفتن چنین مبحثی به ما کمک می‌کند تا یک فعل امر عربی را با فعل نهی عربی یا فعل نفی عربی اشتباه نگیریم و آن را به شکل صحیح ترجمه کنیم. در این نوشته از مجله فرادرس قصد داریم راه‌های تشخیص فعل امر را همراه با مثال و ترجمه آن بررسی کنیم. ابتدا با نحوه ساخت فعل امر آشنا می‌شویم و بعد از آن به سراغ تفاوت‌های آن با سایر افعال مشابه عربی می‌رویم. با استفاده از تمرین‌های پایانی متن نیز می‌توانیم بفهمیم که چه میزان از این مطلب را درک کرده و فهمیده‌ایم.
راه‌های تشخیص فعل امر در عربی
پیش از هر توضیحی برای آمادگی ذهن بهتر است به مثال‌های زیر توجه کنید.
اُكتبْ الدرسَ يا كريم.
کریم درس را بنویس.
أطعِمْ الفقيرَ و المسكين.
به فقیر و بیچاره غذا بده.
رتّبْ حُجْرتُك ثم شاهدْ التلفاز.
اتاقت را مرتب کن و بعدش تلویزیون تماشا کن.
كُنْ مُهذًبًا مع الكبير.
با بزرگ‌ترها گشاده‌رو باش.
أُخْرُجْ من الصف بنظام.
با نظم و ترتیب از کلاس خارج شوید.
اشرب الماء البارد.
آب سرد را بنوش.
نقطه اشتراک تمامی جملات بالا در این است که انجام گرفتن کاری را از مخاطب درخواست کرده است. هرگاه بخواهیم انجام گرفتن کاری را از یک فرد یا افرادی طلب کنیم، باید جمله‌ای را به کار ببریم که در آن فعل امر به کار رفته باشد. به عبارتی دیگر، فعل امر فعلی است که طلب انجام گرفتن کاری را از سوی گوینده جمله نشان می‌دهد.
بر همین اساس می‌توانیم بگوییم که افعال «اكتبْ – أطعِمْ – رتّبْ – شاهد – كُنْ – أُخرجْ - اشرب» همگی «فعل امر عربی» هستند. بهترین راه برای تشخیص فعل امر در عربی این است که با فرمول و نحوه ساخت آن آشنا شویم. به این ترتیب می‌توانیم به راحتی آن را از سایر افعال مشابه جدا و به درستی ترجمه کنیم. از آنجا که برای ساختن این فعل باید از فعل مضارع استفاده کنیم، ابتدا با این فعل و نحوه صرف ۱۴ صیغه آن آشنا می‌شویم و بعد از آن به سراغ ساخت فعل امر خواهیم رفت.
تشخیص فعل امر در ثلاثی مجرد
از فعل مضارع برای صحبت درباره کارهایی استفاده میشود که در زمان حال یا آینده نزدیک رخ می‌دهد. به این ترتیب می‌توانیم نشان دهیم که در این دو زمان مشغول انجام چه کاری هستیم. ساختن چنین فعلی در زبان عربی نیازمند آن است تا با وزن‌های صرف فعل مضارع آشنایی داشته باشیم. بعد از این آشنایی، نوبت به صرف فعل می‌رسید. برای این کار باید سه حرف اصلی فعل یا ریشه آن را به وزن‌های صرف فعل مضارع وارد کنیم.
در ادامه جدولی را می‌بینید که در آن وزن‌های صرف فعل مضارع در ۱۴ صیغه غائب و مخاطب به کار رفته است. نکته‌ای که باید به آن توجه داشته باشیم این است که این وزن‌ها مختص فعل‌های ثلاثی مجرد در عربی است. برای صرف فعل امر ثلاثی مزید از فرمول دیگری استفاده می‌کنیم که در ادامه توضیح می‌دهیم.
| جدول وزن صرف ۱۴ صیغه غائب و مخاطب فعل مضارع عربی | |
| صیغه | وزن |
| الغائب | یَفعَلُ |
| الغائبان | یَفعَلان |
| الغائبون | یَفعَلُون |
| الغائبة | تَفعَلُ |
| الغائبتان | تَفعَلان |
| الغائبات | یَفعَلنَ |
| المخاطب | تَفعَلُ |
| المخاطبان | تَفعَلان |
| المخاطبون | تَفعَلُون |
| المخاطبة | تَفعَلینَ |
| المخاطبتان | تَفعَلان |
| المخاطبات | تَفعَلنَ |
| متکلم | أَفعَلُ |
| متکلمون | نَفعَلُ |
بر اساس آنچه که در جدول آمده، بارزترین نشانه اینکه یک فعل مضارع است، حضور «ی» و «ت» در ابتدای صیغههای آن است. در دو صیغه متکلم و متکلمون از «أ» و «ن» استفاده شده است. به این ترتیب می‌توانیم بگوییم که یکی از ویژگی‌های فعل مضارع حضور حروف «أتین» در ابتدای صیغههای غائب و مخاطب آن است.
مرفوع بودن فعل مضارع نیز به دو شکل نشان داده میشود. شکل اول مربوط به صیغههای مفرد است که به شکل «ضمه» در انتهای افعال نشان داده میشود. در شکل دوم از یک «ن» در انتهای صیغههای مثنی و جمع استفاده شده است که به آن «نون عوض رفع» می‌گویند. یعنی حرف «ن» به نمایندگی از حرکت ضمه در انتهای صیغههای مثنی و جمع حاضر شده است.
صیغه «المخاطبة» یعنی مفرد مونث مخاطب، تنها صیغه مفردی است که انتهای آن «نون عوض رفع» گرفته است. همچنین باید توجه داشت که «ن» انتهای دو صیغه الغائبات و المخاطبات ضمیر هستند. از این هنگام ساخت افعال منصوب و مجزوم نمی‌توانیم با آنها دست بزنیم. چرا که دو صیغه جمع مونث غائب و جمع مونث مخاطب هر دو از صیغههای مبنی فعل مضارع هستند و «محلا مرفوع» به حساب می‌آیند.
برای به دست آوردن فعل مضارع باید ریشه فعل را به وزن مضارع ببریم. به این ترتیب که باید سه حرف اصلی فعل را با فاء الفعل، عین‌الفعل و لام‌الفعل جایگزین کنیم. برای فهم بهتر می‌توانید به کادر زیر که نحوه جا‌ی‌گذاری ریشه فعل در وزن را نشان داده توجه کنید.
کتب --ُ- ← یَفعُلُ ← یَ ف عُ لُ ← یَ ک تُ بُ ← یکتُبُ
در جدول زیر شکل صرف شده فعل مضارع از ریشه کتب در ۱۴ صیغه غائب و مخاطب آمده که می‌توانید آن را همراه با معنی فعل مشاهده کنید. برای ساخت این فعل از مصدر «ذهاب» توانستیم سه حرف «ذ ه ب» را استخراج و آن را به وزن‌های صرف فعل مضارع وارد کنیم.
| جدول صرف ۱۴ صیغه فعل مضارع از ریشه ذهب | |
| فعل مضارع | معنی |
| یَذهَبُ | می‌رود |
| یَذهَبان | می‌روند |
| یَذهَبُون | می‌روند |
| تَذهَبُ | می‌رود |
| تَذهَبان | می‌روند |
| یَذهَبنَ | می‌روند |
| تَذهَبُ | می‌روی |
| تَذهَبان | می‌روید |
| تَذهَبُون | می‌روید |
| تَذهَبینَ | می‌روی |
| تَذهَبان | می‌روید |
| تَذهَبنَ | می‌روید |
| أذهَبُ | می‌روم |
| نَذهَبُ | می‌رویم |
در ادامه جملاتی را می‌خوانید در آن نمونه‌های مختلف از فعل مضارع مرفوع به کار رفته است.
يتعلمُ كريمٌ الفروسية.
کریم سوارکاری یاد می‌گیرد.
تتكلّمُ زينبُ مع أبيها.
زینب با پدرش صحبت می‌کند.
الأطباءُ يستعدُّون لإجراءِ العمليةِ.
دکترها برای انجام عمل آماده میشود.
ترسمُ ندى وردة.
ندا گلی را نقاشی می‌کند.
أتحدّثُ خمسَ لُغات.
من به پنج زبان صحبت می‌کنم.
مراحل ساخت فعل امر عربی
ساختن فعل امر از ۱۴ صیغه غائب و مخاطب فعل مضارع امکان‌پذیر است اما شرایط ساخت آنها با یکدیگر متفاوت است. یعنی برای ساخت شش صیغه غائب از یک روش استفاده میشود که با روش ساخت فعل امر از صیغههای مخاطب متفاوت است.
عموما زمانی که حرف از ساخت فعل امر در زبان عربی میشود، منظور همان فعل‌هایی است که از شش صیغه مخاطب مضارع به دست می‌آید. برای رسیدن به این فعل امر باید مراحلی را که در ادامه می‌خوانید به ترتیب پشت سر بگذاریم. این مراحل عبارتند از:
- حرف «ت» ابتدای فعل مضارع را حذف می‌کنیم.
- یک «ا» به ابتدای آن و به جای حرف «ت» می‌گذاریم.
- با توجه به حرکت عین‌الفعل باید به الف ابتدای فعل امر حرکت ضمه با کسره بدهیم. (الف ابتدای فعل امر هیچ‌گاه فتحه نمی‌پذیرد.)
- انتهای صیغههای مفرد را مجزوم کرده و ضمه آخر آن را به ساکن تبدیل می‌کنیم.
- انتهای صیغههای مثنی و جمع با حذف نون عوض رفع مجزوم میشود.
در کادر زیر می‌توانید مراحل بالا را به ترتیب و به صورت تصویری مشاهده کنید.
تَفعَلُ ← تَ فْ عَ لُ ← فْ عَ لُ ← إِ ف عَ لْ ← إفعَلْ
تَفعَلان ← تَ فْ عَ ل ا ن ← فْ عَ ل ا ن ← إِ فْ عَ ل ا ← إفعَلا
در جدول زیر می‌توانید نحوه صرف فعل امر از شش صیغه مخاطب «ذهب» را مشاهده کنید.
| جدول صرف فعل امر شش صیغه مخاطب ذهب | |
| فعل | معنی |
| إذهَبْ | برو |
| إذهَبا | بروید |
| إذهَبوا | بروید |
| إذهَبي | برو |
| إذهَبا | بروید |
| إذهَبْنَ | بروید |
با توجه به جدول بالا می‌توانیم بگوییم که برای تشخیص فعل امر در عربی هرگاه با الف ابتدای آن و جزم انتهای آن مواجه شدیم، می‌توانیم با اطمینان بگوییم که آن فعل یک فعل امر است. مهم‌ترین نکته در صرف فعل امر در این است که صیغه مبنی جمع مونث مخاطب مجزوم نمی‌شود. دلیلش این است که نون انتهای صیغه المخاطبات ضمیر است و ضمیر در روند مجزوم شدن حذف نشدنی است.
از شش صیغه غائب فعل مضارع هم می‌توان فعل امر ساخت. برای این کار نیازی نیست تا «ی » ابتدای افعال را حذف کنیم. تنها کاری که باید انجام بدهیم این است که «لام امر» ابتدای صیغه‌ها قرار داده و انتهای فعل را مجزوم کنیم. برای درک بهتر می‌توانید به کادر زیر که نحوه ساخت فعل امر با شش صیغه غايب را نشان داده توجه کنید.
یَفعَلُ یَ فْ عَ لُ لِ يَ ف عَ لْ لِیَفعَلْ
یَفعَلُون ← یَ فْ عَ ل و ن ← لِ یَ فْ عَ ل و ← لِیَفْعَلوا
علاوه بر شش صیغه غائب می‌توانیم از لام امر برای ساخت یک فعل الزام‌آور برای دو صیغه «متکلم» و «متکلمون» نیز استفاده و انتهای آنها را مجزوم کنیم. در جدول زیر می‌توانید فعل امر از شش صیغه غائب و دو صیغه متکلم فعل مضارع را مشاهده کنید. نکته مهم این جدول نحوه ترجمه آن است که باید به آن دقت کنید.
| جدول صرف فعل امر شش صیغه غائب ذهب | |
| فعل | معنی |
| لِیَذهَبْ | باید برود |
| لِیَذهَبا | باید بروند |
| لِیَذهَبُوا | باید بروند |
| لِتَذهَبْ | باید برود |
| لِتَذهَبا | باید بروند |
| لِیَذهَبنَ | باید بروند |
| لِأذهَبْ | باید بروم |
| لِنَذهّبْ | باید برویم |
با توجه به جدول، انتهای تمامی صیغه‌ها به جز صیغه جمع مونث غائب مجزوم شده است. از این رو باید آن را «محلا مجزوم» در نظر بگیریم. برای درک بهتر این نوع از فعل امر می‌توانید به مثال‌هایی که در ادمه آمده و البته نحوه ترجمه آنها توجه کنید.
ليجلسْ كلٌ منكم في مكانه.
هر یک از شما باید سر جای خودش بنشیند.
قالت المعلمة: ليأخذْ كل طالب كتابه.
معلم گفت: هر دانش‌آموزی باید کتابش را بگیرد.
لیَسعوا في كل الطرق.
باید در همه زمینه‌ها تلاش کنند.
لیُشاهدا هذه الحلقة الآن.
باید این قسمت را الان تماشا کنند.
لترمِ هذه الأوراق في المكان المخصص لها.
باید این کاغذها را در مکان مخصوص به خودش بیندازد.
تشخیص فعل امر در ثلاثی مزید
منظور از ثلاثی مزید در عربی آن دسته از فعل‌هایی است که در صیغه یک آنها به غیر از سه حرف اصلی، حروف دیگری نیز وجود داشته باشد. به عبارت دیگر، هرگاه دیدیم که یک فعل در صیغه الغائب خودش، علاوه بر سه حرف اصلی حروف دیگری هم داشته باشد، باید آن را به عنوان یک فعل ثلاثی مزید در نظر بگیریم.
برای ساخت فعل ثلاثی مزید معمولا از «باب‌های عربی» استفاده می‌کنیم. باب‌های عربی اصطلاحا وزن‌های مشخصی هستند که با استفاده از آنها و وارد کردن ریشه‌های افعال، می‌توانیم فعل‌های جدید با معانی متفاوتی بسازیم. پر کاربرد‌ترین باب‌های عربی، هشت نوع است که در ادامه با وزن‌های آنها و چگونگی تشخیص فعل امر در آنها اشنا می‌شویم.
تشخیص فعل امر در باب افعال
با استفاده از باب افعال می‌توانیم فعل‌های لازم را به متعدی تبدیل کنیم. این باب وزن‌های مخصوص به خودش را دارد که در کادر زیر می‌توانید آنها را بخوانید.
أفعَلَ - یُفعِلُ - أفعِلْ - إفعال
ماضی - مضارع - امر - مصدر
أجلَسَ - یُجلِسُ - أجلِسْ - إجلاس
نشاند - می‌نشاند - بنشان - نشاندن
با توجه به این وزن‌ها می‌توانیم ببینیم که فعل در باب افعال بر وزن «أفعِلْ» صرف میشود. با در نظر داشتن این موضوع می‌توانیم به راحتی فعل‌های امر وارد شده به این باب را تشخیص بدهیم. در جدول زیر می‌توانید نحوه صرف فعل امر در باب افعال را مشاهده کنید.
| جدول صرف فعل امر از باب افعال | |
| فعل | معنی |
| لِیُجلِسْ | باید بنشاند |
| لِیُجلِسا | باید بنشانند |
| لِیُجلِسوا | باید بنشانند |
| لِتُجلِسْ | باید بنشاند |
| لِتُجلِسا | باید بنشانند |
| لِیُجلِسْنَ | باید بنشانند |
| أجلِسْ | بنشان |
| أجلِسا | بنشانید |
| أجلِسوا | بنشانید |
| أجلِسي | بنشان |
| أجلِسا | بنشانید |
| أجلِسْنَ | بنشانید |
| لِأُجلِسْ | باید بنشانم |
| لِنُجلِسْ | باید بنشانیم |
تشخیص فعل امر در باب تفعیل
مهم‌ترین کارایی باب تفعیل همانند افعال در این است که می‌توانیم با آن فعل متعدی بسازیم. در ادامه می‌توانید وزن‌های این باب در سه زمان ماضی، مضارع و امر و همچنین مصدر آن را مشاهده کنید. مثال این باب نشان می‌دهد که چگونه می‌توان بر اساس آن فعل با معنای جدید ساخت.
فَعَّلَ - یُفَعِّلُ - فَعِّلْ - تفعیل
ماضی - مضارع - امر - مصدر
سَهَّلَ - یُسَهِّلُ - سَهِّلْ - تسهیل
آسان کرد - آسان می‌کند - آسان کن - آسان کردن
با کمی دقت بر وزن فعل امر یعنی «فَعِّلْ» می‌فهمیم که با حذف «ت » ابتدایی، چون فاءالفعل ساکن نبوده، هیچ حرف دیگه‌ای به آن اضافه نشده و بر همان وزن صرف شده است. برای تشخیص بهتر فعل امر در عربی می‌توانید به جدول صرف فعل امر باب تفعیل که در ادامه آمده توجه کنید.
| جدول صرف فعل امر از باب تفعیل | |
| فعل | معنی |
| لِیُسَهِّلْ | باید آسان کند |
| لِیُسَهِّلا | باید آسان کنند |
| لِیُسَهِّلوا | باید آسان کنند |
| لِتُسَهِّلْ | باید آسان کند |
| لِتُسَهِّلا | باید آسان کنند |
| لِیُسَهِّلنَ | باید آسان کنند |
| سَهِّلْ | آسان کن |
| سَهِّلا | آسان کنید |
| سَهِّلُوا | آسان کنید |
| سَهِّلي | آسان کن |
| سَهِّلا | آسان کنید |
| سَهِّلْنَ | آسان کنید |
| لِأُسَهِّلْ | باید آسان کنم |
| لِنُسَهِّلْ | باید آسان کنیم |
تشخیص فعل امر در باب مفاعلة
با وارد کردن ریشه‌های یک فعل به وزن‌های باب مفاعلة می‌توانیم مشارکت در انجام کاری را در جمله نشان دهیم. در ادامه می‌توانید وزن‌های این باب در سه زمان ماضی، مضارع و امر و همچنین مصدر آن را مشاهده کنید. مثال این باب نشان می‌دهد که چگونه می‌توان بر اساس آن فعل با معنای جدید ساخت.
فاعَلَ - یُفاعِلُ - فاعِلْ - مفاعلة
ماضی - مضارع - امر - مصدر
شارَکَ - یُشارِکُ - شارِکْ - مشارکة
همکاری کرد - همکاری می‌کند - همکاری کن - همکاری کردن
بر اساس وزن‌های نوشته می‌توان نتیجه گرفت که وزن فعل امر در باب مفاعلة همانند تفعیل بعد از حذف «ت » ابتدایی صیغه مخاطب به همان شکل نوشته و حرف دیگری به آن اضافه نشده است. برای تشخیص بهتر فعل امر در عربی می‌توانید به جدول صرف فعل امر باب تفعیل که در ادامه آمده توجه کنید.
| جدول صرف فعل امر از باب مفاعلة | |
| فعل | معنی |
| لِیُشارِکْ | باید همکاری کند |
| لِیُشارِکا | باید همکاری کنند |
| لِیُشارِکوا | باید همکاری کنند |
| لَتُشارِکْ | باید همکاری کند |
| لِتُشارِکا | باید همکاری کنند |
| لِیُشارِکنَ | باید همکاری کنند |
| شارِکْ | همکاری کن |
| شارِکا | همکاری کنید |
| شارِکوا | همکاری کنید |
| شارِکي | همکاری کن |
| شارِکا | همکاری کنید |
| شارِکْنَ | همکاری کنید |
| لِأُشارِکْ | باید همکاری کنم |
| لِنُشارِکْ | باید همکاری کنیم |
تشخیص فعل امر در باب انفعال
نشان دادن مطاوعه یا اثرپذیری در باب انفعال از مهم‌ترین ویژگی‌های آن است. همچنین با استفاده از این باب می‌توانیم افعال متعدی را به لازم تبدیل کنیم. باب انفعال از جمله باب‌های ثلاثی مزید است که دو حرف اضافه دارد. در ادامه می‌توانید وزن‌های این باب در سه زمان ماضی، مضارع و امر و همچنین مصدر آن را مشاهده کنید. مثال این باب نشان می‌دهد که چگونه می‌توان بر اساس آن فعل با معنای جدید ساخت.
انفعلَ - یَنفَعِلُ - انفَعِلْ - انفعال
ماضی - مضارع - امر - مصدر
انقَطَع - ینقَطِعُ - انقَطِع - انقطاع
قطع شد - قطع میشود - قطع بشو - قطع شدن
ساختن فعل امر از باب انفعال همانند ساخت آن در افعال ثلاثی مجرد است. یعنی با حذف «ت » یک «ا» جای آن گذاشته و انتهای فعل را مجزوم می‌کنیم. برای تشخیص بهتر فعل امر در عربی می‌توانید به جدول صرف فعل امر باب انفعال که در ادامه آمده توجه کنید.
| جدول صرف فعل امر از باب انفعال | |
| فعل | معنی |
| لَیَنقَطِعْ | باید قطع شود |
| لَیَنقَطِعا | باید قطع شوند |
| لَیَنقَطِعوا | باید قطع شوند |
| لَتَنقَطِعْ | باید قطع شود |
| لَتَنقَطِعا | باید قطع شوند |
| لَیَنقَطِعْنَ | باید قطع شوند |
| انقَطِعْ | قطع بشو |
| انقَطِعا | قطع بشوید |
| انقَطِعوا | قطع بشوید |
| انقَطِعي | قطع بشو |
| انقَطِعا | قطع بشوید |
| انقَطِعْنَ | قطع بشوید |
| لَأنقَطِعْ | باید قطع بشوم |
| لَنَنقَطِعْ | باید قطع بشویم |
تشخیص فعل امر در باب تفعّل
همانند باب انفعال از باب تفعل نیز برای مطاوعه و اثرپذیری استفاده میشود. از سوی دیگر با استفاده از این باب می‌توانیم فعل‌هایی را که در باب تفعیل متعدی شده‌اند به یک فعل لازم تبدیل کنیم. باب تفعل نیز دارای دو حرف اضافه است که شامل «ت و تشدید عین‌الفعل» میشود. در ادامه می‌توانید وزن‌های این باب در سه زمان ماضی، مضارع و امر و همچنین مصدر آن را مشاهده کنید. مثال این باب نشان می‌دهد که چگونه می‌توان بر اساس آن فعل با معنای جدید ساخت.
تفعَّلَ - یتفَعَّلُ - تَفَعَّلْ - تفَعُّلْ
ماضی - مضارع - امر - مصدر
تعلَّمَ - یتعلَّمُ - تَعلَّمْ - تَعَلُّم
یاد گرفت - یاد می‌گیرد - یاد بگیر - یاد گرفتن
از آنجا که برای ساختن فعل امر باب تفعل بعد از حذف «ت » حرف ابتدایی فعل مضارع دارای حرکت آوایی است، نیازی به «ا» ندارد و آن را همان‌گونه که هست می‌نویسیم و سپس انتهای فعل را مجزوم می‌کنیم. برای تشخیص بهتر فعل امر در عربی می‌توانید به جدول صرف فعل امر باب تفعّل که در ادامه آمده توجه کنید.
| جدول صرف فعل امر از باب تفعُّل | |
| فعل | معنی |
| لِیتعَلَّمْ | باید یاد بگیرد |
| لِیتعَلَّما | باید یاد بگیرند |
| لِیتعَلَّموا | باید یاد بگیرند |
| لِتتعَلَّمْ | باید یاد بگیرد |
| لِتتعَلَّما | باید یاد بگیرند |
| لِیتعَلَّمْنَ | باید یاد بگیرند |
| تَعلَّمْ | یاد بگیر |
| تَعلَّما | یاد بگیرید |
| تَعلَّموا | یاد بگیرید |
| تَعلَّمي | یاد بگیر |
| تَعلَّما | یاد بگیرید |
| تَعلَّمْنَ | یاد بگیرید |
| لِأتعَلَّمْ | باید یاد بگیرم |
| لِنَتعَلَّمْ | باید یاد بگیریم |
تشخیص فعل امر در باب افتعال
فعلی که در باب افتعال صرف شده باشد فعلی لازم است که مطاوعه و اثرپذیری را نشان می‌دهد. در این باب نیز دو حرف اضافه «ا و ت» در صیغه یک ماضی آن به چشم می‌خورد. در ادامه می‌توانید وزن‌های این باب در سه زمان ماضی، مضارع و امر و همچنین مصدر آن را مشاهده کنید. مثال این باب نشان می‌دهد که چگونه می‌توان بر اساس آن فعل با معنای جدید ساخت.
افتعَلَ - یَفتَعِلُ - اِفتَعِلْ - افتعال
ماضی - مضارع - امر - مصدر
اجتَمعَ - یجتَمِعُ - اجتَمِعْ - اجتماع
جمع شد - جمع میشود - جمع شوید - جمع شدن
فعل امر باب افتعال بعد از حرف «ت » نیاز به الف مکسور دارد. چون فعل مضارع بعد از حذف آن به سکون می‌رسد. در نتیجه برای تلفظ راحت‌تر نیاز به «ا» و مجزوم شدن انتهای فعل داریم. برای تشخیص بهتر فعل امر در عربی می‌توانید به جدول صرف فعل امر باب افتعال که در ادامه آمده توجه کنید.
| جدول صرف فعل امر از باب افتعال | |
| فعل | معنی |
| لِیجتَمِعْ | باید جمع شود |
| لِیجتَمِعا | باید جمع شوند |
| لِیجتَمِعوا | باید جمع شوند |
| لِتَجتَمِعْ | باید جمع شود |
| لِتَجتَمِعا | باید جمع شوند |
| لِیجتَمِعْنَ | باید جمع شوند |
| اجتَمِعْ | جمع بشو |
| اجتَمِعا | جمع بشوید |
| اجتَمِعوا | جمع بشوید |
| اجتَمِعي | جمع بشو |
| اجتَمِعا | جمع بشوید |
| اجتَمِعْنَ | جمع بشوید |
| لِأجتَمِعْ | باید جمع شوم |
| لِنَجتَمِعْ | باید جمع شویم |
تشخیص فعل امر در باب استفعال
با وارد شدن ریشه‌های فعل به باب استفعال می‌توانیم فعلی بسازیم که در آن معنی طلب و درخواست انجام کار نهفته باشد. باب استفعال یکی از پرکاربردترین باب‌های عربی است که در صیغه یک خود سه حرف اضافه «ا، س و ت» دارد. در ادامه می‌توانید وزن‌های این باب در سه زمان ماضی، مضارع و امر و همچنین مصدر آن را مشاهده کنید. مثال این باب نشان می‌دهد که چگونه می‌توان بر اساس آن فعل با معنای جدید ساخت.
استفعَلَ - یَستفعِلُ - اِستفعِلْ - استفعال
ماضی - مضارع - امر - مصدر
استَخرَجَ - یَستخرِجُ - استَخرِجْ - استخراج
خارج کرد - خارج می‌کند - خارج کن - خارج کردن
با توجه به وزن فعل امر در باب استفعال متوجه می‌شویم که در این باب نیز با حذف «ت » نیاز به الف داریم تا فعل امر مجزوم قابل تلفظ شود. برای تشخیص بهتر فعل امر در عربی می‌توانید به جدول صرف فعل امر باب افتعال که در ادامه آمده توجه کنید.
| جدول صرف فعل امر از باب افتعال | |
| فعل | معنی |
| لِیَستخرِجْ | باید خارج کند |
| لِیَستخرِجا | باید خارج کنند |
| لِیَستخرِجوا | باید خارج کنند |
| لِتستخرِجْ | باید خارج کند |
| لِتستخرِجْ | باید خارج کنند |
| لِیَستخرِجْنَ | باید خارج کنند |
| استَخرِجْ | خارج کن |
| استَخرِجا | خارج کنید |
| استَخرِجوا | خارج کنید |
| استَخرِجي | خارج کن |
| استَخرِجا | خارج کنید |
| استَخرِجْنَ | خارج کنید |
| لِأستخرِجْ | باید خارج کنم |
| لِنَستخرِجْ | باید خارج کنیم |
سوالات متدوال درباره تشخیص فعل امر در عربی
در این بخش به برخی از سوالات پرتکرار مربوط به مبحث تشخیص فعل امر در عربی به اختصار پاسخ می‌دهیم.
چگونه فعل امر در عربی را تشخیص بدهیم؟
راحت‌ترین راه تشخیص فعل امر در عربی، ترجمه آن است. در قدم بعدی می‌توانیم به ساختار فعل توجه کنیم. هرگاه دیدیم یک فعل با الف شروع و انتهایش مجزوم شده باشد، می‌توانیم نتیجه بگیریم که با یک فعل امر طرف هستیم.
چند نوع فعل امر در زبان عربی وجود دارد؟
در زبان عربی از هر دو نوع فعل غائب و مخاطب می‌توان فعل امر ساخت. برای صیغههای غائب باید از لام امر در ابتدای افعال استفاده و انتهای آن را مجزوم کنیم. در صیغههای مخاطب بعد از حذف حرف «ت » در صورتی که به حرکت ساکن برسیم باید یک «ا» به ابتدای فعل اضافه کنیم. در صورتی که بعد از حذف این حرف فعل با ساکن شروع نشود، لازم نیست الف اضافه کنیم. تنها کار باقی مانده این است که فعل را مجزوم کنیم.
تمرین مربوط به تشخیص فعل امر در عربی
برای ارزیابی عملکرد خود در رابطه با «تشخیص فعل امر در عربی»، می‌توانید از تمرین‌هایی که در ادامه در اختیار شما قرار گرفته است استفاده کنید. تمرین اول شامل ۵ سؤال است و پس از پاسخ دادن به تمامی پرسش‌ها و ظاهر شدن دکمه «دریافت نتیجه آزمون»، می‌توانید نمره عملکردتان را مشاهده کنید و جواب‌های درست و نادرست را نیز ببینید. پاسخ سؤالات نیز بعد از هر آزمون آمده است. در ۵ سوال متعلق به تمرین دوم، نیاز است تا جمله‌های صورت سوال را به صورت امری در آورده و بازنویسی کنید. در قسمت «جواب» می‌توانید پاسخ درست را ببینید و آن را با جواب خودتان مقایسه کنید.
تمرین اول
گزینه صحیح را انتخاب کنید.
۱. شکل درست این عبارت در کدام گزینه آمده است؟ «يا ولدي، ارضى بما لديك تكون أغنى الناس، واسعى لنيل العلا»
أيا ولدي، ارضى بما لديك تكنْ أغنى الناس، واسعى لنيل العلا.
يا ولدي، ارضَ بما لديك تكنْ أغنى الناس، واسعَ لنيل العلا.
يا ولدي، ارضى بما لديك تكونَ أغنى الناس، واسعَ لنيل العلا.
يا ولدي، ارضَ بما لديك تكونُ أغنى الناس، واسعى لنيل العلا.
۲. فعل‌های امر این عبارت کدام است؟ «أيتها الطالبات، نظِّمنَ أوقاتكن، وأنت أيها المعلم، أدِّينَّ واجبك على أكمل وجه.»
نظمنَ مبنی بر فتح
أدَینَ مبنی بر فتح
نظمن و ادینَ مبنی بر سکون و فتح
أدینَّ مبین بر نون تاکید
۳. امر صیغه جمع مذکر مخاطب باب تفاعل از ریشه «درس» کدام است؟
دارسوا
تدارُسوا
تدارسنَ
تدارَسوا
۴. فعل امر صیغه مخاطبون از «أنزل» کدام است؟
أنزِلوا
أنزَلوا
لینزلوا
تُنزل
۵. امر کدام گزینه نادرست است؟
تَکتُبینَ: أُکتُبي
یلعَبنَ: إلعبنَ
تذهبان: إذهبا
تکتُبون: أُکتُبوا
تمرین دوم
جمله‌های داده شده را با توجه به نمونه به یک جمله امری تبدیل کنید.
فتح الخالد النافذة.
یا خالد! افتَحْ النافذة.
سوال ۱: أرسل فريد البرقية.
جواب: یا فرید! أرسِلْ البرقیة.
سوال ۲: تعلَّمَ إسماعیل علوم مختلفة.
جواب: یا إسماعیل! تعلَّمْ علوم مختلفة.
سوال ۳: شرِبَتْ زینب الحلیب.
جواب: یا زینب إشربي الحلیب.
سوال ۴: زرع الفلاحون الأرض.
جواب: یا أیها الفلاحین! إزرعوا الأرض.
سوال ۵: نزل حمید و محمد من الحافلة.
جواب: یا حمید و یا محمد! إنزَلا من الحافلة.
جمع‌بندی
در این نوشته از مجله فرادرس درباره تشخیص فعل امر در عربی مطالبی آموختیم. فهمیدیم که با شناخت نحوه ساخت فعل امر می‌توانیم آنها را راحت‌تر در جملات تشخیص دهیم و ترجمه درستی از آنها ارائه بدهیم. از سوی دیگر این دانش به ما کمک می‌کند تا جملات صحیحی به زبان عربی بسازیم. برای ساخت فعل امر از یک فعل ثلاثی مجرد ابتدای باید حروف أتین ابتدای صیغههای مخاطب را حذف و جای آن یک الف بگذاریم و دست آخر، فعل را مجزوم کنیم. زمانی که بخواهیم از صیغههای غائب فعل امر بسازیم، باید یک لام امر به ابتدای فعل مضارع غائب اضافه و انتهای آن را مجزوم کنیم. همچنین در ادامه، فعل امر مربوط به باب‌های ثلاثی مزید را همراه با مثال‌های مربوط به آن بررسی کردیم.
