روش مطالعه درس فارسی – راهنمای کامل نحوه مطالعه مفهومی ادبیات
درس فارسی یکی از درسهایی است که برای یادگیری درست آن باید از چندین روش استفاده کنیم زیرا دارای مباحث مختلفی است که مطالعه هر بخش نیازمند استفاده از روش مناسب همان بخش است. برای مثال بهتر است مباحث تاریخ ادبیات را با روش رمزسازی و مباحث دستور را با روش نوت برداری مطالعه کنیم. در این مطلب از مجله فرادرس، روش مطالعه درس فارسی را برای پایههای مختلف، مباحث مختلف و امتحان های مختلف، یاد میگیریم. در انتهای مطلب نیز پرسشهایی چهارگزینهای آوردهایم تا با برخی از سؤالهای امتحان های فارسی آشنا شوید.
- با بهترین روش های مطالعه درس فارسی آشنا میشوید.
- نحوه انجام درست هرکدام از روشهای مطالعه را یاد میگیرید.
- یاد میگیرید برای خواندن هر مبحث فارسی از کدام روش مطالعه استفاده کنید.
- با مهمترین مباحث فارسی هفتم تا دوازدهم آشنا میشوید.
- با بارمبندی مباحث مختلف کتاب فارسی در امتحان نهایی و کنکور آشنا میشوید.
- روش مطالعه مناسب فارسی انسانی را یاد خواهید گرفت.
روش مطالعه درس فارسی
برای مطالعه درس فارسی روش ترکیبی (حفظ، درک و تمرین) بهترین روش است. یعنی باید همزمان، برای برخی از مباحث مانند معنا و املای واژهها از روش حفظ کردن استفاده کرد، مباحثی مانند قرابت معنایی و آرایههای ادبی را با درک و تحلیل یاد گرفت و در نهایت تمرینهایی مانند تستهای چهارگزینهای را انجام داد. در همین مطلب به بررسی روش مطالعه فارسی در هر پایه و هر مبحث میپردازیم و روش خواندن فارسی برای امتحان های مختلف و نمره ۲۰ گرفتن را معرفی میکنیم.
پیشنهاد میکنیم برای بهرهمندی از آموزشهای کامل درس فارسی، مجموعه فیلمهای آموزش ادبیات فارسی و نگارش دوره متوسطه در فرادرس را تماشا کنید. لینک این مجموعه آموزش را در کادر زیر آوردهایم.
روش های کاربردی مطالعه برای درس فارسی
در این بخش به معرفی بهترین متدهای آموزشی برای مطالعه درس فارسی میپردازیم.
- روش خواندن فعال
- روش نوت برداری
- روش برگشت به نقاط ضعف
- روش حل تست یا نمونه سؤال
- روش رمزسازی
- نمودارسازی
- روش خواندن دو مرحلهای
هر مورد از این روشها برای برخی از مباحث ادبیات فارسی مناسب هستند. در ادامه درباره هرکدام از این روشها توضیح میدهیم و همچنین مشخص میکنیم هر روش برای مطالعه کدام بخش از فارسی مناسب است.
روش خواندن فعال
در این روش باید ذهن خود را در زمان درس خواندن، کاملاً هوشیار و در محدوده درس نگه داریم. یکی از بهترین کارهایی که برای مطالعه فعالانه وجود دارد، سؤال پرسیدن از خود بعد از هر بخش کوتاه از درس است. این روش تقریباً برای همه مباحث درس فارسی از معنی و مفهوم شعر و نثر تا آرایههای ادبی و دستور مناسب است.
روش نوت برداری
یکی از بهترین روشهای مطالعه، یادداشتبرداری همزمان با خواندن هر بخش یا هر درس است. منظور از یادداشتبرداری این است که مهمترین نکته بخشی که در حال مطالعه آن هستید یا بخشی که فکر میکنید ممکن است فراموش کنید را در حاشیه کتاب یا دفترچهای بنویسید. با انجا این کار، شما هم ذهن خود را بیشتر درگیر آن بخش میکنید و بهتر در حافظه شما ثبت میشود و هم برای دوره کردن آن درس و کل کتاب، دیگر نیازی نیست کل آن را از ابتدا مطالعه کنید. بلکه کافی است یادداشتهای خود را مطالعه کنید.
این روش نیز برای همه بخشهای درس فارسی از درک و معنی تا دستور و آرایه مناسب و کاربردی است.
روش برگشت به نقاط ضعف
در این روش باید در حین مطالعه، هر بخشی که در درک یا حفظ آن مشکل دارید را مشخص کنید تا بعد از اتمام مطالعه، دوباره به آن بخش برگردید و با مطالعه بیشتر بتوانید آن مبحث را یاد بگیرید. برای انجام این کار میتوانید از هایلات کردن گوشه صفحه مربوطه در کتاب خود یا یادداشت صفحه و مبحث مورد نظر در ابتدای کتاب یا دفترچه خود، استفاده کنید. این روش به ما کمک میکند که زمان زیادی را برای یک مبحث خاص نگذاریم و اگر در درک یا حفظ آن بخش مشکل داریم، با مشخص کردن آن، از روی آن مبحث عبور کنیم و به ادامه مطالعه بپردازیم و در زمانی مناسب به بخشهای دشوار برگردیم و دوباره آنها را مطالعه کنیم.
این روش برای مطالبی مانند شعر حفظی که فرار است و ممکن است با یک بار یا دو بار خواندن نتوانیم آن را حفظ کنیم، بسیار مناسب است. همچنین برای برخی از مباحث دستوری یا آرایههای ادبی دشوار نیز میتوانیم از این روش استفاده کنیم.
روش حل تست یا نمونه سؤال
در این روش بعد از مطالعه هر درس یا هر فصل باید به سراغ نمونه سؤالهای معتبر آنها برویم و ابتدا با دانش خود به آنها پاسخ بدهیم سپس پاسخهای خود را با پاسخهای درست پاسخنامه آنها مقایسه کنیم و جواب تشریحی آنها را مطالعه کنیم تا به اشتباهات خود پی ببریم. نکته مهم در این روش، استفاده از نمونه سؤالهای استاندارد است. برای مثال امتحانهای نهایی سالهای گذشته یا کنکورهای سال گذشته که متن سؤال و جواب آنها در سایتهای اینترنتی وجود دارد، از بهترین نمونه سؤالها برای استفاده از این روش هستند.
روش رمزسازی
در این روش برای حفظ کردن یا درک مباحثی که در آنها مشکل داریم، باید آنها را به مفاهیم سادهای که در ذهن خود داریم مرتبط کنیم و به این ترتیب آن موضوع یا مبحث را در ذهن خود تثبیت میکنیم زیرا هر بار به آن فک کنیم به یاد رمزی که برای آن ساختهایم خواهیم افتاد. این رمزسازی میتواند برای هر فردی متفاوت با دیگران باشد اما برای بسیاری از مباحث درس ادبیات، رمزسازیهایی انجام شده و در دسترس است که برای عموم افراد قابل استفاده است. برای مثال میتوانیم قرن «مولانا» را با تشبیه کردن «لا» به عدد «۷»، حفظ کنیم یا میتوانیم آثار او (دیوان شمس، مثنوی معنوی، فیهمافیه و مجالس سبعه) را با رمز ساختن از حروف اول هریک از آنها (دمفم) در ذهن خود تثبیت کنیم.
این روش برای مطالب حفظی مانند معنای واژهها،تاریخ ادبیات و همچین مباحث دستوری و آرایههایی که شبیه به هم هستند و تشخیص آنها از هم دشوار است، کاربرد بسیار خوبی دارد.
روش نمودار سازی
در این روش باید در حین مطالعه، در گوشه کتاب یا درون دفترچه خود، مباحث را به صورت نموداری بنویسید. یعنی موضوع اصلی را در سمت راست یا بالای صفحه و با خط درشت بنویسید سپس زیرشاخهها و مباحث فرعی آن را یکییکی در زیر آن یا جلوی آن و به صورت مرتب بنویسید. در مرحله بعد درباره هرکدام از زیرشاخهها نیز (جلوی همان مورد) توضیحی خلاصه و کوتاه بنویسید. توجه کنید که در این روش نباید کل چیزی که در کتاب وجود دارد را بنویسید زیرا هم خستهکننده است و هم کاربردی ندارد بلکه باید تا جای ممکن از تککلمهای ها استفاده کنید. برای مثال برای یادگیری انواع فعل ماضی میتوانیم اینگونه عمل کنیم:
«انواع فعل ماضی»:
- ساده: بن ماضی + شناسه
- نقلی: بن ماضی + ـه + شناسه
- استمراری: می + بن ماضی + شناسه
- مستمر: داشت + شناسه + ماضی استمراری
- بعید: بن ماضی + ـه + بود + شناسه
- التزامی: بن ماضی + ـه + باش + شناسه
این روش برای انواع مباحث درس فارسی مانند دستور، تاریخ ادبیات، آرایههای ادبی و... کاربرد دارد.
روش خواندن دو مرحلهای
در این روش ابتدا کل متن درس یا کتاب را با سرعتی متوسط تا زیاد و به شیوای مانند روخوانی مطالعه میکنیم و همزمان بخشهای مهم یا بخشهای دشوار را هایلایت میکنیم. در این مرحله، تلاشی برای حفظ و درک همه مباحث نمیکنیم اما در مرحله دوم، فقط بخشهای هایلایت شده را مطالعه میکنیم تا مباحث مهم یا دشوار، در ذهن ما مرور شوند و یادگیری آنها سادهتر شود. این روش برای همه مباحث مختلف درس فارسی مناسب است.
تا اینجا با روش های مطالعه درس فارسی آشنا شدید و در ادامه مطلب نیز با توجه به کتاب های درسی فارسی بررسی میکنیم که هر بخش از کتاب را با کدام روش بخوانیم تا نتیجه بهتری بگیریم.
برای مطالعه بیشتر چنین مطالبی و دسترسی همیشگی به آموزشهای مختلف در موبایل خود، پیشنهاد میکنیم اپلیکیشن رایگان مجله فرادرس را نصب کنید تا همیشه به همه مطالب دسترسی داشته باشید.
برای نصب اپلیکیشن رایگان مجله فرادرس، کلیک کنید.
روش مطالعه درس فارسی برای امتحان نهایی
در امتحان نهایی درس فارسی با سه بخش قلمرو زبانی، ادبی و فکری سر و کار داریم که در این بخش بهترین روشها را برای مطالعه هرکدام از این بخشها، بیان میکنیم.
پیش از آن پیشنهاد میکنیم برای یادگیری مباحث فارسی، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دوازدهم در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آوردهایم.
قلمرو زبانی
قلمرو زبانی در ادبیات فارسی، شامل سه حوزه زیر است که روش مطالعه دو بخش اول آن یعنی معنی واژه و املای واژه، حفظی است و باید معنی هر لغت و املای درست هر لغت را در متن درس یا انتهای کتاب مشاهده کنیم و آن را به خاطر بسپاریم. روش درست یادگیری دستور باید ترکیبی از روش حفظی و روش مفهومی را استفاده کنیم زیرا تنها با حفظ قواعد دستوری نمیتوانیم از آنها استفاده کنیم بله باید کاربرد هرکدام از آنها را نیز به صورت عملی و مفهومی بدانیم.
- معنی واژه: رمزسازی، خواندن فعالانه و خواندن دو مرحلهای
- املای واژه: خواندن فعال، نوت برداری و برگشت به نقاط ضعف
- دستور: خواندن فعال، نوت برداری، حل نمونه سؤال، رمزسازی و نمودارسازی
قلمرو ادبی
در مبحث قلمرو ادبی با سه حوزه فهرست زیر سر و کار داریم که دو مورد دوم یعنی «تاریخ ادبیات» و «حفظ شعر» را باید با روش حفظی و مورد اول یعنی «آرایههای ادبی» را به روش مفهومی یاد بگیریم. یعنی هرکدام از آرایههای ادبی را با مثال یاد بگیریم تا بتوانیم آنها را در هر جمله یا شعر، تشخیص بدهیم.
- آرایههای ادبی: خواندن فعال، نوت برداری، برگشت به نقاط ضعف، حل نمونه سؤال و نمودارسازی
- تاریخ ادبیات: نوت برداری، رمزسازی و نمودارسازی
- حفظ شعر: خواندن فعالانه و برگشت به نقاط ضعف
قلمرو فکری
در قلمرو فکری تنها روش مطالعه و یادگیری درست، استفاده از روش مفهومی است یعنی حفظ کردن واژهها به تنهایی نمیتواند برای معنی کردن یک بیت یا پیدا کردن ارتباط میان دو بین به ما کمکی کند بلکه باید بتوانیم مفهوم ابیات مختلف را درک کنیم.
- درک مطلب (قرابت): نوت برداری و حل تست
- معنی و مفهوم نثر: خواندن فعالانه، برگشت به نقاط ضعف، خواندن دو مرحلهای
- معنی و مفهم نظم: خواندن فعالانه، برگشت به نقاط ضعف، خواندن دو مرحلهای
روش مطالعه درس ادبیات فارسی در هر پایه
در این بخش به بررسی مهمترین مباحث فارسی در هر پایه میپردازیم که هم بتوانید از آنها برای امتحانهای خود استفاده کنید و هم مطالعه مطابق روش نوت برداری را یاد بگیرید. قبل از مطالعه ادامه این بخش، پیشنهاد میکنیم فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آوردهایم.
روش خواندن درس فارسی هفتم
در این بخش همه مباحث قلمروهای زبانی و ادبی فارسی هفتم را آوردهایم. برای یادگیری فارسی هفتم نیز میتوانید از فیلم آموزش ادبیات فارسی هفتم در فرادرس استفاده کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آوردهایم.
نکته های املایی فارسی هفتم
نکتههای مهم در زمینه املای واژهها در فارسی هفتم را در جدول زیر آوردهایم.
- شناخت شکل درست واژههای همآوا مانند «قالب و غالب» وابسته به معنا و کاربرد آنها در جمله است.
- کلمههای دو املایی: مانند «اتو / اطو»، «علایق / علائق»، «بلوار / بولوار»
- تفاوت تلفظ برخی واژهها با املای آنها: مانند «عیسی، موسی، مصطفی و...»
- تفاوت گزاردن و گذاردن: «گذاردن» به معناب قرار دادن و «گزاردن» به معنای به جا آوردن است.
- دقت به رسم الخط رایج در املا، علاوه بر معنا: خواهش و بالاخره
- تفاوت فراغ و فراق: «فراغ» به معنی آسودگی و «فراق» به معنای جدایی است.
- درست بودن هر دو شکل املا برای کلمات مرکب: مانند «کتابخانه / کتابخانه»، «خوشحال / خوشحال»
- تفاوت صلاح و سلاح: «صلاح» به معنای خیر و نیکی و «سلاح» به معنی ابزار جنگ است.
- تفاوت املا و تلفظ تنوین اً (با صدای: -َن): مانند «اصلاً، قطعاً و...»
- تفاوت شکل نوشتاری و املای صحیح برخی واژهها: مانند «خوش، خواهر، خواستن، خواهش و...»
مباحث قلمرو زبانی فارسی هفتم
در فهرست زیر، همه مباحث زبانی که در فارسی هفتم با آنها سر و کار داریم را آوردهایم.
- انواع جمله: جملههای فارسی از نظر معنی به چهار نوع جمله خبری، جمله پرسشی، جمله امری، جمله عاطفی تقسیم میشود.
- جملههای خبری: درباره چیزی به ما خبر میدهند.
- جملههای پرسشی: درباره چیزی سؤالی پرسیده میشود.
- جملههای امری: بیان درخواست یا دستور به انجام کاری.
- جملههای عاطفی: بیان احساسی مثبت یا منفی نسبت به کسی یا چیزی.
- فعل فارسی: مهمترین بخش هر جمله و کاملکننده معنا که به تنهایی نیز یک جمله محسوب میشود.
- نهاد: کلمه یا گروهی از کلمهها که در ابتدای جمله میآیند و انجام کاری یا داشتن حالتی به آنها نسبت داده میشود، «نهاد» هستند.
- مفعولها: کلمه یا گروهی از کلمهها که فعل بر روی آنها انجام میشود.
- «را» نشانه مفعول: در فارسی معیار، حرف «را» بلافاصله پس از مفعول میآید و نشانه مفعول است.
- متمم: به اسمی که همراه حرف اضافهای خاص به کار میرود و معنای جمله را کامل میکند، «متمم» میگوییم.
- فعل اسنادی: به فعلهایی مانند «است، شد، بود و...» که با استفاده از آنها چیزی را به کسی یا چیزی نسبت میدهیم، افعال اسنادی میگوییم.
- نقش مسند: کلمه یا گروهی از کلمهها که در جملههای اسنادی به نهاد جمله نسبت میدهیم را مسند مینامیم. برای مثال واژه «آلوده» در جمله «هوای تهران امروز آلوده است.» مسند است.
- زمان فعل: فعلهای فارسی از نظر زمان به سه دسته کلی گذشته، حال و آینده تقسیم میشوند.
- شخص و شمار فعل: شمار فعل فارسی به دو نوع مفرد و جمع و اشخاص آن نیز به سه دسته اول شخص، دوم شخص و سوم شخص تقسیم میشوند.
- ضمیر جدا: کلمههای «من، تو، او، ما، شما، آنها» که به جای اسم مینشینند و کاربرد مستقل دارند.
- ضمایر پیوسته: «-َم، -َت، -َش، ـِ مان، -ِتان، -ِشان» که به جای اسم به کار میروند ولی همیشه باید به واژه دیگری متصل شوند و کاربرد مستقلی ندارند.
- مرجع ضمایر: اسمی که ضمیر به جای آن به کار میرود.
- بن فعل: جزء ثابت فعل در صرف آن فعل در زمانهای مختلف. مانند بن «نویس» در فعلهای «مینویسم / مینویسی و...»
- بن فعل ماضی: صیغه سوم شخص مفرد هر فعل، بن ماضی آن است.
- بن فعل مضارع: فعل امر صیغه دوم شخص بدون «ب» ابتدایی آن
- شناسه فعل: جزئی از فعل که شخص و شمار آن را نشان میدهد: «ماضی: -َم، ـی، ـ، ـیم، ـید، -َند» و «مضارع: -َم، ـی، -َد، ـیم، ـید، -َند»
- مصدر: با افزودن «ن» به بن ماضی هر فعل به مصدر آن میرسیم که در واقع، مفهوم آن فعل را بدون زمان و شخص و شمار نشان میدهد.
- فعل ماضی: دلالت بر انجام کاری یا پذیرفتن حالتی در زمان گذشته
- فعل مضارع: دلالت بر انجام کاری یا یا پذیرفتن حالتی در زمان حال
- فعل آینده: دلالت بر انجام کاری یا پذیرفتن حالتی در زمان آینده
- واژه ساده و غیرساده: واژههای ساده مانند «کتاب» فقط یک جزء و واژههای غیرساده مانند «کتابخانه» بیش از یک جزء دارند.
مباحث قلمرو ادبی فارسی هفتم
همه مبحثهای حوزه ادبی فارسی هفتم را در فهرست زیر بیان کردهایم.
- تکرار: آرایه تکرار یا صنعت واژهآرایی به معنای به کار بردن واژههایی با ظاهر و معنای یکسان در یک بیت یا یک جمله از نثر ادبی است.
- داستانهای رمزی و نمادین: داستانهایی با شخصیتهای غیرانسان که ذهن را به یافتن آدمهای شبیه به آن شخصیتها وا میدارند، داستانهای رمزی و نمادین هستند.
- جابهجایی در شعر و نثر ادبی: در شعر و نثر ادبی، ممکن است جای اجزای جمله با یکدیگر عوض شود. برای مثال در مصراع «سلطان جهانم به چنین روز غلام است» از حافظ، جابهجایی صورت گرفته زیرا اصل جمله به صورت «سطان جهان در چنین روزی غلام من است.» بوده است.
- قالب شعری قطعه: قطعه یکی از قالبهای شعری است که مصراعهای زوج آن از ابتدا تا پایان شعر، همقافیه هستند و موضوع آن نیز معمولاً پند و اندرز و مسائل اخلاقی و اجتماعی است.
روش خواندن درس فارسی هشتم
همه مباحث کتاب فارسی هشتم را در این بخش و خیلی خلاصه یاد میگیریم. برای یادگیری همه مباحث آن نیز میتوانید فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هشتم در فرادرس را تماشا کنید که لینک این آن را در کادر زیر آوردهایم.
نکته های املایی فارسی هشتم
نکات مهم مربوط به املای واژهها در فارسی هشتم را در فهرست زیر آوردهایم.
- افزوده شدن میانجی «گ» به انتهای واژههایی مانند «زنده و راننده» قبل از اضافه شدن پسوندهای «ی و ان»: مانند «زندگی و رانندگان»
- درست بودن شکل حروفی اعداد: ۲۷ (نادرست)، بیست و هفت (درست)
- تفاوت جز و جزء: «جز» به معنی «مگر، غیر از و...» و «جزء» به معنی «بخشی از چیزی»
- استفاده یا عدم استفاده از نشانه مد: درآمد، آداب، الآن، قرآن، خوشآواز / فرایند، پیشامد، دلارام، همایش
- درست بودن هر دو شکل برخی از واژهها: مانند «خرف / خرفت» و «خورش / خورشت»، «هوشیار / هشیار»
- دقت در املای درست واژههای همزه دار: مانند «شأن، رؤیا، مؤسس، لؤلؤ، رئوس، توطئه، انشاءالله»
- جایگزین شدن «ی» به جای همزه ابتدایی فعلها در زمان افزودن پیشوند «بـ / نـ»: «بیندیشد و نیندیشد» درست هستند نه «بیاندیشد و نیاندیشد»
مباحث قلمرو زبانی فارسی هشتم
همه مباحث زبانی فارسی هشتم را به طور خلاصه در فهرست زیر توضیح دادهایم.
- اجزای اصلی جمله: اسم و فعل
- انواع فعل از نظر اجزای مورد نیاز: فعل ناگذر (نیازمند نهاد)، فعل گذرا به مفعول، فعل گذرا به متمم، فعل گذرا به مفعول و متمم
- اسم فارسی: واژههایی که برای نامیدن کسی یا چیزی به کار میبریم و نقشهای مختلفی مانند نهاد، مفعول، متممم و... را میپذیرند.
- گروههای اسمی: یک واژه یا بیش از یک واژه (هسته و وابستههای آن): مانند «این لباس سبز» که گروهی اسمی است و «لباس» هسته آن و «این» و «سبز» وابستههای آن هستند.
- صفتهای بیانی: یکی از وابستههای اسم که بعد از هسته میآید (وابسته پسین) و درباره چگونگی و ویژگیهای اسم، توضیحاتی میدهد. مانند «مهربان» در گروه اسمی «مادر مهربان»
- صفتهای اشاره: یکی از وابستههای پیشین که قبل از اسم میآید و به آن اشاره میکند. مانند «آن» در گروه اسمی «آن دفتر»
- صفتهای شمارشی: صفتهای شمارشی اصلی (مانند یک، دو و...) و ترتیبی نوع اول (مانند چهارمین، اولین و...) که قبل از هسته قرار میگیرند و وابسته پیشین هستند.
- صفتهای پرسشی: وابستهی که پیش از اسم میآید و درباره نوع، چگونگی یا مقدار آن اسم پرسشی را مطرح میکند.
- صفات تعجبی: وابستهای که پیش از اسم میآید و احساس و عاطفه گوینده درباره اسم را بیان میکند.
- صفات مبهم: واژههایی مانند «فلان، چند و...» که قبل از اسم میآیند و نوع، چگونگی، شمار و مقدار اسم هسته خود را به صورت نامشخص و نامعین نشان میدهند.
مباحث قلمرو ادبی فارسی هشتم
در فهرست زیر، همه مباحث ادبی کتاب فارسی هشتم را به طور خلاصه توضیح دادهایم.
- ارکان تشبیه: مشبه، مشبهبه، وجه شبه، ادات تشبیه. در تشبیه، مشبه را به مشبهبه مانند میکنیم و شباهت این دو را وجه شبه مینامیم. ادات تشبیه هم واژههایی مانند «مثل، همچون، مانند و...» هستند.
- آرایه واجآرایی یا نغمه حروف: تکرار یک صامت (حروف الفبا) یا یک مصوت (-َ، -ِ، -ُ، او، آ، ای) در یک بیت یا جمله. مانند تکرار «خ» در مصراع «خیزید و خز آرید که هنگام خزان است»
- ادبیات اندرزی یا تعلیمی: آثار ادبی سرشار از موعظه و پند و اندرز: مانند «بوستان و گلستان» سعدی، «مثنوی معنوی» مولانا و «کلیله و دمنه»
- قالب شعری مثنوی: هر بیت قافیه مخصوص خود را دارد و هر دو مصراع بیت نیز قافی دارند. معمولاً بلند و طولانی است و به همین دلیل برای بیان داستانها مناسب است. نمونههای مهم آن: شاهنامه فردوسی، مثنوی معنوی مولانا و لیلی و مجنون نظامی هستند.
- آرایه ادبی جناس: همآوایی واژهها با معنای متفاوت یا تفاوت در صامت یا مصوت. جناس تام: کاملاً مشابه با معنای متفاوت (شیر و شیر) / جناس ناقص: اختلافی (مار و میر)، حرکتی (سَر و سُر) و افزایشی (دست و دسته)
- آرایه ادبی کنایه: سخنی که دو معنای دور و نزدیک دارد و گوینده، معنای دور آن را در نظر دارد. برای مثال، «مو را از ماست بیرون کشیدن» کنایه از دقت بسیار زیاد است.
- ردیف در شعر: واژه تکراری (ظاهر و معنای یکسان) در پایان مصراعهای یک شعر که هم در افزایش موسیقی شعر و هم در کامل کردن معنای بیت و انتقال پیان نهایی آن مؤثر است.
در مطلب زیر از مجله فرادرس، همه آرایههای ادبی ادبیات هشتم را درس به درس بررسی کردهایم.
روش خواندن درس فارسی نهم
در این بخش با همه مباحث درس فارسی نهم آشنا میشویم. پیش از آن پیشنهاد میکنیم با تماشای فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه نهم در فرادرس را تماشا کنید تا به طور کامل همه مباحث فارسی این پایه را یاد بگیرید. لینک این آموزش را در کادر زیر آوردهایم.
مباحث مربوط به واژه شناسی فارسی نهم
نکته های مربوط به واژههای فارسی نهم را در فهرست زیر آوردهایم.
- تفاوت مصوت کوتاه در معنا: «اِنعام» به معنی بخشش و «اَنعام» به معنی چهارپایان / «آخِر» به معنی پایان و «آخَر» به معنای «دیگر»
- ترجیح بر استفاده از «ی» به جای همزه در واژههایی مانند: پاییز، آیینه، کجایید و...
- واژههای کوتاه شده: مانند «گر و ار» که شکل کوتاه شده واژه «اگر» هستند.
- جدا نوشته شدن پیشوند «بی» در بیشتر واژهها مگر در واژههایی چون: بیهوده، بیچاره و بینوا
- شناخت ریشه واژهها برای املای درست آنها: برای مثال ریشه همه واژههای «فضیلت، فضائل، فاضل، تفضیل، فضلا و...»، کلمه «فضل» است.
مباحث قلمرو زبانی فارسی نهم
در فهرست زیر همه نکات مربوط به دانش زبانی فارسی نهم را توضیح دادهایم.
- وابستههای پیشین: قبل از هسته (اسم) میآیند و مفاهیمی چون اشاره، تعداد، پرسش، تعجب و... را بیان میکنند.
- وابستههای پسین: بعد از هسته میآیند و ویژگیهای اسم یا همان هسته خود را بیان میکنند.
- صفت برتر یا تفضیلی: آن را از اضافه کردن پسوند «تر» به صفت ساده میسازیم و کاربرد آن برای برتری دادن چیزی بر چیز دیگر است. همچینین وابسته پسین نیز محسوب میشود. مانند «اتاق روشنتر»
- صفات عالی یا برترین: این صفت را که نوعی وابسته پیشین است از اضافه کردن «ترین» به صفت مطلق (ساده) میسازیم و بیشترین درجه از آن صفت را به موصوف خود اختصاص میدهد. مانند «بدترین» در گروه اسمی «بدترین دانشگاه»
- گروههای فعلی زمان حال: دلالت بر انجام کاری در زمان حال و دارای سه نوع «اخباری»، «التزامی» و «مستمر»
- حال اخباری: می + بن مضارع + شناسه (گاهی با معنای فعل آینده نیز به کار میرود.)
- حال التزامی: بـ + بن مضارع + شناسه (گاهی بدون «بـ» میآید اما معنای التزامی (شک، تردید، آرزو، شرط و...) دارد.)
- حال مستمر: دار + شناسه + می + بن مضارع + شناسه
- گروه فعلی ماضی: دلالت بر انجام کار در زمان گذشته و دارای انواع: ساده، نقلی، استمراری، مستمر، بعید و التزامی
- گذشته ساده / مطلق: بن ماضی + شناسه
- گذشته نقلی: صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + ام / ای / است/ ایم / اید/ اند
- گذشته استمراری: می + بن ماضی + شناسه
- گذشته مستمر: داشت + شناسه + می + بن ماضی + شناسه
- گذشته بعید: صف مفعولی (بن ماضی + ه) + بود + شناسه
- گذشته التزامی: صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + باش + شناسه
- نقش قید: واژههایی که مفهومهایی مانند حالت، زمان، مکان، تردید، یقین، تکرار و... را به کل جمله، فعل یا دیگر اجزای جمله اضافه میکنند و حذف آنها چیز آسیبی به جمله نمیزند.
- واژههای وندی: واژههایی مانند «صورتی» که از یک جزء معنادار و یک جزء وندی (پیشوند یا پسوند) تشکیل میشوند.
- واژههای مرکب: واژههایی مانند «شیرفروش» که از دو یا چند بخش مستقل و معنادار ساخته میشوند
مباحث قلمرو ادبی فارسی نهم
همه نکات مربوط به دانش ادبی فارسی نهم را در فهرست زیر آوردهایم.
- تشبیه: مانند کردن چیزی به چیز دیگر
- جان بخشی: دادن صفتی انسانی به غیرانسان
- مراعات نظیر: استفاده از واژههای دارای ارتباط معنایی با یکدیگر در کنار هم در یک جمله یا بیت
- پرسش انکاری: اگر برای تأکید بر انکار (نفی انجام) یک موضوع، آن را به صورت سؤالی مطرح کنیم، با پرسش انکاری واجه هستیم. برای مثال، جمله «من کی به تو دروغ گفتم؟» پرسشی انکاری و به معنای «من به تو دروغ نگفتم.» است.
- تخلص یا بیت تخلص: آوردن نام شعری شاعران در بیت آخر شعر خود که مانند امضا و نشان است. مانند تخلصهای: حافظ، سعدی، پروین، شهریار و...
- آرایه تضاد: آوردن دو یا چند واژه متضاد از نظر معنایی در یک بیت یا جمله که باعث گسترش دامنه معنا و جذابیت فضای معنوی سخن میشود.
- آرایه تلمیح: اشاره به آیات، روایات، احادیث، داستانها، رویدادهای مهم تاریخی، اسطورهها، افسانهها و... که باعث زیباتر شدن سخن و افزایش تأثیرگذاری آن میشود.
- ردیفهای بیش از یک واژه: ردیف میتواند اسم، صفت، فعل و... باشد و حتی میتواند یک جمله باشد.
یادگیری فارسی در فرادرس
تا اینجا با روش مطالعه درس فارسی آشنا شدیم و برخی از روش های آن را نیز توضیح دادیم. برای یادگیری درس فارسی و روش مطالعه درست آن باید از آموزشهای کامل و ساده استفاده کنید زیرا با استفده از این آموزشها به مرور پی میبرید که بهتر است برای هرکدام از مباحث ادبیات فارسی از چه روشی استفاده کنید. همچنین با استفاده از این آموزشها میتوانید مباحث مختلف فارسی از انواع آرایه تا تاریخ ادبیات را یاد بگیرید و مرور کنید. به همین دلیل در این بخش، برخی از آموزشهای ادبیات فارسی فرادرس را آوردهایم که از کاربردیترین روش ها برای یادگیری فارسی استفاده کردهاند.
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دوازدهم در فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه یازدهم در فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم در فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی نهم در فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هشتم در فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم در فرادرس
همچنین برای دسترسی به آموزشهای جامعتر در زمینه دس فارسی میتوانید از مجموعه آموزش زیر استفاده کنید.
روش مطالعه فارسی دهم
در این بخش با ویژگی های ادبی و زبانی فارسی دهم را بررسی میکنیم. برای یادگیری همه مباحث فارسی دهم، میتوانید آموزش ادبیات فارسی پایه دهم | فرادرس در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آوردهایم.
مباحث زبانی فارسی دهم
در فهرست زیر، همه مباحث زبانی مطرح شده در فارسی دهم را توضیح دادهایم.
- واژه وندی مرکب: واژههایی که از ترکیب دو یا چند جزء معنادار و یک یا چند وند (پیشوند یا پسوند) ساخته میشوند.
- پسوند تصغیر: «-َک» در واژههایی مانند «دخترک»
- «واو» عطف: حرف «و» که بین دو یا چند کلمه همپایه قرار میگیرد و نقش دستوری آنها را یکسان میکند.
- نشانه ربط: حروفی مانند «و» که بین دو جمله هم پایه قرار میگیرند و آنها را به هم پیوند میدهند. جایگاه آن نیز معمولاً پس از فعل است.
- پرش ضمیر یا جهش ضمیر: جابهجایی ضمایر شخصی متصل از جایگاه اصلی خود. برای مثال در جمله «در کجا بیابمت؟» ضمیر «ت» مفعول جمله است و باید پس از فاعل قرار میگرفته اما بعد از فعل آمده است.
- حذف اجزای جمله: گاهی برخی از اجزای جمله مانند فاعل یا فعل از جمله حذف میشوند.
- جمع مکسر فارسی: واژههای عربی جمع بسته شده به روش مکسر در زبان فارسی کاربرد دارند اما نباید واژههای فارسی را به روش مکسر جمع ببندیم.
- جمله ساده: جمله دارای یک فعل که معنای کامل خود را با همان یک فعل میرساند.
- جمله غیرساده (مرکب): جملهای دارای بیش از یک فعل که یکی از آن جملهها از نظر معنایی وابسته به جمله دیگر است. مانند جمله «اینها قهرمانان ایران هستند که دشمنان ایران را در دورههای تاریخی مختلف شکست دادهاند.»
- شبکه معنایی: استفاده از واژههای مرتبط به هم در یک بیت یا جمله که آرایههای تناسب یا مراعات نظیر را میسازد.
- دو حرف اضافه برای یک متمم در آثار فارسی کهن: مانند بیت «بگیر و به گیسوی او بر بدوز» که برای متمم «گیسو» دو حرف اضافه «به» و «بر» قرار گرفته است.
- مُمال: تبدیل مصوت «ا» به مصوت «ی» مانند تبدیل «رکاب» به «رکیب»
- پسوند «همی» به جای پسوند «می» در متون ادبی کهن: مانند «همی رفت» که همان «میرفت» امروزی است.\
- ترکیبهای وصفی: ترکیب «اسم + صفت» مانند دختر زیبا
- ترکیبهای اضافی: ترکیب «اسم + اسم» مانند دختر من
- نشانه ندا: نشانههایی که با استفاده از آنها، کسی یا چیزی را صدا میکنیم. مانند «ای، آی، یا، ا»
- نقش منادا: اسمی که قبل یا بعد از نشانههای ندا میآید و قصد خطاب کردن آن را داریم.
مباحث ادبی فارسی دهم
همه مباحث ادبی فارسی دهم را در فهرست زیر آوردهایم.
- آرایه حسآمیزی: آمیختن دو یا چند حس از حواس پنجگانه با یکدیگر را آرایه حس آمیزی میگوییم.
- آرایه «مجاز»: اگر شاعر یا نویسنده واژهای را در کلام خود بیاورد اما منظور از آن، معنای مجازی اما مرتبط با معنای ظاهری آن باشد، آرایه مجاز را ساخته است.
- مثل یا ضرب المثل: استفاده از جملههای معروف در نثر ادبی یا اشعار.
- آرایه ادبی ایهام: استفاده از یک واژه که در یک بیت یا جمله، میتواند دو معنای درست داشته باشد.
- ارکان اصلی تشبیه: مشبه و مشبهبه
- آرایه ادبی سجع: آوردن واژههای هماهنگ از نظر وزنی یا صامت و مصوتهای پایانی (یا هر دو آنها) در پایان دو جمله. به این واژهها نیز واژههای مسجّع میگوییم.
- شعر «سپید»: یکی از انواع شعر نو که قافیه در آن جایگاه مشخصی ندارد و وزن عروضی نیز ندارد.
- آرایه ادبی تضمین: آوردن بخشی از آیه، حدیث، مصراع یا بیتی از ادبای دیگر در کلام خود را آرایه تضمین مینامیم.
- آرایه ادبی استعاره: آرایه تشبیهی که فقط یا مشبه یا مشبهبه در آن وجود داشته باشد. نوعی مجاز است که بر پایه تشبیه بنا شده است.
- شیوه بیان بلاغی: جابهجایی اجزای جمله در آثار ادبی نسبت به فارسی معیار که موجب شیوایی و رسایی بیشتر کلام میشود.
- اغراق: بزرگنمایی و زیادهروی در بیان ویژگیها و صفتهای چیزی یا کسی که در متنها و اشعار حماسی کاربرد زیادی دارد.
- تمثیل: شاعر یا نویسنده برای تأیید و تأکید بر سخن خود، حکایت، داستان یا نمونه و مثالی بیاورد تا مفاهیم ذهن خود را راحتتر به مخاطب خود منتقل کند.
- جناس تام (همسان): اگر تنها تفاوت دو واژه با یکدیگر با هم، معنای آنها باشد و از نظر صامتها و مصوتها کاملاً یکسان باشند، آرایه جناس تام دارند.
- جناس ناقص (ناهمسان): اگر تفاوت دو واژه با یکدیگر در یک مصوت کوتاه یا یک مصوت بلند یا یک عدد مصوت بلند یا صامت بیشتر باشد، آرایه برقرار میان آنها، آرایه جناس ناقص است.
- تفاوت تناسب (همبستگی) و ترادف (هممعنایی): در تناسب، وجود شبکه معنایی بین واژهها کافی است اما در ترادف، واژههای با هم کاملاً هممعنی هستند. مثال تناسب: گل و باغ و پروانه / مثال ترادف: دوستی و محبت و الفت
- مراعات نظیر: کاربرد شبکه معنایی (واژههای دارای تناسب) در شعر و نثر که به تداعی معانی کمک میکند و موجب دلنشینی سخن میشود.
مباحث فکری فارسی دهم
در فهرست زیر، به مهمترین مباحث فکری فارسی دهم میپردازیم.
- «حماسه»: در لغت به معنی دلاوری و در اصطلاح ادبی شعری با ویژگیهای داستانی بودن، قهرمانی بودن، قومی و ملی بودن و دارای حوادث خارق العاده است.
روش خواندن فارسی یازدهم
در این بخش با همه نکات ادبی و زبانی فارسی یازدهم آشنا میشویم. برای یادگیری کامل همه مباحث این پایه، پیشنهاد میکنیم فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه یازدهم در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آوردهایم.
مباحث زبانی فارسی یازدهم
در فهرست زیر، همه مباحث مربوط به قلمرو زبانی فارسی یازدهم را به طور خلاصه توضیح دادهایم.
- توجه به رابطههای معنایی برای درک معنای واژهها: ترادف، تضاد، تناسب و تضمن
- فعل معلوم: فعلی که فاعل آن یعنی انجامدهنده آن مشخص است و از روی خود فعل میتوانیم به آن پی ببریم.
- فعل «مجهول»: فعلی که با فعل کمکی از بنهای «شد / شو» ساخته میشود و فاعل آن مشخص نیست یعنی انجامدهنده مشخصی ندارد.
- مجهول ساختن جمله معلوم: حذف نهاد، قرار دادن مفعول جمله در جایگاه نهاد سابق، تبدیل فعل اصلی به صفت مفعولی (بن ماضی + ه)، اضافه کردن فعلی مناسب با زمان فعل اصلی و شناسه مفعول از مصدر «شدن / شو»
- فعل مجهول در گذشته: استفاده از مصدرهای «آمدن / گشتن / شدن» برای مجهولسازی
- نقشهای تبعی: نقشهای معطوف، بدل و تکرار که از نظر نقش دستوری پیرو و تابع نقش دستوری قبل از خود هستند و خودشان به صورت مستقل نقشی ندارند.
- نقش معطوف: واژههایی که بعد از واو عطف میآیند و نقش واژه قبل از واو را میگیرند. مانند «سارا» در جمله «من و سارا به مدرسه رفتیم.»
- نقش بدل: واژه یا گروهی از واژهها که اطلاعاتی درباره واژههای قبل از خود میدهد. مانند «خواهرزاده مریم» در جمله «سارا، خواهرزاده مریم، به مدرسه رفت.»
- تکرار: تکرار یک واژه با همان نقش اول در جمله. مانند واژه «او (دومی)» در جمله «او را دیدم، او.»
- توجه به اجزای امروزی واژه برای تعیین ساختمان آن: برای مثال همه واژههای «زنخدان، شیرین، استوار، غنچه، دبستان، ساربان و دستگاه» ساده محسوب میشوند.
- واج: کوچکترین واحد زبان که معنا ندارد اما باعث ایجاد تفاوت معنایی میشود.
- انواع واج: صامت (حروف الفبا و همزه) و مصوت (کوتاه: -َ،-ِ،-ُ / بلند: آ، او، ای)
- هجا: مقدار آوایی که با هر بار باز شدن دهان، آن را ادا میکنیم. هر هجا از ترکیب دو یا چند واج ساخته میشود.
- واژههای دارای همزه میانی و پایانی: جزء، شیء، آسان، الآن، مار بوآ، رأفت، مبدأ، رؤیا، مؤلف، هیئت، متلألیء
- فرآیندهای واجی: افزایش و کاهش
- فرآیند واجی افزایش: افزوده شدن یک صامت به واژه یا ترکیب برای سهولت در تلفظ. مانند صامتهای میانجی «ی، ا، ک، گ، ج، و» بین دو مصوت.
- فرآیند واجی کاهش: حذف شدن برخی از واجهای واژهها در طول عمر یک زبان مانند «حذف همزه پس از مصوت بلند «ا» از پایان واژههای عربی مانند املاء (املا)»
- «شاخص»: لقبها و عنوانهایی که بدون هیچ نشانه و نقش نمایی در کنار یک اسم قرار میگیرند و یکی از وابستههای پیشین هستند. مانند «حاجی» در گروه اسمی «حاج محمود»
- شاخص به عنوان هسته: اگر تنها به کار برود یا با کسره به اسم دیگری اضافه شود یا صفت و مضافالیه بپذیرد، هسته است و نقش اصلی میگیرد و دیگر شاخص محسوب نمیشود.
- موصوف: واژهای که صفت میپذیرد و در واقع آن را توصیف میکنیم، موصوف است.
- پرکاربردترین صفتهای بیانی: ساده، فاعلی، مفعولی، لیاقت و نسبی
- صفات فاعلی: بیانگر انجامدهنگی و دارای ساختارهایی چون: «بن مضارع + َنده (دونده)»، «بن مضارع + ا (جویا)»، «بن مضارع + ان (خندان)»، «بن ماضی / مضارع + گار (پروردگار)»
- صفات مفعولی: بن ماضی + ـه (شسته)
- صفات لیاقت: مصدر + ی (خوردنی)
- صفات نسبی: منسوب به چیزی و دارای ساختارهایی چون «اسم + ی / ین / ینه / انی / انه» مانند «آسمانی، سیمین، زرینه، روحانی و بچگانه»
- ابدال: تبدیل واجی به واج دیگر به دلیل نزدیکی با واجی خاص
- ابدال در صامتها: مانند تبدیل «شنبه» به «شمبه» (گفتاری) و تبدیل «سپید» به «سفید»
- ابدال در مصوتها: مانند تبدیل «بـِ» برخی از فعلهای امر به «بُـ» مانند «برو» / «نَـ» فعلهای منفی به «نِـ» مانند «نمیترسد» / تبدیل «ا» به «ی» در کلمات عربی مانند «لکن -> لیکن»
- ادغام: ادغام شدن دو صامت در هم به دلیل نزدیکی و برای سهولت تلفظ. مانند تبدیل «یکگانه» به «یگانه»
- وابستههای پسین: ی نکره / نشانههای جمع (ها / ان) / مضافالیه / صفت شمارشی ترتیبی نوع دوم (عدد + -ُم) / صفت بیانی
مباحث ادبی فارسی یازدهم
همه نکات مربوط به قلمرو ادبی فارسی یازدهم را در فهرست زیر و به طور خلاصه بیان کردهایم.
- متناقض نما یا پارادوکس: جمع دو حالت متناقض با یکدیگر در شعر یا نثر ادبی. یعنی دو چیز که وجود آنها به طور همزمان ممکن نیست را هنرمندانه با هم جمع ببندند.
- استفاده از قالب مثنوی برای منظومههای داستانی: به دلیل متفاوت بودن قافیه در هر بیت که امکان سرودن شعری بلند را به شاعران میدهد.
- قالب شعری چهارپاره یا دوبیتیهای پیوسته: شعری که از چندین دوبیتی تشکیل شده است و مصراعهای زوج هرکدام از این دو بیت، همقافیه هستند و با اینکه هر دوبیتی قافیه مخصوص خود را دارد اما بین کل دوبیتیها، پیوند معنایی وجود دارد. قالبی برای مضامین اجتماعی و سیاسی و رواج آن از دوره مشروطه است.
- قالب شعری رباعی: شعری متشکل از چهار مصراع که مصراع اول آنها با مصراع دوم و چهارم آنها (و گاهی مصراع سوم) همقافیه هستند و وزن آن نیز مطابق «لاحول و لا قوة الا باالله (مستفعلُ فاعلاتُ مستفعلُ فَع)» است.
- آرایه «حسن تعلیل»: آوردن دلیل غیرواقعی اما ادبی برای یک پدیده یا موضوع که میتواند ذهن مخاطب را با زیبایی اقناع کند.
- نماد و مفهوم نمادین: اگر یک واژه علاوه بر معنای ظاهری خود دارای یک معنای سمبلیک نیز باشد، نماد است. برای مثال، «درفش کاویان» نماد «قیام علیه ظلم و پیروزی بر ظلم» است.
- برخی از عناصر داستان: زاویه دید (شخصی که داستان را روایت میکند.) / شخصیت اصلی (کنشهای او داستان را پیش میبرد.) / نقطه اوج (جایی که کشمکش و گره ایجاد شده، در حال باز شدن است.) / زمان (تاریخی که روایت داستان در آن میگذرد.) / مکان (جغرافیای روایت داستان)
مباحث قلمرو فکری فارسی یازدهم
در فهرست زیر مهمترین مباحث قلمرو فکری فارسی پایه یازدهم را آوردهایم.
- «پیر» و «مراد» در اشعار مولانا و سایر اشعار عرفانی: هدایتگر مسیر عرفان و کسی که در مسیر عرفان به مقام بالایی رسیده است.
روش خواندن فارسی دوازدهم
در این بخش همه مباحث و نکات مهم فارسی دوازدهم را به طور خلاصه توضح دادهایم. برای یادگیری این نکات، پیشنهاد میکنیم فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دوازدهم در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آوردهایم.
مباحث قلمرو زبانی فارسی دوازدهم
همه مباحث مهم قلمرو زبانی فارسی دوزدهم را در فهرست زیر آوردهایم.
- حذف به قرینه لفظی: اگر حذف به دلیل جلوگیری از تکرار یک واژه انجام شود، آن را حذف به قرینه لفظی مینامیم. برای مثال در جمله «داشتن دوست بهتر از تنهایی است و نداشتن دوست بهتر از داشتن دوست بد.» فعل «است» به قرینه لفظی، از انتهای جمله دوم حذف شده است.
- حذف به قرینه معنوی: اگر در جملههای قبل یا بعد، هیچ نشانهای برای جزء حذف شده وجود نداشته باشد و خواننده از معنای سخن به بخش حذف شده آن پی ببرد، آن را حذف به قرینه معنوی میدانیم. مانند جمله «قیمت این لباس چند؟» که در اصل «قیمت این لباس چند است؟» بوده و تنها با استفاده از معنا به آن رسیدیم.
- جملههای دارای مفعول و مسند: فعلهایی از مصدرهای «گردانیدن، نامیدن، شمردن، پنداشتن، دانستن و...» علاوه بر مفعول، مسند نیز میپذیرند. برای مثال در جمله «ما او را دوست میدیدم.»، مفعول «او» و مسند «دوست» وجود دارد.
- جملههای دارای متمم و مسند: برای مثال در جمله «آنها به تو دیوانه میگفتند.» فعل «میگفتند»، متمم «تو» و مسند «دیوانه» را پذیرفته است.
- وابستههای وابسته: خود وابستههای یک گروه اسمی نیز میتوانند وابستههایی چون ممیز، مضافالیه، صفت و قید بپذیرند.
- ممیز: اسمی مانند «تن، سانتی متر، تر، دست، تا، جین، تخته، دستگاه، توپ و طاقه و...» که بین صفت شمارشی و موصوف میآید و وابسته صفت شمارشی محسوب میشود. برای مثال در گروه اسمی «چند تخته فرش»، «تخته» ممیز و وابسته صفت مبهم «چند» است که هر دو با هم، وابسته موصوف و هسته یعنی «فرش» هستند.
- مضافالیه مضافالیه: ممکن است مضافالیه یک اسم، خودش نیز مضافالیه بپذیرد. برای مثال در گروه اسمی «وسعت دریاچه ارومیه»، واژه «دریاچه» مضافالیهی برای اسم «وسعت» است و واژه «ارومیه» نیز مضافالیه «دریاچه» است و این دو مضافالیه، با هم وابسته به هسته «وسعت» هستند.
- صفت مضافالیه: ممکن است مضافالیه یک هسته، صفت پسینی یا پیشینی یگیرد که در این صورت، با صفت خود، وابسته هسته است. برای مثال در گروه اسمی «خوردن غذای مسموم» واژه «مسموم» صفتی برای مضافالیه (غذا) است و در گروه اسمی «دیدار کدام عمه» نیز، «کدام» صفت پیشینی برای مضافالیه (عمه) است.
- صفت صفت: ممکن است یک صفت، خودش نیز صفتی بگیرد که ویژگیای خاص از آن را توصیف کند، در این صورت، صفت و صفت آن، وابسته هسته هستند. برای مثال در گروه اسمی «دفتر سبز تیره» واژه «تیره» صفتی برای صفت «سبز» است که خودش، وابسته هسته (دفتر) است.
- قید صفت: قیدی که میان صفت و موصوف میآید و صفت آن موصوف را مقید به مقدار یا حالت خاصی میکند. برای مثال در گروه اسمی «وضعیت تقریباً مساوی»، واژه «تقریباً» قیدی برای صفت «مساوی» است و هر دو آنها با هم، وابسته هسته یعنی «وضعیت» هستند.
- پیوندهای وابستهساز: حروفی مانند «که، چون، تا، اگر، زیرا، همینکه، گرچه، بااین که و...» که بین دو جمله قرار میگیرند و یکی از آنها را به دیگری وابسته میکنند. برای مثال در عبارت «درس میخواندم تا موفق شوم.» پیوند وابستهساز «تا» وجود دارد. در جملههای مرکب این نوع پیوند وجود دارد.
- پیوندهای همپایه ساز: حروفی مانند «و، اما، ولی و یا» که بین دو جمله همپایه قرار میگیرند و هیچیک از آنها را به دیگری وابسته نمیکنند. برای مثال در عبارت «من به خانه رسیده بودم ولی مادرم هنوز از محل کارش برنگشته بود.» پیوند همپایه ساز «ولی» وجود دارد.
- کاربردهای پسوند «ان»: جمع (پرندگان) / زمان (شامگاهان) / مکان (دیلمان) / شباهت (کوهان) / نسبت (کاویان) / صفت فاعلی (رقصان)
مباحث قلمرو ادبی فارسی دوازدهم
در این بخش همه نکات ادبی فارسی دوازدهم را در فهرست زیر توضیح دادهایم.
- آرایه «مناظره»: شعری که در آن دو نفر یا دو گروه در حال مکالمه با یکدیگر هستند.
- «اسلوب معادله»: هرگاه در یک بیت، هر دو مصراع از نظر معنایی با یکدیگر یکسان باشند که بتوانیم جای آن دو را با هم عوض کنیم، اسلوب معادله وجود دارد. یعنی هرکدام از آن مصراعها در عین داشتن استقلال معنایی، مصداقی برای مصراع دیگر هستند.
مباحث قلمرو فکری فارسی دوازدهم
در فهرست زیر، همه مباحث فکری مهم ادبیات فارسی دوازدهم را آوردهایم.
- غزل اجتماعی: غزلهایی که محتوای آنها بیشتر سیاسی و اجتماعی است و در عصر مشروطه و به دلیل دگرگونی ای سیاسی و اجتماعی رونق گرفت، غزل اجتماعی میگوییم. از شاعران غزل اجتماعی باید به افرادی چون «محمدتقی بهار، عارف قزوینی و فرخی یزدی» اشاره کنیم.
یادگیری فارسی انسانی با فرادرس
مطابق با آخرین تغییرت کنکور، درس ادبیات فارسی مانند سایر دروس عمومی، از کنکور حذف شده است اما ادبیات فارسی یکی از دورس تخصصی رشته علوم انسانی است و به همین دلیل باید مباحث آن را به طور کامل و کاربردی یاد بگیرید. در فهرست زیر فیلمهای آموزشی ادبیات فارسی انسانی را آوردهایم.
- فیلم آموزش علوم و فنون ادبی ۱ پایه دهم
- فیلم آموزش علوم و فنون ادبی ۲ پایه یازدهم
- فیلم آموزش علوم و فنون ادبی ۳ پایه دوازدهم
برای استفاده از آموزشهای ادبیات تخصصی کنکور برای علوم انسانی همراه با حل سؤالات کنکور نیز میتوانید آموزشهای زیر استفاده کنید.
- فیلم آموزش علوم و فنون ادبی ۱ پایه دهم همراه با حل سؤالات کنکور
- فیلم آموزش علوم و فنون ادبی ۲ پایه یازدهم همراه با حل سؤالات کنکور
- فیلم آموزش علوم و فنون ادبی ۳ پایه دوازدهم همراه با حل سؤالات کنکور
سؤالات متداول برای روش مطالعه درس فارسی
حال که با روش های مطالعه درس فارسی آشنا شدیم و مهمترین مباحث هر پایه را نیز بررسی کردیم، در این بخش به سؤالات متداول در ای زمینه نیز پاسخ میدهیم.
چگونه امتحان فارسی را ۲۰ بگیریم؟
اگر برای مطالعه و یادگیری هر بخش از کتاب فارسی از روش مناسب برای آن استفاده کنیم و در زمان مطالعه، همه دقت خود را معطوف به درس کرده و کل کتاب را بخوانیم، میتوانیم در امتحان فارسی، نمره ۲۰ بگیریم. روش مطالعه درس فارسی برای هر بخش از کتابهای ادبیات را در اولین بخش همین مطلب معرفی کردهایم.
روش مطالعه فارسی انسانی کنکور چیست؟
برای مطالعه فارسی تخصصی که مخصوص دانشآموزان رشته انسانی است و در کنکور نیز نقش مهمی دارد نیز میتوانید از روشهایی که در همین مطلب بیان کردیم، استفاده کنید و برای هر بخش از شیوه مطالعه مناسب همان مبحث استفاده کنید.
نمونه سؤال روش مطالعه درس فارسی
تا اینجا با روش مطالعه درس فارسی آشنا شدیم و یاد گرفتیم چگونه امتحان فارسی را ۲۰ بگیریم. در این بخش با ده پرسش چهارگزینهای با برخی از سؤالات آزمونهای فارسی آشنا میشویم. برای پاسخ دادن به سؤالات، کافی است گزینه درست مورد نظر خود در هر سؤال را انتخاب و روی آن کلیک کنید. سپس گزینه «مشاهده گزینه صحیح» را بزنید تا پاسخ درست نمایش داده شود. برای دسترسی به پرسشهای چهارگزینهای نیز انجام همین مراحل کافی است. با ثبت هر یک پاسخ درست، یک امتیاز دریافت میکنید و امتیاز نهایی خود را در پایان آزمون یعنی پس از ثبت پاسخ همه پرسشها و با کلیک بر گزینه «دریافت جواب آزمون»، مشاهده خواهید کرد.
تمرین و آزمون
۱. در کدام گزینه آرایه تشبیه وجود دارد و مشبه و مشبهبه آن را نیز درست مشخص کردهایم؟
ماهم این هفته برون رفت و به چشمم سالی است
حال هجران تو چه دانی که چه مشکل حالی است
(حافظ)
تشبیه ماه (مشبه) به هفته (مشبهبه)
ای عشق چون آتشکده در نقش و صورت آمده
بر کاروان دل زده یک دم امان ده یا فتی
(مولانا)
تشبیه عشق (مشبه) به آتشکده (مشبهبه)
ز پویندگان هر چه بد تیز رو
خورش کردشان سبزه و کاه و جو
(فردوسی)
تشبیه پویندگان (مشبه) به خورش (مشبهبه)
تا خار غم عشقت آویخته در دامن
کوتهنظری باشد رفتن به گلستانها
(سعدی)
تشبیه خار (مشبه) به غم (مشبهبه)
در بیت موجود در گزینه چهارم نیز تشبیه وجود دارد اما مشبه و مشبهبه آن را درست مشخص نکردهایم. در این بیت، شاعر، غم (مشبه) را به خار (مشبهبه) تشبیه و مانند کرده است.
۲. در کدام گزینه، برای هسته یک گروه اسمی، هم وابسته پیشین و هم وابسته پسین وجود ندارد؟
امروز صبح به محل کار سابقم در خیابان طالقانی تهران رفتم و با چند همکار سابقم ملاقات کردم.
نگاهم به باغچه کوچک توی حیاط افتاد. گلهای بنفشه در کنار رزهای صورتی، آن باغچه کوچک را به باغی رنگارنگ تبدیل کرده بود.
مادر میگفت ما هم حتماً باید به مشهدی احمد سلام کنیم و احوال پسر دومش که در جبهه است را از او بپرسیم.
من برای کنسرت پنجشنبه، چهار بلیت ردیف اولی خریدم تا راحتتر خواننده و نوازندههای گروه را ببینیم.
در فهرست زیر، گروه اسمی گزینههای مختلف این سؤال و هسته و وابستههای آنها را مشخص کردهایم.
- گزینه اول: محل کار سابقم (هسته + صفت بیانی + مضافالیه) / خیابان طالقانی تهران (هسته + صفت بیانی + مضافالیه) / چند همکار سابقم (صفت مبهم + هسته + صفت بیانی + مضافالیه)
- گزینه دوم: باغچه کوچک / گلهای بنفشه (هسته + صفت بیانی) / رزهای صورتی (هسته + صفت بیانی) / آن باغچه کوچک (صفت اشاره + هسته + صفت بیانی) / باغی رنگارنگ (هسته + صفت بیانی)
- گزینه سوم: مشهدی احمد (شاخص + هسته) / احوال پسر دومش (هسته + مضافالیه + صفت برای مضافالیه)
- گزینه چهارم: کنسرت پنجشنبه (هسته + مضافالیه) / چهار بلیت ردیف اولی (صفت شمارشی اصلی + هسته +ـ صفت بیانی) / خوانندهها و نوازندههای گروه (هسته + هسته + مضافالیه)
۳. در کدام گزیه فعل اسنادی وجود ندارد و همچنین، مصدر و بن همه فعلهای موجود در آن را به درستی مشخص کردهایم؟
روبهروی خود یک دشت سرسبز بزرگ را میبینید که قدمتی دو هزار ساله دارد. مردم روستاهای اطراف، گاهی دامهای خود را بری چرا به این منطقه میآورند اما معمولاً کمتر وارد این دشت میشوند.
دیدن (بین) / داشتن (دار) / آوردن (آور) / وارد شدن (وارد شد)
دانشآموزان این کلاس برای موفقیت در امتحان باید کل پنج فصل اول کتاب را به دقت میخواندند. امتحان درس ریاضی نیز سختتر از سایر درسها است.
خواندن (خوان) / استن (است)
سفر سال گذشتهام به کردستان و منطقه اورامانات یکی از بهترین تجربههایم عمرم بود. البته در همان سفر به استان کرمانشاه هم رفتیم و حتی از غذاهای خوشمزه آنها نیز خوردیم.
بودن (بود) / رفتن (رو) / خوردن (خورد)
فراموش کردن خاطرات دور گاهی میتواند چیزی بدی نباشد. حتی برای بعضیها چیز خوبی است که بتوانند خاطرات دور خود را از یاد ببرند زیرا از گذشتههای خود خاطرات خوشی ندارند.
باشیدن (باش) / بردن (برد) / داشتن (دار)
اشتباههای موجود در گزینههای مختلف این سؤال را در فهرست زیر آوردهایم.
- گزینه دوم: «میخواندند» فعل ماضی است بنابراین بن آن نیز باید بن ماضی یعنی «خواند» باشد نه بن مضارع آن (خوان).
- گزینه سوم: «رفتیم» فعل ماضی است و بن آن نیز باید بن ماضی (رفت) باشد نه بن مضارع آن یعنی «رو».
- گزینه چهارم: «ببرند» فعل مضارع است و باید بن آن نیز مضارع یعنی «بر» باشد نه بن ماضی آن یعنی «برد».
۴. در کدام گزینه هیچ اشتباهی وجود ندارد؟
رانندگان این شرکت اتوبوسرانی، ۵۲ نفر هستند و درامد تقریبی آنها نیز چهل میلیون تومان است.
برای ساخت یک عدد نان باید فرایند کامل پخت نان از آماده کردن خمیر تا برداشتن نان از داخل تنور را جزء به جزء طی کنیم.
انگلیسیها منتظر فرصتی بودند تا توطئهای بیاندیشند و همآیشهایی در کشورهای مستعمره خود برگزار کنند.
در تقویم شمسی فصل سوم سال، پائیز است و در آن، درختان بیچاره برگهای خود را از دست میدهند و غمی سنگین اما زیبا فضای خیبانها را پر میکند.
در فهرست زیر، اشتباههای موجود در گزینههای اول، سوم و چهارم این سؤال را آوردهایم.
- گزینه اول: به جای «۵۲» باید از شکل حروفی این عدد یعنی «پنجاه و دو» استفاده کنیم. / «درآمد» درست است نه «درامد».
- گزینه سوم: «بیندیشند» درست است نه «بیاندیشند». / «همایش» درست است نه «همآیش».
- گزینه چهارم: «پاییز» درست است نه «پائیز». / «بیچاره» درست است نه «بیچاره».
۵. در کدام گزینه، فعلهای ماضی نقلی و ماضی مستمر وجود دارند؟
اگر بخواهیم حقیقت را بگوییم باید همه حقیقت را بگوییم و چیزی جز حقیقت را نگوییم. حتی اگر بخشی از آن را نیز پنهان کنیم، در واقع حقیقت را نگفتهایم.
درست همان زمانی که شما داشتید میآمدید، برادرم نیز از خانه راه افتاد و امیدوارم او هم تا چند دقیقه دیگر برسد.
داشتم به مادرم میگفتم که من همه این کتابها و مجلهها را خواندهام و به همین دلیل به کتابهای جدید نیاز دارم.
دیروز که به دانشگاه رفته بودم، استاد حامدی را دیدم و درباره درسهای او در ترم آینده سؤالهایی پرسیدم.
۶. در کدامیک از گزینههای زیر، همه ابیات ردیف دارند؟
پیش از اینت بیش ز این اندیشه عشاق بود
مهرورزی تو با ما، شهره آفاق بود
یا باد آن صحبت شبها که با نوشین لبان
بحث سر عشق و ذکر حلقه عشاق بود
(حافظ)
که دید ای عاشقان شهری که شهر نیکبختانست
که عاشق کم رسد آنجا و معشوقش فراوانست
که تا نازی کنیم آنجا و بازاری نهیم آنجا
که تا دلها خنک گردد که دلها سخت بریانست
(مولانا)
دهقان قضا بسی چو ما کشت و درود
غم خورد بیهوده نمیدارد سود
پر گن قدح می به کفم درنه زود
تا باز خورم که بودنیها همه بود
(خیام)
گرمای تموز ژاله را برد
باد آمد و برگ لاله را برد
تبلرزه شکست پیکرش را
تبخاله گزید شکّرش را
(نظامی)
۷. در کدام گزینه، ترکیبهای وصفی بیشتر از ترکیبهای اضافی هستند؟
مریم کتابهای ساناز را برای امتحان سخت فردا گرفت و خیلی خوب آنها را خواند.
انتقاد سازنده یعنی انتقادی که همراه با خیرخواهی و با هدف اصلاح باشد وگرنه انتقاد مخرب است.
بچههای کلاس بعد از زنگ تفریح به کلاس خود برگشتند و به معلم مهربانشان سلام کردند.
سعی میکردم خشمم را کنترل کنم اما گاهی شدت آن آنقدر زیاد میشد که از کنترل من خارج میشد.
۸. در کدام گزینه، فعلی مجهول وجود دارد؟
او برای دیدن برادرزاده خود به یکی از شهرهای حاشیه استان فارس سفر کرده بود اما خیلی زود از سفر خود برگشت.
دلتنگی حس غریبی است و همانقدر که رفع آن دشوار است، توضیح آن نیز سخت و نشدنی است.
معلمهای مقطع ابتدایی با معلمهای پایههای دیگر تفاوتهایی اساسی دارند که شاید مهمترین آنها حوصله و توان روحی بیشر برای درک بیشتر کودکان خردسال باشد.
وقتی به خانه رسیدم همه ظرفها شسته شده بودند اما ملحفهها و لباسها را خودم انداختم توی ماشین لباسشویی.
۹. در کدامیک از گزینههای زیر، فقط واو ربط وجود دارد؟
پاییز و زمستان سردترین فصلهای سال هستند. معمولاً بیشترین بارندگیها نیز در همین دو فصل اتفاق میافتند.
امروز به دیدن سارا و مریم میرویم و بعد از آن باید برای خریدهای خانه همراه پدرم به میوهفروشی بروم.
او نباید نمره بیست را از دست بدهد یا نمرهای کمتر از ۱۹ بگیرد زیرا برای بالا بردن معدل خود روی نمره این درس حساب کرده است.
امروز بالاخره خواندن رمان «برادران کارامازوف» از «داستایوفسکی» را تمام کردم و فردا میخواهم «آنا کارنینا» از «تولستوی» را شروع کنم.
۱۰. در کدام گزینه آرایه تناسب وجود ندارد؟
خاک لیلای وطن را جان شیرین بر سر افشان
خسروان عشق درس عبرت از مجنون گرفتند
(شهریار)
ای که میپرسی چه پیش آمد که پیدا نیستی
خویشتن را کردهام گم تا طلبکارم تو را
(صائب تبریزی)
طهارت ار نه به خون جگر کند عاشق
به قول مفتی عشقش، درست نیست نماز
(حافظ)
چرخ و زمین گریان شده وز نالهاش نالان شده
دمهای او سوزان شده گویی که در آتشکده است
(مولانا)
جمع بندی روش مطالعه درس فارسی
در این مطلب از مجله فرادرس، روش مطالعه درس فارسی را یاد گرفتیم. یعنی یاد گرفتیم مباحث مربوط به قلمرو ادبی، زبانی و فکری هر پایه از ادبیات فارسی را چگونه مطالعه کنیم تا در امتحان های معمولی یا امتحان نهایی موفق شویم و بتوانیم نمره کامل این درس را کسب کنیم.
