فعل مضارع منفی در عربی – توضیح نحوه ساخت + مثال و تمرین

اهمیت یاد گرفتن فعل مضارع منفی در عربی برای این است که می‌توانیم به انجام گرفتن کاری در زمان حال یا آینده نزدیک، معنا و مفهوم منفی ببخشیم. اما نکته اینجاست که علاوه بر شکل ساده فعل مضارع منفی، اشکال دیگری از منفی کردن این نوع فعل در زبان عربی وجود دارد که می‌تواند معنای متفاوتی را ایجاد کند. در این نوشته از مجله فرادرس می‌خواهیم انواع و اشکال مضارع منفی را همراه با مثال مربوط به آنها بررسی کنیم. در انتهای متن تمرین‌هایی هست که به وسیله آنها می‌توانیم میزان یادگیری‌مان را محک بزنیم.

کاربرد فعل مضارع منفی در عربی

به طور کلی در هر زبانی برای هر فعلی، باید شکل منفی آن را هم در نظر گرفت. زبان عربی نیز از این قاعده مستثنی نیست. در نتیجه، هر فعل مضارعی در هر صیغه‌ای که یک شکل منفی هم دارد. کار منفی کردن فعل‌ها در زبان عربی بر عهده «ادات نفی» است. ادات نفی به کلماتی گفته می‌شود که بر سر فعل می‌نشینند و شکل آن فعل را از حالت مثبت به منفی تغییر می‌دهد. این حضور می‌تواند هم شکل فعل را تغییر بدهد و هم این توانایی را دارد که فعل را به همان صورت که هست باقی بگذارد.

فیلم مجموعه آموزش عربی دوره متوسطه – درس، تمرین، حل مثال و تست در فرادرس

کلیک کنید

برای بررسی فعل مضارع منفی در عربی، در قدم اول نیاز داریم تا با ساختن شکل ساده آن آشنا شویم. برای این کار باید با صیغه‌های عربی و وزن‌های مختلف فعل مضارع برای انواع صیغه‌های غائب و مخاطب آشنا شویم. پس از آن به سراغ ساختن فعل منفی از این افعال مضارع خواهیم رفت. برای شروع بهتر است به جدول صیغه‌های عربی که در ادامه آمده است توجه کنید.

اگر بخواهیم جدول بالا را تفسیر و درباره صیغه‌ها در زبان عربی صحبت کنیم باید چند نکته را در نظر بگیریم. اولین نکته که مهم‌ترین‌شان است و علاوه بر فعل بر اسم هم دلالت می‌کند، «اهمیت جنسیت» در زبان عربی است. به طور کلی، افعال و اسم‌ها در زبان عربی به دو دسته مذکر و مونث تقسیم می‌شوند. یعنی افعال و اسم‌ها یا مربوط به جنس نر و گروه مردانه هستند، که در این صورت به عنوان «مذکر» شناخته می‌شوند، یا به جنس ماده و گروه زنانه تعلق دارند که در چنین حالتی «مونث» هستند.

دومین نکته، مربوط به اهمیت «عدد و تعداد» در زبان عربی است. بر اساس همین اهمیت صیغه‌ها به سه نوع تقسیم‌بندی می‌شوند. یا بر عدد یک دلالت دارند که «مفرد» هستند. یا بر عدد دو دلالت دارند که در این صورت به عنوان «مثنی» شناخته می‌شوند. یا بر عدد بیشتر از دو الی بی‌نهایت دلالت دارند که در این صورت باید آن را به عنوان «جمع» شناسایی کرد. در صیغه‌های عربی برای هر یک از صیغه‌های مفرد و مثنی و جمع، وزن‌های خاص و مشخصی وجود دارد که نوع مضارع آن را در ادامه خواهید خواند.

دو نکته قبلی بین فعل و اسم مشترک بودند، اما نکته سوم مختص فعل است. در زبان عربی، افعال از دو حالت خارج نیستند. یا باید «غائب» باشند یا «مخاطب». منظور از فعل غائب، فعلی است که فاعل و انجام دهنده آن کار در زمان به کار بردن فعل حضور نداشته باشد. در این چنین صورتی غایب می‌شود. در مقابل آن، وقتی فاعل یا انجام دهنده کار هنگام استفاده از فعل حضور داشته باشد و مورد خطاب قرار بگیرد، فعل جمله «مخاطب» می‌شود. این دو دسته نیز وزن‌های مخصوص دارند که در ادامه توضیحات مربوط به آنها را می‌خوانید.

وزن‌های فعل مضارع در عربی

مهم‌ترین ویژگی فعل مضارع در زبان عربی که از عوامل شناسایی آن هم محسوب می‌شود، آمدن «أتین» در ابتدای فعل است. منظور از أتین چهار حرف «ی»، «ت»، «أ» و «ن» هستند که در ابتدای فعل مضارع از آنها استفاده می‌شود.

فیلم مجموعه آموزش عربی دوره متوسطه – درس، تمرین، حل مثال و تست در فرادرس

کلیک کنید

ویژگی دیگر فعل مضارع این است که در حالت عادی یک فعل «معرب و مرفوع» است. نشانه مرفوع در این فعل به دو شکل ظاهر می‌شود. در صیغه‌های غائب، غائبة و مخاطب، انتهای فعل حرکت ضمه می‌پذیرد. اما برای صیغه‌های مثنی و جمع برای نشان دادن اعراب مرفوع از «نون عوض رفع» استفاده می‌شود. همچنین معرب بودن فعل مضارع در عربی از این جهت است که می‌توانیم از آن، افعال مضارع منصوب و مجزوم بسازیم. با در نظر گرفتن این توضیحات برای درک بهتر می‌توانید به جدول وزن صرف فعل مضارع در زبان عربی توجه کنید.

با توجه به جدول بالا در صیغه‌های الغائب، الغائبة و المخاطب، علامت رفع را می‌توان به راحتی در انتهای فعل مشاهده کرد. از میان صیغه‌های مفرد، المخاطبة، یعنی صیغه مفرد مونث مخاطب، به دلیل داشتن ضمیر «ي» از نون عوض رفع برای نشان دادن اعراب مرفوع استفاده می‌شود.

همچنین این نکته را باید در نظر داشت که انتهای دو صیغه الغائبات و المخاطبات نیز به نون ختم می‌شود. اما این نون نشانه عوض رفع نیست. بلکه از ضمایر مربوط به فعل است. به همین خاطر این دو صیغه جزو فعل‌های مبنی هستند که در جریان ساخت فعل مضارع منصوب و مجزوم انتهای آنها تغییری نمی‌کند.

با یاد گرفتن وزن صرف فعل در زمان مضارع حالا می‌توانیم به سراغ صرف افعال برویم. برای این کار علاوه بر وزن، به ریشه‌های فعل نیز نیاز داریم. ریشه‌های فعل از مصدرهای عربی به دست می‌آیند. برای این کار باید به فرهنگ لغات یا مُعجم مراجعه کنیم. چرا که پیدا کردن مصدرهای ثلاثی مجرد پیرو قاعده خاصی نیست و اکثرا سماعی هستند. یعنی تنها از راه گوش دادن می‌توانیم آنها را به خاطر بسپاریم. برخلاف مصدرهای ثلاثی مزید که وزن‌های مشخصی دارند.

بعد از به دست آوردن ریشه‌های فعل، یعنی سه حرف اصلی آن، باید آنها را با سه حرف ف، ع و ل در وزن‌های فعل مضارع جایگزین کنیم. به بیانی دیگر باید فاءالفعل ریشه را با «ف»، عین‌الفعل ریشه را با «ع» و لام‌الفعل را با «ل» جایگزین کنیم تا فعل مورد نظر ما در وزن زمانی که می‌خواهیم به دست بیاید. برای درک بهتر به کادر رنگی زیر توجه کنید.

برای درک بهتر به جدول صرف فعل کتب در زمان مضارع توجه کنید.

برای درک بهتر جایگاه فعل مضارع در زبان عربی به مثال‌های زیر توجه کنید.

ساخت مضارع منفی با «لا»

هر فعلی در حالت عادی، یک شکل مثبت و یک شکل منفی دارد. در مثال‌های بالا تمام افعال مضارع، در حالت مثبت آن به کار رفته است. اما وقتی بخواهیم هنگام استفاده از این افعال مفهوم منفی آنها را به مخاطب ارسال کنیم باید از حرف منفی‌ساز «لا» قبل از فعل مضارع استفاده کنیم.

فیلم مجموعه آموزش عربی دوره متوسطه – درس، تمرین، حل مثال و تست در فرادرس

کلیک کنید

برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.

در تمامی مثال‌های بالا با وارد شدن حرف «لا» بر سر فعل مضارع، معنای فعل منفی شده و انجام گرفتن کاری در زمان حال به وسیله آن در جمله انکار شده است. اما نکته‌ای که باید مدنظر قرار بدهیم این است که از حرف «لا» علاوه بر ساخت فعل مضارع منفی در عربی، در ساخت «فعل نهی» عربی نیز استفاده می‌شود. برای شناخت تفاوت میان این دو باید به نکاتی توجه کنیم که توضیح مفصل آن را در ادامه می‌خوانید.

تفاوت لای نفی و لای نهی در عربی

فعل نهی نقطه مقابل فعل امر است. به این ترتیب که ما در فعل امر انجام شدن کاری را از فردی طلب می‌کنیم. اما در فعل نهی، او را از انجام دادن کاری منع می‌کنیم. اما سوال اینجاست که چگونه می‌توانیم تفاوت میان لای نفی و لای نهی در عربی را تشخیص دهیم؟ به عبارتی دیگر، از کجا بفهمیم حرف «لا» پیش از فعل مضارع آن را منفی کرده یا از آن یک فعل نهی ساخته است؟ پیش از هر توضیحی بهتر است به مثال‌های زیر توجه کنید.

فیلم مجموعه آموزش عربی دوره متوسطه – درس، تمرین، حل مثال و تست در فرادرس

کلیک کنید

تشخیص راحت این دو در گروی شناخت صحیح فعل مضارع منفی در عربی و فعل نهی است. گفتیم که با آمدن لای نفی بر سر فعل مضارع می‌توانیم از آن یک فعل مضارع منفی بسازیم. در ساخت فعل نهی عربی نیز نیاز داریم تا حرف «لا» را بر سر فعل مضارع قرار دهیم. تا اینجا هر دوی این افعال به یکدیگر شباهت دارند.

تفاوت میان لای نفی و لای نهی در انتهای فعل مضارع مشخص می‌شود. یعنی برای اینکه تشخیص دهیم فعل مضارعی که با «لا» همراه شده، فعل مضارع منفی یا فعل نهی است باید به انتهای آن فعل توجه کنیم.

در صورتی که با آمدن «لا»، انتهای فعل مضارع تغییری نکرده بود، باید بدانیم که با فعل مضارع منفی در عربی طرف هستیم. در مقابل، اگر با آمدن «لا» انتهای فعل فعل مضارع مجزوم شده بود، به این معناست که آن فعل، یک فعل نهی عربی است. در جدول بالا با آمدن «لا» بر سر فعل مضارع توانستیم فعل مضارع منفی عربی بسازیم. برای فهم این تفاوت می‌توانیم به جدول زیر که فعل نهی عربی، شیوه ساخت و نحوه ترجمه در آن آمده توجه کنیم.

اگر به این جدول خوب توجه کنید، متوجه می‌شوید که «لا» بر سر فعل مضارع قرار دارد، اما انتهای تمامی آنها تغییر کرده است به جر دو صیغه للغائبات و للمخاطبات، یعنی دو فعل «لا يَکتُبنَ» و «لا تَکتُبنَ». از آنجا که این دو صیغه از صیغه‌های مبنی در فعل مضارع هستند، ساختمان و شکل‌ آنها همانند فعل مضارع منفی در عربی است و تنها راه شناخت، توجه به معنا و مفهوم فعل است.

در سایر صیغه‌ها مثل للغائب، للغائبة و للمخاطب، ضمه انتهای فعل مضارع به ساکن تبدیل شده است. چنین تغییری به ما نشان می‌دهد که با یک فعل مضارع مجزوم از نوع نهی مواجه هستیم. در سایر صیغه‌ها نیز «نون عوض رفع» انتهای افعال حذف شده است. این مورد نیز ثابت می‌کند که لای موجود بر سر فعل مضارع یک حرف مجزوم‌ساز است و با آمدنش فعل نهی ساخته است.

برای فهم بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.

سایر اشکال فعل مضارع منفی

تا اینجا یاد گرفتیم که با حرف «لا» می‌توانیم فعل مضارع منفی در عربی و همچنین فعل نهی بسازیم. اما فعل مضارع در عربی این قابلیت را دارد تا با سایر حروف مجزوم‌ یا منصوب‌ساز همراه شود و شکل جدید افعال با معانی منفی را بسازد. در ادامه تاثیر حروفی را که با فعل مضارع همراه می‌شوند و به آن معنای منفی می‌دهند، به طور خلاصه و همراه با مثال مربوط به آنها می‌خوانید.

فیلم مجموعه آموزش عربی دوره متوسطه – درس، تمرین، حل مثال و تست در فرادرس

کلیک کنید

فعل مضارع با لم و لما

«لم» و «لما» از جمله حروف مجزوم‌ساز فعل مضارع هستند که به فعل معنای منفی می‌دهند، اما نه در زمان مضارع. به عنوان مثال وقتی از حرف «لم» بر سر فعل مضارع استفاده کنیم، از آن یک فعل با معنی ماضی منفی می‌سازیم. برای درک بهتر به مثال زیر توجه کنید.

در این مثال برای اینکه فعل ماضی را با لم منفی کنیم، یک فعل مضارع در صیغه متکلم ساختیم و بعد از اضافه کردن «لم» انتهایش را مجزوم کردیم. از آنجا که این فعل از افعال معتل است، شکل مجزوم شده آن با بخشیدن حرکت ضمه به فاء الفعل جهت تلفظ راحت‌تر انجام شده است.

از حرف مجزوم ساز «لما» نیز برای منفی کردن ماضی نقلی استفاده می‌کنیم. به این ترتیب که از فعل ماضی نقلی عربی، یک فعل مضارع از همان ریشه و صیغه می‌سازیم. حرف لما را بر سر آن قرار داده و انتهای فعل را مجزوم می‌کنیم. برای درک بهتر به مثال زیر توجه کنید.

فعل مضارع با لن

از فعل مضارع علاوه بر صحبت درباره انجام یک کار در زمان حال، برای ساخت افعال مربوط به آینده نیز استفاده می‌شود. برای اینکه فعل مضارع ما معنای آینده را مخاطب برساند، باید از دو حرف «س» و «سوف» بر سر فعل مضارع استفاده کنیم. این دو حرف غیر عامل هستند و تغییری در فعل مضارع ایجاد نمی‌کنند.

در صورتی که بخواهیم به فعل‌های مضارع همراه با «س» و «سوف» که معنای آینده و مستقبل می‌دهند، معنای منفی ببخشیم، باید به سراغ «لن» برویم. یعنی حرف «لن» را با «س» و «سوف» جایگزین کنیم.

حرف لن از حروف ناصبه عربی و یک حرف عامل است و باعث ایجاد تغییراتی در فعل می‌شود. به این ترتیب که با آمدن آن بر سر صیغه‌های مفرد، انتهای فعل مضارع علامت «فتحه» می‌پذیرد و در صیغه‌های جمع نون عوض رفع حذف می‌شود. برای درک بهتر این توضیحات به مثال‌های زیر توجه کنید.

سوالات رایج درباره فعل مضارع منفی در عربی

در این بخش به برخی از سوالات پر تکرار مربوط به فعل مضارع منفی در عربی به اختصار پاسخ می‌دهیم.

فعل مضارع منفی چگونه ساخته می‌شود؟

برای این کار باید از حرف منفی‌ساز «لا» پیش از فعل مضارع استفاده کنیم.

تفاوت میان لای نفی و لای نهی در چیست؟

با استفاده از لای نفی فعل مضارع منفی ساخته می‌شود که تغییری در انتهای فعل ایجاد نمی‌کند. اما با لای نهی انتهای فعل مضارع مجزوم می‌شود.

تمرین مربوط به فعل مضارع منفی در عربی

برای ارزیابی عملکرد خود در رابطه با «مضارع منفی در عربی»، می‌توانید از تمرین‌هایی که در ادامه در اختیار شما قرار گرفته است استفاده کنید. تمرین شامل ۵ سؤال است و پس از پاسخ دادن به تمامی پرسش‌ها و ظاهر شدن دکمه «دریافت نتیجه آزمون»، می‌توانید نمره عملکردتان را مشاهده کنید و جواب‌های درست و نادرست را نیز ببینید. پاسخ سؤالات نیز بعد از هر آزمون آمده است.

جمع‌بندی

در این نوشته از مجله فرادرس، درباره فعل مضارع منفی در عربی مطالبی آموختیم. فهمیدیم که برای منفی کردن فعل مضارع به حرف «لا» نیاز داریم. باید این حرف را بر سر فعل مضارع بگذاریم تا از آن مضارع منفی بسازیم. از سوی دیگر، برای ساخت فعل نهی نیز از حرف «لا» پیش از فعل مضارع استفاده می‌شود. برای آنکه بتوانیم این دو را تشخیص بدهیم، باید به انتهای فعل مضارع توجه کنیم. اگر آخر فعل مضارع اعراب مرفوع داشت، «لا»، حرف نفی است و اگر انتهای فعل مضارع مجزوم شده بود، بدانیم که با «لای نهی» مواجه هستیم.