فرادرسصیغه فعل ها در عربی – توضیح کامل + مثال و تمرین
صیغه فعل ها در عربی برای نشان دادن تعداد و جنسیت اهمیت زیادی دارد. یاد گرفتن صیغه‌های عربی یکی از اولین آموزش‌های این زبان است. در این مطلب قصد داریم صیغه فعل ها در عربی را به صورت مجزا و همراه با مثال مربوط به آنها بررسی کنیم. با استفاده از تمرین‌های پایانی متن نیز می‌توانیم میزان یادگیری‌مان از این مبحث را بسنجیم.
جنسیت در صیغه عربی
در زبان عربی اسم‌ها و فعل‌ها از دو حالت خارج نیستند: یا مونث هستند و یا مذکر. به بیانی دیگر، هنگام استفاده از فعل و اسم عربی باید مشخص کنیم که جنسیت آن متعلق به کدام یک از این دو گروه است. منظور از «مونث» انواع کلمات و افعالی است که بر جنس ماده یا زن دلالت دارد. در مقابل آن «مذکر» دسته‌ای است که موارد مرتبط با جنس نر یا مرد را به خودش اختصاص می‌دهد. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.
مونث: نافذة، مکتبة، حقیبة، أرض، دنیا، زینب، سوسن
مذکر: کتاب، فُندق، جمیل، أکبر، رضا، صادق
همان‌طور که در مثال‌های بالا مشخص است برخی کلمات مونث هستند که نشانه «ة» ندارند، به نوع کلمات «مونث معنوی» می‌گویند. مانند: أرض، شمس، ماء و... . تقسیمبندی دیگر در جنسیت عربی مربوط به «حقیقی» یا «مجازی» بودن آنهاست. در صورتی که یک کلمه بر جنس نر یا ماده دلالت و نمود بیرون و فیزیکی داشت، به آن «مذکر/ مونث حقیقی» می‌گویند. در مقابل آن «مونث / مذکر مجازی» قرار دارد. به این ترتیب که نمی‌توان نمود بیرونی یا فیزیکی برای آن پیدا کرد.
جنسیت در فعل عربی
در زبان عربی، افعال بر اساس جنسیت تقسیمبندی مشخصی دارند که هنگام استفاده از آنها باید نهایت دقت را بکار ببریم. مذکر یا مونث بودن فاعل یا مفعول‌به عربی در انتخاب نوع فعل اثرگذار است. مثلا، برای مونث حقیقی و مجازی میتوان از یک فعل با ساختار یکسان استفاده کرد. پیش از آن، باید بدانیم ضمیر عربی مربوط به این کلمات چیست و بر اساس آن فعل موردنظر را با صرف کردن پیدا کنیم. در ادامه می‌توانید جدول ضمایر عربی بر اساس جنسیت را مشاهده کنید.
| جدول ضمایر متصل و منفصل عربی بر اساس جنسیت | |
| مذکر | مونث |
| هو - ه | هی - ها |
| هما - هما | هما - هما |
| هم - هم | هن - هن |
| أنت - کَ | أنتِ - کِ |
| أنتما - کما | أنتما - کما |
| أنتم - کم | أنتنَّ - کنَّ |
در کنار جنسیت باید توجه داشته باشیم که چه تعداد افرادی در انجام دادن یک کاری در جمله دخیل هستند. در صورتی که کار توسط یک انجام شده باشد، باید از فعل یا صیغه «مفرد» استفاده شود. در صورتی که تعداد به دو برسد، باید از «مثنی» استفاده کنیم. برای تعداد بیشتر از دو نیز به سراغ «جمع» می‌رویم.
بر همین اساس می‌توانیم بگوییم که تعداد در زبان عربی به سه دسته کلی «مفرد»، «مثنی» و «جمع» تقسیم می‌شود. بر در نظر گرفتن این تقسیم‌بندی‌ها یک کلمه در حالت عادی می‌تواند در ۶ حالت ممکن در جمله ظاهر شود.
- مفرد مونث
- مفرد مذکر
- مثنی مونث
- مثنی مذکر
- جمع مذکر
- جمع مونث
به کار بردن حالت مثنی و جمع برای اسم‌ها قواعد خاص خودش را دارد. در مثنی باید از «ان (در حالت مرفوع)» و «ین (در حالت منصوب و مجرور)» استفاده کنیم. این دو علامت برای مذکر و مونث به صورت یکسان به کار می‌رود. برای جمع بستن اسم‌ها، باید از «ون (در حالت مرفوع)» و «ین (در حالت منصوب و مجرور)» برای کلمات مذکر استفاده کنیم. جمع بستن اسامی مونث در هر سه حالت رفع و نصب و جر با «ات» انجام می‌شود.
جمع بسته شدن فعل‌ها در عربی اما براساس وزن‌های خاصی انجام می‌شود که در ادامه می‌خوانید.
مخاطب و غائب در صیغه فعل ها در عربی
زبان عربی این قابلیت را دارد تا با استفاده از چند حرف یا حرکت جزئیات را مشخص کند و نشان دهد. مثلا با یک فعل می‌توانیم جنسیت و تعداد را نشان دهیم. در کنار آن، این امکان را هم داریم تا نشان دهیم که کار توسط فردی که زمان صحبت حضور ندارد انجام شده یا فرد انجام دهنده کار همان مخاطب ماست.
در این مرحله بحث غائب با مخاطب در صیغه های فعل عربی مطرح می‌شود. با توجه به تقسیمبندی مذکر و مونث، مفرد، مثنی و جمع و غائب یا مخاطب می‌توانیم به ۱۴ صیغه در زبان عربی برسیم که در جدول زیر همه آنها را به تفکیک مشاهده می‌کنید.
| جدول صیغه فعل ها در عربی | |
| عربی + ضمیر | فارسی |
| الغائب - هو - ه | مفرد مذکر غائب |
| الغائبانِ - هما - هما | مثنای مذکر غائب |
| الغائبونَ - هم - هم | جمع مذکر غائب |
| المخاطب - أنت - کَ | مفرد مذکر مخاطب |
| المخاطبان - أنتما - کما | مثنای مذکر مخاطب |
| المخاطبون - أنتم - کم | جمع مذکر مخاطب |
| الغائبة - هی - ها | مفرد مونث غائب |
| الغائبتانِ - هما - هما | مثنای مونث غائب |
| الغائبات - هن - هن | جمع مونث غائب |
| المخاطبة - أنتِ - کِ | مفرد مونث مخاطب |
| المخاطبتانِ - أنتما - کما | مثنای مونث مخاطب |
| المخاطبات - أنتن - کن | جمع مونث مخاطب |
| المتکلم‌الوحده - أنا - ی | متکلم وحده |
| المتکلم مع‌الغیر - نحن - نا | متکلم مع‌الغیر |
جدول صیغه های فعل ماضی در عربی
از فعل ماضی عربی برای صحبت درباره کاری که در گذشته انجام شده استفاده می‌کنیم. روش به کار بردن صحیح این افعال این است که آنها را در صیغه‌های درست و مرتبط به کار ببریم. برای این کار باید از وزن صحیح صیغه های فعل در عربی کمک بگیریم.
از آنجا که اساس کار در صرف فعل ضمایر هستند، می‌توانیم با یاد گرفتن وزن افعال در صیغه‌های عربی مورد نظر فعل را «صرف» کنیم تا به شکل درست آن برسیم. در ادامه جدول صیغه‌ها همراه با وزن صرف شده فعل ماضی در زبان عربی را مشاهده می‌کنید.
| وزن ۱۴ صیغه فعل ماضی | |
| صیغه | وزن فعل |
| الغائب | فعل |
| الغائبان | فعلا |
| الغائبون | فعلوا |
| المخاطب | فعلتَ |
| المخاطبان | فعلتما |
| المخاطبون | فعلتم |
| الغائبة | فعلتْ |
| الغائبتان | فعلتا |
| الغائبات | فعلن |
| المخاطبة | فعلتِ |
| المخاطبتان | فعلتما |
| المخاطبات | فعلتن |
| المتکلم‌الوحده | فعلتُ |
| المتکلم مع‌الغیر | فعلنا |
برای درک بهتر نحوه تاثیر صیغه فعل ها در عربی بر معنا و مفهوم جمله بهتر است به جدول زیر که صرف فعل و معنای آن در زمان ماضی نوشته شده توجه کنید.
| صرف ۱۴ صیغه فعل ماضی همراه با معنی | |
| فعل | معنی |
| کَتَبَ | نوشت |
| کَتَبا | نوشتند |
| کَتَبوا | نوشتند |
| کَتَبتْ | نوشت |
| کَتَبَتا | نوشتند |
| کَتَبنَ | نوشتند |
| کَتَبتَ | نوشتی |
| کَتَبتما | نوشتید |
| کَتَبتم | نوشتید |
| کَتَبتِ | نوشتی |
| کَتَبتما | نوشتید |
| کَتَبتنَّ | نوشتید |
| کَتَبتُ | نوشتم |
| کَتَبنا | نوشتیم |
جدول صیغه های فعل مضارع در عربی
زمان حال و آینده در فعل مضارع عربی خلاصه می‌شود. به بیانی دیگر، وقتی کار در زمان حال یا آینده انجام شود باید از فعل مضارع استفاده کنیم. فعل مضارع نیز همانند فعل ماضی صیغه‌ها و وزن مخصوص به خودش را دارد که در جدول زیر صرف آن را در ۱۴ صیغه مشاهده می‌کنید.
| وزن ۱۴ صیغه فعل مضارع | |
| صیغه | وزن فعل |
| الغائب | یفعلُ |
| الغائبان | یفعلان |
| الغائبونَ | یفعلون |
| للمخاطب | تفعلُ |
| المخاطبانِ | تفعلان |
| المخاطبونَ | تفعلون |
| للغائبة | تفعلُ |
| الغائبتانِ | تفعلان |
| الغائبات | یفعلن |
| المخاطبة | تفعلین |
| المخاطبتانِ | تفعلان |
| المخاطبات | تفعلن |
| المتکلم‌الوحده | أفعلُ |
| المتکلم مع‌الغیر | نفعلُ |
برای درک بهتر صیغه فعل مضارع و تفاوت معنایی هر یک از صیغه‌ها با هم بهتر است به جدول زیر توجه کنید.
| صرف ۱۴ صیغه فعل مضارع همراه با معنی | |
| فعل مضارع | معنی |
| یکتب | می‌نویسد |
| یکتبان | می‌نویسند |
| یکتبون | می‌نویسند |
| تکتب | می‌نویسد |
| تکتبان | می‌نویسند |
| یکتبنَ | می‌نویسند |
| تکتب | می‌نویسی |
| تکتبان | می‌نویسید |
| تکتبون | می‌نویسید |
| تکتبین | می‌نویسی |
| تکتبان | می‌نویسید |
| تکتبنَ | می‌نویسید |
| أکتُبُ | می‌نویسم |
| نکتُبُ | می‌نویسیم |
جدول صیغه های فعل امر در عربی
طلب انجام شدن کاری در آینده نزدیک با استفاده از فعل امر در زبان عربی نشان داده می‌شود. مواد اولیه ساخت فعل امر در عربی، شکل صرف شده فعل مضارع است. به این ترتیب که برای ساخت فعل امر از ۶ صیغه غائب از حرف «ل‍ِ» در ابتدای فعل مضارع استفاده و انتهای فعل را مجزوم می‌کنیم. در صیغه‌های مخاطب نیز ابتدا علامت مضارع ابتدای فعل مضارع را حذف می‌کنیم. بعد از اضافه کردن الف همزه به ابتدای آن، انتهای فعل را مجزوم می‌کنیم. معیار حرکت آوایی الف همزه ابتدای فعل امر، حرکت عین الفعل است. برای درک بهتر به جدول زیر توجه کنید.
| وزن ۱۴ صیغه فعل امر | |
| صیغه | وزن فعل |
| الغائب | لِیفعلْ |
| الغائبان | لِیفعلا |
| الغائبونَ | لِیفعلوا |
| للمخاطب | إتفعلْ |
| المخاطبانِ | إتفعلا |
| المخاطبونَ | إفعلوا |
| للغائبة | لِتفعلْ |
| الغائبتانِ | لِتفعلا |
| الغائبات | لِیفعلنَ |
| المخاطبة | إفعلي |
| المخاطبتانِ | إفعلا |
| المخاطبات | إفعلنَ |
| المتکلم‌الوحده | لأفعلْ |
| المتکلم مع‌الغیر | لِنفعلْ |
برای درک بهتر فعل امر و تفاوت معنایی صیغه‌ها به جدول زیر توجه کنید.
| صرف ۱۴ صیغه فعل امر همراه با معنی | |
| فعل | معنی |
| لِیکتبْ | باید بنویسد |
| لِیکتبا | باید بنویسند |
| لِیکتبوا | باید بنویسند |
| لِتکتبْ | باید بنویسد |
| لِتکتبا | باید بنویسند |
| لِیکتبنَ | باید بنویسند |
| أُکتبْ | بنویس |
| أُکتبا | بنویسید |
| أُکتبوا | بنویسید |
| أُکتبي | بنویس |
| أُکتبا | بنویسید |
| أُکتبنَ | بنویسید |
| لِأکتُبْ | باید بنویسم |
| لِنکتُبْ | باید بنویسیم |
در ادامه مثال‌هایی را می‌خوانید که به فهم بهتر نقش صیغه‌ها در زبان عربی کمک می‌کند.
هما خَرَجآ مِنَ البَیْتِ و رَکِبا الحافِلةَ و بَعْدَ دقائِقَ وَصَلَ إلی المَدرَسَةِ.
آنها از خانه خارج شدند، سوار اتوبوس شدند و بعد از چند دقیقه به مدرسه رسیدند.
(صیغه فعل و ضمیر در این مثال مثنی مذکر غائب است که فعل ماضی آن بر وزن فعلا آمده است.)
یُمارِسُ علیٌ دروسَهُ في البَیتِ.
علی درس‌هایش را در خانه انجام می‌دهد.
(در این مثال فعل مضارع به باب مفاعلة برده شده و بر وزن یُفاعِلُ در صیغه للغائب به کار رفته است. فاعل آن، علی، اسم ظاهر و مرفوع است.)
یَعیشُ في المُدُنِ الکَبیرَةْ مَلایینُ النّاسِ.
میلیون‌ها انسان در شهرهای بزرگ زندگی می‌کنند.
(در این مثال چون فعل در ابتدای جمله به کار رفته از صیغه مفرد استفاده شده است.)
هل تُشاهِدونَ المَحَلاتِ التِجارِیة؟
آیا مراکز تجاری را مشاهده می‌کنید؟
(در این مثال فاعل فعل، ضمیر بارز واو به کار رفته در فعل مضارع است که نشان می‌دهد صیغه فعل جمع مذکر مخاطب است.)
لَیلي و سارا ذَهَبَتا إلی السُوقِ و شاهَدَتا المَعْروضاتْ.
لیلی و سارا به بازار رفتند و از محصولات را مشاهده کردند.
( از آنجا که مبتدای عربی دو اسم مونث است، بنابراین از یک فعل ماضی در صیغه للغائبتان استفاده شده است. در این جمله لیلی و سارا فاعل نیستند چرا که فاعل قبل از فعل نمی‌آید.)
سوالات متداول درباره صیغه فعل ها در عربی
در این بخش به برخی از سوالات پر تکرار مربوط به مبحث صیغه فعل ها در عربی به اختصار پاسخ می‌دهیم.
صیغه فعل در عربی یعنی چه؟
به مواردی که مونث یا مذکر بودن، مفرد، مثنی یا جمع بودن و غائب یا مخاطب بودن فعلی را نشان دهد، صیغه فعل می‌گویند.
در عربی چند صیغه وجود دارد؟
بر اساس تقسیمبندی تعداد و جنسیت و غائب و مخاطب بودن میتوان گفت که ۱۴ صیغه در زبان عربی وجود دارد.
تمرین صیغه فعل ها در عربی
برای ارزیابی عملکرد خود در رابطه با «صیغه فعل ها در عربی»، می‌توانید از تمرین‌هایی که در ادامه در اختیار شما قرار گرفته است استفاده کنید. تمرین شامل ۱۰ سوال تشریحی است. در هر سوال جمله‌ای وجود دارد که باید آنها را با توجه به کلمه داخل پرانتز تغییر بدهید. بعد از پایان آزمون می‌توانید با استفاده از بخش «جواب» پاسخ درست را ببینید و آن را با جواب‌های خودتان مقایسه کنید.
جملات داده شده را با توجه به صیغه‌های داخل پرانتز تغییر دهید و بازنویسی کنید.
سوال۱: المسافرون ینتَظرونَ في حجرة الإستقبال. (للغائبات)
جواب: المُسافرات ینتظرنَ في حجرة الإستقبال.
سوال۲: تکتب الطالبتان دروسهما. (الطالبان)
جواب: یکتب الطالبان دروسهما.
سوال۳: لِنذهبْ إلی السوق حتی نشاهدَ المعروضات. (أنتم)
جواب: إذهبوا ألی السوق حتی تشاهدوا المعروضات.
سوال۴: أنتِ، هل تشعرینَ بالبرد الشدید في المساء؟ (هنّّ)
جواب: هنّ، هل یشعُرنَ بالبرد الشدید في المساء؟
سوال۵: هذا العمل یحتاجُ إلی ثلاثة أسابیع. (أعمال)
جواب: هذه الأعمال تحتاجُ إلی ثلاثة أسابیع.
سوال۶: أخي یرکبُ السیارة الجدیدة. (أنتم)
جواب: أنتم ترکبون السیارات الجدیدات.
سوال۷: مصطفی یذهبُ إلی السوق و شاهد المعروضات. (أنا)
جواب: أنا أذهبُ إلی السوق و أشاهد المعروضات.
سوال۸: هذا هو الکتاب ألذی أحتاجُ إلیه. (نحن - حافلة)
جواب: هذه هی الحافلة ألتی نحتاج إلیها.
سوال۹: نحن نشعرُ بالسعادة. (هما- غائبتان)
جواب: هما تشعران بالسعادة.
سوال۱۰: الممرضات یعملنَ في المستشفی. (الممرضتان)
جواب: الممرضتان تعملان في المستشفی.
جمع‌بندی
در این نوشته درباره صیغه فعل ها در عربی مطالبی آموختیم. فهمیدیم که برای ساختن یک فعل در زبان عربی نیاز داریم تا مشخص کنیم که آن فعل مربوط به فاعل مذکر است یا مونث، تعداد فاعل یا افراد انجام دهنده کار مفرد، مثنی یا جمع است. در کنار همه اینها باید مشخص کنیم که فعل در دسته غائب‌ها قرار می‌گیرد یا در دسته مخاطب‌ها. بر اساس همین موارد، ۱۴ صیغه در زبان عربی وجود دارد که بر اساس آنها می‌توانیم فعل‌ها را صرف کنیم و در شکل درست‌شان به کار ببندیم.
