تفکر تحلیلی چیست؟ – از فرآیندها تا روش های بهبود و تقویت

استفاده از شیوه‌های مختلف تفکر یافتن ریشه مشکلات و حل مسئله نیاز به توانایی‌های زیادی دارد که هر کس به‌مرور و متناسب با تجربه‌ها و آموخته‌هایش این مهارت‌ها را در خود پرورش می‌دهد. یکی از اثربخش‌ترین روش‌های حل مسائل استفاده از تفکر تحلیلی است زیرا در این حالت شخص با ریشه‌یابی مشکل، به حل آن می‌پردازد. در این مطلب از مجله فرادرس به این موضوع می‌پردازیم که تفکر تحلیلی چیست. همچنین نحوه پرورش این توانایی را می‌آموزیم و آن را در موقعیت‌های مختلف بررسی می‌کنیم.

تفکر تحلیلی چیست؟

«تفکر تحلیلی» (Analytical Thinking) روشی برای تحلیل مشکل در راستای یافتن راه‌حل است که می‌توانید با استفاده از آن، موضوعات پیچیده را به بخش‌های کوچک‌تر بشکنید و ارتباط میان این بخش‌ها را دریابید تا در نهایت به درک درست‌تری از آن‌ها برسید. این کار روندی متداول در مواجهه با تمامی مشکلات زندگی است که ازجمله آن‌ها می‌توانیم به مسائل علمی، فناوری، اجتماعی، کسب و کار، مدیریت و... اشاره کنیم.

به‌طور کلی می‌توان گفت که تفکر تحلیلی روشی بسیار مناسب برای شناسایی علت‌ به وجود آمدن مسائل فعلی و یافتن ریشه اصلی آن‌ها است. یکی از مهم‌ترین نکات برای پرورش تحلیل این است که سوال درستی مطرح کنید زیرا اگر سوال اشتباهی بپرسید به پاسخ اشتباهی هم می‌رسید.

مثلا فرض کنید که می‌خواهید با کمک تفکر تحلیلی ارتباط میان گل‌های آفتابگردان و رطوبت را پیدا کنید. در این حالت برای رسیدن به پاسخ صحیح می‌پرسید: «چرا گل‌های آفتابگردان در محیط‌های مرطوب رشد مناسبی ندارند؟». این سوال کاملا مرتبط است و اگر پاسخش را بیابید مسئله روشن می‌شود. اما اگر بپرسید چند عدد گل آفتابگردان در محیط‌های مرطوب رشد می‌کنند پاسخ‌های به‌دست آمده گمراهتان می‌کنند. داشتن مهارت تفکر تحلیلی ازجمله مهارت‌های نرم است که اغلب سازمان‌ها برای رشد و پیشرفت خود به آن نیاز دارند. همچنین این نوع اندیشیدن به شما در حل مسئله‌های پیچیده نیز کمک می‌کند. با توجه به اهمیت آن در ادامه می‌آموزیم که چطور توانایی تفکر تحلیلی را در خود تقویت کنید و به موضوعات از زاویه درستی بنگرید.

آموزش تفکر تحلیلی

برای تقویت مهارت تفکر تحلیلی نیاز است که تمرین‌ و تحقیق کافی انجام دهید تا در این زمینه به تبحر برسید. در ادامه برخی از راه‌های تقویت این مهارت را توضیح داده‌ایم.

مهارت‌های فعلی خود را حفظ کنید

برای این‌که مهارت‌های نرم خود را افزایش دهید ابتدا باید سطح فعلی این مهارت‌ها را در خود بسنجید. ممکن است که روزانه بدون آگاهی از این توانایی‌ها، از تفکر تحلیلی برای رفع مشکلات خود استفاده کنید. بنابراین مهم است که پیش از تلاش برای پرورش تفکر تحلیلی ابتدا قدرت تصمیم گیری و حل مسئله خود را زیر ذره‌بین ببرید و دریابید که در مواجهه با چالش‌ها چه روشی را به کار می‌گیرید. به‌طور مثال ممکن است مشخص شود هر بار پس از مواجهه با مشکلی کوچک، خشونت به خرج می‌دهید. در این صورت باید پیش از یادگیری تفکر تحلیلی کنترل خشم خود را به دست بگیرید و سپس موضوعات را تحلیل کنید.

برای توسعه این مهارت دفعه بعد که با چالشی روبه‌رو شدید (حتی اگر این چالش انتخاب لباس برای مهمانی دوستانه باشد) از خودتان سوال‌های زیر را بپرسید تا مهارت تفکر تحلیلی خود را بیش از پیش پرورش دهید.

• موضوع فعلی درباره چیست و چه واقعیتی را عنوان می‌کند؟
• چه تحقیقاتی انجام داده‌ام؟ آیا از کسی کمک گرفته‌ام؟ از چه کسی؟
• چطور با بارش فکری راه‌حل را بیابم؟؟
• چطور تصمیم نهایی‌ را بگیرم؟
• آیا بعد از آن مهارت‌ تصمیم‌گیری من افزایش می‌یابند؟

برای انتخاب لباس مهمانی ممکن است به نکاتی نظیر آب‌و‌هوا، تعداد مهمان‌ها، میزان صمیمیت خود با میزبان و نوع مهمانی توجه کنید و اگر به نتیجه مناسبی نرسیدید از فردی صمیمی در این باره کمک بخواهید تا با شما به دنبال لباس مناسبی بگردد. همچنین این فرد ممکن است اطلاعات بیشتری درباره مهمانی داشته باشد و با کمک او به گزینه بهتری برسید. مثلا تعداد مهمان‌ها، ساعتی که باید حضور داشته باشید و حضور چند چهره آشنا ممکن است ذهن شما را به سمت لباس خاصی ببرد. در این حالت چند گزینه پیش رویتان است و در نهایت با کمک تفکر تحلیلی خود بهترین لباس را انتخاب می‌کنید.

مراحل تصمیم گیری به نظر ساده هستند اما اجرای آن‌ها نیاز به مهارتی دارد که بسیاری از افراد جامعه در این زمینه ضعیف هستند. برای این‌که تفکر تحلیلی را در خود پرورش دهید باید ابتدا بتوانید تصمیم‌گیری کنید. بنابراین پیش از هر چیز برای تقویت آن زمان و انرژی بگذارید.

با دیگر اعضای تیم شبکه‌سازی کنید

وقتی از اطرافیانتان نکات مختلف را یاد می‌گیرید به نوعی از تجربه آن‌ها استفاده می‌کنید. این موضوع در شناسایی بهتر مشکلات و یادگیری روش‌های حل بهتر به شما کمک می‌کند. امکان دارد که درباره منابع جدید و ابزارهای تازه اطلاعات خوبی به دست بیاورید و همچنین متدهای آن‌ها را برای حل مشکلات متداول یاد بگیرید.

شبکه‌سازی با دیگران کمک می‌کند که از منابع متفاوتی برای اهداف خود استفاده کنید. به‌طور مثال بسیاری از افراد برای شناسایی رقبا یا همکاران آینده خود از شبکه اجتماعی لینکدین استفاده می‌کنند و در این فضا با شبکه‌سازی‌های موثر نیازهای نیروی انسانی سازمانشان را برطرف می‌کنند.

در تفکر تحلیل مهم است که تمامی منابع موجود را پیدا کنید زیرا اگر از یک منبع غافل شوید و در آنجا شبکه خودتان را نسازید، بخش مهمی از جامعه را از دست می‌دهید و به نتیجه نهایی نمی‌رسید. جمع‌آوری اطلاعات مهندسی شده و داده‌های علمی همراه با گروهی از تحلیل‌گران به شما کمک می‌کند که تصمیم گیری استراتژیک داشته باشید و در راستای چشم‌انداز سازمانتان پیش بروید.

برای خودتان فرصت بخرید

برای پرورش تفکر تحلیلی باید در موقعیت‌ها پرچالش قرار بگیرید و مانند یک تحلیلگر عمل کنید تا بدانید که تفکر چیست. کسی که به صورت تحلیلی می‌اندیشد تحقیقاتش را برای رسیدن به بهترین نتیجه انجام می‌دهد و بارش فکری می‌کند تا ایده‌های خلاقانه‌ای بیابد و در نهایت منطقی‌ترین راه را برای حل مشکلات پیرامونش انتخاب می‌کند. این فرد تحلیلگر پس از تصمیم‌گیری نتایج را تحلیل می‌کند و بازخورد می‌گیرد تا نقاط ضعف و قدرت خود را شناسایی کند و در موقعیت مشابه بعدی عملکرد خود را بهبود می‌دهد. به غیر از راهی که اکنون به آن اشاره کردیم هیچ روش دیگری برای پرورش مهارت تفکر تحلیلی وجود ندارد. در واقع بهترین راه این است که خود را به چالش بکشید و در موقعیت‌های حساس این تمرین را با خود انجام دهید تا توانایی تحلیلگری را در خود ایجاد کنید.

اگر چنین موقعیت‌هایی در زندگی شما رخ نمی‌دهند خودتان را جای یک شخص تحلیلگر بگذارید و تصور کنید که دیگران سوالی درباره موضوعی مهم می‌پرسند. در این حالت با کمک تفکر تحلیلی خود پاسخی مناسب آماده کنید. برای آن پاسخ دلیل منطقی و مثالی ملموس پیدا کنید تا ایده‌ای درست داده باشید.

سوال بپرسید

سوال بپرسید تا اطلاعات شفاف و درستی به دست بیاورید، اسناد موجود را ارزیابی کنید و مفروضات را به چالش بکشید. این کار به شما کمک می‌کند که درک بهتری از اطلاعات موجود داشته باشید و در این باره انتقادی‌تر فکر کنید. متداول‌ترین پرسش‌ها در تفکر تحلیلی با «چگونه» شروع می‌شوند. اگر چگونگی بروز هر اتفاق را دریابید یافتن راه‌حل رفع آن را نیز پیدا می‌کنید.

به دنبال دیدگاه‌های متفاوت باشید

با افرادی در تماس باشید که پیش‌زمینه ذهنی، تجربه‌ها و دیدگاه‌های متفاوتی نسبت به شما دارند. این کار کمک می‌کند که از زاویه‌ای متفاوت به موضوع نگاه کنید و به راه‌حل‌های متفاوتی برسید. اگر همواره با همان افراد همیشگی در ارتباط باشید و از آن‌ها سوال کنید هیچ وقت به پاسخ‌های مختلف نمی‌رسید.

منابع موجود را ارزیابی کنید

تمرین کنید تا بیاموزید که منابع موجود را اعتبارسنجی کنید. برای این منظور می‌توانید تحقیقات و مقاله‌های به‌روز و جدید را بخوانید. این کار دید انتقادی به موضوعات پیدا می‌کنید و اطلاعات غلط را به‌راحتی نمی‌پذیرید. بسیاری از حقایقی که در ذهن شما هستند با علم امروزی رد شده‌اند و اگر خود را به‌روز نکنید تحلیل‌هایتان اشتباه می‌شوند.

گوش دادن فعال را تمرین کنید

وقتی با استفاده از مهارت‌های ارتباطی با دیگران تعامل می‌کنید مهارت گوش دادن فعال خود را به کار ببرید تا کاملا متوجه پیام طرف مقابل بشوید و او را درک کنید. این کار به شما کمک می‌کند که به جای حدس و گمان برپایه شنیده‌های خود تفکر تحلیلی داشته باشید. همچنین وقتی به دیگران فرصت می‌دهید که نظراتشان را عنوان کنند از دل این صحبت‌ها می‌توانید راه‌حل‌های متفاوتی پیدا کنید. مدیرانی که فضای آرامی برای تبادل اطلاعات فراهم می‌کنند همواره در مواجهه با چالش‌ها به بهترین راه‌حل‌ها دست می‌یابند.

مهارت حل مسئله را تمرین کنید

مدام درگیر حل مسئله باشید تا ذهن شما در این زمینه تقویت شود. انجام سرگرمی‌هایی نظیر ساخت پازل و بازی شطرنج در این امر کمکتان می‌کند. زیرا در این حالت قدرت تحلیل خود را بهبود می‌دهید و همچنین خلاقانه می‌اندیشید. واقعیت این است که حل تمام مسائل مراحل ثابتی دارد و نکته مهم در این امر هوشیاری و توجه به جزئیات پنهان در مسئله است.

تحلیل داده را تمرین کنید

از منابع مختلف، داده‌های متفاوت را جمع‌آوری کنید و در میان آن‌ها الگوهای مشخصی بیابید. این کار باعث می‌شود که مهارت تجزیه و تحلیل خود را پرورش دهید و درباره اطلاعات به دست آمده بهتر فکر کنید. در واقع در همه زمینه‌ها داده‌های بسیار زیادی وجود دارند. در گذشته افراد با کمبود داده مواجه بودند اما امروزه فراوانی این داده‌ها چالش برانگیز است. از این رو باید تلاش کنید که دریابید تفکر تحلیلی چیست و با انتخاب داده‌های مناسب از میان انبوه اطلاعات، به حل مسائل بپردازید.

به تفکرات خود واکنش نشان دهید

طی مراحل تصمیم‌گیری به فرایندهای ذهنی خود توجه کنید و آن‌ها را بسنجید. در واقع به این موضوع توجه کنید که در تصمیم‌گیری‌های خود چه معیارهایی را مد نظر قرار می‌دهید و از کنار چه چیزهایی با بی‌تفاوتی می‌گذرید. شناسایی این نکات به شما در تقویت مهارت تفکر تحلیلی و انتقادی کمک می‌کند و در حین تصمیم‌گیری‌های بعدی با نگاه جامع‌تری مسائل را ارزیابی می‌کنید. مخصوصا وقتی با چند گزینه روبه‌رو می‌شوید پس از بررسی شرایط با کمک روش تصمیم گیری چند معیاره هر کدام از گزینه‌ها را تحلیل کنید و در نهایت به انتخاب درستی برسید.

بازخوردها را دریابید

از دیگران بخواهید که درباره تجزیه و تحلیل و نقدهای شما بازخورد بدهند و نظرشان را بگویند. این کار باعث می‌شود که نقاط قورت و ضعف خود را بیابید و بخش‌های خاصی از این مهارت خود را بهبود دهید. همچنین با توجه به این بازخوردها می‌توانید تفکر استراتژیک خود را بپرورانید.

مهارت تصمیم گیری را تمرین می‌کنید

در این نوع تصمیم‌گیری به‌جای در نظر گرفتن احساسات و افکار متعصبانه بر اساس مدارک و حقایق قابل اثبات تصمیم‌گیری می‌کنید. با انجام این تمرین‌ها مهارت تصمیم‌گیری اثربخش خود را نیز پرورش می‌دهید.

در بحث‌ها شرکت کنید

شرکت کردن در بحث‌ها و گفتگو با افراد مخالف مخصوصا در مواقعی که برای اثبات ایده‌های خود با طرف مقابل بحث می‌کنید توانایی شما را در پرورش تفکر تحلیلی انتقادی افزایش می‌دهد.

کاربردهای تفکر تحلیلی

داشتن مهارت تفکر تحلیلی به شما کمک می‌کند که مخصوصا در محیط کاری مشکلات پیش رویتان را رفع کنید و با تجزیه و تحلیل آن‌ها قدرت تصمیم‌گیری خود را نشان دهید. در میان تمام مشاغل، برخی از کسب‌و‌کارها نیاز به تفکر تحلیلی بیشتری دارند زیرا ابعاد مسائل آن گسترده‌تر است و برای رفع هر چالش باید جنبه‌های مختلف مسئله را بررسی کنید تا بهترین انتخاب را داشته باشید. در ادامه به برخی از این سمت‌های شغلی اشاره می‌کنیم.

• بازاریابی: برای این‌که دریابید چه چیزی ترافیک سایت را بالا می‌برد و چه چیزی افراد را ترغیب می‌کند که به مشتریان سازمان تبدیل شوند.
• تحلیل داده: برای این‌که شرایط بیرونی و درونی سازمان را به صورت فصلی ارزیابی کنید و دریابید که بهترین زمان اجرای کمپین‌های تبلیغاتی چه زمانی است.
• مشاغل مالی: برای پیش‌بینی شرایط مالی سازمان در یک سال آینده یا دوره‌های زمانی طولانی‌تر نیاز است که مهارت تفکر تحلیلی را در خود پرورش دهید.
• طراحی (UX): در این حالت برای درک بهتر مخاطب و رفع مشکلات احتمالی او در برخورد با چالش‌های سازمان این نوع تفکر بسیار کاربردی است.
• فروش: در ساخت مدل برای پیگیری رشد درآمدی سازمان به کار می‌رود.

ابزار تفکر تحلیلی

برای این‌که در پرورش مهارت تفکر تحلیلی موفق عمل کنید باید در کنار مهارت‌های نرم خود، برخی مهارت‌های سخت را نیز پرورش دهید. در ادامه به مثال‌هایی از این مهارت‌ها اشاره می‌کنیم.

تحلیل داده

تحلیل داده یکی از مهارت‌های سخت است که در آن به داده‌های موجود و ثابتی نگاه می‌کنید اما از آن‌ها به پاسخ‌های مختلفی می‌رسید. به‌طور مثال می‌توانید از تحلیل داده‌ها برای پیدا کردن پرفروش‌ترین محصول خود استفاده کنید و روی آن سرمایه‌گذاری‌های بیشتری انجام دهید. یا می‌توانید روی نمودار، عملکرد مالی ماه‌های اخیر سازمان را نمایش دهید. مهم‌ترین مهارت‌های مورد نیاز در تحلیل داده‌ها را در زیر آورده‌ایم.

زبان برنامه‌نویسی (مخصوصا SQL، پایتون و R)

• تحلیل آمار و احتمال
• یادگیری ماشین (Machine Learning)
• اکسل
• مصور سازی داده‌

 تفکر منطقی

تفکر منطقی در حالتی است که برای تحلیل موقعیت از یکی از علت‌های ریشه‌ای استفاده می‌کنید و به راه‌حل مناسبی دست می‌یابید. مدل‌های تفکر منطقی زیادی وجود دارند که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم.

• استنتاجی: در این روش بر اساس دانسته‌های خود راه‌حل فرضی را پیدا کنید.
• استدلالی استقرایی: الگوی خاصی را مد نظر قرار دهید و براساس آن نتیجه‌ای متداول بگیرید.
• استدلال قیاسی: یک فرض کلی را در نظر بگیرید و همان را در موقعیتی خاص پیاده‌سازی کنید.

برای مثال فرض کنید شما به عنوان نویسنده محتوا در تیم بازاریابی محتوا مشغول هستید و ممکن است با تفکر منطقی و به شیوه استدلال استقرایی از موضوعی صحبت کنید که در جامعه محبوب شده است و به نظر شما مخاطبانتان به این موضوع علاقه‌مند هستند.

همچنین ممکن است الگوی خاصی را بشناسید. مثلا می‌دانید که مخاطبان شما با دیدن کد تخفیف روی گزینه خرید محصول کلیک می‌کنند. در این حالت نتیجه‌ می‌گیرید که مشتریان به تخفیف اهمیت ویژه‌ای می‌دهند. در این حالت می‌توانید از اصل کمیابی در متقاعد سازی استفاده کنید تا افراد بیشتری برای خرید محصول ترغیب شوند.

تحقیقات

افراد تحلیل‌گر تمامی حقایق و اطلاعات موجود مرتبط با هر اتفاق را جستجو می‌کنند تا دریابند که چه چیزی منجر به نتیجه خاصی شده است. تحلیل‌گر هوشمند کسی است که می‌داند این حقایق را از کجا پیدا کند و از چه کسی برای دریافت اطلاعات بیشتر کمک بگیرد.

در محیط کار ممکن است نیاز به گذراندن دوره‌های روش تحقیق داشته باشید تا بتوانید حقایق مربوط به تاریخ مجموعه نظیر روند سازمان در ۵ ماه اخیر را کشف کنید. همچنین می‌توانید تحقیقات کیفی خود را گسترش دهید و با همکارانتان در واحدهای دیگر صحبت کنید و با استفاده از مهارت های ارتباطی خود دریابید که آن‌ها با چه مشکلاتی درگیر هستند. به این ترتیب با کمک تفکر تحلیلی و آشنایی با شرایط می‌توانید تصمیم‌گیری درستی انجام دهید.

خلاقیت

تجزیه و تحلیل فقط برای وقایع و یافته‌ها نیست. این مهارت به افزایش خلاقیت شما در بارش فکری نیز کمک می‌کند و می‌توانید راه‌حل‌های امکان‌پذیر بیشتری را مطرح کنید تا مشکل پیش‌رویتان با کمک این تفکر خلاقانه رفع شود. در محیط کار ممکن است از تفکر خلاقانه برای سازماندهی جلسه طوفان فکری با اعضای تیم استفاده کنید. برخی از مهارت‌های خلاقیت در تحلیل را در زیر معرفی کرده‌ایم.

• نوآوری
• گوش دادن فعال
• همدلی
• بازخورد دادن
• ریسک‌پذیری
• داستان‌سرایی

در صورتی که این مهارت‌ها را در خود پرورش دهید هنگام تحلیل مسائل روش‌هایی به ذهنتان خطور می‌کنند که پیش از این از دیدتان پنهان بودند.

ارتباط

تا وقتی که تفکر تحلیلی خود را برای دیگران بازگو نکنید این تحلیل‌ها هیچ بهبودی در شرایط ایجاد نمی‌کنند. بنابراین مهارت مهم بعدی این است که با اعضای تیم ارتباط موثر برقرار کنید. البته همه افراد به‌راحتی نمی‌توانند روش تفکر تحلیلی را درک کنند و به همین علت باید با کمک برنامه ریزی عصبی کلامی (NLP) به آن‌ها توضیح دهید که چه روشی را برای حل مسئله پیش‌رو در نظر گرفته‌اید.

با کمک ارتباط کلامی می‌توانید ایده‌ها و تحلیل‌های خود را برای اعضای تیم به صورت اجرایی توضیح دهید. به‌طور مثال از مهارت‌های ارتباطی در جهت مصورسازی داده‌ها استفاده کنید تا اعضای تیم با رویکرد فعلی شرکت آشنا شوند. برخی از مثال‌های مهارت ارتباطی در تفکر تحلیلی را در زیر عنوان کرده‌ایم.

• ارتباط کلامی
• داستان‌سرایی
• استفاده از زبان بدن
• چارت و گراف و نمودار ارائه داده‌ها
• سخنرانی در جمع

تفاوت تفکر تحلیل و تفکر انتقادی

برخی افراد تفکر تحلیلی و انتقادی را یکسان می‌دانند اما واقعیت این است که این دو مهارت با هم تفاوت‌هایی دارند. در ادامه به معرفی این تفاوت‌ها می‌پردازیم.

استفاده از حقایق

هر دوی این مهارت‌ها نیاز به اسناد و حقایق دارند تا بتوانند اطلاعات موجود را ارزیابی کنند اما نوع ارزیابی آن‌ها با هم متفاوت است. کسی که از تفکر تحلیل برای رفع مشکلات در یک موقعیت استفاده می‌کند در این راستا از حقایق و اسناد موجود بهره می‌برد. از طرفی کسی که تفکر انتقادی دارد با توجه به ایده اولیه خود از حقایق برای شکل‌دهی ایده نهایی بهره می‌برد. در واقع این حقایق به او کمک می‌کنند که ارتباط میان ایده‌ها و زاویه‌های مختلف موجود را دریابد.

هدف‌ها

تفکر تحلیلی برای یافتن راه‌حل مشکلات پیچیده و تحلیل شرایط مفید است. همچنین از این مهارت می‌توانید برای بارش فکری و یافتن ایده‌های جدید بهره ببرید. بنابراین هدف اصلی در تفکر تحلیلی یافتن راه‌حلی برای رفع مشکلات است. اما اگر شخصی در تلاش برای پرورش باور یا ساخت ایده‌ای نو باشد داشتن تفکر انتقادی برای او مفیدتر است. بنابراین هدف در این دو مهارت متفاوت تعریف شده است و هر کس با توجه به موقعیتی که در آن قرار دارد انتخاب می‌کند که به کدام هدف دست یابد.

فرایند تفکر

تفاوت دیگری که بین تفکر تحلیلی و تفکر انتقادی وجود دارد نحوه فکر کردن شما به اطلاعات موجود است. تفکر تحلیلی حالت خطی دارد و کاملا متمرکز است. این در حالی است که تفکر انتقادی را می‌توانیم حلقه‌ای از افکار در نظر بگیریم. در حالت تفکر تحلیلی باید از فکر کردن به یک موضوع به سراغ اندیشیدن به موضوع دیگر بروید. اما در تفکر انتقادی در دایره‌ای از تفکرات به حالت رفت و برگشتی قرار می‌گیرید و آن‌ها را تا رسیدن به نتیجه نهایی ادامه می‌دهید.

اجزاء

این دو تفکر دارای اجزای متفاوت از هم هستند که به آن‌ها در رسیدن به نتایج متفاوت کمک می‌کنند. در فرایند تفکر تحلیلی شخص روی ارزیابی نظرات و تعصبات موجود متمرکز است. در مقابل، در تفکر انتقادی تمرکز اصلی روی این موضوع است که تعصبات موجود در عقاید افراد را بیابید و از آن‌ها دور کنید تا نظری که می‌دهید بر پایه اطلاعات واقعی موجود باشد.

در مجموع می‌توان گفت که در تفکر تحلیلی برخلاف تفکر انتقادی تمرکز شما روی خودتان است و ویژگی اصلی این مهارت این است که باید برای تجزیه و تحلیل مسئله به واقعیت‌ها و اسناد رجوع کنید.

تفاوت تفکر تحلیلی و سیستمی

مانند حالت قبل، بسیاری از افراد تفکر تحلیلی را همان تفکر سیستمی می‌دانند در حالی که این دو با هم تفاوت‌های مهمی دارند. در واقع تفکر تحلیلی به ما کمک می‌کند که نحوه عملکرد هر چیزی را درک کنیم اما تفکر سیستمی جرایی عملکرد هر چیز را توصیف می‌کند. در واقع سوال اصلی تفکر تحلیلی «چگونه» و سوال اصلی تفکر سیستمی «چرا» است. در ادامه به برخی از تفاوت‌های دیگر این دو تفکر می‌پردازیم.

• تفکر تحلیلی قطعات یک مسئله را از هم جدا می‌کند تا به ریشه آن دست یابد، در حالی که تفکر سیستمی با دیدن اجزا به کل مسئله پی می‌برد.
• تفکر تحلیلی نوع رفتار و ویژگی اجزا را به صورت جداگانه بررسی می‌کند اما تفکر سیستمی رفتار کل را بررسی می‌کند که آن جز بخشی از همان کل بوده است.
• تفکر تحلیلی برای درک کل مسئله، ابتدا تک‌تک اجزا را درک می‌کند اما تفکر سیستمی نقش اجزا و نحوه عملکرد آن‌ها را در راستای رسیدن به کل درک می‌کند.

مثال تفکر تحلیلی

برای درک بهتر این موضوع که تفکر تحلیلی چیست در ادامه مثالی ساده را با هم مرور می‌کنیم.

فرض کنید در حال بحث با شریک عاطفی خود هستید. او بحث را این‌طور آغاز می‌کند: «خیلی ناراحتم که همیشه بیرون بردن زباله‌ها را فراموش می‌کنی.»

در این موقعیت به‌جای عصبانی شدن می‌توانید این عبارت را به بخش‌های کوچکی تقسیم کنید. سپس عبارت «همیشه» را از آن خارج کنید و به او توضیح دهید که این عبارت معنای بسیار خاصی دارد و یعنی که هر بار و بدون استثنا شما این خطا را انجام داده‌اید. این در حالی است که فراموشی این مسئله فقط چند بار رخ داده است و ذهن او دسته‌بندی اشتباهی برای این رفتار شما در نظر گرفته است.

بنابراین با حفظ آرامش برایش توضیح دهید که برچسب زدن به شما به عنوان فردی فراموشکار نمی‌تواند راه‌حل مناسبی برای این موضوع باشد. سپس به او بگویید: «به نظر تو می‌توانیم به کمک هم برنامه‌ریزی صحیحی داشته باشیم که به من در فراموش نکردن این مسئله و کاهش این خطا کمک کند؟»

این مثال ساده نشان می‌دهد که درباره عبارت «همیشه» تفکر تحلیلی انجام داده‌اید. این مثال بسیار ملموس است و در بسیاری از روابط، بحث‌های مشابه با آن وجود دارد که می‌توانید با پرورش مهارت تفکر تحلیلی این قبیل مسائل را برطرف کنید.

تفکر استراتژیک چیست؟

تفکر استراتژیک به این معناست که در مواجهه با مشکلات پیچیده، آن‌ها را از سطحی بالاتر بنگرید و با این نگاه جامع، بهتری راه‌حل را برای رفع مسئله بیابید. در این شیوه تفکر معمولا جمع‌آوری اطلاعات اهمیت ویژه‌ای دارد و لازم است از زاویه‌های مختلف به مسئله نگاه کنید و هیچ جنبه‌ای را از قلم نیندازید تا انتخاب هوشمندانه‌ای داشته باشید. معمولا تفکر استراتژیک در سازمان‌ها برعهده مدیران است. زیرا بقیه افراد باید به آن‌ها گزارش دهند و وجود این گزارش‌ها به مدیران کمک می‌کند که برای حل مسئله‌های موجود راه‌حل‌های مناسبی را بیابند.

تفکر تحلیلی در مصاحبه استخدامی

یکی از مهم‌ترین مهارت‌ها که در آزمو‌های استخدامی سنجیده می‌شود مهارت تفکر تحلیلی است. زیرا کارجویانی که دارای مهارت تفکر تحلیلی هستند معمولا در مواجهه با مشکلات، عملکرد بهتری دارند و هرچه این افراد تجربه بیشتری داشته باشند به شکل هوشمندانه‌تری با مشکل مواجه می‌شوند و به‌درستی منابع و دانش خود را برای حل مسئله به کار می‌گیرند. این افراد دارای ویژگی‌های خاصی هستند که در پایین به برخی از این توانایی‌ها اشاره کرده‌ایم.

• وظایف پیچیده را برعهده می‌گیرند و آن‌ها را به بخش‌های کوچک‌تر تقسیم می‌کنند تا بتوانند به روش سیستمی بر آن‌ها کنترل داشته باشند.
• به روش‌های امکان‌پذیر مختلفی می‌اندیشند و عواقب هر انتخاب را پیش‌بینی می‌کنند.
• به روش‌های جایگزین امکان‌پذیر در هر موقعیت می‌اندیشند.
• توانایی شناسایی و رفع اختلاف در داده‌های موجود را دارند.
• از میان انبوهی از اطلاعات موجود، مهم‌ترین اطلاعات را شناسایی می‌کنند تا با کمک آن‌ها به حل مسئله بپردازند.
• به مزیت‌ها و معایب هر گزینه وزن می‌دهند تا با استفاده از روش‌های تصمیم‌گیری چند معیاره به بهترین گزینه دست یابند.
• به صورت سیستمی متغیرها را تغییر می‌دهند تا روی کل سیستم تاثیر بگذارند.

آزمون تفکر تحلیلی

آزمودن تفکر تحلیلی راهی برای سنجش توانایی افراد برای حل مسائل است. شرکت‌های بزرگ معمولا برای استخدام نیروهای خود از این آزمون استفاده می‌کنند تا دریابند که طرف مقابل در برابر بحران‌ها و مشکلات سازمانی از چه الگوهایی استفاده می‌کند و کیفیت این راه‌حل‌ها چه مقدار است. در پایین به موضوعاتی اشاره کرده‌ایم که پس از آزمون تفکر تحلیل مشخص می‌شوند.

• توجه به جزئیات
• تفکر انتقادی
• نمایش رفتار منطقی
• استدلال استقرایی
• استدلال قیاسی
• مهارت تصمیم گیری

در این آزمون‌ها معمولا استدلال و مهارت ارتباط غیر کلامی و کلامی افراد نیز سنجیده می‌شود. در ادامه مثالی از این سوالات جلسات مصاحبه را مطرح می‌کنیم.

سوال آزمون تفکر تحلیلی

در ادامه این متن، آزمونی را برای تفکر تحلیل بررسی می‌کنیم.