چگونه درس بخوانیم که فراموش نکنیم؟ – به زبان ساده + تکنیک

هر کدام از ما زمانی گرفتار شب‌های کوتاه امتحانات و حجم زیاد مطالب شده‌ایم و دوست داریم بدانیم که چگونه درس بخوانیم که فراموش نکنیم؟ مغز انسان تمایل به ذخیره اطلاعاتی دارد که به بقای او کمک کنند. اگر استرس شما در حافظه‌تان مداخله نکند، کافی‌ست بتوانید مغزتان را قانع کنید که اطلاعات موجود، احتمال بقای شما را افزایش می‌دهند تا هیچ‌وقت آن‌ها را فراموش نکنید. تکنیک‌های زیادی برای حفظ کردن مطالب وجود دارد که مهم‌ترین آن‌ها شامل ترکیب حروف ابتدایی، جمله‌سازی، نشانه‌گذاری، مرور حرفه‌ای، تکنیک‌های SQ4R، فاینمن و تکنیک پومودورو با انواع تمرین عملی می‌شود. با مطالعه این مطلب از مجله فرادرس، شیوه‌های عملی حفظ کردن سریع مطالب و مطالعه بلندمدت و بدون خستگی را یاد می‌گیریم. در ادامه نیز، شیوه‌های افزایش تمرکز را نام‌می‌بریم و به سؤالات متداول در این حوزه پاسخ می‌دهیم.

با چه روشی درس بخوانیم که فراموش نکنیم؟

در این بخش، تمام تکنیک‌های «حفظ کردن سریع قبل امتحان» و «شیوه‌های درس خواندن بدون فراموشی» را بیان می‌کنیم.

چطور درس بخوانیم که فراموش نکنیم؟

اگر سن شما بیش از ۱۶ سال باشد، تا امروز صد‌ها امتحان کوچک و بزرگ داده‌اید. کدام‌یک از مفاهیمی که شب امتحان مطالعه کرده‌اید را به‌یاد می‌آورید؟ کدام یک در زندگی به‌کار شما آمده است؟ بسیاری از مطالبی که ما به‌زور و برای شب امتحان به‌یادسپرده‌ایم، به‌سرعت از ذهن‌مان خارج می‌شوند. زیرا نتوانستیم مغز خود را قانع کنیم که این مسائل، اهمیت بلندمدت دارند. اطلاعاتی که از آن‌ها متنفریم یا مجبور هستیم که در شرایط آزاردهنده حفظ کنیم، مدت زمان زیادی مهمان ذهن‌مان نیستند. پس با خودمان مهربان باشیم و ابتدا وارد رشته دانشگاهی و حوزه حرفه‌ای مورد علاقه خود شده باشیم و سپس یاد بگیریم که چگونه درس بخوانیم که فراموش نکنیم. حوزه مورد علاقه، حوزه‌ای‌ست که هم‌راستا با توانمندی‌های ما باشد و از اطلاعات خود در فرایند کاری استفاده کنیم. در ادامه، تکنیک‌های به‌یادسپاری بلندمدت را نام می‌بریم.

تکنیک SQ3R و SQ4R

این دو تکنیک، با ارزیابی دقیق مطلب و طراحی سؤال از آن، در تلاش است تا با کمک گرفتن از انواع تفکر تحلیلی و انتقادی، فرایند مطالعاتی را با بیشترین بازدهی ممکن همراه می‌کند. در نتیجه، فرایند فهمیدن مطلب ساده‌تر و موفقیت‌آمیز خواهد بود.

تکنیک‌ SQ3R

تکنیک SQ3R، مدل کوتاه‌تر مطالعه سؤال‌محور است که با ارزیابی دقیق مطلب و طراحی تمام سؤالات ممکن، سعی در یادگیری عمیق و مفهومی مطلب دارد. در ادامه، این پنج مرحله را نام می‌بریم.

1. «ارزیابی کلی» (Survey): مطالب مورد نیاز تمرکز بر اهداف و روشن‌سازی آن را جمع‌آوری کنید. در ادامه، مواردی از متن که نیاز به ارزیابی دارد را بیان مي‌کنیم.
   • خواندن موضوع بحث: اولین آشنایی با آنچه در پیش دارید.
   • مقدمه و خلاصه: خواندن مقدمه و خلاصه مطلب برای شناخت اهداف نویسنده و توجه به نکاتی که بیان کرده‌است.
   • سرفصل‌ها و زیرفصل‌ها: توجه به هر کدام از سرفصل‌ها و زیرفصل‌هایی که در مبحث وجود دارد. این نگاه اولیه باعث می‌شود تا اطلاعات بعدی در ذهن شما دسته‌بندی شوند.
   • تصاویر، گرافیک‌ها و نمودارها: به تمام تصاویر گرافیکی، نمودارها و جداول توجه کرده و منظور مخاطب را درنظر بگیریم.
   • عبارات مهم‌: به تمام مطالبی که با شیوه‌های مختلف مهم شده‌اند (پررنگ‌شده، بزرگ‌شده، «Italics»، هدف‌گذاری شده و جمع‌بندی‌شده) توجه کنید. تمام این مطالب به شما کمک مي‌کند تا مفاهیم را دسته‌بندی کرده، درک کرده و به‌یاد بیاورید.
2. «طراحی سؤال» (Question): با استفاده از اطلاعاتی که از عناوین و زیرعنوان‌ها به‌دست آورده‌اید، سؤالاتی که احتمال می‌دهید در این فصل جواب داده‌شود را بنویسید. هر چه سؤالات شما بهتر باشد، به‌احتمال زیاد، درک بهتری از مطلب به‌دست آورده‌اید. همچنین در طول استفاده از این تکنیک، تعداد سؤالات شما افزایش پیدا می‌کند. هنگامی که ذهن شما به‌صورت فعالانه در حال طراحی سؤال است، مشغولیت بیشتری با مطلب پیدا می‌کنید.
3. «مطالعه سؤال‌محور» (Read): به‌صورت فعالانه، هر کدام از بخش‌های مطلب را مطالعه کنید و در حین مطالعه، به‌دنبال جواب سؤالات بگردید. همچنین در صورت نیاز، سؤالات بیشتری به مطلب اضافه کنید.
4. «پاسخ دوباره به سؤالات» (Recite): بعد از ارزیابی هر کدام از قسمت‌ها، دوباره تمام سؤالاتی که طراحی‌کرده‌اید را مرور کنید و ببینید که آیا می‌توانید به‌صورت ذهنی به‌همه آن‌ها جواب بدهید یا خیر. درصورتی که نتوانستید، دوباره به متن برگردید و جواب سؤال خود را پیدا کنید. این کار را تا آن‌جا که نیاز است انجام دهید. بعد از اینکه توانایی پاسخ دادن به تمام سؤالات را پیدا کرده‌اید، به فصل بعدی بروید.
5. «مرور نهایی» (Review): هنگامی که تمام بخش‌ها را مرور کرده و به انتهای فصل رسیده‌اید، برای بار آخر برگشته و تمام سؤالات مربوط به بخش‌ها را پشت سر هم ببینید و جواب آن‌ها را به یاد بیاورید. اگر به هر کدام از سؤالات نتوانستید جواب دهید، دوباره به متن رجوع کنید و جواب سؤالات را پیدا کنید. بعد از اتمام این مرحله، به فصل بعدی بروید.

هدف استفاده از تکنیک SQ3R، مشغول شدن با مطالب آموزشی و بیشترین یادگیری در کمترین زمان ممکن است.

تکنیک SQ4R

تکنیک SQ4R، مدل کامل‌تر مطالعه سؤال‌محور است که یک مرحله اضافه‌تر دارد. این تکنیک نیز با هدف درگیری خواننده با مطلب و یادگیری مفهومی طراحی شده‌ و مرحله اضافه، در راستای حفظ بلندمدت‌تر و عمیق‌تر مطالب به تکنیک اضافه شده‌است. در ادامه، مراحل ۶گانه تکنیک SQ4R را بیان می‌کنیم.

1. «ارزیابی کلی» (Survey): به‌طور دقیق مانند مرحله قبلی.
2. «طراحی سؤال» (Question): به‌طور دقیق مانند مرحله قبلی
3. «مطالعه سؤال‌محور» (Read): به‌طور دقیق مانند مرحله قبلی.
4. بیان دوباره (Recite or Record): هنگامی که مطلب را به‌صورت سؤال‌محور مطالعه کرده‌اید، هر بخشی از آن‌را خوانده و به زبان خودتان بازگو کنید. این فرایند، میزان فهم شما از مطلب را ارزیابی کرده و به شما کمک می‌کند تا آن‌چه خوانده‌اید را به‌یاد بیاورید. برای بیان دوباره مطلب، می‌توانید روش‌های زیر را امتحان کنید.
   • برای دوستان‌ خود، مطالبی که از آن بخش یادگرفته‌اید را بیان کنید.
   • مهم‌ترین نکات را یادداشت کنید و به‌دنبال آن‌ها در متن بگردید.
   • بدون نگاه کردن به متن، سؤالاتی که طراحی کرده‌اید را دوباره از خودتان بپرسید.
5. «ایجاد ارتباط» (Relate): بین آنچه مطالعه می‌کنید و مطالبی که در گذشته یاد گرفته‌اید یا نیاز دارید تا یاد بگیرید، ارتباط ایجاد کنید.
6. «مرور نهایی» (Review): بعد از این‌که مطالب متن حاضر را با اطلاعات دیگر ارتباط داده‌اید، متن را از انتها به ابتدا مرور کنید یا یادداشت‌های خود را مرور کنید. در هنگام مرور، سعی کنید تا موارد زیر پاسخ داده شوند.
   • آیا این متن به تمام سؤالات من پاسخ می‌دهد؟
   • آیا مفاهیمی که متوجه آن‌ها نشده‌ام در متن من وجود دارد؟
   • آیا می‌توانید متن را به‌سرعت مرور کنید و مطالب مهم آن را شناسایی کرده و تشخیص دهید؟

در حین انجام این تکنیک، سعی کنید که از مطالب مهم یادداشت‌برداری کرده و نمودارها و جداولی از مطالب مورد نظر طراحی کنید. در این صورت، مرورهای بعدی آسان‌تر خواهد بود. سه‌مرحله ابتدایی تکنیک SQ4R مانند تکنیک SQ3R است و در نتیجه، از توضیح دوباره آن‌ها صرف‌نظر کرده‌ایم.

 

تکنیک SQ4R از معروف‌ترین و جامع‌ترین تکنیک‌های مطالعه برای یادگیری این است که چگونه درس بخوانیم که فراموش نکنیم و به‌طور عمیق مطلب را متوجه شویم.

تکنیک فاینمن

با استفاده از تکنیک چهارمرحله‌ای «فاینمن» (Feynman) نیز می‌توانید به‌شکل عمیق و کاربردی، مطالب را مطالعه کنید. در ادامه، مراحل تکنیک فاینمن را بیان می‌کنیم.

1. انتخاب مطلب: عنوان مطلبی که قصد دارید تا یاد بگیرید را در بالای برگه خود بنویسید و هر آنچه که در مورد آن مطلب می‌دانید را پایین برگه وارد کنید.
2. آموزش مطلب به خود یا فردی دیگر: مطالب نوشته شده را توضیح داده یا با رسم شکل، تبیین کنید. به‌طوری که انگار در حال آموزش آن به یک کلاس بزرگ هستید. در این فرایند، جوانب مبهم موضوع که نیاز به ارزیابی بیشتری دارد را مشخص کنید.
3. کمک‌گرفتن از منابع: برای برطرف کردن نقاط مبهم و بخش‌هایی از مطلب که به‌درستی نمی‌دانید، به منابع خود (کتاب‌ها، دوره‌های آموزشی، یادداشت‌ها و پادکست‌ها) برگردید و ضعف اطلاعاتی‌تان را کامل کنید. تا جایی این کار را انجام دهید که به‌صورت کامل و بدون هیچ‌گونه ابهام و سؤالی، مطلب مورد نظر را ارائه کنید.
4. توضیح ساده‌تر و مثال زدن: حال که به روند ارائه خود مسلط شده‌اید، وقت آن رسیده است که مطلب خود را ساده‌تر و روشن‌تر کنید. در این مرحله، کلمات پیچیده و سخت را با کلمات آسان عوض کنید، از ضرب‌المثل و مثال استفاده کنید و اطلاعات فعلی را با آموخته‌های قبلی ربط دهید.

به‌اعتقاد فاینمن، اگر نتوانید چیزی را درست آموزش دهید، به این معنا است که آن مطلب را به‌کلی متوجه نشده‌اید. شیوه آموزش به دیگران یا خودتان یکی از عملیاتی‌ترین و اثرگذارترین شیوه‌هایی است که به‌وسیله آن می‌توانید یاد بگیریم که چگونه درس بخوانیم که فراموش نکنیم. هر کدام از این مراحل، افراد را به‌صورت مستقیم با ضعف اطلاعاتی‌شان مواجه می‌کنند.

مرور حرفه‌ای

بهترین تکنیک برای این‌که یاد بگیریم چگونه درس بخوانیم که فراموش نکنیم و حفظ کردن بلندمدت مطالب، «تکرار کردن و مرور درست مطالب» (Spaced Repetition)است. زمانی که مطلبی را یاد می‌گیرید، روند فراموش کردن آن مطلب نیز شروع می‌شود. در ادامه، این روند فراموشی را بیان می‌کنیم.

• روند فراموشی بدون مرور مطلب: به‌طور معمول، افراد با گذشت ۲۴ ساعت، نصف مطلب را فراموش می‌کنند.

حال با هر دفعه مرور مطلب، این فرایند فراموشی قطع شده و از اول شروع می‌شود. اما این بار، مطالب را نسبت به دفعه قبلی، با سرعت کمتری فراموش می‌کنیم و بازه زمانی حفظ اطلاعات در ذهن، طولانی‌تر می‌شود.

• تأثیر مرور مطلب بعد از ۲۴ ساعت: اگر مطلب را مرور کرده باشید، فردای آن روز تنها ۲۵ درصد از مطلب فراموش می‌شود.
• تأثیر مرور بعد از ۳ روز: اگر ۳ روز بعد، مطلب خود را دوباره مرور کنید، میزان فراموشی آن بسیار کمتر می‌شود (حدود ۱۲٫۵ درصد).

حال اگر این مرور مطلب در بازه‌های زمانی طولانی‌تر تکرار شود. به‌مرور تمام مطلب به حافظه بلندمدت رفته و تا مدت‌های بسیار طولانی فراموش نمی‌شود. پس به‌جای چندین بار دوره مطلب در یک بازه زمانی چند روزه و بستن پرونده، فاصه انداختن میان مرورها تا ۸۰ درصد احتمال حفظ شدن مطالب را افزایش می‌دهد. اگر با فاصله‌های تعیین‌شده و طولانی‌تر مطلب مورد نظر یادآوری شود، احتمال فراموش شدن آن بسیار پایین می‌‌آید. افزایش تدریجی فواصل مرور، باعث می‌شود تا مغز خیال کند که مطلب مورد نظر همواره در حال استفاده شدن است و اهمیت زیادی دارد. در ادامه، فاصله‌های مناسب و استاندارد را بیان می‌کنیم.

1. روز اول
2. روز دوم
3. سه روز بعد
4. هفته بعد
5. دو هفته بعد
6. یک ماه بعد

برای اینکه بتوانید این روند در دروس خود به‌کار ببرید، اکسلی درست کنید و در اولین (راست‌ترین ستون) آن، تمام دروس این ترم خود را بنویسید. در اولین ردیف هم به‌ترتیب، عناوین مختلف را ثبت کنید که شامل نام درس، روز اول، روز دوم، سه‌روز بعد، هفته بعد، دو هفته بعد و یک ماه بعد می‌شود. حال هر کدام از درس‌ها را که دوره کرده‌اید، در سلول مورد نظر آن درس، تاریخ آن روز را بنویسید. همچنین برمبنای میزان مروری که انجام داده‌اید و کیفیت این مرور، می‌توانید هر کدام از سلول‌های اکسل را به‌رنگ‌های مختلف در بیاورید. این کار، جذابیت تمرین را افزایش می‌دهد و باعث فعالیت نیم‌کره راست مغز می‌شود. در ادامه رنگ‌هایی را برای مرورهای آتی پیشنهاد می‌دهیم.

• سبز پررنگ (مرور عالی)
• سبز کم‌رنگ (مرور بسیار خوب)
• زرد (مرور متوسط)
• نارنجی (مرور با کیفیت پایین)
• قرمز (بدون مرور)

در این صورت، به‌خوبی می‌توانید متوجه شوید که تا چه میزان پیشرفت داشته‌اید و چقدر دیگر باید مطالعه کنید. همچنین «Sheet» های متفاوتی درست کنید و هر کدام از Sheetها را به یکی از درس‌ها اختصاص دهید. در این صورت، اکسل شما شلوغ و آشفته نمی‌شود. اگر این فرایند را در طول سال انجام دهید، تنها کافی‌ست که در فرجه‌های قبل از امتحان، سلول‌های قرمز، زرد و نارنجی را دوره کنید تا خیال‌تان از حفظ شدن موضوع راحت باشد.

البته مرور بدون توجه و «طوطی‌وار» مطالب، به‌طور تقریبی هیچ ارزشی ندارد. شما اگر کلمات را بدون توجه پشت سر هم بگویید، چند دقیقه بعد از پایان جمله، تمام آنچه که تکرار می‌کرده‌اید را فراموش خواهید کرد. برای مرور کارآمد، تمام تکنیک‌هایی که در این مطلب مطرح شد مانند تکنیک SQ4R، درست کردن نقشه ذهنی، فاینمن، مطالعه ترکیبی یا استفاده از حواس پنج‌گانه باید مورد استفاده قرار بگیرد.

برای دانلود فایل اکسل «Spaced repetition» از این لینک استفاده کنید: «+»

نوشتن مطالب مهم

بسیاری از مطالبی که می‌خوانید، اهمیت کمتری دارند و پیش‌زمینه‌های فهم دقیق و درست مطلب را فراهم می‌کنند. در این‌صورت، بعد از مطالعه ابتدایی و فهم کامل مطلب، در دفعات بعدی نیاز به مطالعه مطالب مقدماتی نیست. در ادامه، شیوه‌های تشخیص مطالب کلیدی و درست کردن مدلی کارآمد برای مرور سریع آن‌ها را بیان می‌کنیم. استفاده از این تکنیک در کنار تکنیک مرور حرفه‌ای، احتمال به‌یادسپاری بلندمدت اطلاعات را افزایش می‌دهد.

• استفاده از نقشه ذهنی (Mind Map): کلیدی‌ترین کلمات را در مرکز کاغذ بنویسید و در دایره‌های بعدی، کلمات با اهمیت کمتر به‌ترتیب وارد کنید. نقشه ذهنی منطبق با مدل درک اطلاعات در مغز است. زیرا در مغز ما نیز اطلاعات به‌صورت غیرخطی و چندوجهی ارزیابی می‌شود.
• استفاده از نمودار درختی: نوشتن مطالب کلی در بالای کاغذ و شاخه‌بندی‌آن ها به اطالاعات جزئی‌تر، نموادری شبیه به درخت برعکس را ایجاد می‌کند.
• هایلایت مطالب مهم: مطالب مهم را با رنگ‌های مورد علاقه‌ خود هایلایت کنید. در این فرایند، مطالب بسیار مهم را یک‌رنگ، مطالب کم‌اهمیت‌تر را رنگی متفاوت کرده و به همین شکل، ادامه دهید. استفاده از رنگ‌ها به‌عنوان نشانه‌هایی هستند که بخش‌های بیشتری از مغز را درگیر می‌کنند.
• استفاده از فلش‌کارت: فلش‌کارت‌های کوچکی که در یک‌طرف نکته‌ای مهم و سمت دیگر، سؤال مربوط به آن نکته نوشته شده، شیوه‌ای کاربردی برای ارزیابی خود است. همچنین، به‌راحتی قابل حمل بوده و گزینه‌ای بسیار مناسب برای یادآوری اطلاعات است.
• نوشتن در حاشیه کتاب: نوشتن مطالب مهم در حاشیه‌ی کتاب، می‌تواند با هایلایت مطالب ترکیب شود، در نتیجه، مطالب مهم هایلایت شده و از آن میان، مطالب مهم‌تر نوشته شود.
• نوشتن عبارات مهم در دفتری دیگر: این شیوه زمان‌بر بوده اما تأثیر زیادی در ثبت دقیق اطلاعات دارد.

برای این‌که یاد بگیریم چگونه درس بخوانیم که فراموش نکنیم باید بتوانیم مطالب مهم را از متن جدا کنیم. با استفاده از راه‌کارهایی که بیان شد، تنها بر روی مطالب مهم متمرکز می‌شوید و در زمان کمتر، حجم زیادی از مطالب را دوره کرده و تکرار می‌کنید. همچنین در آینده، نکات مهم و کلمات کلیدی را به‌یاد خواهید آورد. استفاده از رنگ‌های مختلف و اشکال متفاوت نیز باعث فعال شدن نیم‌کره راست شده و اطلاعات را در عمق بیشتری قرار می‌دهد.

مطالعه ترکیبی

اگر در حوزه مطالعاتی خود، اطلاعات دیگری نیز کسب کرد‌ه‌ و در گذشته مطالعه‌هایی داشته‌اید، تمام این اطلاعات را با یکدیگر ترکیب کنید. مطالعه ترکیبی از بهترین شیوه‌ها برای حفظ اطلاعات و قرار دادن آن‌ها در بخش‌های خالی نظام فکری خودتان است. در این‌صورت، از اطلاعات مورد نظر استفاده کرده و مجموعه افکار خود را در آن حوزه، غنی‌تر خواهید کرد. همچنین اگر چند منبع مختلف را برای یک مبحث مطالعه می‌کنید، این امکان وجود دارد که اطلاعات موجود در منابع را با هم ترکیب کنید. به این فرایند، مطالعه ترکیبی گفته می‌شود. تنوع موجود در مطالعه ترکیبی از بهترین تکنیک‌ها برای یادگیری این‌است که چگونه درس بخوانیم که فراموش نکنیم و از درس خواندن خسته نشویم.

مطالعه قبل خواب

مطالعات نشان‌داده‌اند که مغز افراد در هنگام خواب، اطلاعات را ارزیابی و ذخیره می‌کند. سعی کنید تا (حتی برای چند دقیقه)، به‌طور دقیق قبل از این‌که به‌خوابید، اطلاعات مورد نظر خود را مرور کنید. چند بار این تمرین را تکرار کنید و تأثیر آن را در حفظ بیشتر اطلاعات خود ببینید. عادت خواب کافی و با کیفیت، از مقدماتی است که برای یادگیری این‌که چگونه درس بخوانیم که فراموش نکنیم باید به آن پایبند باشیم. مطالبی که در شرایط پراسترس و بی‌خوابی شب امتحان به‌یاد می‌سپاریم، برای مدت‌زمان زیادی به‌خاطرمان نمی‌ماند.

استفاده از حواس پنج‌گانه

هر چقدر که بیشتر از حواس پنج‌گانه استفاده کنید،‌ مشغولیت شما با مطلب افزایش یافته و یادگیری و حفظ اطلاعات راحت‌تر می‌شود. در ادامه، موارد کاربردی را مشخص می‌کنیم.

• یادگیری آناتومی بدن: استفاده از مجسمه‌های آناتومی باعث می‌شود تا هر کدام از بخش‌های بدن را به‌خوبی ببینید، آن را در دست گرفته، شکل آن را احساس کرده و برآمدگی و فرورفتگی‌ها را لمس کنید.
• یادگیری اسامی گل‌ها: اگر بتوانید گل‌ها را بو کنید، رنگ آن‌ها را ببینید و بر روی بخش‌های مختلف گیاه دست بکشید، اطلاعاتی که به‌دست می‌آورید تأثیر بسیار بیشتری در ذهن شما دارد.
• یادگیری انواع ترکیبات شیمیایی: اگر ترکیبات شیمیایی را در آزمایشگاه تجربه کنید و در هنگام فرایند آزمایشی، بو، رنگ و صدای ترکیب شیمیایی را حس کنید، به‌طور کامل متوجه فرایند پدیده شده و احتمال بازیابی خاطرات نیز افزایش می‌یابد.
• ضبط صدا: در هنگام درس خواندن، مطالب را با صدای بلند و شمرده بخوانید و صدای خود را ضبط کنید. سپس صدای خود را گوش کنید. در این صورت، با ورودی شنوایی نیز مطالب را مرور خواهید کرد. حال می‌توانید در هنگام پیاده‌روی، دویدن یا درازکشیدن نیز صدای خود را گوش کنید.

وزن‌دار و ریتمی خواندن

به‌حافظه خود رجوع کنید، چه تعداد از اشعاری که حفظ هستید، موسیقی هستند و چه تعداد از آن‌ها، تنها شعرهای داخل کتاب هستند؟ اگر برای حفظ مطالب، بتوانید آن‌ها را به‌شکل ریتم‌دار و آهنگین تبدیل کنید، احتمال حفظ کردن آن‌ها بسیار افزایش پیدا می‌کند. زیرا در این‌صورت، از نیم‌کره راست مغز خود به‌خوبی استفاده خواهید کرد. هنگامی که می‌خواهید چیزی را حفظ کنید، ابتدا آن را در اینترنت سرچ کنید تا اگر فردی آن مطلب را به‌صورت ریتم‌دار یا شعرگونه درآورده است، از تلاش‌های دیگران استفاده کنید.

پیدا کردن بهترین زمان یادگیری

بهترین زمان یادگیری خود را پیدا کنید. به‌طور کلی بیشتر افراد، دو الگوی خوابی مشخص دارند که در ادامه بیان می‌شود.

• «سحرخیزها» (Morning Types)
• «شب‌زنده‌دارها» (Evening Types)

این الگوهای خواب، بهترین زمان خواب و هوشیارترین بازه زمانی آن‌ها را مشخص می‌کند. برای مثال، بهترین زمان مطالعه برای افراد سحرخیز، ساعت ۴ یا ۵ تا ۸ یا ۹ صبح است. در حالی‌که بهترین زمان مطالعه برای افراد شب‌زنده‌دار، می‌تواند از ساعت۱۲ یا ۱ نیمه‌شب تا ۳ یا ۴ باشد. در این بازه زمانی، با بیشترین تمرکز و انرژی ممکن می‌توانید فعالیت ذهنی داشته باشید. همچنین پیشنهاد می‌کنیم بر اساس اصل «پومودورو»، میان فعالیت‌های خود زمان استراحت قرار دهید و در طول زمان‌های استراحت، کمی پیاده‌روی کرده و از هوای تازه استفاده کنید. البته پیش‌تر نیز در مجله فرادرس راجع به تکنیک پومودورو صحبت کرده‌ایم.

چگونه درس را سریع حفظ کنیم؟

شیوه‌های مختلفی برای سریع حفظ کردن مطالب وجود دارد. بیشتر این شیوه‌ها برای شب امتحان استفاده می‌شود. مشکل تکنیک‌های حفظ سریع دروس، عمر کوتاه به‌یادسپاری مطالب است. در واقع، حفظ بلندمدت اطلاعات، نیاز به تکنیک‌های متعدد دیگری دارد که با تلاش و پشتکار امکان‌پذیر هستند. در ادامه، شیوه‌های حفظ کردن فوری مطلب را بیان می‌کنیم.

ارتباط با مفاهیم گذشته

ایجاد ارتباط میان مفاهیم، باعث تقویت جایگاه آن‌ها در حافظه و بقای بیشتر مطالب می‌شود. هر چقدر این روابط معنای بیشتری داشته باشد، عمر طولانی‌تری خواهد داشت. در ادامه، مثال‌هایی از ایجاد ارتباط میان مفاهیم گذشته و فعلی می‌آوریم.

ارتباط‌های واژگانی

در این تکنیک، کلمات امتحانی یا مطالبی که قصد حفظ کردن آن‌ها را دارید را با اطلاعات گذشته خود پیوند می‌دهید. این تطبیق می‌تواند به شیوه‌های مختلف باشد که شامل «انطباق حرف اول» یا «چسباند حروف اول» می‌شود. در ادامه، مثال‌هایی بیان می‌کنیم.

• نشانه‌گذاری: در مدل نشانه‌گذاری، حرف اول کلماتی که در امتحان می‌آید را با حرف اول کلمات آشنا منطبق می‌کنید. در ادامه با کلمات آشنا، روابط بامزه‌ای ایجاد می‌کنید که باعث حفظ شدن کلمات مورد نظر می‌شود. فرض کنید که می‌خواهید اسم «یونگ» (Young) و «آدلر» (Adler) را به عنوان شاگردهای «فروید» (Freud) حفظ کنید. از آن سو، نام یکی از دوستان شما یحیی و دیگری آرمین است. همچنین، نام مادربزرگ شما فریبا است. حرف اول تمام این افراد با اسامی مورد نظر ما یکسان است. در ادامه، می‌توانید این جمله را بسازید: «یحیی و آرمین به تولد فریبا رفتند». به‌احتمال زیاد، خنده‌دار بودن این جمله باعث می‌شود تا راحت‌تر آن را حفظ شده و فراموش نکنید.
• جمله‌سازی: در این شیوه، با حروف اختصار هر کدام از مفاهیم، کلمه جدیدی می‌سازید و با کنار هم گذاشتن این کلمات، جمله‌ مورد نظر را ابداع می‌کنید. این تمرین، سخت‌ترین شیوه ارتباط واژگانی است اما بیشترین ظرفیت حفظ کردن مطالب را دارد. برای مثال اگر می‌خواهید ستون ۱۳ام جدول تناوبی را حفظ کنید، کافی‌ست که ابتدا عناصر را بنویسید. این عناصر شامل B، Al، Ga، In، Ti می‌شود. سپس با استفاده از این حروف، جمله‌ای بسازید. برای مثال، می‌توان از این جمله استفاده کرد: «بگو (B) الو (Al) جواد (Ga) اینجا (In) تیمارستانه (Ti)».
• چسباندن حروف ابتدایی کلمات: این شیوه سریع‌ترین و آسان‌ترین مدل ارتباط‌های واژگانی است. برای مثال، اگر قصد داشته باشید تا تعدادی از شعرای قرن چهارم هجری را حفظ کنید. ابتدا نام آن‌ها را می‌نویسید. این شعرا شامل «ابوشکور بلخی»، ابوطاهر خسروانی»، ابوطیب مصعبی»، «ابوالحسن آغاجی»، «ابوالموید بلخی» و «ابوالعلاء شوشتری» می‌شود. این اسامی را می‌توانید با کنار هم قرار دادن حرف اول فامیلی، با عبارت «بخم آبش» حفظ کنید. همچنین برای حفظ کردن رنگ‌های رنگین‌کمان به زبان انگلیسی که شامل «Red»، «Orange»، «Yellow»، «green»، «blue»، «indigo» و «Violet» است، می‌توانید از عبارت انگلیسی «Roy G Biv» استفاده کنید. همچنین پیشنهاد می‌کنیم که برای حفظ کردن کلمات عربی دارای «ال»، این دو حرف را حذف کرده و از حرف سوم استفاده کنید. برای مثال، بهترین کتاب‌های فنی در زمینه علوم ادبی (درس چهاردهم از تاریخ ادبیات پایه دهم) را می‌توانید با این تکنیک حفظ کنید. این کتاب‌ها را در ادامه بیان می‌کنیم.

• • ترجمان‌البلاغه
  • حدائق‌السحر
  • المعجم

فرایند پیدا کردن کلمات مناسب و جمله‌سازی با کلمات حفظی، به‌خودی‌خود باعث توجه بیشتر به مفاهیم و یادگیری آن‌ها می‌شود.

ارتباط‌های تصویری

اطلاعاتی که قصد حفظ کردن آن‌ها را دارید، با آموخته‌های گذشته خود ترکیب کنید. اگر هیچ ارتباطی میان داده‌ها پیدا نکرده‌اید، ارتباط‌های غیرمنطقی ایجاد کنید. در این فرایند، مطلب مورد نظر را به اطلاعات گذشته خود متصل می‌کنید. در ادامه، مثالی را بیان می‌کنیم.

• تاریخ شروع جنگ جهانی دوم: فرض کنید امتحان تاریخ دارید.
  • مطلب مورد نظر: می‌خواهید تاریخ شروع جنگ جهانی دوم که در سال ۱۹۱۴ رخ داده را به‌خاطر بسپارید.
  • اطلاعات گذشته: همچنین در ترم گذشته، درس «ریاضی» را ۱۹ و درس «ادبیات» را ۱۴ شده‌اید.
  • اتصال نهایی: می‌توانید تصور کنید که برگه امتحان ریاضی را نگاه می‌کنید و نمره ۱۹ را می‌بینید، سپس در حالی‌که لبخند بر لب دارید، نمره درس ادبیات را می‌بینید و ۱۴ شده‌اید، سپس سربازان آلمان نازی وارد کلاس می‌شوند و شروع به‌تیراندازی می‌کنند.
• تبخیر آب در سطح دریا: فرض کنید امتحان فیزیک دارید.
  • مطلب مورد نظر: تمایل دارید این پدیده را حفظ کنید که «آب در سطح دریا، در دمای ۲۱۲ درجه فارن‌هایت تبخیر می‌شود».
  • اطلاعات گذشته: از سوی دیگر، یادتان می‌آید که سه عدد اول شماره دوست صمیمی شما ۲۱۲ است.
  • اتصال نهایی: می‌توانید این دو مفهوم را به‌این صورت تداعی کنید که در کنار دریا به دوست صمیمي‌تان زنگ زده‌اید و در همان زمان، آب دریا شروع به تبخیر شدن کرده است.

شاید مدل از ارتباط‌های تصویری به‌نظر مسخره و ناکارآمد بیاید، اما زمانی که از آن‌ها استفاده کنید، اثر کوتاه‌مدت‌شان را متوجه می‌شوید. به‌ویژه اگر تصاویری که ایجاد می‌کنید، خلاقانه و بامزه باشد، مدت‌زمان بسیار بیشتری در ذهن شما باقی‌ می‌ماند.

دسته‌بندی ۵±۲

مغز بیشتر افراد، توانایی به‌یادسپردن «۵±۲» مطلب را دارد. در نتیجه، باید اطلاعات گسترده در گروه‌های «۳ تا ۷ موردی» دسته‌بندی شوند. حال فرض کنید که نیاز دارید تا ۲۱ مفهوم مختلف را حفظ کنید. شما به‌شیوه‌های مختلفی می‌توانید این مفاهیم را حفظ کنید که در ادامه، مثال‌هایی بیان می‌شود.

• اگر این ۲۱ مفهوم را در سه دسته ۷ تایی تقسیم کنید، امکان حفظ کردن آن‌ها بسیار آسان‌تر می‌شود.
• اگر این ۲۱ مفهوم در ۷دسته ۳تایی تقسیم شوند، حفظ کردن آن‌ها سخت‌تر شده اما امکان‌پذیر است.
• اگر هر ۲۱ مفهوم را بدون هیچ‌گونه دسته‌بندی حفظ کنید، مسیر بسیار سختی در پیش خواهید داشت.

حفظ کردن بلندمدت مفاهیم در برخی موارد امکان‌پذیر نیست. در ادامه به این موارد اشاره می‌کنیم.

• اطلاعات نامرتبط: اگر این اطلاعات ارتباطی با یکدیگر نداشته باشند، نگهداری آن‌ها به‌کلی امکان‌پذیر نیست.
• وجود گروه‌های بزرگ‌تر از عضو: اگر مفاهیم داخل هر کدام از دسته‌بندی‌ها بیش از ۷ مورد باشد، حفظ کردن آن‌ها برای میانگین افراد امکان‌پذیر نیست.
• حفظ ۵۰ مفهوم یا بیشتر، بدون دسته‌بندی جدید: این نشان می‌دهد که حفظ کردن بیش از ۴۹ مفهوم (۷ دسته ۷تایی)، در کنار یکدیگر بسیار سخت است. مگر این‌که بتوانیم آن مفاهیم را باز هم دسته‌بندی کنیم.

نظم دادن به اطلاعات و ایجاد دسته‌بندی، تکنیکی هوشمندانه است که از چند طریق شما را با مطلب مورد نظر مشغول می‌کند. در هنگام دسته‌بندی، هم نیاز به ثبت و نوشتن اطلاعات دارید، هم یادگیری راحت‌تر می‌شود و در نهایت یادآوری اطلاعات آسان‌تر می‌شود. البته با با ترکیب دو تکنیک ایجاد دسته‌بندی و ارتباط‌های کلامی، توانایی حفظ کردن اطلاعات بسیار زیادی را خواهید داشت. برای مثال، فرض کنید که در تلاش هستید نام میوه‌های موز، انار، گلابی، آلبالو، تمشک، انجیر، سیب، انبه را حفظ کنید. شما می‌توانید با نوشتن حرف اول هر کدام از کلمات، ان‌ها را به‌صورت «ماگاتاسا» بنویسید. در کنار ماگاتاسا، کلمات اختصار دیگری نیز می‌تواند قرار بگیرد و هفت دسته‌بندی چند مفهومه داشته باشید. به‌این صورت، ده‌ها مفهوم را می‌توانید به‌خاطر بسپارید.

تکیه بر قدرت تصاویر

استفاده از خلاقیت و حافظه تصویری، یکی از مؤثرترین تکنیک‌ها برای این است که یاد بگیریم چگونه درس بخوانیم که فراموش نکنیم و مطالب را به‌سرعت حفظ کنیم. زیرا این تکنیک، نیم‌کره راست و لوب پس‌سری را فعال می‌کند. با این وجود، استفاده از تصاویر ذهنی چندان شناخته‌شده نیست. در ادامه، شیوه‌های استفاده از تصاویر را بیان می‌کنیم.

• تصاویر واقعی: برای این کار، می‌توانید عکس‌های مربوط به مطلب را به‌صورت مستقیم ببینید. برای مثال، فرض کنید که برای درس نظریه‌های روان‌شناسی، نیاز دارید تا فرزندان «زیگموند فروید» (Sigmund Freud) را حفظ کنید. در این صورت، می‌توانید در کنار نام «آنا» (Anna)، «ارنست» (Ernst)، «سوفیا» (Sofia)، «ماتیلد» (Mathilda) و دیگر فرزندان، عکس آن‌ها را قرار دهید تا راحت‌تر شود. دیدن تصاویر و استفاده از حس بینایی، تأثیر مستقیمی بر روی «لوب پس‌سری» (Occipital Lobe) دارد که مربوط به بخش بینایی است.
• تصاویر ذهنی: در بعضی مواقع، می‌توانید بر روی قدرت تخیل خود متکی شوید و اطلاعات تصویری حفظ شده را با اطلاعات جدید ترکیب کنید. برای مثال، اگر قصد خرید فهرستی از خشکبار دارید، می‌توانید تصویر اتاق‌خواب یا آشپزخانه خود را در نظر بگیرید و هر بخشی از اتاق را به محصولی خاص اختصاص دهید. برای مثال، شانه تخم‌مرغ‌ها را بر میز خود قرار می‌دهید، لوبیا را در جامدادی و نخودها را داخل بالشت خود تصور می‌کنید. این شیوه به‌نظر عجیب می‌آید اما بسیار کاربردی است. به‌ویژه اگر از قوه طنز خود در این تصویرسازی‌ها استفاده کنید.
• پیدا کردن شکل: اگر بتوانید در مفاهیم مورد نظر، اشکال آشنا را پیدا کنید، این مفاهیم تا سال‌ها در خاطر شما باقی می‌مانند. زیرا ارتباط نورونی با یادگیری‌های گذشته متصل شده است. برای مثال، نقشه کشور سوریه مانند ظرف غلات است یا نقشه کشور اردن، شبیه به کفش مایکل جردن است.
• تصاویر ساخته‌شده: گاهی اوقات، هیچ عکس مشخصی از مطلبی که حفظ می‌کنیم وجود ندارد. برای مثال، مرکز ایالت «لوئیزیانا» (Louisiana) در آمریکا، شهر «باتون رژ» (Baton Rouge) هست. اگر نیاز داشته‌اید که این مطلب را حفظ کنید، می‌توانید عکس دختر کوه‌نوردی به‌نام لوئیسا را تصور کنید یا بکشید که در حال صعود کردن بوده و باتوم یا «عصای کوه‌نوردی» (Baton) قرمز رنگ در دست دارد و همچنین، «رژ لب قرمز» (Rouge) زده است. برای داشتن عکس خوب و مناسب، می‌توانید از هوش مصنوعی استفاده کنید.

شبیه‌سازی فضای امتحان

مغز در هنگام مطالعه، به‌موازات مطالبی که می‌خوانید، اطلاعات زیادی نیز از اتاق مطالعه دریافت می‌کند.

• فضای مطالعه خود را شبیه به فضای امتحانی خودتان کنید: برای مثال، بر روی صندلی شبیه به فضای امتحان بنشینید، لباس رسمی‌تر بپوشید و با همان نوشت‌افزار مطالعه کنید که قرار است امتحان بدهید. همچنین نور و دمای اتاق مطالعه خود را شبیه به جلسه امتحان کنید و در دوره‌های زمانی مورد نیاز برای امتحان، بر روی صندلی قرار بگیرید. بعلاوه می‌توانید آدامسی با طعم مشخص را در هنگام مطالعه و زمان آزمون بجوید تا شرایط مشابهی را ایجاد کند.
• فضای جلسه امتحان را شبیه اتاق مطالعه کنید: برای مثال، اگر ممکنه با لباس‌های راحت‌تر در جلسه امتحان شرکت کنید که شبیه به لباس‌های منزل باشد. همچنین بخشی از سالن امتحان را انتخاب کنید که شبیه به فضای مطالعه باشد.

حتی هیجاناتی که در هنگام مطالعه تجربه می‌کنید، اگر در هنگام بازیابی اطلاعات نیز وجود داشته باشد، احتمال یادآوری بهتر اطلاعات افزایش می‌یابد.

تقسیم مسائل به بخش‌های ساده‌تر

در هر مبحثی، بخش‌هایی وجود دارد که یادگیری آن‌ها به دلایل مختلفی سخت است. این دلایل را در ادامه بیان کرده‌ایم.

• پیچیدگی زیاد
• جمله‌بندی نامناسب کتاب
• شباهت با موضوعات دیگر

بهترین راه‌کار در هنگام مواجهه با این موضوعات را در سه‌ مرحله بیان می‌کنیم.

1. کاهش سرعت تجزیه‌وتحلیل اطلاعات
2. بخش‌بندی موضوع
3. ارزیابی جزءبه‌جزء مطلب

در این صورت، احتمال بیشتری وجود دارد که منظور نویسنده را درک کنید. اگر باز هم متوجه آن نشده‌اید، به سرعت کلمات کلیدی را در اینترنت سرچ کرده و فیلم‌های آموزشی را مشاهده کنید.

گذاشتن خودکار یا انگشت بر روی کلمات

اگر در هنگام مطالعه، انگشت دست خود را بر روی کلمات و عبارت‌ها قرار دهید، از حس لامسه خود برای یادگیری استفاده کرده‌اید. حال در چنین شرایطی، با صدای بلند شروع به خواندن مطلب کنید. در این صورت، حس شنوایی خود را دخیل کرده‌اید.

تکنیک Z برعکس برای مطالعه سریع

در بسیاری از مواقع، وقت زیادی برای مطالعه تمام مطلب ندارید. در نتیجه، باید بتوانید با یک نگاه، نکات مهم را بدست آورده و آن‌ها را از متن استخراج کنید. سپس شروع به حفظ کردن و نشانه‌گذاری آن‌ها کنید. برای این کار می‌توانید کلمات مهم را حدس بزنید و به‌صورت Zمانند، نگاه خود را ازگوشه‌ی سمت راست و بالای صفحه بر روی متن حرکت دهید و به‌صورت Z برعکس، مطالب مهمی که به‌همراه کلیدواژه‌های مدنظر هستند را پیدا کنید. البته این مدل از مطالعه، تنها برای مدت‌زمان بسیار محدود و قبل امتحان کاربرد دارد. به همین شکل می‌توانیم مطالب انگلیسی را نیز از چپ به راست مطالعه کنیم.

چگونه درس بخوانیم که خسته نشویم؟

مطالعه صحیح، فعالیتی انرژی‌بر، سخت و پرفشار است. همچنین، انگیزه درس خواندن و اشتیاق به مطالب درسی، اصلی‌ترین عاملی است که باعث افزایش تاب‌آوری افراد شده تا فشار مطالعه را تحمل کنند. این درحالی‌ست که بیشتر درس‌های دوران تحصیل، جذابیت مورد نیاز را ندارد. اما با این حال، شناخت علاقه‌ها، توانمندی‌ها و ویژگی‌های شخصیتی باعث می‌شود تا افراد، دروسی را انتخاب کنند که جذابیت بیشتری برای آن‌ها داشته باشد و بدانند که مطالعه این دروس، در ادامه زندگی به‌کارشان خواهد آمد.

مطالعه موازی

مطالعه موازی به‌معنای مطالعه مطالب آموزشی مختلف در کنار یکدیگر است. به‌بیان دقیق‌تر، ابتدا یکی از مباحث را شروع به مطالعه کرده و بعد از یکی دو ساعت، مبحث دیگری را شروع می‌کنیم. برای مثال، ابتدا کلمات کلاس زبان را به‌مدت ۳۰ دقیقه مطالعه کنید. سپس، یک ساعت از زمان خود را به خواندن مبحث تاریخ ادبیات اختصاص دهید. در ادامه به‌مدت ۴۵ دقیقه مسائل ریاضی خود را حل کرده و دوباره به سراغ کلمات زبان بروید و آن‌ها را دوره کنید. این روش در ابتدا گیج‌کننده به‌نظر می‌آید اما در نهایت، مؤثرتر است و مدت زمان بیشتری را به هر کدام از موضوعات درسی اختصاص داده‌اید.

نرمش‌های لحظه‌ای

نرمش‌های مختلف در حالت نشسته در هنگام مطالعه، می‌تواند از آسیب به بدن جلوگیری کند. در ادامه، شیوه‌های نرمش لحظه‌ای را بیان می‌کنیم.

نرمش شانه و پشت

به‌طور معمول در شرایط مطالعه، افراد قوز می‌کنند و ستون فقرات آن‌ها خم می شود. این نرمش، ستون فقرات را استوار کرده و با حرکت شانه‌ها در خلاف جهات، باعث نرمش بدن می‌شود. در ادامه، شیوه انجام این نرمش را بیان می‌کنیم.

1. در حالت نشسته یا ایستاده قرار بگیرید دستان خود را بالای سرتان ببرید.
2. با دست راست خود، دست چپ را گرفته و به سمت بالا و سمت راست بکشید.
3. در ادامه دست راست را با دست چپ گرفته و همین کار را انجام دهید.
4. این تمرین را چند بار تکرار کنید.

نرمش عضلات سه‌سر و پهلو

این ورزش باعث بازیابی انرژی در قسمت پشت بدن شده و فشار وارده شده به فیله‌ها و عضلات پشتی را از بین می‌برد. در ادامه، شیوه انجام این نرمش را بیان می‌کنیم.

1. کاملاً صاف بنشینید یا به‌ایستید و بازوهای خود را شل کنید. جوری که در دو سمت بدن شما آویزان باشند.
2. آرنج راست خود را بالا بیاورید و خم کنید، جوری که با دست راست خود، بتوانید قیمت پشتی شانه چپ را بگیرید.
3. حال، دست چپ خود را بالای سر ببرید و آرنج راست خود را بگیرید. در ادامه، بسیار آرام و ملایم، با دست چپ، آرنج راست را به سمت چپ بکشید.
4. هنگامی که احساس کشیدگی کرده‌اید، بالاتنه‌ خود را به‌سمت چپ حرکت دهید.
5. در ادامه، این کار را چند بار تکرار کنید.

کشیدن عضلات پشت بدن و زیربغل به‌سمت بالا

برای گرم کردن شانه‌ها، ساعدها و عضلات کناری. در ادامه، روش انجام این نرمش را توضیح می‌دهیم.

1. هر دو آرنج خود و دستان‌تان را به‌سمت بالا ببرید و به‌صورت عمودی، بالای سرتان نگه‌دارید.
2. انگشتان دست خود را در هم قفل کرده و کف دستان‌تان به‌سمت بالا باشد.
3. تا آنجا که می‌توانید، دستان خود را بالا بگیرید.
4. به‌طوری که فشار وارد شده به دستان کشیدگی آرنج‌ها را احساس کنید.
5. این کار را چند بار انجام دهید.

حرکت پیچشی در حالت نشسته

این فعالیت، تمام عضلات پشت بدن، ستون فقرات، باسن، گردن و آرنج‌ها را درگیر می‌کند. در ادامه، آن را توضیح می‌دهیم.

1. در حالت نشسته، قسمت پشتی صندلی را با دو دست گرفته، نفس عمیق بکشید و هوا را به‌داخل ریه‌ها بدمید و به‌آرامی، بدن خود را به‌سمت راست حرکت دهید. در این صورت، تنه شما از باسن به‌طور کامل می‌چرخد.
2. پشت سر خود را نگاه کرده و هوای داخل ریه‌ها را بازدم کنید.
3. همین کار را در سمت مقابل هم انجام دهید.
4. این روند را چند بار تکرار کنید.

حرکت صندلی کبوتری

حرکت «صندلی کبوتری» (The Chair Pigeon)، به‌صورت متمرکز بر روی باسن و پا تمرکز دارد. البته باعث نرمش عضلات پشت بدن و ستون فقرات نیز می ‌شود. در ادامه× این حرکت را توضیح می‌دهیم.

1. زانوی راست خود را در برابر سینه آورده و با قدرت به‌سمت سینه خود فشار دهید. در ادامه، به‌آرامی زانوی خود را به‌سمت بیرون و مچ پای خود را به‌سمت بدن بکشید و قوزک پای راست خود را بر روی زانوی پای چپ قرار دهید.
2. اگر احساس کشیدگی داشتید، همین حالت را نگه دارید و در غیر این‌صورت، زانوی پای راست را به‌سمت پایین حرکت دهید تا احساس کشیدگی کنید. از لگن به‌سمت جلو خم شوید و ستون فقرات خود را به‌سمت بالا و در حالت صاف نگه دارید.
3. برای مدت کوتاهی در این حالت بمانید و نفس عمیق بکشید. بعد به‌آرامی به‌عقب برگردید.
4. سپس همین مراحل را سمت دیگر بدن خود نیز انجام دهید.

تکنیک پومودورو

تکنیک «پومودورو» (Pomodoro) از معروف‌ترین شیوه‌های مطالعه است که به‌کیفیت یادگیری، بازدهی بالاتر و حفظ بهتر اطلاعات کمک می‌کند. در این تکنیک، ۲۵ دقیقه با تمرکز عمیق به مطالعه می‌پردازید و در ادامه، پنج دقیقه استراحت می‌کنید. بعد از ۴ دوره ۲۵ دقیقه‌ای، به‌مدت ۱۵ تا ۳۰ دقیقه استراحت کنید. زمان‌های استراحتی در تکنیک پومودورو، برای پردازش اطلاعات آموخته شده و آمادگی برای کسب اطلاعات بیشتر، تنظیم شده است. مقدمه این‌که چگونه درس بخوانیم که فراموش نکنیم و مطالب را به‌خوبی حفظ کنیم، روند مطالعه درست است که با تکنیک پومودورو امکان‌پذیر است.

یادگیری غرق هیجان

وقایع هیجان‌انگیز، ظرفیت بیشتری برای یادآوری دارند. در نتیجه، می توانید برای حفظ مطالب نیز از قدرت هیجانات استفاده کنید. در ادامه، مثال‌هایی خواهیم آورد.

• وجود هیجان ترس: اگر دانش‌آموزی مطلبی را هنگام تقلب کردن یاد بگیرد، مدت زمان بیشتری آن را به‌یاد خواهد آورد.
• وجود هیجان شرم: اگر در هنگام سؤال‌های شفاهی، دانش‌آموزی نکته‌ای را بلد نباشد و معم با حالت سرزنش‌آمیز آن را یادآوری کند، احتمال بیشتری وجود دارد که دانش‌آموز آن را به‌‌خاطر بسپارد.
• وجود هیجان غم: دانش‌جویی که بعد یک سال سختکوشی و تلاش زیاد، رتبه کنکور مناسبی نمی‌گیرد. به احتمال زیاد، تصویر صفحه‌ای نتایج خود را به‌راحتی فراموش نمی‌کند.
• وجود هیجان شادی: دانش‌جویی که پس از مدت‌ها فعالیت، در جلسه دفاع پایان‌نامه، نمره ۱۹ را دریافت کرده‌است. شاید هیچ‌وقت کلمات استاد راهنما در هنگام بیان نمره خود را فراموش نکند.

در نتیجه، اگر بتوانید فرایند مطالعه و یادگیری خود را به شیوه‌های مختلف هیجان‌انگیز کنید، مطالبی که یاد می‌گیرید را تا مدت‌ها به‌یاد خواهید سپرد. در ادامه شیوه های متنوعی برای هیجان‌انگیز کردن فرایند مطالعه پیشنهاد می‌شود. همچنین برخی هیجانات مانند خشم یا غم، مي‌توانند به روند مطالعه آسیب بزنند. افراد دارای هوش هیجانی بالا با هدایت هیجانات خود، می‌توانند انگیزه تحصیلی خود را بالا ببرند.

• دوره کردن کلمات انگلیسی در مسافرت
• کتاب خواندن در طبیعت
• یادگیری زبان با کمک فیلم یا موسیقی
• پخش شدن موسیقی بی‌کلام در هنگام درس خواندن
• مطالعه در فضاهای جذاب و زیبا
• مطالعه جمعی با دوستان صمیمی
• درست کردن بازی از مطالب
• جایزه دادن به خودتان

البته این تکنیک می‌تواند با کاهش تمرکز همراه شود. در نتیجه اگر برای درس خواندن نیاز به محیطی آرام دارید، این تکنیک را در نظر نگیرید. اما در هر صورت، اگر بخواهیم یاد بگیریم که چگونه درس بخوانیم که فراموش نکنیم، نباید از تأثیر هیجانات مثبت صرف نظر کنیم.

تنوع در حالت مطالعه

هر چقدر در شیوه درس خواندن خود خلاقیت داشته باشید، احتمال موفقیت شما در مطالعه بیشتر افزایش می‌یابد. با خودتان قرار بگذارید که تعدادی از درس‌ها مانند ریاضی یا فیزیک را در حالت نشسته بخوانید، بعضی درس‌های حفظ کردنی را در حالت راه‌رفتن مطالعه کنید. آخرین دوره قبل خواب را در حالت خوابیده (ترجیحاً جایی غیر از تخت‌خواب) بخوانید. این باعث می‌شود تا تنوع بیشتری در مدل درس خواندن شما ایجاد شود. البته بهتر است که اصلی‌ترین حالت مطالعه شما به‌صورت نشسته باشد و بقیه حالت‌ها، برای ایجاد تنوع استفاده شود.

تنوع در محل مطالعه

سعی کنید تمام زمان خود را در یک محل مطالعه نکنید. ابتدای هفته، برنامه‌ریزی داشته باشید که تعدادی از روزها را پشت میز مطالعه باشید، بعضی مواقع به کتاب‌خانه بروید، درس‌هایی که نیاز به تمرکز کمتری دارد را در پارک‌ها بخوانید. همچنین اگر امکانش هست و ایجاد مزاحمت نمی‌کند، محل مطالعه خود را در خانه تغییر دهید. یادگیری این‌که چگونه درس بخوانیم که فراموش نکنیم نیاز به خلاقیت دارد و بخشی از این خلاقیت در محل مطالعه اتفاق میفتد.

چگونه تمرکزمان را بالا ببریم؟

افزایش تمرکز ارتباط بسیار زیادی با فهم مطالب و یادگیری بلندمدت دارد. در ادامه، شیوه‌های افزایش تمرکز را نام می‌بریم.

• ایجاد محیطی آرام: سعی کنید که محیط اطراف شما منظم و آرام باشد، نظرم و ساختارمندی محیط باعث نظم فکری می‌شود.
• بستن مسیرهای اطلاعاتی: با وجود کانال‌های خبری و شبکه‌های اجتماعی، همواره در حال بمباران اطلاعاتی هستیم که باعث «سردرگمی» (Overload) ذهن می‌شود. در نتیجه، سعی کنید تا برای مدتی، مسیرهای اطلاعاتی را ببندید و بر اطلاعاتی تمرکز کنید که قصد حفظ کردن آن‌ها را دارید.
• داشتن عادت خواب مشخص و رعایت بهداشت خواب: بر اساس تحقیقات زیادی، کمبود خواب باعث ضعف در تمرکز و کاهش سرعت پردازش اطلاعات می‌شود. بی‌خوابی مزمن نیز تأثیرات بسیار آسیب‌زایی دارد. برای جلوگیری از این اتفاق، سعی کنید تا بازه‌های مشخص خواب داشته و ۴۵ دقیقه قبل از خواب، به نمایشگرهای هوشمند نگاه نکنید، فعالیت‌های هیجان‌انگیز نکرده، غذای سنگین نخورده و در برابر نور زیاد قرار نگیرید.
• خوردن غذای مغذی و با کالری کافی: مصرف سیب‌زمینی، تخم‌مرغ، آجیل و تخمه، باعث افزایش سطح تمرکز شود.
• کنترل استرس: استرس زیاد از اصلی‌ترین عوامل کاهش تمرکز است. استفاده از تمرینات ذهن‌آگاهی، نوشیدن آب، تنفس عمیق و کنترل افکار منفی می‌تواند باعث کاهش استرس شود.
• فعالیت ورزشی: طبق مطالعات، ورزش‌های هوازی در حد پیاده‌روی سریع، با آمادگی ذهنی بیشتر و افزایش قدرت تمرکز همراه هستند.

تکنیک‌های تکمیلی

در نهایت، تکنیک‌های تکمیلی را برای یادگیری این‌که چگونه درس بخوانیم که فراموش نکنیم بیان می‌کنیم. این تکنیک‌ها اهمیت کمتری داشته اما در کنار تکنیک‌های اصلی، تأثیرگذاری بسیار زیادی دارند. در ادامه، به این تکنیک‌ها اشاره می‌کنیم.

ارائه مطلب

هر چقدر خودمان را با مطلب مورد نظر بیشتر مشغول کنیم، احتمال موفقیت افزایش می‌یابد. بعد از مطالعه کافی و تسلط بر مطلب، با صدای بلند، آن مطلب را ارائه کنید. برای ارائه مطالب، می‌توانید دو شیوه مختلف را انجام دهید که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌شود.

• ارائه به فرد مجازی: می‌توانید این کار را با توضیح دادن کامل تمام مطالب به جمعی از افراد خیالی انجام دهید و در نهایت، سؤال‌هایی که از مطلب درآورده‌اید را با صدای بلند جواب دهید. انگار که یکی از مخاطبان خیالی شما این سؤالات را پرسیده است.
• ارائه به فرد واقعی: در صورتی که بتوانید یکی از دوستان خود را راضی کنید، انجام این کار با فرد واقعی، تأثیر بیشتری دارد. بعد از ارائه نیز از یکدیگر سؤال بپرسید و همدیگر را به‌چالش بکشید. ارائه مطالب، با طراحی شیوه‌های آموزش مطلب و توجه بیشتر به مطالب همراه است.

مزیت‌های متعدد ارائه مطالب را در ادامه بیان می‌کنیم.

• یادگیری دقیق‌تر: فهم بهتر مطلب و پیدا کردن نکات مهم برای تأکید بر آن‌ها
• ارزیابی کامل: تحلیل داده‌ها و پیدا کردن بهترین شیوه ارائه مطلب
• یافتن نقائص: در هنگام آموزش، متوجه اشکالات آموخته‌های خود شوید

جلوگیری از افکار منفی

طبق تحقیقات انجام شده، دانش‌آموزان و دانش‌جویانی که معتقداند مطالب را سریع فراموش می‌کنند، احتمال بیشتری وجود دارد که آن مطالب را فراموش کنند. در نتیجه، یکی از مقدمات تقویت حافظه، جلوگیری از افکار منفی و ناامیدکننده است. برای رفع ریشه‌ای ضعف حافظه، ابتدا باید عزت‌نفس و اعتمادبه‌نفس افراد افزایش پیدا کند. از سوی مقابل، وجود مثبت‌نگری باعث افزایش انگیزه برای حفظ اطلاعات و موفقیت تحصیلی شود. اگر بخواهیم به‌صورت موفقیت‌آمیز یاد بگیریم که چگونه درس بخوانیم که فراموش نکنیم باید بتوانیم استرس ناشی از افکار منفی را کنترل کنیم.

امتحان گرفتن

گاهی در هنگام مطالعه، مطالب درسی برای دانش‌جویان و دانش‌آموزان آشنا است و آن‌ها خیال می‌کنند که این مطالب را بلد هستند در حالی‌که برای بازیابی هنگام امتحان به مشکل می‌خورند. به‌صورت فعالانه و هر چند وقت یک‌بار، با امتحان گرفتن از خودتان، اطلاعات را در ذهن خود ثبت کنید. از خودتان سؤال‌هایی بپرسید و بدون نگاه کردن به برگه، سؤالات خود را پاسخ دهید. در این‌صورت، اطلاعات شما عمیق‌تر می‌شود. همچنین در این فرایند، راحت‌تر می‌توانید از تکنیک‌های ارتباط کلامی استفاده کرده و اطلاعات را برای شب امتحان نشانه‌گذاری کنید. البته نباید در همان لحظه مطالعه، از خودتان امتحان بگیرید. بعد از چند ساعت یا حتی یک یا دو روز، این کار را انجام دهید تا مطمئن شوید که اطلاعات در ذهن شما باقی مانده‌اند.

بلندخواندن مطلب

شروع به مطالعه مطلب کنید و هر پاراگرافی که مطالعه می‌کنید را دوباره برای خودتان با صدای بلند بیان کنید. اما این‌دفعه با واژگانی متفاوت آن را بازگو کنید. در این بین، بر روی ایده‌های کلیدی و اهمیتی که دارد تأکید کنید و با توجه به اطلاعات گذشته، نظر خود را در مورد این بخش از مطلب بیان کنید. در این صورت، مشغولیت بیشتری با متن پیدا کرده و احتمال فراموشی آن کاهش می‌یابد.

نوشتن

نوشتن باعث می‌شود تا اطلاعاتی که قصد یادگرفتن آن‌ها را داریم، به صورت عمیق تری «رمزگذاری» (Encode) شوند. دلیل تأثیر شگفت‌انگیز نوشتن در به‌یادسپاری اطلاعات، وجود ارتباط مستقیمی میان مغز و دست‌ها است. به‌همین دلیل، با توجه به مشغولیت بیشتر دست‌ها، تأثیر نوشتن با خودکار یا مداد، از تایپ کردن اطلاعات بیشتر است. در نتیجه اگر جلسه سخنرانی دارید یا برای امتحان آماده می‌شوید، بر روی کاغذ مطلبی را خلاصه‌نویسی کنید. در هنگام نوشتن مطلب، سعی کنید تا آن مطلب را با صدای بلند روخوانی کنید و در همان زمان، اطلاعات را به‌صورت چشمی مرور کنید.

• خلاصه نویسی
• ترکیب اطلاعات
• طراحی سؤال
• جزوه‌نویسی
• دسته‌بندی اطلاعات

همچنین بیشتر مطالبی که افراد به‌یاد می‌آورند، مربوط به ابتدا و انتهای مطلب است. حال اگر متن خود را جوری طراحی کنید که کوتاه باشد، بخش‌ ابتدا و انتهای مطلب، حجم بیشتری از کل متن را پوشش می‌دهد و فرایند حفظ کردن اطلاعات آسان‌تر می‌شود. نوشتن از ساده‌ترین و مؤثرترین تکنیک‌ها برای این‌است که یاد بگیریم چگونه درس بخوانیم که فراموش نکنیم و مطالب در ذهن‌مان باقی بماند.

بمباران نکردن ذهن

هنگامی که احساس می‌کنید ذهن شما در طول مطالعه، با حجم بسیار زیادی از اطلاعات در حال بمباران شدن است. انتظار نداشته باشید که به‌صورت معجزه‌آسا این اطلاعات را تا آخر عمر نگه دارید. منابع بمباران اطلاعاتی رایج را در هنگام حفظ کردن اطلاعات، می‌آوریم.

• در حال گوش دادن موسیقی‌های با کلام و معنادار هستید.
• تلویزیون روشن است.
• درگیر مشکلات شخصی هستید.
• افرادی در محیط در حال صحبت هستند.
• ساعت‌های پیاپی در حال مطالعه هستید.

در نتیجه تلاش کنید تا در اتاقی آرام و محیطی منظم مطالعه کنید. در این صورت، ذهن شما مشغول مسائل مختلف نمی‌شود و راحت‌تر بر روی موضع تمرکز می‌کنید.

مطالعه با حال خوب

اگر با حال بدی شروع به مطالعه کنید، اطلاعات مطالعاتی شما چندان در ذهن‌تان باقی نمی‌ماند. از آن‌سو، اگر انگیزه بالایی برای یادگیری مطلب مورد نظر داشته باشید، در هنگام بازیابی نیز کار شما آسان‌تر است. شیوه‌های زیر، از حال بد شما جلوگیری می‌کند. مطالعه با حال خوب با وجود علاقه به مطالب درسی در ارتباط است، در نتیجه برای این‌که بدانیم چگونه درس بخوانیم که فراموش نکنیم حتماً رشته مورد علاقه خود را انتخاب کنیم.

• ناامید نباشید و به‌خودتان نگویید که «من هیچ‌وقت این را یاد نمی‌گیرم».
• در هنگام یادگیری و تسلط بر مطلب جدید، با خودتان مهربان بوده و صبور باشید.

جویدن آدامس

تعدادی از تحقیقات، مشخص کرده‌اند که «عمل جویدن»، باعث رسیدن حجم بیشتر اکسیژن به بدن می‌شود. در نتیجه، خواب‌آلودگی کمتر شده و تمرکز افزایش می‌یابد. شما با جویدن آدامس با طعم مشخصی در هنگام مطالعه و هنگام امتحان، احتمال یادآوری مطلب را افزایش می‌دهید.

ورزش کردن

مطالعات نشان داده‌اند که ورزش کردن می‌تواند باعث تقویت حافظه ما و ظرفیت یادگیری می‌شود. زیرا فعالیت ورزشی، باعث افزایش جریان خون و رسیدن اکسیژن به مغز می‌شود. همچنین، باعث تقویت بخش‌هایی از مغز می‌شود که با حافظه در ارتباط است. تمرین‌های هوازی و استقامتی، نقش روشنی در تقویت حافظه بازی می‌کند. در نتیجه با برنامه ورزشی هفتگی، یک قدم به یادگیری این‌که چگونه درس بخوانیم فراموش نکنیم نزدیک‌تر می‌شویم.

تکیه بر نظم

اتاق مطالعه شلوغ یا نوشته‌های نامنظم، دشمنان حافظه هستند. با ایجاد نظم در محیط خود، نظم ذهنی خود را تقویت کنید. در نتیجه، فرایند حفظ مطالب و یادآوری دوباره آن‌ها آسان‌تر می‌شود.

سؤالات متداول

حال که در این مطلب از مجله فرادرس یاد گرفتیم چگونه درس بخوانیم که فراموش نکنیم و با شیوه‌های حفظ کردن سریع و مطالعه طولانی‌مدت آشنا شده‌ایم، وقت آن است که به سؤالات متداول پاسخ دهیم.

چگونه سرعت یادگیری را بالا ببریم؟

همواره به‌دنبال مطالب مهم و کلیدواژه‌ها در مطلب باشیم. همچنین خودمان را جای طراح سؤال بگذاریم و بخش‌های مهم‌تر مطلب را حدس بزنیم. شاید در ابتدا اشتباه کنیم اما بعد از مدتی حدس‌های‌مان نزدیک می‌شود. همچنین، هر متنی که می‌خوانیم این‌طور نگاه کنیم که چگونه می‌توان از این متن سؤال پرسید. از همه مهم‌تر اینکه وارد حوزه‌های مطالعاتی شویم که به آن ها علاقه‌مند باشیم و در راستای توانمندی‌های ما باشند.