بورس انرژی چیست؟ | به زبان ساده — راهنمای کامل و رایگان

موقعیت جغرافیایی-اقتصادی ایران و رتبه آن به عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت و گاز در جهان بعلاوه زیرساخت قابل توجه آن در منابع انرژی الکتریکی و دیگر منابع انرژی، منجر به بوجود آمدن و گسترش بورس انرژی در این کشور شده است.

بورس انرژی ایران مطابق قانون، در هفتم ماه جولای سال ۲۰۱۲ میلادی بوجود آمد و با گواهی سازمان بزرگ بورس و اوراق بهادار به عنوان چهارمین بازار رسمی کشور و شرکت سهامی عام  شناخته می‌شود.

سرمایه اولیه این شرکت معادل ۲۰ میلیارد تومان بود و این نهاد به صورت رسمی در نهم مارس سال ۲۰۱۳ میلادی با کالاهای برق، قیر و ذغال‌سنگ، فعالیت‌های خود را آغاز کرد.

بورس انرژی چیست؟

«بورس انرژی ایران» (Iran Energy Exchange | IRENEX)  با هدف نظم‌بخشی، ثبت، نظارت و تسهیل معاملات حاملان انرژی و دارایی‌های بر پایه حاملان انرژی بوجود آمده است. بورس انرژی ایران امکان دسترسی غیرتبعیض‌آمیز و عادلانه به پلتفرم معاملاتی را در هماهنگی با موسسات مالی، برای اعضا و شرکت‌ها بوجود می‌آورد.

فیلم آموزش مقدماتی ورود به بازار بورس و نکات کاربردی در فرادرس

کلیک کنید

بازار بورس انرژی ایران، بورس کالایی است که در آن امکان معامله حامل‌های انرژی فیزیکی (مانند نفت، گاز، برق و موارد مشابه) و همچنین دارایی‌های برپایه این کالا نیز وجود دارد. در این بورس، مانند سایر بورس‌ها، تعداد زیادی خریدار و فروشنده حضور دارند که موجب دستیابی به قیمت‌های تعادلی در تراکنش‌هایی با جوی رقابتی می‌شوند.

بورس انرژی ایران یکی از ۴ بازار مهم بورس در ایران است. از سه بازار مهم دیگر می‌توان به بازار بورس تهران، بازار فرابورس ایران و بورس کالای ایران اشاره کرد.

دستورالعمل‌های بورس انرژی ایران

۳ دستورالعمل آغازین بورس انرژی ایران به شرح زیر هستند. این دستورالعمل‌ها، بنیان هر قرارداد و معامله اجرایی در این بازار را تشکیل می‌دهند.

• صورت تهیه کردن از سفارش‌های دارایی‌های کالایی و دارایی‌های برپایه کالا
• سفارش‌های معاملاتی دارایی‌های کالایی و دارایی‌های بر پایه کالا
• ثبت و سپرده‌گذاری دارایی‌های کالایی و بر پایه کالا و پرداخت و تسویه سفارش معاملات

بازار‌های بورس انرژی ایران

بازار‌ها در بورس انرژی ایران براساس نوع معامله، ساعات معاملاتی و کالاها به ۳ دسته زیر تقسیم می‌شوند.

• بازار فیزیکی
• بازار مشتقه 
• بازار فرعی

بازار فیزیکی

در بازار فیزیکی، کالاهای پذیرفته‌شده در بورس انرژی، معامله می‌شوند. معاملات بازار فیزیکی در ۳ دسته برق، نفت، گاز و دیگر حامل‌های انرژی صورت می‌پذیرد. در بازار فیزیکی، امکان انجام معاملات به صورت نقدی (اسپات)، اعتباری و یا با استفاده از قرارداد‌های سَلَف یا «کشف پریمیوم» (Premium Discovery) وجود دارد. در معاملات کشف پریمیوم، طرفین معامله متعهد می‌شوند که در زمانی معین در آینده، تحویل، حمل یا بارگیری کالا را براساس قیمت نهایی انجام دهند.

فیلم آموزش آشنایی با بورس کالای ایران در فرادرس

کلیک کنید

خریدار، بخشی از قیمت را در زمان توافق به فروشنده پرداخت می‌کند و تاریخ پرداخت باقی مبلغ توسط شرایط قرارداد مشخص می‌شود. در این نوع قرارداد، پریمیوم، درصد اضافه‌شده به قیمت مبنا یا کسرشده از آن است. قیمت مبنا، قیمت اعلام‌شده بوسیله مرجع مورد قبول در زمان معین، در اطلاعیه عرضه است.

در بازار فیزیکی بورس انرژی، بر حسب تعداد عرضه‌کنندگان نمادی مشخص، معاملات به یکی از ۳ روش مزایده‌ای،‌ کاملاً الکترونیک و عرضه عمده‌فروشی انجام می‌شود.

بازار مشتقه

در بازار مشتقه، دارایی‌های بر پایه کالاها معامله می‌شوند. معاملات انجام‌شده در بازار مشتقه با بکارگیری قرارداد‌های ویژه‌ای انجام می شوند. از جمله این قرارداد‌ها می‌توان «قرارداد سلف موازی» (Parallel Salam Contracts)، «قرارداد‌ آتی» (Future Contract) و «قرارداد اختیار معامله» (Option Contract) اشاره کرد. معاملات در بازار مشتقه به روش کاملاً الکترونیک انجام می‌شود.

فیلم آموزش معاملات قراردادهای آتی سبد سهام در فرادرس

کلیک کنید

بازار فرعی

بازار فرعی، به معامله کالاهای تک‌محموله‌ای (باید در یک تراکنش به یک مشتری ارسال شوند) و خارج از گونه اختصاص یافته‌ است.

رینگ در بورس انرژی

هرکدام از معاملات برق، نفت‌ و گاز و دیگر حامل‌های انرژی، قرارداد‌های سلف موازی، آتی و اختیار معامله در دو رینگ داخلی و بین‌المللی انجام می‌شوند.

ارکان شرکت سهامی عام بورس انرژی

مجامع عمومی، هیئت‌مدیره و مدیرعامل و حسابرس یا بازرس ارکان شرکت سهامی عام بورس انرژی را تشکیل می‌دهند.

اعضای تشکیل‌دهنده بورس انرژی

در ادامه به تعدادی از شرکت‌کنندگان بورس انرژی ایران اشاره شده است.

• بیش از ۶۰ شرکت کارگزاری دارای مجوز فعالیت
• بیش از ۲۰ پالایشگاه نفت‌ و گاز در نقش عرضه‌کننده
• بالغ‌بر ۱۰ نیروگاه شیمیایی و شرکت‌های متعدد تولید زغال کُک و پالایش قیر
• بیش از ۴۴ نیروگاه برق خصوصی و عمومی با ظرفیت بالقوه عرضه ۸۳۲۷ مگاوات برق در هر ساعت
• ۳۹ شرکت توزیع برق در نقش خریدار
• بالغ‌بر 20 خرده‌فروش برق دارای مجوز از وزارت انرژی
• پذیرش و معامله بیشتر از ۱۰۰ عرضه‌کننده کالا و قرارداد‌ها
• پلتفرم معاملاتی کاملاً الکترونیک طراحی شده برای بازار‌های فیزیکی و مشتقه
• پلتفرم کاملاً الکترونیک جهت ثبت، واریز و پرداخت معاملات

مزایای معامله و پذیرفته شدن در بورس انرژی ایران چیست؟

• معافیت مالیاتی: مطابق قانون توسعه ابزارهای مالی جدید ۱۰ درصد مالیات بر درآمد بدست آمده از فروش کالاهای فهرست و فروخته شده در بازار‌های کالا، معاف از مالیات هستند.
• مصونیت در برابر تشریفات مناقصه‌ها و مزایده‌ها: مطابق قانون توسعه ابزار‌های مالی جدید و بند‌های قوانین بودجه سالانه، خرید و فروش کالاهای پذیرش‌شده در بورس‌های کالا و معامله‌شده برپایه قوانین و مقررات این بازار‌ها، نیازی به برگزاری مناقصه‌ها، مزایده‌ها و دیگر انواع تشریفات مشابه از طریق وزارت‌خانه‌ها، دولت و سازمان‌های عمومی و اجرایی ندارد.
• بازاریابی:مزیت بازاریابی و عرضه در رینگ‌های داخلی و بین‌المللی از طریق شبکه‌ای متشکل از کارگزاری‌ها و پلتفرم‌های معاملاتی در این بورس فراهم شده است.
• تامین مالی: تامین مالی و مدیریت ریسک عرضه‌کنندگان و خریداران با بکارگیری ابزار‌های مالی.

• پوشش‌دهی ریسک: پوشش دادن ریسک خرید برای بازه‌های متنوع زمانی.
• هزینه معاملاتی کمتر: کاهش دادن هزینه معاملاتی برای مشتریان در مقایسه با معاملاتی که در IRENEX انجام نمی‌شوند (شامل هزینه‌های عقد قرارداد، بازاریابی و موارد مشابه).
• کاهش ریسک معاملاتی: کاهش دادن ریسک‌های معاملاتی مانند ناکامی در عملی کردن وظایف توسط پیمانکاران و موارد مشابه
• قرارداد استاندارد: وجود قرارداد‌هایی استاندارد و متعارف که ضمانت‌کننده استاندارد و کیفیت کالاهای معامله‌شده در بورس هستند.
• چهارچوب منظم: دارا بودن چهارچوب فراگیر منظم جهت پذیرفته‌شدن، معامله، ثبت، سپرده‌گذاری و تسویه حساب، پرداخت و تحویل کالاها و اوراق دارایی بر پایه کالاها.

فرایند پذیرش در بورس انرژی

پذیرش کالاها و سایر ابزار‌های مالی در بورس انرژی، تحت نظارت سازمان مربوطه و مطابق با دستورالعمل‌های پذیرفته‌شدن کالاها و دارایی‌های برپایه کالا، انجام می‌شود.

فیلم آموزش مقدماتی ورود به بازار بورس و نکات کاربردی در فرادرس

کلیک کنید

مطابق دستورالعمل پذیرفته‌شدن کالاها و دارایی‌های برپایه کالا طبق ماده ۸، درخواست پذیرفته‌شدن باید نزد مشاور پذیرش، ارائه و در بورس ثبت شود. در ادامه، به صورت اجمالی به فرایند پذیرفته‌شدن در هر ۳ زیرشاخه IRENEX اشاره کرده‌ایم.

فرایند پذیرفته‌ شدن در بازار فیزیکی

1. حداکثر ۳۰ روز پس از تاریخ ثبت درخواست
2. اعلام نظر کتبی حداکثر ۳۰ روز پس از دریافت گزارش و مدارک مورد نیاز از بورس
3. کمیته عرضه، موافقت یا عدم موافقت را در حداکثر ۷ روز کاری پس از تکمیل مدارک، به مشاور پذیرش، ابلاغ می‌کند.

فرایند پذیرفته‌ شدن در بازار مشتقه

مطابق ماده ۴۷، هیئت پذیرش، حداکثر در ۴۵ روز پس از دریافت گزارش و مدارک از بورس، نظر خود را اعلام می‌کند.

اوراق بهادار قابل معامله در بازار مشتقه به پیشنهاد بورس، توسط هیئت پذیرش، تصویب می‌شود. دارایی پایه باید از بین کالاهای پذیرفته شده در بورس یا کالاهای دارای بازار نقدی قوی، انتخاب شود. به تشخیص هیئت پذیرش، دارایی پایه باید دارای شرایط زیر باشد:

• عدم وجود محدودیت قانونی جهت نقل و انتقال دارایی پایه
• وجود مرجع قیمتی روزانه قابل اتکا برای بازار نقدی دارایی پایه
• امکان‌پذیری تحویل فیزیکی دارایی پایه

فراینده پذیرفته شدن در بازار فرعی

برای هر نوبت عرضه کالا در بازار فرعی، باید درخواستی جداگانه به بورس ارائه و موافقت کمیته عرضه، جلب شود. عرضه یک کالا در بازار فرعی در دفعات متعدد، الزاماً نشان‌دهنده امکان‌پذیری تداوم عرضه آن نیست.

چه کالاهایی در بورس انرژی ایران عرضه می‌شوند؟

از جمله کالاهای ارائه شده IRENEX می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

• زغال‌سنگ و مشتقات آن
• محصولات شیمیایی
• فرآورده‌های ویژه نفتی
• نفت خام و گاز طبیعی
• سایر فرآورده‌های نفتی
• فرآورده‌های گازی
• فرآورده‌های اصلی نفتی
• برق و انرژی های پاک
• سبد کالایی

قوانین بورس انرژی چه هستند؟

از قوانین حاکم بر بورس انرژی ایران می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

• قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران
• قانون تجارت
• قانون اصل ۴۴
• قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت
• قانون توسعه ابزار‌ها و نهاد‌های مالی
• قانون مبارزه با پولشویی
• میزان پیش‌پرداخت در عرضه‌های رینگ داخلی تابلوی برق بازار فیزیکی بورس انرژی ایران

نماد‌های بورس انرژی چه هستند؟

نماد‌های معاملاتی شرکت بورس انرژی، انرژی ۱ (نهادهای مالی بورس انرژی)، انرژی ۲ (فعالان بورس انرژی) و انرژی ۳ (سایر اشخاص بورس انرژی) هستند. با مراجعه به پایگاه اینترنتی شرکت مدیریت فناوری بورس تهران (+) می‌توانید اطلاعات بیشتری درباره این نماد‌ها کسب کنید.

ساختار بورس انرژی به چه صورت است؟

در بازار مشتقه ۳ نوع قرارداد مخصوص معامله می‌شوند که از جمله آن‌ها می‌توان به قرارداد سلف موازی، قرارداد آتی و قرارداد‌های اختیار معامله اشاره کرد. در بازار فیزیکی، معامله‌ها به صورت نقدی، اعتباری سلف یا کشف پریمیوم انجام می‌شوند.

در بازار فیزیکی بورس انرژی، برحسب تعداد عرضه‌کنندگان نمادی معین، معاملات به صورت مزایده‌ای، تمام الکترونیک یا عرضه عمده‌فروشی انجام می‌شوند.

 فرایندهای معامله در IRENEX چه هستند؟

همان‌طور که بیان شد بازار‌های IRENEX به ۳ دسته بازار فیزیکی، بازار مشتقه و بازار فرعی تقسیم می‌شوند. بر حسب فروخته‌شدن کالا در بازار محلی یا با هدف صادرات، بازار‌ها به دو رینگ داخلی و بین‌المللی تبدیل شده‌اند.

بازار فیزیکی مکانی برای قیمت‌گذاری نقدی حاملان انرژی به شمار می‌رود. در بازار فیزیکی، گستره بزرگی از حاملان انرژی برای عرضه و معامله استاندارد وجود دارند.

فیلم آموزش پیش بینی بازارهای مالی و حباب شناسی در آن در فرادرس

کلیک کنید

این بازار شامل ۳ زیرمجموعه برق، نفت و گاز طبیعی و دیگر حاملان انرژی است. از دیگر حاملان انرژی می‌توان به گاز بنزین مایع‌شده (LPG)، ذغال‌سنگ، قیر، نفتا، نفت سوختی، حل‌شونده‌ها، نفت سوختی سبک و موارد مشابه اشاره کرد. قرارداد‌های مختلف، طراحی شده‌اند که در بازار فیزیکی قابل معامله باشند که بعضی از آن‌ها به شرح زیر هستند.

• قرارداد‌های نقدی
• قرارداد‌های اعتباری
• قرارداد‌های سلف
• قرارداد تفاضلی

قرارداد‌های نقدی

در این نوع قرارداد‌ها ارسال کالا و پرداخت آن به سرعت انجام می‌شود. به سرعت انجام شدن یعنی ظرف ۳ روز کاری پس از عقد قرارداد. در معاملات بین‌المللی، دوره پرداخت و تسویه، پنج روز کاری پس از عقد قرارداد است.

قرارداد‌های اعتباری

ارسال به محض عقد قرارداد انجام می‌شود. البته، زمان پرداخت در آینده خواهد بود.

قراردادهای سلف

قرارداد سلف توافقی است که بین دو طرف برقرار می‌شود. در این نوع از قرارداد، خریدار در تاریخ معامله مبلغ تراکنش را پیش پرداخت می‌کند و فروشنده متعهد می‌شود که کالا را در تاریخی معین در آینده، ارسال کند.

این نوع از قرارداد، ابزاری جهت تامین مالی تولیدکنندگان به شمار می‌رود. همچنین، در این نوع معامله نسبت به قرارداد نقدی، خریداران می‌توانند تخفیف دریافت کنند.

قرارداد‌‌های تفاضلی

در «قرارداد تفاضلی» (Contract for Differences | CFD) خریداران و فروشندگان یک کالا، با توجه به یک مرجع معین بر قیمت یا تخفیفی خاص، توافق می‌کنند. این مرجع می‌تواند برای مثال، یک سازمان ارزیابی قیمت شناخته‌شده باشد. در این قرارداد، طرفین متعهد می‌شوند که در زمان مشخصی در آینده با توجه به قیمت نهایی، معامله را انجام دهند.

بازار برق IRENEX

«حوضچه برق جمهوری اسلامی» (Islamic Republic Power Pool | IRPP) بازار ساعتی است که فعالیت خود را از اکتبر سال ۲۰۰۳ میلادی آغاز کرده و به صورت روز ْپیش است. یعنی فروشندگان، پیشنهادات خود را یک‌روز قبل از بهره‌برداری، ارسال می‌کنند. بازار توسط شرکت مدیریت شبکه برق ایران اداره می‌شود که یک شرکت دولتی به شمار می‌رود.

طراحی شرکت به بازار حوضچه اصلی ایجادشده در آزادسازی بازار برق انگلستان و ویلز در سال ۱۹۹۰ میلادی، شباهت دارد. با وجود مزیت‌های غیرقابل چشم‌پوشی مدل حوضچه برق، بعضی از نقاط ضعف آن، منجر به بوجود آمدن بورس انرژی در ایران شد.

دلایل اصلی توجیه‌ کننده بوجود آمدن بازار انرژی در ایران

در ادامه، به تعدادی از دلایل تاثیرگذار در بوجود آمدن بازار انرژی ایران اشاره شده است.

• شرایط قانونی لازم برای بوجود آوردن بازار برق
• مشکلات مربوط به پرداخت نقدی به نیروگاه‌های برق
• امکان‌ناپذیر بودن تامین مالی تهیه‌کنندگان در بازار برق
• امکان ناپذیر بودن فروش برق در افق‌های مختلف زمانی
• عدم توانایی برای پوشش ریسک تغییر قیمت بوجود آمده برای تولید‌کنندگان و مصرف کنندگان
• ناتوانی مصرف‌کنندگان برای خرید برق در افق‌های مختلف زمانی

تمام‌ این موارد منجر به بوجود آمدن بورس انرژی ایران و طراحی سلف‌های موازی برق شدند.

برای آشنایی بیشتر با مفاهیم ابتدایی بورس و ورود به بازار سرمایه می‌توانید به دوره تدوین شده توسط «فرادرس» مراجعه کنید.

• برای مشاهده فیلم آموزش مقدماتی ورود به بازار بورس و نکات کاربردی + کلیک کنید.

معامله برق در IRENEX

معامله برق در IRENEX در دو بازار مشتقه و فیزیکی، انجام می‌شود.

بازار مشتقه : در بازار مشتقه، قراردادهای «سَلَف‌های موازی برق»  (Power Parallel Salam | PPS) معامله می‌شوند و این بازار شامل دو زیرمجموعه است.

• بازار عمده‌فروشی : شرکت‌های توزیع برق از این بازار خریداری می‌کنند.
• بازار خرده‌فروشی : خریدارانی با مصارف کلان و عمده‌فروشان خریدار برق از این بازار خرید می‌کنند.

بازار فیزیکی: مصرف‌کنندگان بزرگ و خرده‌فروشان می‌توانند در این بازار به خرید و فروش برق بپردازند.

سلف موازی استاندارد برق

سلف‌های موازی برق، اولین قرارداد مشتقه پذیرفته‌شده توسط هیئت پذیرش بازار مبادله انرژی ایران است. دارایی پایه قرارداد‌های مشتقه، بسته‌های برق معادل ۱ کیلووات بر ساعت (kWh) دوره مصرفی در دوره تحویل هستند.

عرضه‌کنندگان اولیه این قرارداد‌ها، شرکت‌های تولیدی یا نیروگاه‌های برق و مصرف‌کنندگان حقیقی (مانند شرکت‌های توزیع‌کننده برق، خرده‌فروشان و مصرف‌کنندگان بزرگ)، خریداران این نوع از قرارداد‌ها به شمار می‌روند.

سرمایه‌گذاران و مشتریان بازار غیرفیزیکی، می‌توانند به خرید و فروش قرارداد‌های سلف‌های موازی برق بپردازند. همچنین، طرح‌ریزی به این‌صورت انجام شده که در آینده مصرف‌کنندگان کشورهای همسایه نیز بتوانند در بورس انرژی ایران، معامله انجام دهند.

بعد از عرضه اولیه سلف‌های موازی برق، خریداران می‌توانند این قرارداد‌ها را مجدداً تا زمان سررسید آن‌ها، بفروشند. آخرین خریدار سلف‌های موازی برق، می‌تواند به صورت فیزیکی برق را مصرف کند و اولین منتشرکننده قرارداد، موظف به تزریق برق به شبکه ملی برق ایران در زمان سررسید قرارداد است.

تقسیم‌بندی قراردادهای سلف موازی

بسته به منحنی مصرف یا بار در سیستم برق ایران، قرارداد‌های سلف‌های موازی برق را می‌توان در ۴ عنوان قراردادی زیر، تقسیم‌بندی کرد. این دوره‌ها،‌ نشان‌دهنده دوره مصرفی قرارداد‌ها هستند. آغاز و پایان ساعت‌‌های هرکدام از این دوره‌های گفته شده، به صورت سالیانه توسط وزارت انرژی اعلام می‌شود.

• بارپایه
• کم‌باری
• میان‌باری
• پرباری

همچنین می‌توان، بسته به «دوره تحویل» (Delivery Period)، این قرارداد‌ها را به صورت روزانه، هفتگی، ماهیانه، فصلی و سالیانه نیز تقسیم کرد. بنابراین، با توجه به تقاضا و دوره‌های ارسال، ۲۰ نوع قرارداد متفاوت وجود دارند.

برای مثال، اگر یک شرکت توزیع برق، ۱۰۰ قرارداد سلف‌ موازی برق هفتگی پرباری، خریداری کند،‌ اجازه مصرف ۱۰۰ مگاوات برق را در هر ساعت اوج مصرف هفته‌ای معین، خواهد داشت. میزان حد خریدی نیز برای هر مصرف کننده وجود دارد که اصولاً توسط شرکت مدیریت برق شبکه ایران، تعیین می‌شود.

گام‌های تراکنش سلف‌های موازی برق

پیش‌‌گشایش، گشایش و ادامه معامله، ۳ گام متفاوت مکانیسم تراکنشی سلف‌های موازی برق‌ها به شمار می‌روند. توجه داشته باشید که هر قرارداد دارای نماد معاملاتی منحصر به فردی است که نشان‌دهنده دوره تحویل، دوره مصرف، بازار هدف (داخلی یا بین‌المللی) و تاریخ اولین روز از دوره تحویل است و ۳ روز قبل از شروع دوره تحویل، بسته می‌شود.

فیلم آموزش مقدماتی ورود به بازار بورس و نکات کاربردی در فرادرس

کلیک کنید

نمادهای معاملاتی روزانه، هفتگی و ماهیانه سلف‌های موازی برق، ۳۰ روز قبل از شروع دوره ارسال باز و ۳ روز قبل از شروع دوره ارسال، بسته می‌شوند.

بنابراین، تمام این نمادهای معاملاتی را می‌توان از زمان عرضه اولیه تا ۳ روز قبل از شروع دوره تحویل، معامله کرد. به همین صورت، نماد‌های معاملاتی فصلی سلف‌های موازی برق، یک فصل قبل از شروع دوره تحویل باز و سه روز پیش از شروع دوره تحویل، بسته می‌شوند.

در اولین روز از دوره تحویل، ژنراتور‌ها، میزان برق فروخته شده را به شبکه برق ملی، تزریق و مصرف‌کنندگان میزان برق خریداری شده را از شبکه ملی برق دریافت می‌کنند. شرکت مدیریت شبکه برق نیز، ارسال برق از فروشندگان به خریداران را مدیریت می‌کند.

بازار مصرف‌کنندگان بزرگ

مصرف‌کنندگان بزرگ، برای مثال، مصرف‌کنندگان صنعتی، مهم‌ترین مصرف کنندگان برق در ایران هستند. IRENEX، مکانیسم‌هایی برای مصرف‌کنندگان بزرگ طراحی کرده تا در بازار برق شرکت و از شرکت‌های تولید‌کننده، برق خریداری کنند.

همان‌طور که بالاتر بیان شد، مصرف‌کنندگان بزرگ می‌توانند در بازار‌ مشتقه (سلف موازی برق - بازار خرده‌فروشی) و بازار فیزیکی در IRENEX مشارکت کنند.

بازار فیزیکی برای مصرف‌کنندگان بزرگ در دوم جولای سال ۲۰۱۷ میلادی طبق قوانین و مقررات هیئت وزیران و وزارت برق بوجود آمد. مصرف‌کنندگان بزرگ برق با بیش از ۵ میلیون وات تقاضا، شرایط لازم برای شرکت در این بازار را دارند.

مزایای شرکت مصرف‌کنندگان بزرگ در بازار برق چیست؟

در بازار فیزیکی و بازار مشتقه، شرکت‌کنندگان بزرگ می‌توانند در فضای رقابتی سالم ایجاد شده، با شفافیت و بهره‌وری بالا به خرید برق بپردازند. در ادامه به بعضی از مزایای شرکت مصرف‌کنندگان بزرگ در بازار برق IRENEX اشاره شده است.

• کاهش هزینه برق یا خرید برق با قیمت‌هایی پایین‌تر از تعرفه‌ها
• افزایش قدرت چانه‌زنی
• بهبود برنامه‌ریزی برای مصرف برق

معامله برق در بازار فیزیکی با بازار مشتقه

در این بازار، مصرف‌کنندگان بزرگ می‌توانند برای یک روز، هفته، ماه، فصل یا سال، برق خریداری کنند. معامله برق در بازار فیزیکی و مشتقه تفاوت‌هایی دارد که در ادامه، تعدادی از آن‌ها را بر شمرده‌ایم.

• در بازار مشتقه (سلف موازی برق) قرارداد‌های استاندارد معامله می‌شوند اما در بازار فیزیکی قرارداد‌ها به صورت دو طرفه میان خریدار و فروشنده هستند و شرایط قرارداد قابل مذاکره است.
• در بازار مشتقه، قرارداد‌ها ممکن است در بازار ثانویه معامله شوند اما این امکان در بازار فیزیکی وجود ندارد.
•  قرارداد‌های بازار مشتقه به صورت نقدی پرداخت می‌شوند اما در بازار فیزیکی مکانیسم‌های پرداختی متفاوتی نیز موجود هستند.

سلف چیست؟

«سلف» (Salam) قراردادی است که در آن، خریدار، مبلغ را به صورت پیشاپیش می پردازد اما محصولات را در آینده دریافت می‌کند. قرارداد سلف این وظیفه اخلاقی را برای فروشنده بوجود می‌آورد که کالاها را تحویل دهد. امکان ابطال قرارداد سلف پس از امضای آن وجود ندارد.

سلف موازی چیست؟

درواقع، به سلف‌های منعقدشده بعد از سلف اول، سلف موازی می‌گویند. در سلف موازی، بانک وارد دو نوع قرارداد متفاوت می‌شود. در یکی از آن‌ها، بانک خریدار و در دیگری، بانک فروشنده است. هرکدام از این قرارداد‌ها مستقل از یکدیگر هستند. برای درک بهتر مفهوم در ادامه، مثالی بیان شده است. برای مثال، فرض کنید فرد «الف» از فرد «ب»، با قرارداد سلف، ۱۰۰۰ بسته ۱۰ کیلویی آرد خریداری کرده باشد و مطابق قرارداد، این بسته‌ها در ۱۷ دی تحویل داده شوند.

الف می‌تواند یک قرارداد سلف موازی با «ج» داشته باشد تا به او ۱۰۰۰ بسته ۱۰ کیلوگرمی آرد را در ۱۷ دی تحویل دهد. در زمان عقد قرارداد با فرد ج، ارسال آرد به او نمی‌تواند با شرط دریافت بسته‌های آرد از فرد ب صورت بگیرد. بنابراین، حتی اگر ب، بسته‌های آرد را در ۱۷ دی، به الف تحویل ندهد، الف وظیفه دارد که ۱۰۰۰ بسته آرد به ج تحویل دهد. او نمی‌تواند از قرارداد خود جهت تحویل آرد به ج، شانه خالی کند.

به همین‌صورت، اگر فرد ب کالاهای معیوبی را به فرد الف تحویل دهد که کیفیت مناسب ندارند و مطابق کیفیت عنوان شده در قرارداد نیستند، باز هم فرد الف موظف به تحویل دادن بسته آرد‌ها به ج، مطابق شرایط بیان شده در قرارداد است.

قرارداد سلف موازی استاندارد چیست؟

در فرایند انتشار اوراق سلف موازی باید دارایی پایه و مشخصات آن شامل اندازه قرارداد، نوع دقیق دارایی و مواردی از این دست استاندارد شده باشد، بنابراین این سلف‌ها، سلف موازی استاندارد نامیده می‌شود.

فیلم آموزش مقدماتی ورود به بازار بورس و نکات کاربردی در فرادرس

کلیک کنید

بازار بورس مشتقه چیست؟

«مشتقه‌ها» (Derivatives) ابزار‌های مالی هستند که ارزش آن‌ها به دارایی‌های اصلی یا گروهی از دارایی‌ها بستگی دارد. دارایی‌های بکارگرفته شده در بازار مشتقه غالباً سهام، اوراق قرضه، ارز‌ها، نرخ بهره، کالاها و شاخص‌های بازاری هستند. از آن‌جایی که اوراق مشتقه، ارزش خود را از دارایی پایه کسب کرده‌اند، آن‌ها را مشتقه - به معنی اشتقاق‌یافته یا برگرفته - می‌نامند.

فیلم آموزش قراردادهای اختیار معامله بورس اوراق بهادار تهران در فرادرس

کلیک کنید

ارزش دارایی اصلی، هماهنگ با شرایط بازار تغییر می‌کند. کسب سود در قراردادهای مشتقه نیازمند تخمین زدن ارزش دارایی اصلی در آینده است. مهم‌ترین انواع قرارداد‌های مشتقه، «قرارداد‌ آتی» یا (Future)، «پیمان آتی» (Forward)، «اختیار معامله» (Option) و سواپ هستند.

مطابق قرارداد مشتقه، خریدار موظف می‌شود که دارایی را در تاریخ و قیمتی معین، خریداری کند. نیازی نیست که فروشنده قرارداد، مالک دارایی اصلی نیز باشد. آن‌ها می‌توانند با پرداخت پول کافی به خریدار برای خریداری دارایی در قیمت رایج، قرارداد را عقد کنند.

قرداد اختیار معامله چیست؟

قرارداد اختیار معامله یا آپشن نوعی ابزار مالی در بازار‌های سرمایه به شمار می‌رود. قرارداد‌های اختیار معامله، برای دارندگان آن‌ها، امکان خرید یا فروش دارایی پایه را در قیمت معین و دوره زمانی تعیین‌شده‌ای، فراهم می‌کنند.

انرژی ۳ چیست؟

انرژی ۳ نماد سایر اشخاص بورس انرژی در بازار فرابورس است. این نماد متوقف شده است. در زمان نگارش این مطلب، آخرین معاملات این نماد در ۱۸ خرداد سال ۱۳۹۹ رخ داده است.

سخن پایانی

به صورت کلی، در نقاط مختلف جهان، بازار‌های انرژی به معامله و عرضه انرژی می‌پردازند. در بعضی از کشور‌ها، عبارت بازار انرژی به بازار برق اشاره دارد اما می تواند شامل انواع دیگر انرژی نیز باشد.

غالباً، توسعه انرژی، نتیجه تلاش دولت در جهت بوجود آوردن سیاست انرژی با هدف توسعه صنعت انرژی در محیطی رقابتی است. تا سال ۱۹۷۰ میلادی زمانی که تغییرات قابل‌توجهی در بازار‌های انرژی بوجود آمد، این بازار‌ها، ساختار‌های سازمانی برپایه انحصار داشتند و اغلب ذخایر نفتی جهان بوسیله هفت خواهران نفتی کنترل می‌شد.

بورس انرژی با برقراری هماهنگی میان وزارت نفت، انرژی، صنایع، معدن و تجارت و شرکت‌های ملی پالایش و توزیع نفت، پتروشیمی، توانیر، شرکت مدیریت شبکه برق ایران، مدیریت منابع آب ایران و سازمان حفاظت از محیط زیست بوجود آمده است.

شرکت ملی نفت ایران نیز کالاهای خود را در بازار بورس و اوراق بهادار عرضه می‌کند. برای مثال، این شرکت ۱ میلیون بشکه گاز چگالیده‌شده را در بازار بورس انرژی ایران عرضه کرد. این کالا توسط پالایشگاه‌های بندرعباس، کرمانشاه، تهران، شیراز و ایلام تهیه شده بود.

در زمان نگارش این مطلب، ریاست بورس انرژی ایران بر عهده سید علی حسینی است. او دارای مدرک دکترای حسابداری از دانشگاه تهران و تجربیات گسترده‌ای در بازار‌های سرمایه ایران بر عهده داشته است.

معرفی فیلم آموزش مقدماتی ورود به بازار بورس و نکات کاربردی

برای آشنایی بیشتر با نحوه فعالیت در بازار بورس می‌توانید به دوره آموزشی تدوین شده توسط «فرادرس» مراجعه کنید. این ویدئو‌ها بوسیله مجرب‌ترین اساتید این حوزه تهیه شده‌اند. فیلم آموزشی پیش‌رو، در ۳ ساعت و ۲۸ دقیقه و ۷ درس ارائه می‌شوند.

در ادامه، سرفصل‌های بیان شده در این دوره آموزشی، عنوان شده‌اند. توجه داشته باشید که این مجموعه فیلم آموزشی برای ورود به بازار‌های بورس و فرابورس کاربردی هستند.

در درس اول مدرس به آموزش مقدمات و آشنایی اولیه با بازار بورس و سهام پرداخته است. جهت کسب شناخت کلی و نکات مهم در ورود به بازار بورس می‌توانید به درس دوم مراجعه کنید.

مباحث مربوط به ورود به سایت‌های سازمان بورس و ثبت‌نام در سجام در درس سوم مطرح شده‌اند. در درس چهارم، با اصطلاحات و انواع قرارداد و صندوق‌ها، آشنا می‌شوید.

مفاهیم سرمایه‌گذاری، انواع بورس و عرضه اولیه در درس پنجم مطرح شده‌ است. با ابزار‌های تحلیل تکنیکال در درس ششم آشنا می‌شوید. در نهایت، مطالب پیرامون سامانه کدال و کارگزاری‌ها در درس هفتم مطرح شده‌اند.

جهت بررسی بازار انرژی و درک بهتر روند قیمت می‌توانید از آموزه‌های تحلیل تکنیکال و تحلیل بنیادی بهره بگیرید.

• برای مشاهده فیلم آموزش مقدماتی ورود به بازار بورس و نکات کاربردی + کلیک کنید.