فرادرسمنصوب و مجزوم چیست؟ – توضیح + مثال و تمرین
منصوب و مجزوم از جمله شکل‌هایی است که فعل مضارع می‌تواند در زبان عربی بپذیرد. فعل مضارع از جمله افعال معرب است که در حالت عادی مرفوع محسوب می‌شود، اما با ورود برخی کلمات می‌توان آن را به فعل منصوب یا مجزوم تبدیل کرد. در این نوشته قصد داریم دو مبحث منصوب در عربی و مجزوم در عربی را به صورت مجزا و با ذکر مثال بررسی کنیم. با استفاده از تمرین‌های انتهایی متن نیز می‌توانیم میزان درک‌مان از این مطلب را بسنجیم.
منصوب چیست؟
منظور از منصوب در زبان عربی، اسامی و افعالی است که به خاطر نقش‌شان در جمله علامت فتحه بپذیرند. این علامت فتحه می‌تواند به صورت فرعی باشد (مثلا در مثنی و جمع) یا به شکل نیابتی در جمله ظاهر شود. در مطلب منصوبات در عربی، انواع نقش‌هایی که اعراب اسم‌ها را منصوب می‌کنند بررسی کردیم. در این نوشته قصد داریم فعل مضارع را در حالت نصب آن بررسی کنیم.
مجزوم چیست؟
منظور از مجزوم، فعل مضارعی است که همراه با حروف جازمه بیاید. این حروف باعث می‌شوند تا تغییراتی در انتهای فعل صورت بگیرد و شکل آن را از حالت مرفوع به مجزوم تغییر دهد. برخی از حروف جازمه تنها روی یک فعل تاثیر می‌گذارند. مانند: لم، لما، ل‍ِ امر غايب و لای نهی. برخی از حروف جازمه، همانند ادوات شرط، روی دو فعل تاثیر می‌گذارند. در ادامه این حروف و نحوه تاثیر آنها بر فعل مضارع را به تفکیک مورد مطالعه قرار می‌دهیم.
فعل مضارع مرفوع، منصوب و مجزوم
برای بیان انجام گرفتن کاری در زمان حال یا آینده در زبان عربی، باید به سراغ فعل مضارع برویم. فعل مضارع با استفاده از مصدر عربی فعل و بردن آنها به وزن فعل مضارع ساخته می‌شود. برای درک بهتر به جدول فعل مضارع که در ادامه آمده توجه کنید.
| جدول وزن فعل مضارع و صرف آن در ۱۴ صیغه | |
| وزن | فعل |
| یفعلُ | یکتبُ |
| یفعلان | یکتبان |
| یفعلون | یکتبون |
| تفعلُ | تکتبُ |
| تفعلان | تکتبان |
| یفعلنَ | یکتبن |
| تفعلُ | تکتبُ |
| تفعلان | تکتبان |
| تفعلون | تکتبون |
| تفعلین | تکتبین |
| تفعلان | تکتبان |
| تفعلنَ | تکتبن |
| أفعلُ | أکتبُ |
| نفعلُ | نکتبُ |
فعل مضارع در حالت عادی معرب است و به عنوان یک کلمه مرفوع شناخته می‌شود. اعراب عربی رفع در صیغه‌های ۱-۴-۷-۱۳-۱۴ با استفاده از حرف ضمه نمایش داده می‌شود. در سایر صیغه‌ها با استفاده از نون عوض رفع، اعراب فرعی مرفوع در فعل مضارع ساخته می‌شود. دو صیغه للغائبات و للمخاطبات مبنی هستند و محلا مرفوع.
با وارد شدن حروف ناصبه بر سر فعل مضارع می‌توانیم از آنها فعل منصوب بسازیم. همچنین با استفاده از حروف جازمه قبل از فعل مضارع این امکان را داریم که این افعال را مجزوم کنیم. در ادامه افعال مضارع در حالت منصوب و مجرور را به تفکیک بررسی و مطالعه می‌کنیم.
فعل مضارع منصوب
فرض کنید در موقعیتی قرار گرفته‌ایم و می‌خواهیم از جمله «می‌خواهم که این کتاب را حتما بخوانند.» استفاده کنیم. ساخت بخش اول جمله یعنی «می‌خواهم» راحت است و می‌توانیم آن را به استفاده از فعل «أریدُ» بسازیم. اما برای مابقی جمله باید چه کاری انجام بدهیم؟ در این مواقع پای حروف ناصبه و ساخت فعل مضارع منصوب به زبان عربی باز می‌شود.
حروف ناصبه عربی حروفی هستند که بر سر فعل مضارع وارد می‌شوند و آن را منصوب می‌کنند. پر کاربردترین حروف ناصبه در زبان عربی شامل موارد زیر می‌شود:
أن - لن - کَیْ - حتی - ل‍ِ
مهم‌ترین تغییراتی که این حروف ایجاد می‌کنند این است که اعراب افعال مضارع را از حالت مرفوع به منصوب تبدیل می‌کنند. منصوب شدن در افعالی که صیغه مفرد دارند با استفاده از فتحه در انتهای فعل انجام می‌شود. اما در صیغه‌های جمع مضارع با حذف نون عوض رفع، فعل از حالت مرفوع به حالت منصوب در می‌آیند. برای درک بهتر به جدول صرف فعل مضارع که در ادامه آمده توجه کنید.
| جدول ضرف فعل مضارع مرفوع و منصوب | |
| فعل مضارع مرفوع | فعل مضارع منصوب |
| یکتبُ | أن یکتبَ |
| َیکتبان | أن یکتبا |
| یکتبون | أن یکتبوا |
| تکتبُ | أن تکتبَ |
| تکتبان | أن تکتبا |
| یکتبن | أن یکتبن |
| تکتب | أن تکتبَ |
| تکتبان | أن تکتبا |
| تکتبون | أن تکتبوا |
| تکتبین | أن تکتبی |
| تکتبان | أن تکتبا |
| تکتبن | أن تکتبن |
| أکتبُ | أن أکتبَ |
| نکتبُ | أن نکتبَ |
حرف ناصبه أن
یکی از مهم‌ترین بخش‌های مبحث منصوب و مجزوم در عربی، بررسی حروف ناصبه است. حرف أن یکی از آنها به حساب می‌آید. در زبان عربی تعداد کلماتی که شبیه حرف ناصبه «أن» باشد، زیاد است. از این رو باید به علامت‌گذاری کلمات «إنَّ، أنَّ، إن و أن» توجه داشته باشیم.
در صورتی که در جمله نوشته شده اعراب‌های لازم وجود نداشته باشد، با به خاطر سپردن موارد زیر می‌توانیم در مورد نوع کلمه «أن» در جمله تصمیم بگیریم. مواردی مثل:
- هرگاه جمله خبری باشد و اطلاعاتی را به مخاطب برساند، ابتدای آن جمله با إنَّ شروع می‌شود. در صورتی که این جمله خبری در اواسط جمله باشد باید أنَّ را به کار برد.
- هرگاه جمله همراه با افعال حاوی امید، آرزو نگرانی و تقاضا باشد باید از فرمول أن + مضارع منصوب استفاده کنیم.
- در صورتی که بر حرف نون انتهای أنّ تشدید ببینیم باید بلافاصله بعد از آنها از اسم استفاده کنیم، چراکه از ادوات ناصبه نیستند.
حرف «أن» از جمله پرکاربردترین حروف ناصبه در زبان عربی است. به این حرف ناصبه «أن مصدریه» هم میگویند. با وارد شدن این حرف بر سر فعل مضارع آن را به یک فعل منصوب تبدیل می‌کند. به مثال زیر توجه کنید.
یَجِبُ أن نَنْتَظِرَ صدیقَنا.
باید که منتظر دوست‌مان باشیم.
(در این مثال با وارد شدن حرف أن به فعل «ننتظر»، آن را منصوب و شکل جمله را از حالت ساده به حالت مرکب در آورده است.)
نکته: هرگاه أن قبل از فعل نهی مضارع بیاید، نون انتهای آن به قرینه لفظی حذف می‌شود و به شکل «ألّا» مورد استفاده قرار می‌گیرد. مانند مثال زیر:
أطلُبُ مِنکَ أن لا / ألَّا تَرجَعْ إلی المَبْني.
از تو خواهش می‌کنم که به ساختمان بازنگردی.
حرف ناصبه لَن
از جمله حروف ناصبه که هم شکل آن را تغییر می‌دهد و هم در معنای آن تاثیر می‌گذارد، حرف ناصبه لن است. هرگاه حرف لن بر سر فعل مضارع وارد شود، معنای آن را به مستقبل منفی یا آینده منفی تبدیل می‌کند. به مثال‌های زیر توجه کنید.
لن یَعیشَ المُسلِمونَ معَ الکُفرِ.
مسلمانان با کفر زندگی نخواهند کرد.
(در این مثال، از آنجا که فعل در ابتدای جمله آمده به شکل مفرد به کار رفته است.)
لَنْ نَنْساهُم أبداً.
آنها را هرگز فراموش نخواهیم کرد.
نکته: هرگاه لن با یک حرف ناصبه دیگر در جمله همراه شود، باید آن را به شکل مضارع التزامی ترجمه کنیم. به مثال زیر توجه کنید.
لَن أطلُبَ مِنکُم أن تَرجَعوا إلی بیوتِکُمْ.
از شما نمی‌خواهم که به خانه‌هایتان بازگردید.
حرف ناصبه کَيْ
«کيْ» نیز با ورودش بر سر فعل مضارع آن را به شکل مضارع منصوب در می‌آورد. گاهی‌اوقات این حرف ناصبه با ل‍ِ همراه می‌شود. یعنی به صورت «لِکَيْ» نوشته می‌شود. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.
سَألتْ صَدیقتَها لَکَيْ تَعرِفَ مَکانِها.
از دوستش سوال کرد تا که جایگاهش را بشناسد.
حرف ناصبه حتی
وقتی بخواهیم جمله‌ای بسازیم که در آن معنی «تا این که» یا «تا وقتی که» وجود داشته باشد، باید از حرف ناصبه حتی استفاده کنیم. گاهی‌اوقات نیز این امکان وجود دارد که با آمدن «حتی» بر سر فعل مضارع به آن معنی مستقبل یا آینده بدهیم. برای فهم بهتر به مثال زیر توجه کنید.
تَسأَلُ حَتَّی تَعرِفَ المَعني.
می‌پرسی تا وقتی که معنی را بفهمی.
حرف ناصبه ل‍ِ
در ادامه بررسی مبحث منصوب و مجزوم در عربی، به حرف «ل‍ِ» می‌رسیم. «ل‍ِ» تنها حرف ناصبه‌ای است که بدون واسطه به فعل می‌چسبد و معنای آن را تغییر می‌دهد. به همین خاطر برای تشخیص آن باید انتهای فعل مضارع را در نظر بگیریم. چرا که ممکن است آن را با لام امر در صیغه‌های غائب فعل مضارع اشتباه بگیریم.
معمولا از حرف ناصبه ل‍ِ برای نشان دادن دلیل انجام دادن کاری استفاده می‌شود. در ترجمه فارسی هم از کلمه‌های «تا» و «برای» استفاده می‌کنیم. برای درک بهتر به مثال زیر توجه کنید.
تَرجِعینَ ل‍ِتأخُذي حَقیبَتِکْ.
برگشتی تا کیفت را پس بگیری.
فعل مضارع مجزوم
دومین بخش از بررسی منصوب و و مجزوم در عربی، مربوط به بررسی انواع ادوات جزم در فعل مضارع است. زمانی که فعل مضارع با یکی از ادوات جزم همراه شود، به فعل مضارع مجزوم تبدیل می‌شود. اما منظور از مجزوم درباره فعل مضارع دقیقا چیست؟ یعنی زمانی که ادوات جزم بر سر فعل مضارع بیاد، اگر از صیغه‌های مفرد باشد انتهای آن ساکن و اگر از صیغه‌های جمع باشد، نون عوض رفع آن حذف می‌شود. ادوات جزم در زبان عربی عبارتند از:
- لم
- لمّا
- لام امر صیغه‌های غائب
- لای نهی
- اسامی شرط
لم + فعل مضارع
لم از جمله حروف مجزوم‌ساز است که با افعال همراه می‌شود. در صورتی که این حرف بر سر فعل مضارع بیاید آن را مجزوم می‌سازد. دلیل به کار بردن این حرف با فعل مضارع این است که فعلی بسازیم که معنی ماضی منفی بدهد. به عبارت دیگر، وقتی لم بر سر فعل مضارع بیاید، معنی آن را از مضارع، به ماضی مطلق منفی تبدیل می‌کند. برای درک بهتر به جدول زیر توجه کنید.
| جدول صرف فعل مضارع همراه با لم | |
| فعل مضارع با لم | معنی |
| لم یکتبْ | ننوشت |
| لم یکتبا | ننوشتند |
| لم یکتبوا | ننوشتند |
| لم تکتبْ | ننوشت |
| لم تکتبا | ننوشتند |
| لم یکتبنَ | ننوشتند |
| لم تکتبْ | ننوشتی |
| لم تکتبا | ننوشتید |
| لم تکتبوا | ننوشتید |
| لم تکتبي | ننوشتی |
| لم تکتبا | ننوشتید |
| لم تکتبنَ | ننوشتید |
| لم أکتبْ | ننوشتم |
| لم نکتبْ | ننوشتیم |
بر اساس آنچه که جدول نشان می‌دهد، در صیغه‌های ۱-۴-۷-۱۳ و ۱۴ علامت جزم فعل مضارع به شکل ساکن در انتهای فعل‌ها مشاهده می‌شود. در سایر صیغه های عربی به جز صیغه‌های ۶ و ۱۲ یعنی للغائبات و للمخاطبات نون انتهای فعل مضارع حذف شده است. در این دو صیغه از آنجا که نون انتهای فعل ضمیر است، دست‌نخورده باقی می‌ماند. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.
لَمْ یُشارِکْ علیٌ في الإمتِحانِ.
علی در امتحان شرکت نکرد.
(در این مثال می‌توانیم به جای «لم یشارکْ» از ترکیب «ما شارکَ» نیز استفاده کنیم. هر دوی این افعال معنی ماضی منفی ساده به جمله می‌بخشند.)
لَمْ تُرسِلْ فاطمةٌ رسالةً لِصَدیقاتِها.
فاطمه برای دوستانش نامه‌ای ننوشت.
(در این مثال هم می‌توانیم از ترکیب «ما أرسلتْ» استفاده کنیم و همان مفهوم را برسانیم.)
لمّا + فعل مضارع
یکی دیگر از حروف جازمه که بر سر فعل مضارع می‌آید و انتهای آن را مجزوم می‌کند حرف لمّا است. مهم‌ترین دلیل استفاده از لمّا این است که فعل ماضی نقلی عربی منفی بسازیم. در مبحث فعل ماضی، یاد گرفتیم که با آمدن قد بر سر ماضی ساده، می‌توانیم فعلی بسازیم که معنی ماضی نقلی را به مخاطب انتقال بدهد. حالا اگر بخواهیم همین فعل را منفی کنیم باید به سراغ حرف لمّا و فعل مضارع از همان صیغه برویم. حرف لمّا نیز در مجزوم ساختن فعل مضارع همانند حرف لم عمل می‌کند. برای درک بهتر به جدول زیر توجه کنید.
| جدول صرف فعل ماضی نقلی مثبت و منفی | |
| ماضی نقلی مثبت | ماضی نقلی منفی با لمّا |
| قد کتب (نوشته‌است) | لمّا یکتبْ (ننوشته است) |
| قد کتبا (نوشته‌اند) | لمّا یکتبا (ننوشته‌اند) |
| قد کتبوا (نوشته‌اند) | لمّا یکتبوا (ننوشته‌اند) |
| قد کتبت (نوشته‌است) | لمّا تکتبْ(ننوشته است) |
| قدکتبا (نوشته‌اند) | لمّا تکتبا (ننوشته‌اند) |
| قد کتبنَ (نوشته‌اند) | لمّا یکتبنَ (ننوشته‌اند) |
| قد کتبتَ (نوشته‌ای) | لمّا تکتبْ (ننوشته‌ای) |
| قد کتبتما (نوشته‌اید) | لمّا تکتبا (ننوشته‌اید) |
| قد کتبتم (نوشته‌اید) | لمّا تکتبوا (ننوشته‌اید) |
| قد کتبتِ (نوشته‌ای) | لمّا تکتبي(ننوشته‌ای) |
| قد کتبتما (نوشته‌اید) | لمّا تکتبا (ننوشته‌اید) |
| قد کتبتن (نوشته‌اید) | لمّا تکتبنَ (ننوشته‌اید) |
| قد کتبتُ (نوشته‌ام) | لمّا أکتبْ (ننوشته‌ام) |
| قد کتبنا (نوشته‌ایم) | لمّا نکتبْ (ننوشته‌ایم) |
برای درک بهتر تاثیر لما بر فعل مضارع به مثال زیر توجه کنید.
لَمّا أَشرَبْ شایاً و لا قَهوَةْ و لا ماءْ.
چای و قهوه و آب ننوشیده‌ام.
لام امر در فعل مضارع
می‌دانیم که برای ساختن فعل امر در عربی باید به سراغ ۶ صیغه مخاطب از فعل مضارع برویم. اما در زبان عربی، این امکان وجود دارد که از صیغه‌های غائب نیز فعل امر بسازیم. برای ساخت فعل امر از صیغه‌های مخاطب ابتدا «ت» ابتدای صیغه‌های مخاطب فعل مضارع را حذف و یک الف جایگزین آن می‌کنیم و سپس به سراغ مجزوم کردن انتهای فعل مضارع می‌رویم. اما برای ساخت فعل امر از صیغه‌های غائب از حرف «ل‍ِ» استفاده می‌کنیم. به این ترتیب که ل‍ِ را به ابتدای صیغه‌های غائب فعل مضارع اضافه می‌کنیم و در نتیجه حضور آن، انتهای فعل را مجزوم می‌کنیم. برای درک بهتر ابتدا به فرمول ساخت فعل امر و سپس به جدول صیغه‌های صرف شده فعل مضارع با لام امر توجه کنید.
فعل امر مخاطب: تفعلُ --> ت فعَلُ --> إفعَلْ
فعل امر غائب: یفعَلُ --> ل‍ِ + یفعلُ --> ل‍ِیَفعلْ
به جدول صرف فعل امر در عربی توجه کنید.
| جدول صرف فعل امر در ۱۴ صیغه | |
| صیغه‌های امر | ترجمه |
| لِیکتبْ | باید بنویسد |
| لِیکتبا | باید بنویسند |
| لِیکتبوا | باید بنویسند |
| لِتکتبْ | باید بنویسد |
| لِتکتبا | باید بنویسند |
| لِیکتبنَ | باید بنویسند |
| أُکتبْ | بنویس |
| أُکتبا | بنویسید |
| أُکتبوآ | بنویسید |
| أُکتبي | بنویس |
| أُکتبا | بنویسید |
| أُکتبنَ | بنویسید |
| لِأکتبْ | باید بنویسم |
| لِنکتبْ | باید بنویسیم |
براساس آنچه که در جدول نشان داده شده است، برای ترجمه صیغه‌های امر غائب از کلمه «باید» استفاده می‌کنیم و صیغه‌های مخاطب را به شکل ساده امری ترجمه می‌کنیم. برای درک بهتر به مثال زیر توجه کنید.
لِنَتَحرَّکْ الآن حَتّی لا نَتَأَخَّرَ عَنِ الحَفْلةْ.
باید الان حرکت کنیم تا اینکه از جشن عقب نمانیم.
(در این مثال اولین فعل مضارع، از نوع امر غائب و مجزوم است و دومین فعل آن با حرف ناصبه حتی همراه شده و آن را منصوب کرده است.)
لای نهی بر سر فعل مضارع
در فعل امر، از فردی درخواست داریم تا کاری را انجام دهد. نقطه مقابل فعل امر، فعل نهی است. یعنی با استفاده از فعل نهی، از فرد درخواست می‌کنیم تا کاری را انجام ندهد و از انجام دادنش دوری کند. برای ساخت چنین فعلی باید از حرف نهی «لا» و فعل مضارع استفاده کنیم. به این ترتیب که حرف نهی لا را به ابتدای فعل مضارع اضافه می‌کنیم و انتهای آن را همانند فعل امر مجزوم می‌سازیم. برای درک بهتر به جدول صرف فعل نهی در ۱۴ صیغه مضارع و ترجمه این افعال توجه کنید.
| جدول صرف فعل نهی مضارع مجزوم در ۱۴ صیغه با معنی | |
| فعل نهی | معنی |
| لا یکتبْ | نباید بنویسد |
| لا یکتبا | نباید بنویسند |
| لا یکتبوا | نباید بنویسند |
| لا تکتبْ | نباید بنویسد |
| لا تکتبا | نباید بنویسند |
| لا یکتبنَ | نباید بنویسند |
| لا تکتبْ | ننویس |
| لا تکتبا | ننویسید |
| لا تکتبوا | ننویسید |
| لا تکتبي | ننویس |
| لا تکتبا | ننویسید |
| لا تکتبنَ | ننویسید |
| لا أکتبْ | نباید بنویسم |
| لا نکتبْ | نباید بنویسیم |
بر اساس آنچه که جدول نشان می‌دهد، همانند دیگر اشکال فعل مضارع مجزوم، انتهای دو صیغه للغائبات و للمخاطبات، تغییر نمی‌کند. به طور کلی، عملکرد لای نهی برای صیغه‌های غائب و مخاطب یکسان است. تنها فرق میان آنها زمانی نمود پیدا می‌کند که بخواهیم افعال را ترجمه کنیم. در نتیجه، برای ترجمه فعل نهی صیغه غايب باید از کلمه «نباید» پیش از شکل اصلی فعل استفاده کنیم. برای صیغه‌های مخاطب نیز حرف نون منفی‌‌ساز را به شکل امری ساده فعل اضافه می‌کنیم. برای درک بهتر به مثال زیر توجه کنید.
أُخرُجْ مِن البیتِ و أرکَبْ الحافِلَةَ و لا تَتَأَخِّرْ في الطَریقْ.
از خانه خارج شو و سوار اتوبوس شو و در مسیر تاخیر نکن.
ادوات شرط و فعل مضارع
اسم شرط، اسمی است که معنای «اگر» و «هر» می‌دهد. در جمله شرطیه «اگر» نمایان‌گر شرط است و «هر» تعمیم یا عمومیت بخشیدن را نشان می‌دهد. ادوات شرط شامل اسم و حرف شرط می‌شود که عبارتند از «أیّان، أینما، متی، حیثُما، إذما، مهما، کیفما، مَن، ما و أن». با آمدن یکی از این حروف بر سر جملات فعل‌های مضارع در آن جمله مجزوم می‌شوند. به مثال‌های زیر توجه کنید.
مَتَی تَجهَدْ تَنجَحْ.
هر وقت تلاش کنی موفق می‌شوی.
(در این مثال، موفقیت و نجاح مشروط و وابسته به تلاش کردن یا اجتهاد است. در این جمله «تجهدْ» جمله شرط و «تنجحْ» جواب یا جزای شرط محسوب می‌شود.)
أَیّانْ تَزُرْني أُکرِمْکَ.
هرگاه ملاقاتم کنی تو را بزرگ می‌دارم.
أَیْنَما تُوَّلِلْ تَجدْ ربَّک.
هر جا روی گردانی پروردگارت را می‌یابی .
حَیْثُما تَعِشْ یَرزُقْکَ اللهُ.
هر جا زندگی کنی خدا روزی‌ات می‌دهد.
مَهُما تَفعَلْ مِن خیرٍ تَجِدْهُ لِنَفسِکَ.
هر چه کار نیک کنی برای خودت می‌یابی.
مَن یَطلُبْ النِجاحَ یَسهَرْ اللیالي.
هرکس طالب موفقیت است شب‌زنده‌داری می‌کند.
ما تَقرَأْ بِدقَةْ یَنفَعْکَ أکثَرْ.
هر آنچه با دقت بخوانی بیشتر برایت سودمند است.
فهمیدیم که با آمدن ادوات شرط، جمله به دو بخش فعل شرط و جواب شرط تقسیم می‌شود. گاهی‌اوقات ممکن است در جواب شرط، به جای آنکه با یک فعل طرف باشیم، ببینیم که یک جمله در جواب شرط گنجانده شده باشد. در این چنین حالتی باید از حرف «فَ» قبل از شروع جمله جواب شرط استفاده شود. به این ف، فای جزای شرط نیز میگویند. این اسلوب معمولا برای جملاتی به کار می‌رود که جواب شرط آن یک جمله اسمیه باشد. به مثال زیر توجه کنید.
مَن یَجتَهِدْ في أعمالِهِ فَهو فائزٌ.
هر کسی که در اعمالش کوشا باشد، برنده است.
(در این مثال جواب شرط جمله اسمیه «هو فائز» است که قبل از آن از فای جزای شرط استفاده شده است.)
سوالات متدوال منصوب و مجزوم در عربی
در این بخش به برخی از سوالات پر تکرار درباره منصوب و مجزوم در عربی به اختصار پاسخ می‌دهیم.
منظور از فعل منصوب چیست؟
به فعل مضارعی که با یکی از ادوات نصب همراه شده باشد، فعل مضارع منصوب میگویند.
منظور از فعل مجزوم چیست؟
به فعل مضارعی که با ادوات جزم همراه شده باشد، فعل مجزوم میگویند.
تمرین منصوب و مجزوم در عربی
برای ارزیابی عملکرد خود در رابطه با «منصوب و مجزوم چیست؟»، می‌توانید از تمرین‌هایی که در ادامه در اختیار شما قرار گرفته است استفاده کنید. تمرین اول شامل ۱۰ سؤال است و پس از پاسخ دادن به تمامی پرسش‌ها و ظاهر شدن دکمه «دریافت نتیجه آزمون»، می‌توانید نمره عملکردتان را مشاهده کنید و جواب‌های درست و نادرست را نیز ببینید. پاسخ سؤالات نیز بعد از هر آزمون آمده است. در تمرین دوم، باید ۵ جمله ار با توجه به کلمه داخل پرانتز تغییر داده و بازنویسی کنید.
تمرین اول
گزینه درست را انتخاب کنید.
۱. در حالت نصب و جزم در کدام گزینه «نون» حذف نمی‌شود؟
یدرسان
تدرسین
یدرسنَ
تدرُسون
۲. کدام گزینه این عبارت را کامل می‌کند؟ «أیّها التلمیذان لابُدَّ أن ... في المکتبة.»
تدرسان
یدرسا
تدرسوا
تدرسا
۳. «لِیعلم» در این جمله چه نوعی فعلی است؟ «لَیعلم التلامیذُ أنَّ الکتابَ أفضلُ رفیقٍ.»
منصوب
مجزوم
مرفوع
مجرور
۴. در آیه «و من یتَّقِ اللهَ یجعلْ له مخرجاً» نوع اعراب دو فعل «یتق و یجعل» کدام است؟
جر - نصب
جزم - سکون
جزم - جزم
رفع - نصب
۵. جواب شرط در آیه «فمن یعملْ مثقال ذرةٍ خیراً یرَه.» کدام است؟
یعمل
مثقال
یره
خیراً
۶. امر فعل «تصبرون» کدام است؟
إصبِروا
اُصبروا
لتُصبروا
تَصبروا
۷. «إعمَلنَ» چه صیغه‌ای است؟
مذکر امر مخاطب
مذکر امر غائب
مونث امر حاضر
مونث امر مخاطب
۸. إعملا چه صیغه‌ای است؟
مفرد مضارع
تثنیه ماضی
تثنیه امر حاضر
اسم مثنی
۹. کدام گزینه عبارت روبه‌رو را تکمیل می‌کند؟ «یا خدیجة ... إلی مدرستک.»
إرجعْ
إرجعا
إرجعین
إرجعي
۱۰. امر کدام گزینه نادرست است؟
تکتُبین --> أکتُبي
یلعَبنَ --> إلعَبنَ
تذهبان --> إذهبا
تکتبون --> اُکتُبوا
تمرین دوم
جمله‌های داده شده را با توجه به کلمه‌های داخل پرانتز تغییر دهید و بازنویسی کنید. مانند مثال زیر:
أُخرجْ من البیت و أرکبْ الحافلة و لاتتأخرْ في الطریق. (یا تلامیذ)
یا تلامیذ! أخرجوا من البیت و أرکبوا الحافلة و لا تتأخروا في الطریق.
سوال ۱: أُخرجْ من البیت و أرکبْ الحافلة و لاتتأخرْ في الطریق. (یا تلمیذات)
جواب: یا تلمیذات! أخرجنَ من البیت و أرکَبنَ الحافلة و لا تتأخرنَ في الطریق.
سوال ۲: أُخرجْ من البیت و أرکبْ الحافلة و لاتتأخرْ في الطریق. (هم)
جواب: لیخرجوا من البیت و لِیرکبوا الحافلة و لا یتأخروا في الطریق.
سوال ۳: أُخرجْ من البیت و أرکبْ الحافلة و لاتتأخرْ في الطریق. (التلمیذة)
جواب: لتخرجْ من البیت و لِترکبْ الحافلة و لا تتأخرْ في الطریق.
سوال ۴: أُخرجْ من البیت و أرکبْ الحافلة و لاتتأخرْ في الطریق. (نحن)
جواب: لِنخرجْ من البیت و لِنرکبْ الحافلة و لانتأخرْ في البیت
سوال ۵: أُخرجْ من البیت و أرکبْ الحافلة و لاتتأخرْ في الطریق. (أنتما)
جواب: أخرجا من البیت و إرکبا الحافلة و لا تتأخرا في الطریق.
جمع‌بندی منصوب و مجزوم
در این مطلب نکات مربوط به دو نوع فعل منصوب و مجزوم در عربی را مرور کردیم. فهمیدیم که با اضافه شدن یکی از حروف ناصبه بر سر فعل مضارع، می‌توان از آن فعل مضارع منصوب ساخت. علامت نصب در صیغه‌های مفرد با فتحه و در صیغه‌های جمع با حذف نون نمایش داده می‌شود. همچنین یاد گرفتیم که منظور از فعل مجزوم، فعل مضارعی است که با یکی از ادوات جزم همراه شده باشد.
از انواع ادوات جزم می‌توانیم به لم و لما، لای نهی، لام امر غائب و اسم و حرف شرط اشاره کنیم. فهمیدیم که از دو حرف جازمه لم و لما همراه با فعل مضارع برای ساختن فعل ماضی با مفهوم منفی استفاده می‌شود. در انتها یاد گرفتیم که با استفاده از ادوات شرط در یک جمله می‌توانیم دو فعل را به صورت هم زمان مجزوم کنیم. یکی از این فعل‌ها، فعل شرط و دیگری جواب یا جزای شرط محسوب می‌شود.
خیلی مفید بود ممنون