اوراق مشارکت چیست؟ – انواع + نحوه خرید و فروش

اوراق مشارکت ابزاری برای تامین مالی برای دولت و شرکت‌ها محسوب می‌شود که امکان سرمایه‌گذاری افراد را در طرح‌های عمرانی و زیرساختی فراهم می‌کند. با توجه به این‌که شرکت‌ها برای گسترش فعالیت‌های خود نیاز به منابع مالی دارند، استفاده از اوراق مشارکت می‌تواند برای بسیاری از این شرکت‌ها راهگشا باشد. از طرفی دیگر با توجه به سود تضمین شده‌ای که این اوراق در اختیار سرمایه‌گذاران قرار می‌دهند، افراد می‌توانند با خرید اوراق مشارکت علاوه بر مشارکت در طرح‌های مربوطه از سود این اواراق نیز بهره‌مند شوند. در این مطلب از مجله فرادرس ابتدا به این موضوع می‌پردازیم که اوارق مشارکت چیست و در ادامه انواع و نحوه خرید و فروش این اوراق را شرح می‌دهیم.

اوراق مشارکت چیست؟

اوراق مشارکت، اوراق بانام یا بی‌نامی هستند که با قیمت اسمی مشخص و برای مدت زمانی معین منتشر می‌شوند. اوراق مشارکت نوعی از اواراق بهادار محسوب می‌شوند که دارنده آن در تامین مالی برای اجرای یک پروژه یا طرح شریک می‌شود و با توجه به این‌که بازدهی تضمین شده‌ای دارند هیچ‌گونه ریسکی برای سرمایه‌گذاران ندارند. اوراق مشارکت را می‌توان یکی از انواع صکوک یا اوراق بهادار اسلامی نیز در نظر گرفت.

فیلم آموزش اوراق بهادار اسلامی یا صکوک در فرادرس

کلیک کنید

علاوه بر شرکت‌های خصوصی، دولت‌ و شهرداری‌ها نیز برای تامین مالی خود نسبت به انتشار اوراق مشارکت اقدام می‌کنند. ساخت نیروگاه، خطوط جاده‌ای و ریلی و مجتمع‌های اداری و مسکونی برخی از مواردی هستند که دولت و شهرداری‌ها برای تامین مالی این پروژه‌ها از اوراق مشارکت استفاده می‌کنند.

نحوه کارکرد اوراق مشارکت به زبان ساده

همان‌طور که از نام اوراق مشارکت مشخص است، این اوراق نشان‌دهنده مشارکت دارنده آن در یک طرح است. برای این‌که با نحوه کارکرد اوراق مشارکت با زبانی ساده آشنا شوید فرض کنید که شرکتی برای راه‌اندازی و گسترش خطوط تولید جدید خود به ۱۰۰ میلیارد تومان سرمایه جدید نیاز دارد.

فیلم آموزش اوراق بهادار اسلامی یا صکوک در فرادرس

کلیک کنید

با توجه به بررسی‌های انجام شده پس از راه‌اندازی این خطوط جدید این شرکت قادر است ظرف مدت ۵ سال با فروش محصولات جدید این سرمایه صرف شده را جبران کند. بنابراین با توجه به افزایش درآمد شرکت با راه‌اندازی این خطوط جدید، این طرح از نظر اقتصادی سودآورد محسوب می‌شود. یکی از راه‌هایی که شرکت موردنظر برای تامین مالی می‌تواند انجام دهد، انتشار و فروش اوراق مشارکت به سرمایه‌گذاران است. خریداران اوراق مشارکت با توجه به میزان سرمایه‌گذاری خود در طرح شرکت مربوطه از منافع حاصل بهره‌مند می‌شوند.

مهم‌ترین جذابیت اوراق مشارکت

ممکن است این سوال مطرح شود که مهم‌ترین جذابیت اوراق مشارکت چیست. اصلی‌ترین جذابیتی که اوراق مشارکت نسبت به دیگر اوراق بهادار دارد، سود تضمینی آن است. دارنده اوراق مشارکت سودی را به‌عنوان سود علی الحساب در فواصل زمانی معین دریافت می‌کند. سوال دیگری که پیش می‌آید این است که چه کسی پرداخت حداقل سود را تضمین می‌کند.

تضمین اوراق مشارکت به عهده کیست؟

بدیهی است که شرکتی که اوراق مشارکت را منتشر می‌کند نمی‌تواند سود این اوراق را تضمین کند. بنابراین سوالی که مطرح می‌شود این است که تضمین سود اوراق مشارکت بر عهده کیست. در حال حاضر سود اغلب اوراق مشارکتی که منتشر می‌شود توسط بانک‌ها و موسسات مالی معتبر یا دولت تضمین می‌شود. با این تضمین خریداران این اوراق اطمینان پیدا می‌کنند که در سررسیدهای مشخص سود اوراق مشارکت را دریافت می‌کنند.

اطلاعات مندرج بر روی اوراق مشارکت

هنگام خریداری اوراق مشارکت سرمایه‌گذاران می‌بایست به اطلاعات مندرج بر روی این اوراق توجه کنند که در ادامه این اطلاعات را شرح می‌دهیم.

• اطلاعات مربوطه به بانام یا بی‌نام بودن
• تعداد اوراق مشارکت
• مبلغ سرمایه اسمی
• درصد سود علی‌الحساب
• عمر اوراق مشارکت (دو ساله الی پنج ساله)
• دوره‌های پرداخت سود

انواع اوراق مشارکت

اوراق مشارکت را بر اساس محل معامله می‌توان به دو دسته اوراق مشارکت بورسی و غیربورسی تقسیم کرد که در ادامه آن‌ها را شرح می‌دهیم.

فیلم آموزش تامین مالی در بازار سرمایه در فرادرس

کلیک کنید

اوراق مشارکت بورسی چیست؟

به اوراق مشارکتی که قابل معامله در بورس و فرابورس باشند، اوراق مشارکت بورسی می‌گوییم. افراد می‌توانند این اوراق مشارکتی را از طریق کارگزاری‌ها خرید و فروش کنند. دارندگان این اوراق می‌توانند این اوراق را تا زمان سررسید آن نگهداری کنند و سود و اصل سرمایه خود را دریافت کنند.

افرادی که قصد فروش این اوراق را پیش از زمان سررسید دارند نیز می‌توانند قبل از زمان سررسید این اوراق را در بورس بفروشند. این نوع از اوراق مشارکت بورسی با توجه به سادگی در انجام معامله می‌تواند گزینه مناسبی برای عموم سرمایه‌گذاران باشد. اما برخی دیگر از اوراق مشارکت بورسی نیز وجود دارند که استفاده کمتری در بازار بورس دارند. این اوراق مشارکت در زمان سررسید این قابلیت را دارند تا با سهام دیگر شرکت‌های بورسی تعویض شوند یا در شرایطی امکان تبدیل به سهام شرکت مربوطه را دارند.

اوراق مشارکت بانک مرکزی چیست؟

اوراق مشارکت بانک مرکزی به‌منظور تامین مالی طرح‌های زیرساختی و عمرانی دولت منتشر می‌شوند. دولت می‌تواند هزینه مالی مربوط به این طرح‌ها را از انتشار و فروش اوراق مشارکت تامین کند. اوراق مشارکت بانک مرکزی قابل معامله در بورس نیستند اما امکان بازخرید توسط بانک‌های عامل مربوطه را دارند.

اوراق مشارکت نهادها و ارگان‌های دولتی

همان‌طور که دولت برای تامین مالی خود جهت طرح‌های مختلف عمرانی می‌تواند از انتشار و فروش اوراق مشارکت، منابع مالی موردنیاز را تامین کند، شرکت‌ها و ارگان‌های دولتی نیز می‌توانند تامین مالی طرح‌های موردنظر را با انتشار و فروش اوراق مشارکت انجام دهند. همانند اوراق مشارکت بانک مرکزی این اوراق نیز قابل بازخرید هستند ولی امکان معامله در بورس را ندارند.

تفاوت اوراق مشارکت بانام و بی‌نام

اوراق مشارکت می‌تواند در دو نوع بانام و بی‌نام منتشر شود که این موضوع می‌بایست از طریق ناشر در ابتدای معرفی اوراق مشارکت مشخص شود. در صورتی که اوراق مشارکت به‌صورت بانام منتشر شود، در این صورت زمانی که به سرقت رود یا گم شود، با توجه به این‌که با نام دارنده آن منتشر می‌شود، به‌غیر از مالک کسی نمی‌تواند از آن‌ها استفاده کند. اما اوراق مشارکتی که بی‌نام هستند، همواره با خطر مفقود شدن یا به سرقت رفتن مواجه هستند. بنابراین افرادی که اوراق مشارکت بی‌نام را خریداری می‌کنند باید توجه داشته باشند که همانند چک پول‌ها هر فردی می‌تواند از آن‌ها استفاده کند.

نحوه خرید اوراق مشارکت

درباره نحوه انجام معاملات اوراق مشارکت باید در ابتدا به این نکته توجه کنیم که خرید برخی از اوراق مشارکت تنها از طریق بانک‌های عامل انجام می‌شوند و برخی دیگر از این اوراق در بازار بورس عرضه و معامله می‌شوند. بنابراین پس از این‌که دانستیم اوراق مشارکت چیست، در ادامه نحوه خرید و فروش این اوراق را در هر کدام از موارد گفته شده شرح می‌دهیم.

فیلم آموزش اوراق بهادار اسلامی یا صکوک در فرادرس

کلیک کنید

خرید اوراق مشارکت از طریق بانک‌های عامل

در صورتی که عرضه اوراق مشارکت تنها از طریق بانک‌های عامل انجام شود. سرمایه‌گذاران می‌توانند با همراه داشتن مدارک شناسایی خواسته شده به شعب بانک‌های عامل مراجعه کنند و اوراق مشارکت را خریداری کنند.

پس از دریافت این اوراق در صورتی که سرمایه‌گذار بخواهد زودتر از زمان سررسید نسبت به دریافت اصل سرمایه اقدام کند، در این‌صورت معمولا بانک‌ها با کسر مقداری از سود پرداختی نسبت به تسویه حساب اقدام می‌کنند.

خرید و فروش اوراق مشارکت در بورس

برای خرید اوراق مشارکت در بورس سرمایه‌گذاران می‌توانند پس از انجام مراحل ثبت نام در کارگزاری موردنظر و دریافت کد بورسی نسبت به خرید اوراق مشارکت مربوطه در پلتفرم معاملاتی آنلاین کارگزاری اقدام کنند. پس از انجام خرید، اوراق مربوطه در پلتفرم معاملاتی آنلاین آن‌ها قرار می‌گیرد. برای فروش اوراق مشارکت خریداری شده نیز در صورتی که سرمایه‌گذار از طریق پلتفرم‌های آنلاین کارگزاری‌ها نسبت به خرید آنلاین اوراق مشارکت اقدام کنند، از همین پلتفرم‌ها نیز می‌توانند اوراق مشارکت را بفروشد.

بازدهی اوراق مشارکت نسبت به سایر اوراق بهادار

بازدهی اوراق مشارکت نسبت به بازدهی سایر اوراق بهادار کمتر است. با توجه به این‌که میان ریسک و بازدهی ارتباط مستقیمی وجود دارد، بنابراین با توجه به این‌که اوراق مشارکت نسبت به سایر اوراق بهادار ریسک کمتری دارد بنابراین بازدهی این اوراق نیز نسبت به اوراق بهادار دیگر کمتر است.

فیلم آموزش اوراق بهادار اسلامی یا صکوک در فرادرس

کلیک کنید

سود قطعی اوراق مشارکت

پس از اتمام پروژه و دوره زمانی اوراق مشارکت، ناشر اوراق موظف است سود قطعی حاصل از انجام پروژه مربوطه را محاسبه کند. در صورتی‌که این سود قطعی از سود علی‌الحساب پرداخت شده در دوره‌های زمانی مشخص بیشتر باشد، ناشر موظف است اختلاف این سود و سود پرداختی را محاسبه کند و ما‌به‌ التفاوت سود را به سرمایه‌گذاران پرداخت کند. در صورتی هم که سود قطعی محاسبه شده از مقدار سود علی‌الحساب پرداختی کمتر شود، در این صورت هیچ ضرر و زیانی متوجه سرمایه‌گذاران نیست و جبران آن به عهده ضامن اوراق مشارکت است.

نحوه پرداخت سود اوراق مشارکت

سود اوراق مشارکت در بازه‌های زمانی تعیین شده همانند بازه‌های یک‌ماه یا سه‌ماهه توسط بانک مربوطه به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌شود. سرمایه‌گذاران برای دریافت سود می‌توانند با در دست داشتن اوراق مشارکت و برگه‌های دریافت سود به بانک مربوطه مراجعه کنند. البته این امکان نیز وجود دارد که بانک موردنظر با دریافت کارمزدی اندک در فواصل زمانی تعیین شده سود این اوراق را به حساب سرمایه‌گذاران واریز کند.

نحوه تسویه حساب اوراق مشارکت زودتر از زمان سررسید

طرح‌هایی که برای تامین مالی آن‌ها اوراق مشارکت منتشر می‌شوند، طرح‌هایی زمان‌بر هستند. بنابراین سررسیدهایی که برای اوراق مشارکت مربوطه درنظر گرفته می‌شوند دارای سررسیدهایی ۳ الی ۴ ساله هستند. اما سوالی که ممکن است در این‌جا مطرح شود این است که اگر فردی تا قبل از سررسید این اوراق مشارکت به سرمایه‌ خود نیاز داشت چه اقدامی باید انجام دهد. در این صورت این فرد می‌تواند با مراجعه به بانک مربوطه و تحویل اوراق مشارکت قبل از زمان سررسید آن، اصل سرمایه‌ خود را دریافت کند. بدیهی است که سودهای علی‌الحساب مربوط به زمان مشارکت به سرمایه‌گذار پرداخت می‌شود.

فیلم آموزش اوراق بهادار اسلامی یا صکوک در فرادرس

کلیک کنید

البته بانک‌ها معمولا برای افرادی که زودتر از زمان سررسید نسبت به تسویه حساب اقدام می‌کنند، نرخ سود پرداختی را کاهش می‌دهند و مابه التفاوت نرخ سودهای پرداخت شده و نرخ سود کاهش یافته را از مشتری دریافت می‌کنند.

برای مثال اگر سود اوراق مشارکتی برابر با ۲۰ درصد باشد، در صورتی که سرمایه‌گذاری بخواهد زودتر از سررسید نسبت به تسویه حساب و دریافت اصل سرمایه‌ خود اقدام کند، در این صورت بانک‌ها نرخ سود ۱۹ درصد را محاسبه می‌کنند و مابه تفاوت این سود جدید و سود اصلی اوراق مشارکت را از سرمایه‌گذار در زمان تسویه حساب دریافت می‌کنند.

فروش اوراق در بورس

برای این‌که بدانیم فروش اوراق مشارکت در بورس چیست باید به این نکته توجه کنیم که در صورت پذیرش اوراق مشارکت در بورس و فرابورس، همان‌طور که سرمایه‌گذار از بورس این اوراق را خریداری کرده است، در بورس نیز می‌تواند آن‌ها را بفروشد. دارنده اوراق مشارکت با مراجعه به یکی از کارگزاری‌ها یا از طریق پلتفرم‌های آنلاین معاملاتی کارگزاری موردنظر می‌تواند اوراق مشارکت خود را در بورس بفروشد.

در این صورت فروش اوراق مشارکت در بورس همانند دیگر اوراق بهادار همانند سهام با توجه به میزان تقاضا و قیمت تعیین شده در بورس انجام می‌شود. با فروش اوراق مشارکت در بورس سود این اوراق نیز با وجود تسویه زودتر از زمان سررسید کاهش پیدا نمی‌کند.

نگهداری اوراق در بانک

اوراق مشارکت معمولا به‌طور بی‌نام منتشر می‌شوند. بنابراین دارنده آن می‌تواند از منافع آن استفاده کند. دارندگان این اوراق باید در نگهداری آنها همانند پول و دیگر دارایی‌ها احتیاط‌های لازم را انجام دهند. برای نگهداری اوارق مشارکت بی‌نام این امکان وجود دارد که بانک مربوطه آن‌ها را به‌عنوان امانت نگهداری کند. بنابراین سرمایه‌گذاران می‌توانند اوراق مشارکت خود را به‌صورت امانت در بانک‌ها قرار دهند. با این اقدام این اوراق از حوادثی همانند سرقت و آتش‌سوزی در امان می‌شوند.

فیلم آموزش اوراق بهادار اسلامی یا صکوک در فرادرس

کلیک کنید

جمع‌بندی

در این مطلب از مجله فرادرس در ابتدا اوراق مشارکت را شرح دادیم و مهم‌تری جذابیت آن یعنی سود تضمینی اوراق مشارکت را توضیح دادیم. سپس اطلاعات مندرج بر روی اوراق مشارکت را شرح دادیم. اوراق مشارکت دارای انواعی هستند که در ادامه مطلب انواع اوراق مشارکت را بیان کردیم.

برای این منظور اوراق مشارکت بورسی، اوراق مشارکت بانک مرکزی و اوراق مشارکت نهادها و ارگان‌های دولتی را توضیح دادیم و تفاوت اوراق مشارکت بانام و بی‌نام را شرح دادیم. سپس نحوه خرید اوراق مشارکت را توضیح دادیم. برخی از این اوراق را می‌توان از پلتفرم‌های معاملاتی کارگزاری‌های بورسی خریداری کرد و برخی دیگر از این اوراق تنها از طریق بانک‌های عامل خریداری می‌‌شوند.

بنابراین برای روشن شدن این موضوع در ابتدا به خرید اوراق مشارکت از طریق بانک‌های عامل پرداختیم و سپس خرید و فروش اوراق مشارکت در بورس را توضیح دادیم. بازدهی اوراق مشارکت نسبت به سایر اوراق را شرح دادیم و نحوه تسویه حساب زودتر از زمان سررسید این اوراق را توضیح دادیم. در پایان نیز مطالبی را درباره نگهداری اوراق مشارکت بیان کردیم.