فرادرسفعل مضارع مستمر چیست؟ – به زبان ساده + کاربرد، مثال و نحوه ساخت
فعل مضارع مستمر یا مضارع ملموس بر کاری دلالت می‌کند که یا در حال انجام است یا به زودی انجام می‌شود یا از گذشته تا حال مداومت دارد. برای مثال فعل جمله «داریم به دانشگاه می‌رسیم.» مضارع مستمر است. یعنی رسیدن ما به دانشگاه، به زودی انجام می شود. ساختار فعل مضارع مستمر از «مضارع ساده فعل کمکی «داشتن» + مضارع اخباری (می + بن مضارع + شناسه)» تشکیل شده است. از این نوع فعل برای نشان دادن انجام کاری در زمان حال یا نزدیک بودن زمان انجام آن استفاده می‌کنیم. در این مطلب از مجله فرادرس با مثال‌های گوناگون به طور کامل یاد می‌گیریم که فعل مضارع مستمر چیست، چگونه ساخته و صرف می‌شود و چه کاربردهایی دارد. سپس با فعل مضارع مستمر منفی و فعل مضارع مستمر مجهول آشنا می‌شویم. در انتها نیز پرسش‌هایی برایتان قرار داده ایم که با آن‌ها می‌توانید میزان یادگیری خود را بسنجید.
فعل مضارع مستمر چیست و چگونه ساخته می شود؟
مضارع مستمر یا مضارع ملموس، یکی از انواع فعل مضارع در زبان فارسی است که با اضافه کردن مضارع ساده «داشتن» به فعل مضارع اخباری، ساخته می‌شود و در حال وقوع بودن یا در شرف وقوع بودن کاری را به ما نشان می‌دهد. برای نمونه در جمله «دارد امتحان می‌گیرد.» با فعل مضارع مستمری روبه‌رو هستیم که در همین لحظه در حال وقوع است.
نحوه ساخت فعل مضارع مستمر
حال که به خوبی دانستیم فعل مضارع مستمر چیست، لازم است تا با چگونگی ساخت آن نیز آشنا شویم تا برای ساختن و شناسایی این نوع فعل، هیچ مشکلی نداشته باشیم. فرمول ساخت فعل مضارع مستمر، مطابق کادر زیر است.
مضارع ساده فعل کمکی «داشتن» + مضارع اخباری (می + بن مضارع + شناسه)
صرف فعل مضارع مستمر در فارسی
در جدول زیر، مصدر فعل «نوشتن» را در شش شخص و شمار فعل فارسی بررسی می‌کنیم. اما پیش از آن، بهتر است با دیدن فیلم آموزش فعل فارسی فرادرس که لینک آن را در کادر زیر برایتان آورده ایم، به‌طور کامل و به زبان ساده، تمام مباحث مربوط به فعل در زبان فارسی را یاد بگیرید.
| شخص و شمار | ساختار مضارع مستمر | مثال |
| اول شخص مفرد | دارم + مضارع اخباری (می + بن مضارع + -َ م) | دارم می‌نویسم |
| دوم شخص مفرد | داری + مضارع اخباری (می + بن مضارع + ی) | داری می‌نویسی |
| سوم شخص مفرد | دارد + مضارع اخباری (می + بن مضارع + -َد) | دارد می‌نویسد |
| اول شخص جمع | داریم + مضارع اخباری (می + بن مضارع + یم) | داریم می‌نویسیم |
| دوم شخص جمع | دارید + مضارع اخباری (می + بن مضارع + ید) | دارید می‌نویسید |
| سوم شخص جمع | دارند + مضارع اخباری (می + بن مضارع + -َ ند) | دارند می‌نویسند |
نکته: همانطور که در جدول بالا دیدیم، در مضارع مستمر نیز مثل ماضی مستمر باید فعل کمکی «داشتن» را متناسب با شخص و شمار فعل اصلی، صرف کنیم.
مثال فعل مضارع مستمر فارسی
در سطرهای زیر جمله‌های نمونه‌ای را می‌بینیم که در آن‌ها از فعل مضارع مستمر استفاده کرده ایم.
مثال ۱
در جمله زیر «غذا خوردن»، کاری است که در همین لحظه و اکنون، در حال انجام است:
همه داریم دور یک میز غذا می‌خوریم.
مثال ۲
در مثال زیر، انجام فعل «استفاده کردن»، در زمان حال تداوم دارد:
سال‌های سال است که دارند از منابع قدیمی استفاده می‌کنند.
مثال ۳
در این جمله کوتاه زیر نیز فعل مضارع مستمری را داریم که هنوز به طور کامل صورت نگرفته است اما به زودی واقع می‌شود:
داری به خط پایان مسابقه می‌رسی.
نکته : گاهی مانند مثال‌های بالا، بین فعل کمکی «داشتن» و فعل اصلی، کلمه‌های دیگری قرار می‌گیرند. اما این موضوع اهمیتی ندارد و این افعال را باید فعل مضارع مستمر بدانیم. همچنین، در مطلب زیر از مجله فرادرس در مورد مضارع اخباری که فعل اصلی برای ساخت مضارع مستمر است به‌طور مفصل بحث کرده‌ایم:
مضارع مستمر در فارسی دبیرستان
فعل مضارع مستمر تنها یکی از انواع فعل است و ما در زبان فارسی، انواع مختلفی از افعال، اسامی و نقش‌های دستوری را داریم. فعل در زبان فارسی، انواع مختلفی دارد و یادگیری هرکدام از آن‌ها نیز اهمیت بسیار بالایی دارد. اما فعل و همه انواع آن، تنها یکی از مباحث پراهمیت زبان فارسی هستند که برای شناخت درست هر مبحث باید با دیگر موضوعات مرتبط به آن نیز آشنا باشیم. به همین منظور در سطرهای زیر آموزشهای جامع و کاربردی از فرادرس را برایتان قرار داده ایم که با کلیک بر روی هر گزینه به صفحه همان آموزش می‌روید و می‌توانید از آن دوره بهره‌مند شوید.
- فیلم آموزش فعل فارسی فرادرس (رایگان)
- فیلم آموزش فارسی پایه نهم فرادرس
- فیلم آموزش نگارش پایه نهم فرادرس
آموزش های بالا و بسیاری دیگر از آموزشهای فرادرس، به شما کمک می‌کنند تا به ساده‌ترین و کامل‌ترین شکل ممکن، مباحث گوناگونی از دروس مختلف را یاد بگیرید. اگر به دنبال یادگیری مطالب بیشتری از ادبیات فارسی هستید و یا نیاز به آموزشهای دروس دیگر خود دارید، پیشنهاد می‌کنیم که از مجموعه آموزشهای فرادرس که برخی از آن‌ها را در سطرهای زیر قرار داده ایم، استفاده کنید.
- مجموعه فیلم های آموزش دروس پایه نهم فرادرس
- مجموعه فیلم های آموزش ادبیات فارسی و نگارش دوره متوسطه فرادرس
همانطور که درابتدای مطلب گفتیم، از فعل مضارع مستمر برای بیان وقوع انجام کاری در زمان حال یا نزدیک بودن وقوع آن استفاده می‌کنیم. اما این فعل کاربردهای دیگری نیز دارد که در ادامه همه آن‌ها را با ذکر مثال بررسی کرده ایم.
کاربردهای فعل مضارع مستمر چیست؟
فعل مضارع مستمر نیز مثل تمام افعال دیگر به دلایلی در دستور زبان فارسی وارد شده است و برای موارد خاصی از آن استفاده می‌کنیم. این موارد عبارتند از:
- در حال وقوع بودنِ کاری
- در شُرفِ وقوع بودنِ کاری
- تداوم عمل در زمان حال
- آیندهای ناتمام و در جریان
در ادامه هر یک از این کاربردها را با مثال بررسی می‌کنیم.
در حال وقوع بودن کاری
گوینده می‌خواهد نشان دهد که کاری که فعل بر آن دلالت می‌کند، همین حالا در حال وقوع است. برای مثال در جمله زیر، «پختن» همین حالا در حال انجام است.
مادر دارد غذای خوشمزه‌ای برایمان می‌پزد.
در شرف وقوع بودن کاری
در این مورد، گوینده برای اینکه نشان دهد کاری که فعل بر آن دلالت دارد، به زودی انجام می‌شود از فعل مضارع مستمر استفاده می‌کند. مانند جمله زیر که «آمدن» هنوز واقع نشده است اما به زودی انجام می شود.
داریم به خانه شما می‌آییم.
تداوم عمل در زمان حال
در اینجا گوینده می‌خواهد انجام کاری را که در زمان گذشته شروع شده است، در زمان حال نیز مداومت ببخشد. مثل جمله زیر که در آن، «تدریس کردن» کاری است که از گذشته انجام می‌شده و در زمان حال نیز همچنان تداوم دارد:
مدت‌هاست که دارید در این آموزشگاه تدریس می‌کنید.
آینده ای ناتمام و در جریان
این مورد نیز انجام مداوم کاری در زمان آینده را نشان می‌دهد. باید دقت کنیم که این کاربرد فعل مضارع مستمر را با کاربرد فعل آینده اشتباه نگیریم. در فعل زمان آینده، کاری در آیندهای دور یا نزدیک انجام خواهد شد و تمام می‌شود. برای مثال: مریم به اروپا سفر خواهد کرد. اما در فعل مضارع مستمر، کاری که در آینده انجام خواهد شد، در جریان خواهد بود و تمام نمی‌شود. مثل جمله زیر که در آن «نوشتن» من، به‌طور مستمر در آینده انجام خواهد شد:
سال بعد دارم کتاب خودم را می‌نویسم.
بعد از اینکه به‌طور کامل متوجه شدیم فعل مضارع مستمر چیست، چگونه باید آن را ساخت و در چه موقعیت‌هایی به‌کار می‌رود. لازم است با مسائلی چون منفی‌سازی و مجهول‌سازی این فعل نیز آشنا شویم. زیرا این دو مورد در فعل مضارع مستمر، نکاتی دارند که نمی‌توانیم از یادگیری آن‌ها صرف نظر کنیم.
ساخت فعل مضارع مستمر منفی
در دستور زبان فارسی، فعل مضارع مستمر را در ساخت منفی استفاده نمی‌کنیم. برای مثال، ساخت منفی فعل «داریم فکر می‌کنیم» می شود: «داریم مجله نمی‌خوانیم» یا «نداریم مجله می‌خوانیم» و چنین ساختاری در زبان فارسی، معمول و پسندیده نیست. پس برای رعایت درست‌نویسی نباید از آن استفاده کنیم. حال اگر لازم بود که فعل مضارع مستمر را منفی کنیم، فعل خود را مطابق با ساختار مضارع اخباری (می + بن مضارع + شناسه)، به حالت منفی در می‌آوریم.
در جدول زیر، مضارع مستمر مصدر «سرودن» را در شش شخص و شمار افعال فارسی، صرف می‌کنیم و یادمی‌گیریم منفی کردن فعل مضارع مستمر را چگونه انجام بدهیم.
| شخص و شمار | مضارع مستمر | مضارع مستمر منفی (با ساختار مضارع اخباری) |
| اول شخص مفرد | دارم می‌سُرایم | نمی‌سرایم |
| دوم شخص مفرد | داری می‌سُرایی | نمی‌سرایی |
| سوم شخص مفرد | دارد می‌سُراید | نمی‌سراید |
| اول شخص جمع | داریم می‌سُراییم | نمی‌سراییم |
| دوم شخص جمع | دارید می‌سُرایید | نمی‌سرایید |
| سوم شخص جمع | دارند می‌سُرایند | نمی‌سرایند |
ساخت فعل مضارع مستمر مجهول
فعل مجهول فعلی است که بر خلاف فعل معلوم، فاعل آن مشخص نیست. افعال فارسی با تمام زمان‌ها، قابلیت تبدیل شدن از فعل معلوم به فعل مجهول را دارند. بنابراین فعل مضارع مستمر را نیز می‌توانیم در صورت گذرا بودن (داشتن مفعول) از حالت معلوم به حالت مجهول تبدیل کنیم. ساختار جمله‌ای که فعل مضارع مستمر مجهول دارد، مطابق کادر زیر است:
مفعول + مضارع ساده فعل کمکی «داشتن» (+ شناسه) + مضارع اخباری فعل کمکی «شدن» (+ شناسه)
در مبحث مجهول‌سازی فعل، شناخت مفعول و نشانه‌های آن اهمیت بسیار زیادی دارد. زیرا فعل مجهول به‌جای فاعل، به مفعول نسبت داده می‌شود. برای اینکه بتوانید مفعول را بشناسید و آن را درست تشخیص دهید، می‌توانید از آموزش مفعول در زبان فارسی فرادرس که لینک آن را در کادر زیر آورده ایم، استفاده کنید.
مراحلی که برای مجهول کردن فعل مضارع مستمر لازم است انجام دهیم را در جدول زیر و در جمله نمونه «پرستان دارند او را به اتاق عمل می‌برند.»، بیان کرده ایم.
| مراحل مجهول‌سازی فعل مضارع مستمر | مثال |
| ۱. حذف فاعل | (پرستاران) دارند او را به اتاق عمل می‌برند. |
| ۲. شناسایی مفعول | او |
| ۳. قرار دادن مفعول به جای نهاد | او را دارند به اتاق عمل می‌برند. |
| ۴. حذف «را» مفعول (اگر در جمله وجود دارد) | او (را) دارند به اتاق عمل می‌برند. |
| ۵. ساخت صفت مفعولی از فعل جمله (بن مضارع+ ه) | برد+ ه = برده |
| ۶. اضافه کردن فعل «شدن» به صفت مفعولی (با زمان مضارع اخباری) | او به اتاق عمل برده می‌شود. |
| ۷. صرف فعل کمکی «داشتن» در همان زمان مضارع ساده | او دارد به اتاق عمل برده می‌شود. |
| ۸. تطابق شناسه دو فعل کمکی با نهاد جدید (از لحاظ شخص و شمار) | شناسه فعل‌های کمکی با نهاد جدید مطابقت دارد. (هرسه سوم شخص مفرد هستند.) |
یادگیری انواع فعل مضارع ادبیات پایه نهم
ساخت و تشخیص فعل مضارع مستمر و دیگر افعال فارسی، کار ساده و آسانی به نظر می‌آید. اما با هم دیدیم که همین فعل به ظاهر ساده، چه نکات و پیچیدگی‌های مهمی دارد که بدون شناخت و یادگیری آن‌ها نمی‌توانیم این فعل را بسازیم یا آن را تشخیص دهیم. بسیاری از دیگر مباحث ادبیات و زبان فارسی، چنین وضعیتی دارند. یعنی برای یادگیری یک موضوع خاص، لازم است که با بسیاری از موضوعات مرتبط به آن نیز آشنا باشیم و آن‌ها را به‌خوبی آموخته باشیم. فرادرس برای اینکه همه افراد بتوانند از آموزشهای کاملی برخوردار باشند، فیلم و مجموعه فیلم‌های آموزشی‌ای ساخته است که با دیدن آن‌ها می‌توانید به‌طور کامل و به‌سادگی، همه مباحث مورد نیاز خود را بیاموزید. برخی از این آموزش‌ها را در سطرهای زیر، آورده ایم:
- فیلم آموزش فعل فارسی فرادرس (رایگان)
- فیلم آموزش فارسی پایه نهم فرادرس
- فیلم آموزش نگارش پایه نهم فرادرس
- مجموعه فیلم های آموزش ادبیات فارسی و نگارش دوره متوسطه فرادرس
نمونه سؤال فعل مضارع مستمر
به انتهای مطلب رسیدیم و تمام نکات مربوط به فعل مضارع مستمر را با هم بررسی کردیم. حالا زمان آن رسیده که با پاسخ دادن به پرسش‌های چهارگزینه‌ای که در ادامه آورده ایم، خودتان را بسنجید. برای پاسخ دادن به این سؤال‌ها روی گزینه صحیح مورد نظر خود کلیک کنید و بعد از آن با فشردن «مشاهده جواب»، جواب صحیح را می‌بینید. هر پاسخ درست، یک امتیاز دارد و هرچه تعداد بیشتری از سؤالات را درست پاسخ دهید، امتیاز بیشتری می‌گیرید.
۱. کدام‌یک از افعال زیر، فعل مضارع مستمر است؟
داشتیم می‌رفتیم
دارند می‌نویسند
دوست می‌دارند
داشتی می‌خواندی
۲. کدام گزاره درست نیست؟
فعل مضارع مستمر در زبان فارسی، کاربردهای خاص خود را دارد.
در فعل مضارع مستمر مانند فعل ماضی مستمر، شناسه فعل کمکی باید با شناسه فعل اصلی مطابقت کند.
حالت منفی فعل مضارع مستمر در زبان فارسی کاربرد دارد.
فاصله افتادن بین فعل کمکی «داشتن» و فعل اصلی، ساختار فعل مضارع مستمر را از بین نمی‌برد.
۳. کدام‌یک از فعل‌های زیر به درستی تبدیل به مضارع مستمر نشده اند؟
خواهم نوشت : دارد می‌نویسم
دیده بودی : داری می‌بینی
رفتم : دارم می‌روم
شنیده باشند : دارند می‌شنوند
۴. تفاوت فعل مضارع اخباری با فعل مضارع مستمر چیست؟
کاربردهایشان با هم متفاوت است.
گزینه ۱ و ۳
در ساختار فعل مضارع مستمر، فعل کمکی «داشتن» را به فعل مضارع اخباری اضافه می‌کنیم.
فقط از لحاظ ساختار با هم تفاوت دارند.
۵. تفاوت این دو جمله با هم چیست؟ «سال آینده در ایران زندگی خواهم کرد؟» و «سال آینده دارم در ایران زندگی می‌کنم.»
تفاوتی ندارند.
از لحاظ زمان فعل با هم تفاوت دارند.
از لحاظ ساختار زمانی و کاربرد، با هم متفاوت هستند.
گزینه ۱ و ۲
۶. برای منفی کردن فعل مضارع مستمر، از ساختار چه فعلی استفاده می‌کنیم؟
فعل مضارع اخباری
فعل مضارع التزامی
فعل مضارع مطلق
فعل ماضی مستمر
۷. مضارع مستمر کدام فعل زیر درست ساخته شده است؟
داشتم می‌رفتم : دارم می‌روم
باید بیایی : داری می‌آمدی
گرفته بود : داشت می‌گرفت
گفته بوده اند : دارند می‌گفتند
۸. چه تعداد از این فعل‌ها، مضارع مستمر هستند؟ «داریم می‌گوییم» ، «داشتیم می‌رسیدیم»، «اگر داری می‌روی»، «نگه می‌دارند» و «باید می‌رفتیم»
۵
۴
۲
۱
۹. فعل این جمله چه نوع فعلی است؟ «دارم داستان قدیمی و مهمی را برای تو تعریف می‌کنم.»
ماضی اخباری
مضارع مستمر
مضارع التزامی
ماضی نقلی مستمر
۱۰. مجهول‌سازی فعل مضارع مستمر در چه صورتی امکان پذیر نیست؟
به‌طور کلی نمی‌توانیم از این نوع فعل، فعل مجهول بسازیم.
اگر فعل مضارع مستمر برای سوم شخص جمع به کار رفته باشد، نمی‌توانیم آن را مجهول کنیم.
اگر فعل ما لازم باشد، نمی‌توانیم آن را به فعل مجهول تبدیل کنیم.
از هرگونه فعلی، می‌توانیم فعل مجهول بسازیم.
جمع بندی
در این مطلب از مجله فرادرس یادگرفتیم فعل مضارع مستمر چیست، چگونه باید آن را بسازیم و به چه دلایلی از آن استفاده می‌کنیم. در ادامه با آوردن مثال‌های مختلف، این فعل را صرف کردیم و بعد از آن با تمام کاربردهای این فعل آشنا شدیم. در ادامه نیز چگونگی مجهول کردن این نوع فعل و روش منفی‌سازی آن را به طور کامل توضیح دادیم و در انتها برای سنجش میزان یادگیری شما از این مطلب، پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای را برایتان طرح کردیم.
