فرادرسصرف فعل امر در عربی – آموزش به زبان ساده با مثال
در تمامی زبان‌ها، از جمله زبان عربی، برای فرمان دادن به انجام کاری یا پذیرفتن حالتی، از فعل امر استفاده می‌شود. در زبان عربی، فعل امر با استفاده از فعل مضارع عربی ساخته می‌شود و به دو صورت «امر حاضر» و «امر غائب» صرف می‌شود. در این مطلب از مجله فرادرس، نحوه صرف فعل امر در عربی را بررسی کرده و آموزش می‌دهیم. همچنین ساختار فعلهای امر را متناسب با نوع فعل‌ها نشان می‌دهیم. در ادامه، به سؤالات متداول در مورد ساختار و کاربرد فعلهای امر عربی اشاره کرده و به آن‌ها پاسخ می‌دهیم. در پایان، تمرین‌هایی برای یادگیری بهتر فعلهای امر عربی به مخاطبان ارائه می‌کنیم.
صرف فعل امر در عربی
در زبان عربی، برای امر کردن به انجام کاری یا پذیرفتن حالتی، از صیغه‌های فعل امر استفاده می‌کنند. فعلهای امر عربی را با استفاده از فعلهای مضارع می‌سازند. فعلهای امر، به لحاظ زمانی، به رخدادهای زمان آینده دلالت دارند. به طور کلی می‌توان تمام فعلهای عربی را به صورت فعل امر درآورد و آن‌ها را در تمامی صیغه‌ها صرف کرد. البته توجه داشته باشید که فعل امر در زبان عربی، به دو دسته «امر حاضر» و «امر غائب» تقسیم می‌شود. به فعل امر در صیغه‌های مخاطب معلوم، امر حاضر گفته می‌شود. هرگاه صیغه‌های غائب و متکلم یا فعلهای مجهول به صورت امر دربیایند، امر غائب نامیده میشوند. برای آشنایی بیشتر با روش صرف فعل امر در عربی، مشاهده فیلم آموزش عربی پایه نهم فرادرس انتخاب خوبی خواهد بود. لینک این فیلم آموزشی را در ادامه می‌بینید.
به طور مثال، «یَذهَبانَ» فعل مثنی مذکر غائب و معلوم است. چنانچه این فعل را به صورت فعل امر «لِیَذهَبا» صرف کنیم، فعل امر غائب نامیده می‌شود. از سوی دیگر، فعل «تَذهَبانِ» به صورت مثنی مذکر مخاطب صرف شده است و صورت امر آن، یعنی «إذهَبا»، فعل امر حاضر محسوب می‌شود. فعلهای مجهول «یُلبسان» و «تُلبسان» نیز در صورتی که به صورت فعلهای امر «لِیُلبَسا» و «لِتُلبَسا» صرف شوند، در دسته فعلهای امر غائب قرار می‌گیرند.
در این مطلب از مجله فرادرس، ابتدا روش صرف فعل امر حاضر را آموزش می‌دهیم و سپس در پایان، به ساختار فعل امر غائب اشاره می‌شود.
آشنایی با انواع فعل در عربی
در بخش قبل به این نکته اشاره کردیم که فعلهای امر عربی از فعل مضارع ساخته میشوند. جالب است بدانید که فعلهای مضارع نیز خود از فعل ماضی عربی ساخته میشوند. با توجه به این نکته متوجه می‌شویم که یادگیری فعلهای امر عربی، بدون شناخت صرف فعلهای مضارع عربی امکان‌‌پذیر نیست. از سوی دیگر، برای یادگیری فعلهای مضارع این زبان، لازم است فعلهای ماضی عربی و ساختار آن‌ها را نیز به خوبی بیاموزید.
با توجه به نکته‌های بالا، اگر قصد دارید فعلهای امر عربی و صرف آن‌ها را یاد بگیرید، توصیه می‌کنیم ابتدا به کمک فیلمهای آموزشی زیر در فرادرس، اطلاعات خود را در مورد انواع فعلهای عربی تکمیل کنید و سپس یادگیری فعلهای امر را آغاز کنید.
- فیلم آموزش آشنایی با فعل مضارع در عربی پایه هشتم فرادرس
- فیلم آموزش فعل سوم شخص جمع مضارع اخباری در عربی پایه هشتم فرادرس
بعد از مشاهده موارد بالا، می‌توانید به فیلمهای آموزشی زیر مراجعه کنید. از طریق این آموزش‌ها، صرف تمامی فعلهای امر در عربی را به طور کامل می‌آموزید.
در صورتی که بخواهید به طور گسترده، قواعد صرف و نحو عربی را بیاموزید، مشاهده مجموعه فیلمهای آموزشی زیر برایتان سودمند خواهد بود.
انواع فعل در عربی
در یک تقسیم‌بندی کلی، فعلهای عربی به لحاظ حروف اصلی‌شان به دو دسته صحیح و معتل تقسیم میشوند. از سوی دیگر، فعلهای صحیح خود به سه دسته «سالم»، «مضاعف» و «مهموز» تقسیم میشوند و فعلهای معتل نیز در چهار دسته «مثال»، «اجوف»، «ناقص» و «لفیف» قرار می‌گیرند. در ادامه، ابتدا فعلهای صحیح و انواع آن‌ها را معرفی می‌کنیم و نحوه صرف فعل امر از فعلهای صحیح را آموزش می‌دهیم. سپس فعلهای معتل را بررسی کرده و به کمک مثال‌های متنوع، ساخت فعل امر از این فعل‌ها را بررسی می‌کنیم.
در مرحله بعد، فعلهای معتل، انواع و روش صرف آن‌ها را به صورت فعل امر توضیح می‌دهیم.
ساخت فعل امر از فعل های صحیح
به فعلهایی که هیچ‌یک از حروف اصلی آن‌ها از نوع حرف علّه نباشد، «فعل صحیح» گفته می‌شود. حروف علّه شامل «و»، «ی» و «ا» هستند. فعلهای صحیح خود به سه دسته سالم، مهموز و مضاعف تقسیم میشوند. در بخش‌های بعدی این مطلب، ضمن آشنایی بیشتر با فعلهای صحیح، شیوه صرف آن‌ها را به صورت فعل امر می‌آموزید.
ساخت فعل امر از فعل سالم
«فعلهای سالم»، فعلهایی هستند که هیچ‌کدام از حروف اصلی آن‌ها، «و»، «ی»، «ا»، حرف همزه یا حرف تکراری نباشد، مانند: «خَرَجَ»، «جَعَلَ»، «صَدَقَ» و... . در این بخش، قواعد صرف فعل امر از فعل سالم به طور مفصل توضیح داده می‌شود. مراحل ساخت فعل امر در عربی عبارتند از:
- حذف «ت‍ـ» از ابتدای فعل مضارع
- قرار دادن همزه (أ) به جای «ت‍ـ»
- حرکت‌گذاری همزه، با توجه به حرکت حرف سوم فعل
- مجزوم کردن فعل
صرف فعل امر از سایر فعلهای صحیح یا معتل نیز کمابیش مانند فعلهای سالم است. بنابراین، توصیه می‌کنیم در همین بخش، کلیه قواعد صرف فعل امر را به خوبی فرابگیرید تا بتوانید سایر انواع فعلهای عربی را نیز به آسانی بیاموزید.
در ادامه، هر کدام از این مراحل را با مثال توضیح می‌دهیم. برای یادگیری بهتر فعلهای امر عربی، به ویژه در صیغه‌های مخاطب، می‌توانید از فیلم آموزش رایگان قواعد فعل امر دوم شخص مفرد در عربی فرادرس استفاده کنید.
حذف «ت‍ـ» از ابتدای فعل مضارع
همان‌طور که می‌دانید فعلهای مضارع در صیغه‌های مخاطب، با حرف «ت‍ـ» آغاز میشوند. برای ساخت فعل امر از فعل مضارع، در مرحله اول، لازم است حرف «ت‍ـ» را از ابتدای فعلهای مضارع حذف کنید. برای یادآوری این نکته، به جدول زیر دقت کنید. در این جدول، فعل «رَجَعَ» به صورت مضارع مخاطب صرف شده و حرف «ت‍ـ» نیز از ابتدای آن حذف شده است.
| صیغه | فعل مضارع مخاطب | معنی فعل |
| مفرد مذکر مخاطب (أنتَ) | تَرجِعُ ← رجِعُ | تو برمی‌گردی (مرد) |
| مفرد مؤنث مخاطب (أنتِ) | تَرجِعِین ← رجِعِین | تو برمی‌گردی (زن) |
| مثنی مذکر مخاطب (أنتُما) | تَرجِعَانِ ← رجِعَانِ | شما دو مرد برمی‌گردید |
| مثنی مؤنث مخاطب (أنتُما) | تَرجِعَانِ ← رجِعَانِ | شما دو زن برمی‌گردید |
| جمع مذکر مخاطب (أنتُم) | تَرجِعُونَ ← رجِعُونَ | شما چند مرد برمی‌گردید |
| جمع مؤنث مخاطب (أنتُنَّ) | تَرجِعْنَ ← رجِعْنَ | شما چند زن برمی‌گردید |
قرار دادن همزه (أ) به جای «ت‍ـ»
بعد از حذف «ت‍ـ»، باید حرف همزه (أ) را به جای آن قرار دهید. به طور مثال، صیغه‌های مضارع فعل «رَجَعَ» بعد از حذف حرف «ت‍ـ» و اضافه شدن همزه به صورت زیر درمی‌آیند.
| صیغه | فعل مضارع مخاطب |
| مفرد مذکر مخاطب (أنتَ) | أرجِعُ |
| مفرد مؤنث مخاطب (أنتِ) | أرجِعِینَ |
| مثنی مذکر مخاطب (أنتُما) | أرجِعَانِ |
| مثنی مؤنث مخاطب (أنتُما) | أرجِعَانِ |
| جمع مذکر مخاطب (أنتُم) | أرجِعُونَ |
| جمع مؤنث مخاطب (أنتُنَّ) | أرجِعْنَ |
نکته: در زبان عربی، به این نوع از همزه، «همزه وصل» گفته می‌شود. همزه وصل، همزه‌ای است که اگر در ابتدای کلمه قرار بگیرد، حتماً تلفظ می‌شود اما اگر در اثنای کلام باشد، تلفظ نمی‌شود. برعکس، «همزه قطع»، نوع دیگری از همزه است که چه در ابتدا و چه در اثنای کلام تلفظ می‌شود.
حرکت‌گذاری همزه، با توجه به حرکت حرف سوم فعل
در مرحله بعد، باید همزه را براساس حرکت حرف سوم فعل، اعراب‌گذاری کنید. در این مورد، لازم است نکته‌های زیر را به خاطر بسپارید.
- اگر حرکت حرف سوم فعل فتحه (-َ) یا کسره (-ِ) باشد، حرکت همزه کسره (-ِ) خواهد بود.
- اگر حرکت حرف سوم فعل ضمه (-ُ) باشد، حرکت همزه هم ضمه (ـُ) خواهد بود.
با توجه به نکته‌های بالا، حرکت همزه در فعل «رَجَعَ» باید کسره باشد، همان‌طور که در جدول زیر نیز نشان داده شده است.
| صیغه | فعل امر مخاطب |
| مفرد مذکر مخاطب (أنتَ) | إِرجِعُ |
| مفرد مؤنث مخاطب (أنتِ) | إِرجِعِینَ |
| مثنی مذکر مخاطب (أنتُما) | إِرجِعَانِ |
| مثنی مؤنث مخاطب (أنتُما) | إِرجِعَانِ |
| جمع مذکر مخاطب (أنتُم) | إِرجِعُونَ |
| جمع مؤنث مخاطب (أنتُنَّ) | إِرجِعْنَ |
نکته: در فعلهای امر عربی، همزه همیشه به صورت مکسور (ـِ) یا مضموم (ـُ) تلفظ می‌شود، به جز در فعل امر باب إِفعال.
مجزوم کردن فعل
بعد از حرکت‌گذاری همزه، نوبت به مجزوم کردن فعل می‌رسد. در مورد مجزوم کردن فعل امر، به نکته‌های زیر دقت کنید.
- برای مجزوم کردن فعل مفرد مذکر مخاطب، باید بر روی حرف آخر آن علامت سکون (ـْ) قرار بدهید.
- برای مجزوم کردن فعل مفرد مؤنث مخاطب، باید «ن» را از انتهای آن حذف کنید.
- برای مجهول کردن فعلهای مثنای مذکر و مؤنث مخاطب، لازم است «ن» را از انتهای آن‌ها حذف کنید.
- برای مجهول کردن فعل جمع مذکر مخاطب، «ن» را از انتهای آن حذف کرده و حرف «ا» را به جای آن قرار بدهید.
- فعل جمع مؤنث مخاطب، در حالت جزم، هیچ تغییری نمی‌کند.
براساس نکته‌های بالا، فعل امر «رَجَعَ» به صورت زیر صرف می‌شود.
| صیغه | فعل امر مخاطب | معنی فعل |
| مفرد مذکر مخاطب (أنتَ) | إِرجِعْ | تو برگرد (مرد) |
| مفرد مؤنث مخاطب (أنتِ) | إِرجِعِي | تو برگرد (زن) |
| مثنی مذکر مخاطب (أنتُما) | إِرجِعَا | شما دو مرد برگردید |
| مثنی مؤنث مخاطب (أنتُما) | إِرجِعَا | شما دو زن برگردید |
| جمع مذکر مخاطب (أنتُم) | إِرجِعُوا | شما چند مرد برگردید |
| جمع مؤنث مخاطب (أنتُنَّ) | إِرجِعْنَ | شما چند زن برگردید |
ساخت فعل امر از فعل مهموز
به فعلهایی که یکی از حروف اصلی آن‌ها همزه باشد، «فعل مهموز» گفته می‌شود. مانند: أَخَذَ، جاء، قَرَأَ و... . در فعلهای مهموز، ممکن است اولین، دومین و یا سومین حرف اصلی فعل همزه باشد.
روش ساخت فعل امر از فعل مهموز نیز مانند فعلهای سالم است، با این تفاوت که اگر حرف اول فعل مهموز، همزه باشد، بعد از حذف حرف «ت‍ـ» از ابتدای آن، دیگر حرف همزه به جای آن قرار نمی‌گیرد. به عنوان مثال، صرف فعل مهموز «أَخَذَ» را به صورت فعل امر در جدول زیر می‌بینید.
| صیغه | فعل امر مخاطب |
| مفرد مذکر مخاطب (أنتَ) | خُذْ |
| مفرد مؤنث مخاطب (أنتِ) | خُذِی |
| مثنی مذکر مخاطب (أنتُما) | خُذا |
| مثنی مؤنث مخاطب (أنتُما) | خُذا |
| جمع مذکر مخاطب (أنتُم) | خُذوُا |
| جمع مؤنث مخاطب (أنتُنَّ) | خُذْنَ |
اگر حرف دوم و سوم فعل مهموز، همزه باشد، دقیقاً مانند فعلهای سالم به صورت امر درمی‌آید. البته فعلهایی که دومین حرف آن‌ها همزه باشد، هم می‌توانند بدون همزه وصل و هم با استفاده از همزه وصل به صورت امر دربیایند.
ساخت فعل امر از فعل مضاعف
به فعلی که دو حرف از حروف اصلی آن تکراری باشد، «فعل مضاعف» گفته می‌شود، مانند فعل «مَدَّ» که از سه حرف «م»، «د» و «د» تشکیل شده است. در این فعل، فقط برای صرف صیغه‌های مفرد مذکر مخاطب و جمع مؤنث مخاطب از همزه استفاده می‌شود.
فعل امر مضاعف را در صیغه مفرد مذکر مخاطب، هم می‌توان با همزه و هم بدون همزه صرف کرد. اگر فعل مضاعف با همزه صرف شود، دو حرف تکراری آن در هم ادغام نمی‌شوند، اما اگر بدون همزه صرف شود، دو حرف تکراری این فعل در هم ادغام میشوند. در صیغه جمع مؤنث مخاطب، حتماً از همزه استفاده می‌شود و دو حرف تکراری فعل هم هرگز در هم ادغام نمی‌شوند.
برای آشنایی بیشتر با ساخت فعل مضاعف امر، به مثال زیر دقت کنید.
| صیغه | فعل امر مخاطب |
| مفرد مذکر مخاطب (أنتَ) | مُدَّ / أُمْدُدْ |
| مفرد مؤنث مخاطب (أنتِ) | مُدّي |
| مثنی مذکر مخاطب (أنتُما) | مُدّا |
| مثنی مؤنث مخاطب (أنتُما) | مُدّا |
| جمع مذکر مخاطب (أنتُم) | مُدُّوا |
| جمع مؤنث مخاطب (أنتُنَّ) | أُمدُدْنَ |
ساخت فعل امر از فعل های معتل
«فعلهای معتل»، آن دسته از فعلهایی هستند که یک یا چند تا از حروف اصلی آن‌ها «و»، «ی» یا «ا» باشد. در ادامه، هر کدام از انواع فعل معتل را به طور مختصر معرفی کرده و نحوه تبدیل آن‌ها را به فعل امر بیان می‌کنیم. البته برای اینکه به طور کلی با ساختار و روش صرف فعل امر در عربی آشنا شوید، توصیه می‌کنیم حتماً به فیلم آموزش عربی پایه نهم فرادرس مراجعه کنید که لینک آن در ادامه آورده شده است:
همچنین برای اینکه فعلهای معتل و انواع آن‌ها را به راحتی بیاموزید، توصیه می‌کنیم به مطلب زیر در مجله فرادرس مراجعه کنید.
روش ساخت فعل امر از فعل مثال
در صورتی که نخستین حرف اصلی فعل، «و» یا «ی» باشد، به آن «فعل مثال» یا «معتل الفاء» گفته می‌شود، مانند «وَعَدَ»، «یَئِسَ» و... .
اگر اولین حرف فعل مثال «و» باشد، بعد از حذف حرف «ت‍ـ»، دیگر همزه وصل به ابتدای فعل اضافه نمی‌شود. به طور مثال، صرف فعل مثال «وَعَدَ» به صورت فعل امر، در جدول زیر آمده است.
| صیغه | فعل امر مخاطب |
| مفرد مذکر مخاطب (أنتَ) | عِدْ |
| مفرد مؤنث مخاطب (أنتِ) | عِدِي |
| مثنی مذکر مخاطب (أنتُما) | عِدَا |
| مثنی مؤنث مخاطب (أنتُما) | عِدَا |
| جمع مذکر مخاطب (أنتُم) | عِدُوا |
| جمع مؤنث مخاطب (أنتُنَّ) | عِدْنَ |
اگر اولین حرف فعل مثال «ی» باشد، صورت امر آن دقیقاً مانند فعلهای سالم صرف می‌شود. در جدول زیر، صرف یک مورد از فعلهای مثال یایی را می‌بینید.
| صیغه | فعل امر مخاطب |
| مفرد مذکر مخاطب (أنتَ) | إِیئَسْ |
| مفرد مؤنث مخاطب (أنتِ) | إِیئَسِي |
| مثنی مذکر مخاطب (أنتُما) | إِیئَسا |
| مثنی مؤنث مخاطب (أنتُما) | إِیئَسا |
| جمع مذکر مخاطب (أنتُم) | إِیئَسُوا |
| جمع مؤنث مخاطب (أنتُنَّ) | إِیئَسْنَ |
ساخت فعل امر از فعل اجوف
چنانچه دومین حرف اصلی فعل معتل، یکی از حروف «و»، «ی» یا «ا» باشد، «فعل اجوف» یا «معتل العین» نامیده می‌شود، مانند «خافَ»، «قالَ» و... .
برای ساخت فعل امر از فعلهای اجوف، بعد از حذف حرف «ت‍ـ»، حرف همزه به ابتدای فعل اضافه نمی‌شود. سایر مراحل ساخت فعل اجوف امر، دقیقاً مشابه فعل سالم امر است. توجه داشته باشید که در صیغه مفرد مذکر مخاطب، بعد از مجزوم شدن حرف آخر فعل، حرف عله از ساختار آن حذف می‌شود. به طور مثال، فعل «خافَ»، بعد از مجزوم شدن به صورت «خَفْ» صرف می‌شود.
حرف عله از صیغه امر جمع مؤنث مخاطب نیز حذف می‌شود. صرف فعل «خافَ» را به صورت فعل امر در جدول زیر می‌بینید.
| صیغه | فعل امر مخاطب |
| مفرد مذکر مخاطب (أنتَ) | خَفْ |
| مفرد مؤنث مخاطب (أنتِ) | خَافِي |
| مثنی مذکر مخاطب (أنتُما) | خَافَا |
| مثنی مؤنث مخاطب (أنتُما) | خَافَا |
| جمع مذکر مخاطب (أنتُم) | خافُوا |
| جمع مؤنث مخاطب (أنتُنَّ) | خَفْنَ |
ساخت فعل امر از فعل ناقص
اگر سومین حرف اصلی فعل، یکی از حروف «و»، «ی» یا «ا» باشد، آن را «فعل ناقص» یا «معتل اللام» می‌نامند، مانند «رَمی»، «دَعا»، «مَشی» و .... . به فعلهای ناقص، «المُعتَلُّ الآخِر» هم گفته می‌شود.
هنگام ساخت فعل امر از فعل ناقص، به یاد داشته باشید که حرف «و»، «ی» و «ا» بعد از مجزوم شدن فعل، از انتهای صیغه مفرد مذکر مخاطب حذف می‌شود.
برای آشنایی بیشتر با صرف فعل امر ناقص، به جدول زیر دقت کنید. صرف فعل «دَعَا» را به صورت امر در این جدول مشاهده می‌کنید.
| صیغه | فعل امر مخاطب |
| مفرد مذکر مخاطب (أنتَ) | أُدْعُ |
| مفرد مؤنث مخاطب (أنتِ) | أُدْعِي |
| مثنی مذکر مخاطب (أنتُما) | أُدْعُوَا |
| مثنی مؤنث مخاطب (أنتُما) | أُدْعُوَا |
| جمع مذکر مخاطب (أنتُم) | أُدْعوا |
| جمع مؤنث مخاطب (أنتُنَّ) | أُدْعونَ |
ساخت فعل امر از فعل لفیف
در صورتی که دو حرف از حروف اصلی فعل معتل از نوع علّه باشند، به آن، «فعل لفیف» گفته می‌شود. اگر حرف‌های اول و سوم فعل، علّه باشد، آن فعل را «لفیف مفروق» می‌نامیم، مانند «وَفی». اگر حروف اول و دوم یا دوم و سوم فعل یکی از حروف «و»، «ی» یا «ا» باشد، «لفیف مقرون» نامیده می‌شود، مانند «شَوی».
هنگام صرف فعلهای لفیف مفروق، علاوه بر حذف حرف «ت‍ـ»، حرف عله ابتدای فعل نیز حذف می‌شود. فعل لفیف مفروق بدون همزه وصل ساخته می‌شود. در صیغه مفرد مذکر مخاطب، به غیر از حرف اول فعل، حرف آخر آن نیز حذف می‌شود.
برای یادگیری بهتر ساخت این فعل، به جدول زیر دقت کنید.
| صیغه | فعل امر مخاطب |
| مفرد مذکر مخاطب (أنتَ) | فِ |
| مفرد مؤنث مخاطب (أنتِ) | فِي |
| مثنی مذکر مخاطب (أنتُما) | فِیا |
| مثنی مؤنث مخاطب (أنتُما) | فِیا |
| جمع مذکر مخاطب (أنتُم) | فُوا |
| جمع مؤنث مخاطب (أنتُنَّ) | فینَ |
صیغه‌های امر از فعل لفیف مقرون، با استفاده از همزه وصل صرف میشوند. در صیغه مفرد مذکر مخاطب این فعل، حرف عله از انتهای فعل حذف می‌شود. در جدول زیر، صرف فعل لفیف مقرون «لَوي» نشان داده شده است.
| صیغه | فعل امر مخاطب |
| مفرد مذکر مخاطب (أنتَ) | إِلوِ |
| مفرد مؤنث مخاطب (أنتِ) | إِلوِي |
| مثنی مذکر مخاطب (أنتُما) | إِلْوِیَا |
| مثنی مؤنث مخاطب (أنتُما) | إِلْوِیَا |
| جمع مذکر مخاطب (أنتُم) | إِلوُوا |
| جمع مؤنث مخاطب (أنتُنَّ) | إِلوِینَ |
ساخت فعل امر از ثلاثی مزید
در بخش‌های قبلی این مطلب، هر آنچه در مورد ساخت و صرف فعل امر در عربی گفتیم، مربوط به فعلهای «ثلاثی مجرد» بود. فعلهای ثلاثی مجرد، فعلهایی هستند که تنها از سه حرف اصلی ساخته میشوند. علاوه بر فعلهای ثلاثی مجرد، فعلهای دیگری نیز در زبان عربی وجود دارند که به آن‌ها «ثلاثی مزید» گفته می‌شود. در ساختار این فعل‌ها، به غیر از سه حرف اصلی، حروف دیگری نیز دیده میشوند.
قواعد صرف فعل امر از فعلهای ثلاثی مزید، تفاوتی با ساختار فعل امر از ثلاثی مجرد ندارد. در ادامه، صورت امر هر کدام از باب‌های ثلاثی مزید را در صیغه مفرد مذکر غائب، همراه با مثال می‌بینید.
| باب فعل ثلاثی مزید | صورت امر | مثال |
| إِفعال | أَفعِلْ | أَعلِمْ |
| تفعیل | فَعِّلْ | قَدِّرْ |
| مُفاعَلَة | فاعِلْ | کاتِبْ |
| إفتِعال | إِفتَعِلْ | إِحتَرِقْ |
| إنفِعال | إِنفَعِلْ | إِنکَسِرْ |
| تَفَعُّل | تَفَعِّلْ | تَحَمِّلْ |
| تَفاعُل | تَفاعِلْ | تَظاهِر |
| إستِفعال | إِستَفعِلْ | إِستَغفِرْ |
برای یادگیری بهتر فعل امر از باب‌های ثلاثی مزید، به نکته‌های زیر توجه کنید.
- فعل امر ثلاثی مزید از باب إِفعال، تنها فعلی است که همزه آن به صورت مفتوح می‌آید. همزه این نوع فعل، از نوع «همزه قطع» است، نه همزه وصل.
- حرف «ت‍ـ» در فعل امر از باب‌های تَفَعُّل و تَفاعُل، نشانه فعل مضارع نیست، بلکه یکی از حروف فعل است.
مثال صرف فعل امر در عربی
در ادامه، مثال‌های بیشتری از صرف فعل امر در عربی ارائه می‌شود. برای یادگیری بهتر هر مثال، معنای آن نیز در ادامه آمده است.
مثال اول برای صرف فعل امر در عربی
در مثال زیر، از فعل امر «أُطلبُوا» استفاده شده است. این فعل ابتدا به صورت مضارع «یَطلُبونَ» بوده است. سپس «ت‍ـ» از ابتدای آن حذف شده و همزه مضموم جای آن را گرفته است. در ادامه، فعل مجزوم شده و حرف «ن» از انتهای آن حذف شده است.
أُطلبُوا العلمِ من المَهدِ إلی اللَّحَد.
ز گهواره تا گور دانش بجوی.
مثال دوم برای صرف فعل امر در عربی
«إِذهَبي» فعل مفرد مؤنث مخاطب امر است که از فعل «تَذهَبِینَ» ساخته شده است. به این صورت که «ت‍ـ» از ابتدای آن حذف شده و همزه مکسور جای آن را گرفته است. در نهایت نیز «ن» پایانی این فعل حذف شده است.
إِذهَبي إلي المدرسةِ.
به مدرسه برو.
مثال سوم برای صرف فعل امر در عربی
در این آیه، از فعل امر «أَبشِرُوا» استفاده شده است. این فعل، جمع مذکر مخاطب امر از باب إفعال است که همزه آن به صورت مفتوح آمده و انتهای فعل نیز با حذف «ن» مجزوم شده است.
«وَ أَبشِرُوا بَالجنّةِ ألّتی کُنتُم تُوعَدون.» (سوره فصلت: آیه ۳۰)
شادمان شوید به بهشتی که بودید وعده می‌شدید.
مثال چهارم برای صرف فعل امر در عربی
فعل مهموز «إِقرأْ» در این آیه به صورت مفرد مذکر مخاطب امر آمده است. در این فعل، همزه مکسور به جای حرف «ت‍ـ» قرار گرفته است و انتهای فعل نیز با علامت «ـْ» مجزوم شده است.
«إِقرأْ بإسْمِ رَبِّکَ الّذي خَلَقَ.» (سوره علق: آیه ۱)
بخوان به نام پروردگاری که تو را آفرید.
مثال پنجم برای صرف فعل امر در عربی
در این آیه، فعل «إِرجِعُوا» به عنوان فعل امر صیغه جمع مذکر مخاطب آمده است. در مرحله اول، حرف «ت‍ـ» از ابتدای آن حذف شده و همزه مکسور جای آن را گرفته است. سپس این فعل با حذف «ن» پایانی به صورت مجزوم درآمده است.
«إِرجِعُوا إلی أبیکُم.» (سوره یوسف: آیه ۸۱)
به سوی پدرتان بازگردید.
یادگیری ساختار فعلهای عربی
در زبان عربی، هرگاه صحبت از فعل و صرف آن باشد، ریشه کلمه حرف اول را می‌زند! در واقع، ریشه تمامی فعلهای عربی، صیغه ماضی مفرد مذکر غائب آن‌هاست که مبنای تمامی صیغه‌های آن فعل به شمار می‌آید. با اضافه شدن حروف مضارعه «ت‍ـ»، «ی‍ـ»، «أ» و «ن‍ـ» به فعل ماضی و تغییر اعراب آن، فعلهای مضارع ساخته میشوند. سپس با حذف «ت‍ـ» از فعل مضارع یا اضافه کردن «ل‍ـِ» امر به فعل مضارع و مجزوم شدن آن، فعلهای امر به وجود می‌آیند. در حقیقت، فعلهای مضارع از فعلهای ماضی عربی ساخته میشوند و فعلهای امر نیز با استفاده از فعل مضارع عربی به دست می‌آیند.
با این اوصاف، زمانی می‌توانید ساختار و صرف فعلهای امر را یاد بگیرید که از قبل با صرف فعلهای مضارع عربی آشنا شده باشید. از سوی دیگر، برای یادگیری فعلهای مضارع عربی، لازم است فعلهای ماضی عربی و اعراب آن‌ها را به خوبی بشناسید. بنابراین، بهترین راه برای شناخت فعلهای امر عربی این است که ابتدا فعلهای مضارع و ماضی عربی را بیاموزید و صرف آن‌ها را تمرین کنید. به همین منظور، توصیه می‌کنیم از فیلمهای آموزشی زیر در فرادرس کمک بگیرید.
فیلمهای زیر، به ترتیب، صرف فعل ماضی، ساخت فعلهای مضارع و صرف فعل امر در عربی را به شما آموزش می‌دهند.
به دانش‌آموزان رشته علوم انسانی که قصد دارند ساختار فعلهای ماضی، مضارع و امر را به طور گسترده‌تر بیاموزند، پیشنهاد می‌کنیم فیلمهای آموزشی زیر را در فرادرس از دست ندهند.
- فیلم آموزش عربی، زبان قرآن ۱ فرادرس
- فیلم آموزش عربی، زبان قرآن ۲ فرادرس
- فیلم آموزش عربی، زبان قرآن ۳ فرادرس
اگر بخواهید با ساختار سایر اجزای جمله، مانند اسم‌ها و حروف عربی نیز آشنا شوید، پیشنهاد می‌کنیم مجموعه فیلمهای آموزشی زیر را در فرادرس تهیه و مشاهده کنید.
صرف فعل امر غائب
برای ساخت فعل امر از صیغه‌های غائب و متکلم، تنها کافی‌ست حرف «ل‍ـِ» امر یا «لام الأمر» را به ابتدای فعل اضافه کرده و سپس فعل را مجزوم کنید.
به عنوان نمونه، در جدول زیر، فعل «رَجَعَ» به صورت امر غائب صرف شده است.
| صیغه | فعل مضارع | فعل امر غائب |
| مفرد مذکر غائب | یَرجَعُ | لِیَرجِعْ |
| مفرد مؤنث غائب | تَرجَعُ | لِتَرجِعْ |
| مثنای مذکر غائب | یَرجَعانِ | لِیَرجِعَا |
| مثنای مؤنث غائب | تَرجَعانِ | لِتَرجِعَا |
| جمع مذکر غائب | یَرجَعونَ | لِیَرجِعُوا |
| جمع مؤنث غائب | تَرجَعنَ | لِتَرجِعْنَ |
| متکلم وحده | أرجَعُ | لِأرجِعْ |
| متکلم مع الغیر | نَرجَعُ | لِنَرجِعْ |
برای یادگیری بیشتر فعلهای امر غائب، به نکته‌های زیر دقت کنید.
- هرگاه فعلی با به‌کارگیری لام امر به صورت امر غائب درآمده باشد، در ترجمه آن از قید «باید» و فعل مضارع التزامی استفاده می‌کنیم، مانند فعل «لِنَرجِعْ» که به صورت «باید بروم» ترجمه می‌شود.
- فعلهای امر مجهول نیز دقیقاً به همین شکل صرف میشوند، مانند: یُرجَعُ ← لِیُرجَعْ
مثال صرف فعل امر غائب
در ادامه، مثال‌های بیشتری از فعل امر غائب، ارائه شده و مراحل ساخت آن‌ها توضیح داده می‌شود.
مثال اول برای صرف فعل امر غائب
«یُخرَجُ» فعل مفرد مذکر غائب مجهول است. برای صرف این فعل به صورت امر، از لام امر استفاده می‌شود. بعد از اضافه کردن «ل‍ـِ» به ابتدای فعل، حرف پایانی آن علامت سکون (ـْ) می‌گیرد.
یُخرَجُ ← لِیُخرَجْ
مثال دوم برای صرف فعل امر غائب
فعل «نَعلَمُ» در صیغه متکلم مع الغیر صرف شده است. برای اینکه این فعل را به صورت امر درآورید، لازم است ابتدای آن حرف «ل‍ـِ» قرار دهید و انتهای آن را با علامت سکون مجزوم کنید.
نَعلَمُ ← لِنَعلَمْ
مثال سوم برای صرف فعل امر غائب
فعل «یَستَغفِرونَ»، جمع مذکر غائب از مصدر ثلاثی مزید إستفعال است. برای صرف این فعل به صورت امر، ابتدا لام امر را به آن اضافه کرده و سپس فعل را با حذف «ن» پایانی به حالت مجزوم درآورید.
یَستَغفِرونَ ← لِیستَغفِرُوا
مثال چهارم برای صرف فعل امر غائب
«یَأخذُ» فعل مهموزی است که به صورت مضارع مفرد مذکر غائب صرف شده است. برای صرف این فعل به صورت امر، لازم است حرف «ل‍ـِ» را به ابتدای آن اضافه کنید و حرف آخر فعل را نیز با علامت (ـْ) مجزوم کنید.
یَأخذُ ← لِیَأخذْ
مثال پنجم برای صرف فعل امر غائب
«یَعِدْنَ» فعل مثال از ریشه «وَعَدَ» است که به صورت جمع مؤنث غائب صرف شده است. برای تبدیل این فعل مضارع به فعل امر، تنها لازم است حرف «ل‍ـِ» را به ابتدای آن اضافه کنید. این فعل برای مجزوم شدن، نیاز به هیچ تغییر دیگری ندارد.
یَعِدنَ ← لِیَعِدنَ
سؤالات متداول در مورد صرف فعل امر در عربی
در بخش حاضر، به برخی از سؤالات متداول در مورد فعلهای امر عربی و صرف آن‌ها می‌پردازیم. همچنین می‌کوشیم پاسخی جامع برای هر کدام از این سؤال‌ها ارائه کنیم.
معنای فعلهای امر حاضر و فعلهای امر غائب چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟
برای ترجمه فعلهای امر حاضر، از ساختار فعلهای امر فارسی استفاده می‌شود اما فعلهایی که به صورت امر غائب درآمده باشند، مانند فعلهای مضارع التزامی فارسی ترجمه خواهند شد.
آیا فعلهای رباعی مجرد و مزید را هم می‌توان به صورت امر درآورد؟
بله، علاوه بر فعلهای ثلاثی مجرد و مزید، فعلهای رباعی مجرد و مزید را هم می‌توان به صورت امر صرف کرد، مانند فعل امر «زَلْزِلْ» از باب «زَلزَلة».
آیا می‌توان فعلهای مجهول را به صورت امر صرف کرد؟
بله، فعلهای مجهول را هم می‌توان مانند فعلهای معلوم به صورت امر درآورد. البته فعلهای مجهول تنها با استفاده از لام امر (ل‍ـِ) و به صورت امر غائب صرف میشوند.
تمرین صرف فعل امر در عربی
با حل کردن تمرین‌هایی که در این بخش در اختیارتان قرار می‌گیرد، می‌توانید صرف فعل امر در عربی را بیشتر و بهتر بیاموزید. این تمرین‌ها شامل ۳۰ سؤال هستند که در ۳ بخش ارائه میشوند. راهنمای پاسخگویی به سؤال‌ها در هر بخش بیان شده است.
بخش اول تمرین صرف فعل امر در عربی
سؤال‌های این بخش به صورت چهار گزینه‌ای طراحی شده‌اند. برای پاسخگویی به آن‌ها لازم است ابتدا صورت هر سؤال را با دقت بخوانید و سپس گزینه درست را علامت بزنید. با کلیک روی گزینه «مشاهده جواب» می‌توانید پاسخ درست هر سؤال را مشاهده کنید.
پس از اینکه به تمامی سؤال‌ها پاسخ دادید، گزینه «دریافت نتیجه آزمون» نمایش داده می‌شود. با کلیک روی این گزینه، تعداد امتیازهای دریافتی خود را در این آزمون مشاهده خواهید کرد. با کلیک روی گزینه «شرح پاسخ»، پاسخ تشریحی هر سؤال نشان داده می‌شود.
۱- در کدام گزینه، فعل «نَظَرَ» به صورت امر صرف شده است؟
تَنْظُرَ
أُنْظُرُوا
نُنْظَرَ
نُظِرَتْ
فعل «نَظَرَ» در گزینه‌های اول و سوم به صورت مضارع صرف شده است. در گزینه چهارم نیز به صورت ماضی مجهول آمده است.
۲- فعل کدام گزینه به صورت امر غائب صرف شده است؟
إِلْبِسُوا
إِلْبِسي
إِلْبِسْنَ
لِیَلْبِسَا
فعلهای گزینه‌های اول، دوم و سوم، به صورت امر حاضر صرف شده‌اند. امر غائب با استفاده از حرف «لِ‍ـ» صرف می‌شود، همان‌طور که در گزینه چهارم نشان داده شده است.
۳- در کدام گزینه، فعل سالم به صورت امر صرف شده است؟
قُمْنَ
إِهْدُوا
رُدَّ
أُنْعُمُوا
فعل سالم، فعلی است که هیچ‌کدام از حروف اصلی آن، همزه، عله و یا حرف تکراری نباشد، مانند فعل «نَعَمَ» در گزینه چهارم. فعل گزینه اول از نوع اجوف (قامَ) است. در گزینه سوم، فعل ناقص «هَدَا» آمده است. فعل گزینه سوم نیز مضاعف (رَدَّ) است.
۴- کدام گزینه صورت امر فعل «شَدَّ» را در صیغه «مثنی مذکر مخاطب» نشان می‌دهد؟
شُدَّا
شُدُّوا
أُشْدُدْنَ
شُدِّي
فعل گزینه دوم در صیغه «جمع مذکر مخاطب» صرف شده است. فعل گزینه سوم به صورت «جمع مؤنث مخاطب» آمده است و فعل گزینه چهارم نیز به صورت «مفرد مؤنث مخاطب» صرف شده است.
۵- فعل امر از ریشه «وَقَبَ» در صیغه «جمع مؤنث مخاطب» چگونه صرف می‌شود؟
قِبِي
قِبْنَ
قِبْ
قِبَا
فعل گزینه اول، «مفرد مؤنث مخاطب» است. در گزینه سوم، فعل به صورت «مفرد مذکر مخاطب» آمده است. در گزینه چهارم، فعل به صورت «مثنی مذکر یا مؤنث مخاطب» صرف شده است.
۶- کدام گزینه، فعل امر مفرد مذکر مخاطب را از فعل ثلاثی مزید «ذَهَّبَ» نشان می‌دهد؟
أَذهِبْ
ذَهِّبِي
ذَهِّبْ
تُذَهَّبْ
فعل گزینه اول به صورت مفرد مذکر مخاطب از باب «إفعال» صرف شده است. فعل گزینه دوم به صورت «مفرد مؤنث مخاطب» آمده است. فعل گزینه چهارم از نوع مضارع مجهول است و به صورت امر صرف نشده است.
۷- در کدام گزینه، فعل «رَغِبَ» به صورت امر غائب جمع مذکر صرف شده است؟
إِرْغَبْ
تُرْغَبُوا
لِرُغِبْتْ
لِیَرْغَبُوا
فعل گزینه اول به صورت امر حاضر صرف شده است. فعل گزینه دوم به صورت مضارع مجهول و مجزوم آمده است. فعل گزینه سوم، امر غائب است که به صورت متکلم وحده صرف شده است.
۸- در کدام گزینه، همزه قطع به کار رفته است؟
أَرْعِدْ
أُنْعُمَا
إِجْلِسِي
إِفْرِحْ
فقط در فعل امر باب «إفعال» از همزه قطع استفاده می‌شود. این فعل تنها در گزینه اول به چشم می‌خورد.
۹- فعل امر در کدام گزینه به درستی ترجمه شده است؟
إِسْمَعْ ← باید بشنوی
لِیَسْمَعُوا ← باید بشنوند
لِنَسْمَعْ ← بشنوید
إِسْمَعِي ← باید بشنوید
فعلهای امر حاضر عربی، در زبان فارسی به صورت اول شخص مفرد یا دوم شخص جمع ترجمه میشوند. فعلهای امر غائب عربی نیز در فارسی به صورت مضارع التزامی معنا میشوند. برای ترجمه فعلهای امر غائب معمولاً از قید «باید» استفاده می‌شود. با توجه به این نکته‌ها، ترجمه فعل در گزینه دوم درست است.
۱۰- در کدام گزینه، فعل مجهول به صورت امر صرف شده است؟
إِشْرَبُوا
تُشْرَبِي
لِیُشْرَبْ
إِشْرَبَا
فعلهای گزینه‌های اول و چهارم، از نوع مضارع مخاطب معلوم بوده‌اند که به صورت امر حاضر صرف شده‌اند. در گزینه دوم، فعل به صورت مضارع مجهول آمده است، نه فعل امر مجهول.
بخش دوم تمرین صرف فعل امر در عربی
فعلهای زیر را با حفظ صیغه، به صورت امر صرف کنید. برای مشاهده جواب درست هر سؤال، روی گزینه «جواب» کلیک نمایید.
تَجلِسُ (جَلَسَ)
إِجلِسْ
تَخرُجانِ (خَرَجَ)
أُخْرُجَا
تَقرَأنَ (قَرَأَ)
إِقرَأنَ
تَغُضّینَ (غَضَّ)
غُضِّي
تَجِدُونَ (وَجَدَ)
جِدُوا
تَنهَضُ (نَهَضَ)
إِنهَضَ
تَرمِیانِ (رَمی)
إِرْمِیا
تَستَخرِجُون (إِستَخرَجَ)
إِستَخرِجْ
تُعلِمِین (أَعْلَمَ)
أَعْلِمْ
تَروِي (رَوي)
أِرْوِ
بخش سوم تمرین صرف فعل امر در عربی
فعلهای زیر را با توجه به صیغه‌هایی که در پرانتز آمده است، صرف کنید. برای مشاهده جواب درست سؤال‌ها، کافی است روی گزینه «جواب» کلیک کنید.
جَعَلَ (مفرد مذکر مخاطب امر)
إِجعَلْ
لَبِسَ (جمع مؤنث مخاطب امر)
إِلبِسنَ
سَمِعَ (مثنای مذکر مخاطب امر)
إِسمَعا
فَکَّ (جمع مذکر مخاطب امر)
فُکُّوا
رَغَبَ (مفرد مذکر غائب امر)
لِیَرغَبْ
تَعَلَّمَ (جمع مذکر مخاطب امر)
عَلِّمْ
وعَدَ (مثنای مؤنث مخاطب امر)
عِدَا
کَتَبَ (متکلم وحده امر)
لِأُکْتُبْ
جَلَسَ (جمع مذکر غائب امر)
لِیَجْلِسُوا
قالَ (جمع مؤنث غائب امر)
یَقُلْنَ
جمع بندی
در این مطلب از مجله فرادرس، صرف فعل امر در عربی آموزش داده شده است. البته در کنار آن، انواع فعلهای عربی، ساخت فعل امر حاضر و فعل امر غائب نیز توضیح داده شده‌اند. بخش گسترده‌ای از این مطلب را مثال‌هایی تشکیل می‌دهند که برای یادگیری بهتر فعلهای امر عربی ارائه شده‌اند. در ادامه، برخی از سؤالات متداول در رابطه با صرف فعلهای امر عربی بیان شده و تمرین‌هایی برای یادگیری بهتر این فعل‌ها در اختیارتان قرار می‌گیرد.
