چگونه درس بخوانیم تا یادمان نرود؟ – راه های جلوگیری از فراموشی درس ها

دانشجویان و دانش‌آموزان همواره به دنبال روش صحیح مطالعه هستند تا با کمک آن‌ درس‌هایشان را به خاطر بسپارند. به‌ویژه یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های شب امتحانی دانش‌آموزان این است که یادبگیرند چگونه درس بخوانند که در روز امتحان مطالب را فراموش نکنند. در این مطلب می‌آموزیم که چطور درس بخوانیم تا یادمان نرود. متدهای موجود در این مطلب از مجله فرادرس به‌روزترین و کارمدترین روش‌های مطالعه بدون فراموشی هستند که با تمرین و تکرار آن‌ها پس از مدتی جزئی‌ترین نکات موجود در کتاب‌ها را به‌خاطر می‌سپارید.

چگونه درس بخوانیم تا یادمان نرود؟

یکی از متداول‌ترین پرسش‌ها در میان دانش‌آموزان و دانشجویان این است که چگونه درس بخوانیم تا یادمان نرود و همچنین این‌که چرا مطالب خوانده شده در ذهنمان ماندگار نمی‌شوند. مخصوصا این سوال در موقعیت‌هایی به ذهنمان خطور می‌کند که در جلسه امتحان نشسته‌ایم و سوالات همگی آشنا هستند. می‌دانیم که جواب این سوالات را قبلا خوانده‌ایم اما به یاد نمی‌آوریم که دقیقا باید چه پاسخی بدهیم.

خوشبختانه استراتژی‌های بسیار مناسبی وجود دارند که به ما می‌آموزند طوری درس بخوانیم که یادمان نرود و حافظه خود را تقویت کنیم. برخی از استراتژی‌های کلیدی برای تقویت حافظه و یادگیری عمیق را در زیر معرفی کرده‌ایم.

• اطمینان از یادگیری مطالب
• ایجاد ارتباط میان مطالب خوانده شده
• تکنیک پومودورو
• ساختن عبارت معنی‌دار (mnemonic)
• استراتژی استفاده از تکنیک قصر ذهن
• و...

البته در نظر داشته باشید که فراموش کردن یکی از قابلیت‌های بسیار مهم مغز است و اگر این فرایند انجام نمی‌شد انسان نمی‌توانست با اتفاقات گذشته کنار بیاید و همواره درگیر آن‌ها بود. اما همین قابلیت در یادگیری دروس ما را با مشکل روبه‌رو می‌کند. به همین علت همواره از خود می‌پرسیم که چگونه درس بخوانیم تا یادمان نرود.فراموش کردن جزئیات مطالب، یکی از مهم‌ترین معضل‌های دانش‌آموزان و دانشجویان است و نمرات آن‌ها را کاهش می‌دهد. به همین علت اغلب دانش‌آموزان و دانشجویان می‌پرسند چگونه درس بخوانیم تا یادمان نرود. در ادامه درباره بهترین استراتژی‌ها برای یادگیری بدون فراموشی را ارائه می‌کنیم تا با تمرین و تکرار آن‌ها درس خواندن سریع و موثر را بیاموزید.

 

آیا یادگیری بدون فراموشی امکان‌پذیر است؟

یادگیری بدون فراموشی امکان‌پذیر است اما کار چندان ساده‌ای نیست زیرا عوامل زیادی در تقویت حافظه بلندمدت نقش دارند. برخی از این عوامل عبارت‌اند از:

• کیفیت مطالعه
• نحوه مطالعه هر شخص
• میزان تلاش برای درک مطلب

اما خوشبختانه اگر چندین بار برای به خاطر سپردن مطالب تمرین‌های اثربخشی انجام دهید هرگز آن‌ها را فراموش نمی‌کنید.

در حال حاضر تکنیک‌های یادگیری متفاوت بسیار زیادی در دسترس دانش‌آموزان و دانشجویان هستند و به همین علت انتخاب بهترین روش از میان آن‌ها ساده نیست. اما در نهایت تمامی این تکنیک‌ها کمک می‌کنند که مطالب را بیاموزید و درک کنید و در مدت زمان طولانی‌تری به خاطر بسپارید. در ادامه چند رویکرد کاربردی برای یادگیری بهتر دروس را ارائه می‌کنیم که استفاده مداوم از آن‌ها باعث تقویت حافظه و یادگیری بهترتان می‌شد.

رویکرد مطالعه با طرز فکر مثبت

مطالعه و یادگیری کار آسانی نیست از این رو مغز سریع شروع به خودگویی‌های منفی می‌کند. ما اگر رویکرد شما این باشد که ذهن خود را در مسیر درستی هدایت کنید تجربه لذت‌بخشی از مطالعه درس‌ها خواهید داشت. در ادامه برخی از روش‌های مطالعه با ذهنیت مثبت را معرفی می‌کنیم.

• هدف اصلی مطالعه خود را شناسایی کنید تا دقیقا بدانید که از یادگیری مطالب می‌خواهید به چه نقطه‌ای برسید.
• مطالعه را فرصتی برای یادگیری بیشتر بدانید و به این بیندیشید که این یادگیری در آینده برای افزایش اعتماد به نفستان مفید خواهد بود.
• بین زمان‌های مطالعه خود زمان‌هایی را به استراحت و انجام کارهای سرگرم‌کننده اختصاص دهید تا این روند برایتان آزاردهنده و کسل‌کننده نشود و بتوانید همواره ذهن خود را برای یادگیری، تازه نگه دارید.
• موفقیت‌های مطالعاتی خود را جشن بگیرید تا با انگیزه کافی مطالعه را ادامه دهید. به‌طور مثال می‌خواهید امروز دو فصل شیمی را مطالعه کنید. در پایان فرصت تعیین شده در جدول مدیریت زمان، علاوه بر آن دو فصل، بخش کوچکی از فصل سوم را نیز می‌خوانید. در این حالت خوب است که برای خودتان پاداشی در نظر بگیرید تا تشویق به مطالعه بیشتر شوید و روند درس خواندن شما سیر مثبتی را طی کند.
• اگر لازم است از افراد خبره نظیر معلم خصوصی یا یکی از همکلاسی‌های خود کمک بگیرید تا بتوانید مطالب را عمیقا درک کنید.
• در حین مطالعه با خود گفتگوی مثبتی داشته باشید. برای افزایش عزت نفس خود موفقیت‌ها و استعدادهایتان را مدام یادآوری کنید.

برنامه ریزی درست برای مطالعه

فرض کنید شب امتحان است و استرس زیادی دارید. می‌دانید که باید پیش از این مطالعه می‌کردید اما فرصت این کار را نداشتید. در این حالت تلاش می‌کنید که همه چیز را در همین شب بیاموزید و خود را برای آزمون آماده کنید و فقط یک برنامه خوب و درست و پایبندی شما به آن می‌تواند نجاتتان دهد.

یکی از استراتژی‌های بسیار هوشمندانه این است که برنامه‌ریزی مناسبی برای درس‌هایتان داشته باشید. این رویکرد به شما اجازه می‌دهد که با کمک مهارت مدیریت زمان، بهره‌وری خود را بالا ببرید. در ادامه روش‌هایی را برای نوشتن برنامه‌ای کارا معرفی می‌کنیم.

• اولویت‌هایتان را شناسایی کنید و با توجه به مدت زمان در دسترس خود برنامه‌ریزی درسی را انجام دهید.
• برای هر بخش درسی هدف گذاری واقعی داشته باشید و آن‌ها را به بخش‌های کوچک‌تری تقسیم کنید تا به هدف‌های درسی خود برسید.
• برای هرکدام از درس‌ها برنامه مطالعاتی خاصی طراحی کنید. در راستای این‌که بدانیم چگونه درس بخوانیم تا یادمان نرود ابتدا باید نوع مطالعه هر درس را برای خود تعریف کنیم و بهترین روش‌ها برای مطالعه درس‌های مفهومی و حفظی را بیابیم و مطابق آن‌ها رفتار کنیم.
• نوعی روال و عادت برای مطالعه خود تعریف کنید به‌طوری که هر روز در ساعت مشخصی درس خاصی را بخوانید. این روش برنامه‌ریزی برای افراد کنکوری خیلی مناسب است زیرا می‌توانند برای هر ساعت از روزهای هفته برنامه مشخصی داشته باشند و مطابق با آن پیش بروند.
• برای افزایش تمرکز در مطالعه خوب است که عوامل حواس‌پرتی نظیر گوشی همراه را از خود دور کنید.
• مدتی پس از اجرای برنامه، نواقص موجود در آن را درمی‌یابید. در این حالت لازم است که برنامه را به‌روز کنید تا به نتایج بهتری برسید. به‌طور مثال اگر برای مطالعه درسی ۲ ساعت زمان در نظر گرفتید اما آن را در یک ساعت خواندید لازم است که برنامه بعدی را طوری بچینید که زمان مطالعه آن درس یک ساعت باشد. در غیر این صورت برنامه‌ریزی شما کارایی‌اش را از بین می‌برد.
• برای این‌که برنامه مناسبی داشته باشید و در عین حال زمان‌های استراحت مناسبی در آن تعیین کنید بهترین روش استفاده از تکنیک پومودورو است که پیش از این درباره آن توضیح دادیم. هنگامی که فقط ۵ دقیقه برای استراحت در نظر می‌گیرید ذهنتان همچنان متمرکز باقی می‌ماند و همچنین برای یادگیری مجد پویایی‌اش را حفظ می‌کند.

مکان مناسب برای مطالعه

برای مطالعه اثربخش لازم است ابتدا محیط مناسبی برای یادگیری انتخاب کنید. متاسفانه بسیاری از دانش‌آموزان با اشتباه کردن در انتخاب محل مطالعه، فرصت یادگیری را از دست می‌دهند و هنگامی که تمام مطالب را فراموش می‌کنند مي‌پرسند که چگونه درس بخوانیم تا فراموش نکنیم. در این حالت اساسی‌ترین اقدام، تغییر محیط مطالعه است. برای درس خواندن باید فضایی خلوت و آرام داشته باشید. برای از بین بردن صداهای محیط اطراف نیز می‌توانید از موسیقی بی‌کلام کمک بگیرید. به این ترتیب می‌توانید بهره‌وری خود را در حین مطالعه افزایش دهید.

چگونه درس بخوانیم که فراموش نکنیم؟

بسیاری از افراد، یک روز تعطیلی کامل را به مطالعه می‌پردازند و مطمئن هستند که در این مدت مطالب را به‌درستی فراگرفته‌اند و می‌توانند آزمون خوبی بدهند. همین افراد دو روز حتی نیمی از مطالب خوانده شده را به خاطر نمی‌آورند. این در حالی است که علاوه بر فراموشی مطالب، یک روز کامل خود را نیز از دست داده‌اند. آن‌‌ها همواره سوالی مشترک دارند و آن سوال این است که چگونه درس بخوانیم تا یادمان نرود. برای پاسخ به این پرسش نیاز است که ابتدا درس خواندن را بیاموزید و در گام بعدی مطالب را یاد بگیرید.

در صورتی که صرفا با روش‌های مختلف، کتابی را پیش روی خود قرار دهید هرگز به نتیجه مطلوب نمی‌رسید. برخی افراد کتاب را در دسترس خود قرار می‌دهند و بعد از هر تست به سراغ پاسخ تشریحی آن می‌روند وبا خواندن آن تصور می‌کنند که مطلب را آموخته‌اند اما اگر با تست مشابهی مواجه شوند باز هم توان پاسخگویی به آن را ندارند. این نشان می‌دهد که یادگیری عمیقی نداشته‌اند و صرفا با خواندن پاسخ، شرح مختصری از موضوع را مطالعه کرده‌اند.

فقط زمانی می‌توانید به مهارت مطالعه بدون فراموشی دست یابید که مطالب خوانده شده را عمیقا درک کنید و به حافظه بلندمدت خود بسپارید. در ادامه تکنیک‌هایی را معرفی می‌کنیم که با به کار بردن آن‌ها یاد می‌گیریم چگونه درس بخوانیم تا یادمان نرود. این تکنیک‌ها مکمل متدهایی هستند که پیش از این به آن‌ها اشاره کردیم. همچنین اگر روش‌های ذکر شده را امتحان نکردید حتما از شیوه‌های زیر به ترتیب گام‌های آن کمک بگیرید. به یاد داشته باشید که تمامی این تکنیک‌ها فقط زمانی کارایی دارند که به تکرار از آن‌ها استفاده کنید.

۱. پیش از توضیح، درک کنید

یکی از متدهای بسیار رایج برای یادگیری عمیق این است که مطلب خوانده شده را برای دیگران توضیح دهید. این روش برای بسیاری از افراد اثربخش است اما اگر خود شما آن مطلب را به درستی درک نکرده باشید امکان تدریسش وجود ندارد و حتی اگر توضیحاتی بدهید بسیار سطحی هستند و نشان می‌دهند که درک کاملی از آن‌ها نداشتید. در این مواقع حتی برای روز آزمون نیز دانش شما در همین سطح باقی می‌ماند و قادر نیستید سوالات پیچیده را پاسخ دهید.

در گام اول باید موضوع مورد مطالعه خود را مطلبی بسیار خاص در نظر بگیرید و در حین خواندن آن با روش‌های افزایش تمرکز در مطالعه، صرفا به یادگیری آن مبحث بپردازید. در واقع باید آن موضوع را مهم بدانید تا مطالعه‌اش را آغاز کنید.

۲. منابع را بخوانید

گام دوم مطالعه منابع هر درس است. به‌طور مثال در حال مطالعه مباحث هندسه یا ریاضی هستید و راه‌حلی در کتاب وجود دارد که باید آن را یاد بگیرید. برای این‌که درک عمیقی داشته باشید و بتوانید سوالات مشابه را حل کنید باید نحوه رسیدن به آن راه حل را بیابید و متوجه شوید که این پاسخ مربوط به چه نوع سوالی است. آنگاه است که می‌توانید به‌طرز درستی مفهوم مطلب را متوجه شوید. به‌طور مثال اگر درباره شاعری از قرن پنجم اطلاعات به دست می‌آورید ابتدا باید کمی با او و عصری که در آن زندگی می‌کرد آشنا شوید، شاعران هم‌دوره‌اش را بشناسید و دریابید که او در چه شرایطی چنین آثاری را خلق کرده است. به این ترتیب برای حفظ کردن نام این افراد و آثارشان دیگر به چالشی برنمی‌خورید و تمامی آن‌ها در ذهنتان می‌نشینند.

۳. وقت صرف کنید

پس از آنکه منبع هر مطلب را یافتید وقت آن است که آگاهانه برای یادگیری درس وقت بگذارید. معمولا در این گام است که افراد می‌پرسند چگونه درس بخوانیم تا یادمان نرود. در این حالت باید مدیریت زمان داشته باشید تا دچار حواس‌پرتی نشوید. بهترین متد در این حالت تکنیک پومودورو است که طی آن ۲۵ دقیقه مطالعه می‌کنید و ۵ دقیقه استراحت برای خود در نظر می‌گیرید و این روند را ۴ دوره ادامه می‌دهید تا به نقطه‌ای با زمان استراحت طولانی‌تر برسید. بسیاری از افراد خواندن درس‌ها را نماد درک عمیق آن‌ها می‌دانند. در حالی که با مطالعه روش‌های تندخوانی متوجه می‌شویم که این موضوع درست نیست زیرا سرعت مطالعه ربطی به حافظه ندارد و به حرکات چشم شما مرتبط است. بنابراین اگر می‌خواهید دچار فراموشی در مطالعه نشوید باید به‌جای زیادی خواندن، بر روی هوشمند خواندن متمرکز شوید.

۴. از حفظ، دوره کنید

پس از مطالعه گام بعدی این است که کتاب یا جزوه را کاملا ببندید و با خود مطالب خوانده شده را تا حد امکان مرور کنید. بهترین روش برای افزایش اثربخشی این گام این است که مطالب خوانده شده را روی کاغذ یا صفحه ورد (word) بنویسید و از یادگیری عمیق مطالب حس خوبی داشته باشید. همچنین با انجام این کار اعتماد به نفس کافی برای پاسخ دادن به سوالات آزمون را به دست می‌آورید.

برای این‌که بدانیم چطور درس بخوانیم تا فراموش نکنیم با چالش‌های زیادی روبه‌رو هستیم. در این حالت چالش بعدی شما این است که اطلاعات داخل ذهن را با هم مرتبط کنید. معمولا هر درسی بخش‌های مختلفی دارد و بسیاری از این بخش‌ها به یکدیگر ارتباط معنایی دارند. وقتی زمانی را صرف مطالعه یک مبحث خاص می‌کنید باید برای درک ارتباط میان فصل‌های مختلف نیز زمان بگذارید. اکنون اغلب امتحانات دارای سوالات ترکیبی هستند. مخصوصا آزمون‌هایی نظر کنکور در بیشتر مواقع ترکیبی از چند مبحث مختلف را در قالب یک سوال مطرح می‌کنند. در این حالت اگر ذهن شما این موضوعات را جداجدا آموخته باشد، توانایی تحلیل مناسبی در پاسخگویی نخواهید داشت و درمی‌یابید که یادگیری عمیقی صورت نگرفته است.

هرگاه که در حین انجام این گام‌ها سردرگم شدید و احساس کردید که توانایی درک مطالب را ندارید به گام دوم بازگردید تا دقیقا روی همان بخش مشکل مباحث متمرکز شوید و درکش کنید. در این حالت دقیقا می‌دانیم چگونه درس بخوانیم که فراموش نکنیم و فقط روی بخشی متمرکز می‌شویم که درک نکرده‌ایم و برای آن وقت صرف می‌کنیم و تا حدی که کل مطالب در ذهن بنشینند این روند را ادامه می‌دهیم. یادتان باشد که اجازه نمی‌دهید ذهن شما همه چیز را دانسته تلقی کند. گاهی ذهن گولتان می‌زند و تصور می‌کنید که مطالب را به خاطر سپرده‌اید اما با این روش رفت و برگشتی دیگر اسیر این تله‌های ذهنی نمی‌شوید و به‌طور کامل مباحث را حفظ می‌کنید.

در این روش ذهن را آموزش می‌دهید که به‌جای درک کردن، خلق کند. جالب است بدانید که اگر مغز چیزی را خلق کرده باشد هرگز فراموشش نخواهد کرد.

مطالعه بدون فراموشی

یادگیری فرایندی ممتد است و اگر مطالب خوانده را به خاطر بسپارید در آینده می‌توانید از این دانش خود به شکل بهینه استفاده کنید. اما اگر مطالب خوانده شده را فراموش کنید در لحظات امتحان یا جلسات مذاکره دچار مشکل می‌شوید و هیچ فرصتی برای جبران این فراموشی نخواهید داشت. در ادامه اثربخش‌ترین روش‌ها را معرفی می‌کنیم تا بیاموزیم که چگونه درس بخوانیم تا یادمان نرود.

۱. تعیین مباحث خواندنی

این اولین روشی است که طی آن می‌آموزیم که چگونه درس بخوانیم تا یادمان نرود. در این روش باید به صورت شفاف مشخص کنیم که نیازمند یادگیری چه مطالبی هستیم. در واقع مطالب را آن‌طور که متوجه می‌شویم در ذهن می‌سپاریم و اگر مفهوم اشتباهی را درک کنیم در حین پاسخگویی با مشکل مواجه می‌شویم.

برخی از بهترین راه‌های شفاف‌سازی مطالب در زیر آمده‌اند.

• از خودتان درباره مفهوم مطلب سوال کنید.
• اطلاعات آموخته را به صورت خلاصه با دوستتان در میان بگذارید.
• از مدرس خود سوال کنید.

ممکن است پس از خواندن یک مبحث ساده، بیندیشید که این موضوع بدیهی است و درک آن تاثیری در یادگیری بهتر مطالب ندارد. اما به یاد داشته باشید که درک مطلب از به‌خاطر سپردن آن اولویت بیشتری دارد. وقتی که مفهوم موضوع را کاملا درک می‌کنید به خاطر سپردن آن برایتان آسان‌تر می‌شود.

در صورتی که برای درک مفاهیم درس با مشکل روبه‌رو باشید هرگز نمی‌توانید مطالب خوانده را به حافظه بسپارید و هر چقدر هم که برای این کار زمان صرف کنید پس از مدت کوتاهی تمام آن‌ها از ذهنتان خارج می‌شوند.

۲. ایجاد ارتباط میان مطالب خوانده شده

روش دیگر برای به خاطر سپردن دروس این است که رابطه‌ای معنادار میان مطالب خوانده شده و دانسته‌های پیشین برقرار کنید. این کار کمک می‌کند که حافظه قوی‌تری داشته باشید و راحت‌تر درس‌ها را به یاد بیاورید. برخی از افراد به این سوال که «چگونه درس بخوانیم تا یادمان نرود» این طور پاسخ می‌دهند که برای هر اطلاعات جدید، موضوعی مرتبط پیدا کنید. به‌طور مثال برای یادگیری زبان انگلیسی، بین لغات انگلیسی با کلمات فارسی هم‌آوا ارتباط برقرار کنید تا کلمات جدید را فراموش نکنید.

موضوعاتی که با نکات پیشین ارتباط معنایی دارند، راحت‌تر در ذهن می‌مانند. اگر با موضوعی روبه‌رو شدید که کاملا جدید بود و هیچ ربطی به دانسته‌های قبلی نداشت به روش‌های خلاقانه این ارتباط را ایجاد کنید. می‌توانید از تکنیک داستان‌سرایی بهره ببرید یا کلمات را همچون یک شعر ساده با خود تکرار کنید.

در برخی مواقع استفاده از این تکنیک بهترین روش برای یادگرفتن و حفظ کردن مطالب است. به‌طور مثال فرض کنید می‌خواهید به خاطر بسپارید که آب در دمای ۱۰۰ درجه به جوش می‌آید و از طرفی انتهای شماره تلفن همراه پدرتان نیز ۱۰۰ است. ایحاد ارتباطی ساده میان این دو عدد، آن مطلب درسی را در حافظه شما ماندگار می‌کند.

۳. استفاده از تکنیک پومودورو

هزاران دانش‌آموز در سراسر دنیا از تکنیک پومودورو برای مدیریت زمان مطالعه خود استفاده می‌کنند. علت استفاده از این روش این است که در طول هر پومودورو ذهن شما با تمرکز بالا به یادگیری مطالب می‌پردازد و هرچه میزان تمرکز در مطالعه بیشتر باشد یادگیری عمیق‌تری صورت می‌گیرد. همچنین چون مدت زمان آن کوتاه است بدون خستگی ذهنی به یادگیری ادامه می‌دهید. همچنین وجود زمان‌های استراحت در میان ساعت‌های مطالعه ضروری است که در این تکنیک کاملا این موضوع لحاظ شده است. در این دقایق ذهن شما اطلاعات دریافتی را طبقه‌بندی می‌کند تا در روز آزمون به‌راحتی مطالب مورد نیازتان را به یاد بیاورید.

۴. استفاده از تکنیک mnemonic

این تکنیک ابزاری برای کمک به حافظه است. در این روش تقریبا مانند شیوه‌های پیشین از الگوها و روابط برای به خاطر سپردن بهتر مطالب استفاده می‌شود اما تفاوت‌هایی با دیگر روش‌ها دارد. به‌طور مثال یکی از دشوارترین بخش‌های یادگیری ادبیات در کنکور یادگیری تاریخ ادبیات است که در آن باید نام آثار هر شاعر و نویسنده را حفظ کنید. در این روش مطالعه دروس حفظی می‌توانید نام این آثار را در قالب یک جمله بیاورید یا از ابتدای اسم کتاب‌هایشان کلمه‌ای بامعنا بسازید و با یادآوری آن‌ها درصد ادبیات خود را بالا ببرید. مثلا می‌توانید آثار عبید زاکانی را با به خاطر سپردن کلمه «مار» بیاموزید. مار از ابتدای اسم کتاب‌های موش و گربه، اخلاق الاشرف و رساله دلگشا گرفته شده است.

۵. استفاده از تکنیک قصر ذهن

این متد برای یادگیری موارد داخل فهرست‌ها و چک لیست‌ها به کار می‌رود. می‌توانید از این تکنیک برای یادآوری متن سخنرانی در سخنرانی‌های عمومی، فهرست خرید روزانه، حفظ کردن کلمات داخل فلش کارت و... استفاده کنید.

تسلط به این تکنیک در ابتدا دشوار است و امکان دارد از آن نتیجه‌ای نگیرید اما به‌مرور و با تمرین مداوم بهره‌وری شما به میزان قابل توجهی افزایش می‌یابد.

۶. نوشتن اطلاعات جدید

نوشتن به‌شکلی اثربخش به ما کمک می‌کند که اطلاعات جدید را بیاموزیم و به خاطر بسپاریم. جالب است بدانید که ارتباط مستقیمی میان ذهن و دست‌ها برقرار است. به همین علت این شیوه یادگیری کمک می‌کند که دریابیم چگونه درس بخوانیم تا یادمان نرود.

تحقیقات نشان می‌دهند که نوشتن روی کاغذ اثربخشی بیشتری نسبت به نوشتن در تبلت و دستگاه‌های هوشمند دیگر دارد. بنابراین خوب است که در حین مطالعه یا مرور مطالب، کاغذی را کنار دستتان بگذارید و نکات مهم را یادداشت کنید. فرایند نوشتن باعث می‌شود که مطالب را به‌صورت رمزگذاری شده به حافظه بسپارید. همچنین وقتی نکته‌ای را می‌نویسید برای این‌که آن را بهتر در ذهن ثبت کنید یک بار با صدای بلند از روی نوشته‌هایتان بخوانید و آن‌ها را تصویر سازی ذهنی کنید. اگر در ذهن خود تصویر آن نکته را بسازید یا مکان مطلب جدید را روی کاغذ ببینید و آن را طبقه‌بندی کنید در جلسه امتحان وقتی با سوالی مرتبط روبه‌رو می‌شود ذهن شما از حافظه تصویری کمک می‌گیرد و مطالب مد نظرتان را به یاد می‌آورید.

۷. تمرین تلفیق مباحث

تلفیق کردن، تکنیکی در مطالعه است که در آن مسائل و موضوعات مختلف را با هم ترکیب می‌کنید و به حافظه می‌سپارید. در این حالت به‌جای این‌که در لحظه روی یک مبحث تمرکز کنید هم‌زمان چند موضوع مختلف را تمرین می‌کنید.

به‌طور مثال بخشی از زمان را صرف حل کردن مسائل ریاضی کنید و بلافاصله شروع کنید به حفظ کردن لغات انگلیسی و بعد از آن به سراغ یادگیری تاریخ‌های موجود در درس ادبیات بروید و بعد دوباره به حل کردن سوالات ریاضی بپردازید.

ایده پشت این تکنیک مطالعه این است که خود را به چالش بکشید تا اطلاعات جدید را در مدت زمان طولانی‌تری به حافظه بسپارید.

وقتی به‌صورت تلفیقی مطالعه می‌کنید ذهن شما مجبور می‌شود که بیش از حد معمول فعالیت کند تا بتواند تفاوت میان این موضوعات را دریابد و آن‌ها را در دسته‌بندی‌های جدایی در ذهن ذخیره کند. این استراتژی در ابتدا به نظر عجیب می‌آید اما خروجی بسیار بهتری نسبت به مطالعه‌های جداگانه و خواندن مطالب مشابه دارد.

۸. انجام تمرین‌های پراکنده

اجرای این تکنیک به این صورت است که دانش‌آموز زمان مطالعه خود را به بخش‌های کوچک زیادی تقسیم می‌کند. در این روش باید مبحث سنگینی را در زمان‌های کوتاه متعددی مطالعه می‌کنید. علت اثربخش بودن این روش این است که به ذهن اجازه می‌دهد اطلاعات جدید را در مقایسه با مطالعه در یک زمان مشخص، بهتر درک و حفظ کند.

برای استفاده از تمرین پراکندگی لازم است ابتدا برنامه‌ریزی تحصیلی خود را انجام دهید و این چک‌لیست را طوری بنویسید که به‌جای مطالعه یک مبحث در زمانی طولانی خوانش آن را به بخش‌های کوچک‌تری تقسیم کنید.

به‌طور مثال اگر دو هفته دیگر آزمون مهمی دارید خواندن درس را برای روزهای آخر و در مدت‌زمان طولانی در نظر نگیرید. بلکه در برنامه‌های روزانه خود هر روز زمان کمی را به خواندن بخشی از آن مبحث پیچیده اختصاص دهید. این روش بسیار کارآمد است و اگر ما با کمک این متدها یاد بگیریم که چگونه درس بخوانیم تا یادمان نرود پس از دو هفته دچار فراموشی مطالب نخواهیم شد و پس از چند مرور مختصر برای آزمون‌های جامعی نظیر کنکور آمادگی لازم را خواهیم داشت.

نکته مهم در استفاده از این تکنیک توجه به‌مرور مطالب خوانده شده است. خوشبختانه در این روش زمان کافی در اختیار دارید و می‌توانید در دوره‌های زمانی کوتاه درس‌های خوانده را بازخوانی کنید.

مرور مطالب، کلیدی‌ترین مسئله برای انتقال اطلاعات از حافظه کوتاه‌مدت به بلندمدت است. برای مرور درس‌های خوانده می‌توانید از انواع روش های مطالعه صحیح بهره ببرید و هرکدام که برایتان بهتر بود برای دوره درس‌ها از آن استفاده کنید.

۹. مرور و تکرار

در تکنیک قبلی به این موضوع اشاره کردیم که مرور مطالب مهم‌ترین روش حفظ کردن و به خاطر سپردن آن‌ها است. پس از مطالعه برای این‌که اطلاعات جدید را در حافظه نگه دارید باید به صورت دوره‌ای این اطلاعات را مرور کنید. بهتر است که هر ۲۴ ساعت یک زمان کوتاه را به این کار اختصاص دهید تا به حافظه خود برای حفظ این مطالب کمک کنید. یکی از بهترین روش‌ها برای مرور مدام استفاده از فلش کارت است که می‌توانید از آن به صورتی کاغذی یا نرم‌افزاری بهره ببرید. هیچ‌گاه پس از یک بار مطالعه به حافظه خود اطمینان نکنید زیرا پس از مدتی درمی‌یابید که آنچه در ذهنتان مانده صرفا کلیات ماجرا است و برای حفظ کردن جزئیات به مرور مباحث در دوره‌های زمانی مشخص نیاز دارید.

۱۰. آزمون

در حین مطالعه به‌سادگی از روی جزوه‌های پیشین عبور نکنید و به‌جای این‌کار برای خود آزمون‌ها استانداردی طراحی کنید یا از کتاب‌های پرسش و پاسخ کمک بگیرید تا حافظه خود را به چالش بکشید.

اگر جزوه‌ها را باز کنید و روبه‌روی خود قرار دهید عبارت‌های آشنا را می‌بینید و به اشتباه تصور می‌کنید که آن‌ها را به یاد می‌آورید. در حالی که با پاسخ دادن به سوالات مربوط به آن بخش درمی‌یابید که تا چه حد از این مطالب در خاطرتان مانده‌ است و چه بخش‌هایی را فراموش کرده‌اید.

این روش کمک می‌کند که بخش‌های مشکل درسی را پیدا کنید و برای یادگیری آن‌ها زمان بیشتری صرف کنید یا روش مطالعه جدیدی را برای آن بخش در نظر بگیرید تا مفاهیم آن در حافظه شما ثبت شود. بدون آزمون دادن همواره در شک و تردید به سر می‌برید و مطمئن نیستید که مطالب را کامل یاد گرفته باشید اما وقتی آزمونی برگزار می‌کنید و سوالات را به‌درستی پاسخ می‌دهید اعتماد به نفس پیدا می‌کنید و به توانایی‌های خود ایمان می‌آورید.

همچنین این نکته را در نظر داشته باشید که نباید کمی بعد از مطالعه از خودتان آزمون بگیرید زیرا اثربخشی خاصی ندارد. برای پیاده‌سازی درست این تکنیک کمی پس از زمان مطالعه (یک یا چند ساعت یا حتی یک الی چند روز) صبر کنید و بعد از خودتان تست بگیرید تا مطمئن شوید که مطالب را یاد گرفته‌اید و فراموش نکرده‌اید.

۱۱. گرفتن آزمون در محیط مشابه آزمون اصلی

در روزهای پرالتهاب آزمون معمولا این سوال برای دانش‌آموزان وجود دارد که چگونه درس بخوانیم تا یادمان نرود و آمادگی بیشتری برای امتحانات داشته باشیم. یکی از روش‌های اثربخش در این راستا این است که محیطی مشابه محیط آزمون فراهم کنید و از خودتان امتحان بگیرید. برگزاری این آزمون‌ها فواید زیادی برایتان دارد. مبنای این تکنیک بر این عقیده استوار است که محیط مطالعه و یادگیری روی توانایی شما در به خاطر سپردن مطالب تاثیر دارد.

وقتی در محیطی مشابهِ محیط امتحان، مطالعه می‌کنید در روز امتحان مطالب را بهتر به یاد می‌آورید. در واقع در حین مطالعه ناخودآگاه نشانه‌های محیطی آن لحظه نیز در ذهنتان ذخیره می‌شو و به این ترتیب در موقعیت مشابه همه نکات را می‌دانید و در نهایت مطالعه بدون فراموشی را تجربه می‌کنید.

به‌طور مثال اگر مطالب درسی را در یک کتابخانه ساکت و آرام مطالعه کنید در فضای ساکت آزمون بهتر از مواقع دیگر جواب سوالات را به یاد می‌آورید. برای اجرای درست این روش یادگیری ابتدا درباره فضای آزمون کمی اطلاعات به دست بیاورید و بعد همان شرایط را برای آزمون‌های خودتان شبیه‌سازی کنید. برای مثال می‌توانید فضای آرامی را در اتاق فراهم کنید، عوامل حواس‌پرتی را از اتاق خارج کنید و تایمری در گوشه‌ای از اتاق بگذارید. سپس با لباس‌های رسمی بنشینید و شروع به پاسخگویی سوالات کنید تا دقیقا شرایط روز کنکور را داشته باشید و میزان قدرت حافظه خود را بسنجید و آن را برای روز امتحان اصلی آماده‌تر کنید.

۱۲. ورزش کنید

یکی از روش‌های بسیار موثر برای جلوگیری از فراموشی، ورزش کردن است. تمرین‌های ورزشی تاثیر مثبت زیادی بر توانایی یادگیری و تقویت حافظه شما دارند. در واقع ورزش سرعت جریان‌خون و اکسیژن‌رسانی به مغز را افزایش می‌دهد و با کمک آن حافظه تقویت می‌شود و اطلاعات بیشتری را در طولانی‌مدت نگه می‌دارد. به‌علاوه ورزش کردن باعث می‌شود که استرس کمتری داشته باشید و یادگیری اثربخش‌تری را تجربه کنید. افرادی که ورزش را در برنامه روزانه خود قرار می‌دهند بخش بزرگ‌تری از مغز را به کار می‌گیرند و به همین علت در ذهن آگاهی و به خاطر سپردن مطالب موفق‌تر از بقیه عمل می‌کنند.

این‌که بخواهیم ورزش خاصی را برای تقویت حافظه نام ببریم کار دشواری است اما پیاده‌روی، ایروبیک و در کل ورزش‌های هوازی که باعث افزایش ضربان قلب می‌شوند به ما کمک می‌کنند که دریابیم چگونه درس بخوانیم تا فراموش نکنیم. در کنار عادت ورزش، داشتن عادت‌های درست غذایی و خواب کافی نیز در افزایش کیفیت یادگیری شما تاثیرگذار هستند.

۱۳. خواب کافی داشته باشید

داشتن خواب کافی پس از درس خواندن به شما در به خاطر سپردن مطالب کمک می‌کند. خواب نقش بسزایی در انتقال اطلاعات از حافظه کوتاه‌مدت به بلند‌مدت دارد. تحقیقات اخیر نشان می‌دهند که خواب عمیق به شما کمک می‌کند که در بیداری به حل مسئله با روش‌های خلاقانه بپردازید. با توجه به این نتایج علمی می‌توانیم پس از خواب باکیفیت موضوعات پیچیده درسی را دریابیم و مسائل سخت را حل کنیم. همچنین در این حالت اطلاعات مهم درسی به حافظه بلندمدت ما منتقل می‌شوند و در روز امتحان درگیر این سوال نیستیم که چگونه درس بخوانیم تا فراموش نکنیم.

بنابراین اگر برای به خاطر سپردن نکته‌ای با مشکل روبه‌رو هستید خواب کوتاهی را در بین برنامه برای خود در نظر بگیرید تا ذهن کمی استراحت کند. سپس دوباره برای یادگیری تلاش کنید. در این حالت درمی‌یابید که آن نکته خیلی هم پیچیده نبود و علت مشکل شما خستگی ذهنی بوده است.

برای این‌که از این تکنیک بیشترین بهره را ببرید باید از اصول مدیریت زمان استفاده کنید و روزانه بین ۷ الی ۸ ساعت خواب را در برنامه خود بگنجانید. همچنین خوب است که زمان ثابتی را برای خواب و بیداری در نظر بگیرید و این عادت را حتی در روزهای تعطیل رعایت کنید.

۱۴. مطالعه منظم داشته باشید

اگر بدون برنامه‌ریزی و در محیطی شلوغ و کثیف شروع به مطالعه کنید نمی‌توانید تمرکز خود را در حین مطالعه بالا ببرید زیرا ذهن شما مدام به سمت موضوعات حاشیه‌ای درونی و بیرونی کشیده می‌شود. وقتی شرایط را برای یادگیری بهتر بهبود می‌دهید ذهن این تغییرات را درک می‌کند و پویایی بیشتری برای به خاطر سپردن اطلاعات جدید خواهد داشت. برخی دانش‌آموزان می‌پرسند که چگونه درس بخوانیم تا فراموش نکنیم و معلمان و مشاوران مدرسه توصیه می‌کنند که ابتدا نظم شخصی داشته باشید. علت این توصیه همین موضوع است. در واقع اگر نظم و قواعد خودتان را در محیط تحصیل فراهم کنید احتمال فراموشی در مطالعه را کاهش می‌دهید.

۱۵. یادگیری فعال داشته باشید

یادگیری فعال یعنی در حین مطالعه تمام تمرکز شما روی مطالب درسی است و به هیچ چیز دیگری نمی‌اندیشید. این نوع مطالعه قدری دشوار است زیرا ذهن در لحظه افکار زیادی دارد که حذف آن‌ها گاهی امکان‌پذیر نیست. برای موفقیت در این تکنیک بهتر است مطالب را با صدای بلند بخوانید تا گوش‌ها و چشم‌هایتان نیز با شما در این نوع یادگیری همکاری کنند. اگر در محیط‌‌هایی نظیر کتابخانه حضور دارید و نمی‌توانید با صدای بلند درس بخوانید در این حالت با پچ‌پچ آن‌ها را برای خود تکرار کنید.

۱۶. درباره مطالب خوانده شده بحث کنید

اگر درباره مطلب خوانده شده با دیگران صحبت کنید یا آن را به شخص دیگری آموزش دهید مباحث مدام در ذهن شما دوره می‌شوند و به‌مرور به حافظه بلندمدت انتقال می‌یابند. برای مثال هنگامی که تلاش می‌کنید تا موضوع را به روشی آسان برای کسی توضیح دهید ذهن شما شروع به تصویرسازی ذهنی می‌کند و به این ترتیب درک عمیقی از مطلب به دست می‌آورید.

همچنین در این حالت بخش‌های سخت درس را از دل مباحث دیگر پیدا می‌کنید و این فرصت را دارید که برای یادگیری آن‌ها زمان بیشتری بگذارید. همچنین می‌توانید با استفاده از روش های تندخوانی با درک بالا به این بخش‌ها مسلط شوید.

۱۷. نقشه ذهنی داشته باشید

نقشه ذهنی نمودار یا تصویری است که برای نمایش اطلاعات دسته‌بندی‌شده از آن استفاده می‌کنند. این نمودارها می‌آموزند که چگونه درس بخوانیم تا یادمان نرود. زیرا در این حالت ارتباط میان مطالب را در قالب شکل می‌بینیم و آن‌ها را بهتر درک می کنیم.

برای کشیدن نقشه ذهنی می‌توانید از نرم‌افزارهای مختلف استفاده کنید یا به‌سادگی آن را روی کاغذ بکشید. به‌طور کلی تصاویر، بهتر از نوشته‌ها در ذهن می‌مانند. بنابراین با استفاده از این تکنیک مطالب را در ذهن خود ماندگار می‌کنید.

۱۸. جویدن آدامس

برخی محققان عقیده دارند که اگر در حین مطالعه آدامس بجوید اکسیژن بیشتری به مغز می‌سانید که این نکته به یادگیری بهتر شما کمک می‌کند. همچنین اگر آدامسی را در حین مطالعه بجوید و در روز امتحان همان طعم آدامس را استفاده کنید مطالب خوانده شده را بهتر به‌خاطر می‌آورید. زیرا حافظه شما مطالب را با تمام حس‌های آن لحظه شما ثبت کرده است و داشتن شرایط مشابه احتمال یادآوری بهتر پاسخ‌ها را افزایش می‌دهد. در مجموع ارتباط مستقیمی میان حس بویایی و حافظه برقرار است. بنابراین اگر در حین مطالعه از عطر خاصی استفاده می‌کنید حتما همان عطر را در روز امتحان بزنید.

برخی می‌پرسند چگونه درس بخوانیم تا فراموش نکنیم و منتظر پاسخی معجزه‌آسا هستند در حالی که در حالت عادی چنین امری امکان‌پذیر نیست و برای رسیدن به این نقطه لازم است بیش از حد معمول تمرین و تلاش کنید تا ذهن شما به یادگیری مداوم عادت کند و مطالب را از یاد نبرد.

در واقع فراموشی بخش طبیعی روند یادگیری است و هیچ کس نمی‌تواند بدون پیاده‌سازی متدهای مختلف، تمام مطالب خوانده شده را به ذهن خود بسپارد. اما روش‌هایی که در بالا معرفی کردیم می‌توانند روی حجم مطالب حفظی شما تاثیر بگذارند و کمک کنند که پس از رعایت تمامی موارد تقریبا تمام مطالب خوانده را از بر کنید و به عبارتی دیگر مطالعه‌ای بدون فراموشی داشته باشید.

 

مطالعه بدون فراموشی هاروارد

متخصصان نورولوژی در دانشگاه هاروارد تحقیقات زیادی روی نحوه کار حافظه کرده‌اند و همچنین دریافتند که مغز به چه صورتی مطالب را حفظ می‌کند یا به فراموشی می‌سپارد. در این تحقیقات آمده است که برای به خاطر سپردن یک مطلب باید سه مرحل اتفاق بیفتد و پس از تکمیل این مراحل مغز آن اطلاعات را در حافظه بلندمدت ثبت می‌کند.

اولین مرحله این است که مغز شما اطلاعات را دریافت کند که همان مرحله کدگذاری در مغز به حساب می‌آید. گام دوم این است که این اطلاعات را در ذهن ذخیره کنید تا در مواقع لزوم در دسترستان قرار بگیرد. این مرحله شبیه ذخیره یک فایل در کامپیوتر است با این تفاوت که لازم است برای انجام درست این مرحله ذخیره‌سازی اطلاعات در مغز را تمرین کنید. در مرحله نهایی باید توانایی بازیابی این اطلاعات را هر لحظه داشته باشید. امکان دارد در هر کدام از این مراحل با خطاهای ذهنی روبه‌رو شوید و یکی از متداول‌ترین خطاها در مرحله اول اتفاق می‌افتد. وقتی با تمرکز پایین اطلاعات را به ذهن می‌سپارید یا آن‌ها را با اطلاعات پیشین مرتبط نمی‌کنید در این گام اطلاعات جدید به‌درستی در مغز نمی‌نشینند و در مراحل بعدی خروجی مناسبی به دست نمی‌آورید.

جمع بندی

در این مطلب از مجله فرادرس به روش‌های مختلفی آموختیم که چگونه درس بخوانیم که فراموش نکنیم. تمامی‌این متدها بر اهمیت تکرار و مرور مطالب تاکید دارند زیرا ذهن ما برای به خاطر سپردن جزئیات نیاز به تکرار دارد. در صورت انجام دقیق تکنیک‌های بالا می‌توانید تمام مطالعات خود را بدون فراموشی و پس از مدتی طولانی به یاد بیاورید و در آزمون‌های خود نتایج خوبی بگیرید.

سوالات متداول

در ادامه به برخی از سوالات متداول می‌پردازیم.

آیا می‌توانیم بدون فراموشی تمام مطالب خوانده شده را به خاطر بسپاریم؟

بله. در صورتی که از متدهای استاندارد مطالعه بهره ببرید و آن‌ها را مدام تمرین و تکرار کنید بدون فراموشی، مطالب را یاد می‌گیرید.

بهترین تکنیک یادگیری بدون فراموشی کدام است؟

تکنیک‌های مختلفی برای یادگیری مطالب وجود دارند اما یکی از بهترین متدها تکنیک پومودورو است.