فرادرسکاربرد س و سوف در عربی — به زبان ساده + مثال و تمرین
مهم‌ترین کاربرد س و سوف در زبان عربی ساختن فعلی است که انجام کاری را در زمان آینده در عربی نشان می‌دهد. به عبارت دیگر ما از این دو استفاده می‌کنیم تا فعل آینده در عربی یا فعل «مستقبل» بسازیم. نکته قابل توجه این است که در زبان عربی فعلی مستقل به نام فعل زمان آینده وجود ندارد. چرا که این نوع از فعل با قرار دادن س و سوف بر سر فعل مضارع ساخته میشود. در این نوشته قصد داریم چگونگی ساخت فعل مستقبل با استفاده از این دو پیشوند و نحوه صحیح ترجمه آنها را با یکدیگر بررسی کنیم. در انتهای متن نیز تمرین‌هایی قرار داده شده که وسیله مناسبی برای محک زدن میزان یادگیری‌مان از این مبحث است.
س و سوف، فعل مضارع و زمان آینده
گاهی‌اوقات در زبان عربی از فعل مضارع برای نشان دادن فعلی در زمان آینده صحبت میشود. اما اگر قصدمان این باشد که میزان دوری و نزدیکی آینده را نشان دهیم، باید از پیشوندهای س و سوف قبل از فعل مضارع استفاده کنیم. در نتیجه ما در هر حالتی برای ساخت فعل مستقبل در آینده با فعل مضارع طرف هستیم. به همین خاطر ابتدا درباره فعل مضارع و نحوه ساخت و صرف آن صحبت می‌کنیم و سپس به سراغ ساخت فعل آینده با استفاده از س و سوف می‌رویم.
فعل مضارع، پایه ساخت فعل مستقبل
پیش از شروع هر توضیحی گفتن این نکته که «فعل آینده یا مستقبل در زبان عربی از فعل مضارع ساخته میشود.» مهم و ضروری است. فعل مضارع فعلی است که از آن برای بیان انجام کاری در زمان حال استفاده میشود. در برخی متون و مواقع، فعل مضارع به تنهایی برای اشاره به انجام گرفتن کاری در آینده نزدیک مورد استفاده قرار می‌گیرد.
اما شناختن صحیح فعل مضارع در عربی و نحوه ساخت صحیح آن، برای یادگیری سایر انواع فعلی که با آن ساخته میشود مهم و ضروری است. فعل مضارع دو نشانه دارد. نخستین نشانه آن دو حرف «ی» و «ت» در ابتدای آن است. دومین نشانه حرف نون انتهایی آن است.
فعل مضارع در دسته کلمات معرب قرار می‌گیرد. یعنی بر حسب نقش و جایگاهش در جمله اعراب آخرش تغییر می‌کند. از این رو برای نشان دادن معرب و مرفوع بودن آن در حالت ساده و معلوم، از نون عوض رفع در انتهای فعل مضارع استفاده میشود.
نکته حائز اهمیت این است که برخی صیغه‌های فعل مضارع مبنی هستند و تغییری در انتهای آنها شکل نمی‌گیرد. به عنوان مثال، صیغه‌های عربی للغائبات و للمخاطبات (جمع مونث غائب و جمع مونث مخاطب) هر دو از صیغه‌های مبنی فعل مضارع هستند و نون انتهای آنها ضمیر است و در هر حالتی ثابت می‌ماند.
فعل مضارع معلوم
نحوه ساخت فعل مضارع همانند فعل ماضی در عربی، با استفاده از ریشه‌های فعل یا مصدر عربی آغاز میشود. این ریشه‌ها باید به وزن‌های مشخص فعل مضارع وارد شوند تا فعل مضارع موردنظر ساخته شود.
کمی قبل‌تر به لزوم وجود دو حرف «ی» و «ت» در ابتدای فعل مضارع اشاره شد. حرکات انتهایی آن نیز از ترکیب «ضمیر + نون عوض رفع» ساخته میشود. برای درک بهتر این توضیحات بهتر است به جدول زیر که صرف ۱۴ صیغه فعل مضارع همراه با مثال آن است توجه کنید.
| جدول صرف فعل مضارع معلوم همراه با مثال | |
| وزن فعل مضارع | مثال |
| یفعلُ | یکتبُ |
| یفعلان | یکتبان |
| یفعلون | یکتبون |
| تفعلُ | تکتبُ |
| تفعلان | تکتبان |
| یفعلنَ | یکتبنَ |
| تفعلُ | تکتبُ |
| تفعلان | تکتبان |
| تفعلون | تکتبون |
| تفعلین | تکتبین |
| تفعلان | تکتبان |
| تفعلنَ | تکتبنَ |
| أفعلُ | أکتبُ |
| نفعلُ | نکتبُ |
در حالت کلی صیغه‌های ۲-۳-۵-۸-۹-۱۰ و ۱۱ مضارع، همگی به جای علامت رفع از حرف «ن» که به آن نون عوض رفع گفته میشود استفاده کرده‌اند. برای ترجمه افعال مضارع از عربی به فارسی از ترکیب «می + بن مضارع» استفاده میشود. مثلا کتب در زبان فارسی معنی نوشتن می‌دهد.
برای پیدا کردن بن مضارع، مصدر را باید به شکل امری تبدیل کنیم. یعنی نوشتن باید به «بنویس» تبدیل شود. سپس با حذف حرف «ب» ابتدای شکل امری فعل می‌توانیم به بن مضارع یعنی کلمه «نویس» دست پیدا کنیم. در ادامه با آورد کلمه «می» و صرف فعل، به ترجمه فعل مضارع می‌رسیم. برای درک بهتر به جدول ترجمه زیر توجه کنید.
| جدول ۱۴ صیغه فعل مضارع «کتب» همراه با معنی | |
| فعل | معنی |
| یکتبُ | می‌نویسد |
| یکتبان | می‌نویسند |
| یکتبون | می‌نویسند |
| تکتبُ | می‌نویسد |
| تکتبان | می‌نویسند |
| یکتبن | می‌نویسند |
| تکتبُ | می‌نویسی |
| تکتبان | می‌نویسید |
| تکتبون | می‌نویسید |
| تکتبین | می‌نویسی |
| تکتبان | می‌نویسید |
| تکتبن | می‌نویسید |
| أکتبُ | می‌نویسم |
| نکتبُ | می‌نویسیم |
فعل مضارع مجهول
تمامی توضیحات مربوط به فعل مضارع تا به اینجا، مربوط به فعلی مضارع در حالت عادی و معلوم آن است. یعنی در تمامی افعالی که تا اینجا صرف کردیم افعالی هستند که فاعل و انجام دهنده کار در آنها واضح و مشخص است. اما هرگاه در جملات انجام دهنده کار معلوم نباشد باید از شکل مجهول افعال استفاده کنیم. نحوه ساخت فعل مجهول عربی برای ماضی و مضارع متفاوت است. برای ساخت فعل مضارع مجهول باید از فرمول زیر استفاده کرد.
ی‍ُ / ت‍‍ُ + فعَلُ = ی‍ُفعَلُ --> یُکتَبُ
توضیح کوتاه نحوه ساخت فعل مضارع مجهول به این صورت است که ابتدا علامت «ی» و «ت» ابتدای فعل مضارع را باید مرفوع کنیم. سپس برای عین‌الفعل باید علامت فتحه بگذاریم تا فعل مضارع در حالت مجهول آن ساخته شود. برای درک بهتر به جدول زیر توجه کنید که شکل مجهول فعل مضارع را نشان می‌دهد.
| جدول صرف فعل مضارع مجهول «کتب» | |
| معلوم | مجهول |
| یکتبُ | یُکتَبُ |
| یکتبان | یُکتَبان |
| یکتبون | یُکتَبون |
| تکتبُ | تُکتَبُ |
| تکتبان | تُکتَبان |
| یکتبن | یُکتَبنَ |
| تکتبُ | تُکتَبُ |
| تکتبان | تُکتَبان |
| تکتبون | تُکتَبون |
| تکتبین | تُکتبینَ |
| تکتبان | تُکتَبان |
| تکتبن | تُکتبنَ |
| أکتبُ | أُکتبُ |
| نکتبُ | نُکتبُ |
برای ترجمه فعل مضارع مجهول به زبان فارسی باید از ترکیب «صفت مفعولی + صرف فعل مضارع شدن» استفاده کرد. صفت مفعولی با استفاده از بن فعل ماضی به علاوه حرف «ه» در انتهای آن ساخته میشود.
کاربرد س و سوف قبل از فعل مضارع
برای ساختن فعل آینده یا مستقبل در زبان عربی باید از دو پیشوند «س‍َ» و «سوف» قبل از فعل مضارع استفاده کرد. با ساخت چنین ترکیبی می‌خواهیم نشان دهیم که کاری در آینده و به زودی انجام خواهد گرفت. از س و سوف زمانی استفاده میشود که گوینده از حتمی بودن آن پس از گرفتن یک تصمیم اطمینان کامل داشته باشد.
تفاوت کاربرد س و سوف در عربی
اگرچه برای ساخت فعل آینده می‌توانیم از هر دوی این حروف استفاده کنیم، اما به این معنا نیست که کاربرد مفهومی هر دوی آنها یکی است و تفاوتی میان آنها وجود ندارد.
برای روشن‌تر شدن این مبحث بهتر است بدانیم که تفاوت این دو در دور و نزدیک بودن آینده است. به این ترتیب که هرگاه بخواهیم درباره کاری که در آینده نزدیک انجام میشود حرف بزنیم، باید به سراغ «س‍َ» و هرگاه قصدمان این باشد که خبر بدهیم کاری در آینده دور قرار است انجام بگیرد، باید از «سوف» کمک بگیریم. این تنها تفاوت س و سوف است و نقطه اشتراک‌شان در این است که برای ساخت ترکیب مستقبل، باید از شکل ساده مضارع معلوم استفاده کنند. برای درک بهتر به جدول زیر توجه کنید.
| جدول صرف مستقبل با پیشوند س | |
| فعل | معنی |
| سَیکتبُ | او خواهد نوشت |
| سَیکتبان | آنها خواهند نوشت |
| سَیکتبون | آنها خواهند نوشت |
| سَتکتبُ | او خواهد نوشت |
| سَتکتبان | آنها خواهند نوشت |
| سَیکتبن | آنها خواهند نوشت |
| سَتکتبُ | تو خواهی نوشت |
| سَتکتبان | شما خواهید نوشت |
| سَتکتبون | شما خواهید نوشت |
| سَتکتبین | تو خواهی نوشت |
| سَتکتبان | شما خواهید نوشت |
| سَتکتبن | شما خواهید نوشت |
| سَأکتبُ | من خواهم نوشت |
| سَنکتبُ | ما خواهیم نوشت |
برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.
سَیَنجَحُ الطُّلابُ في الإمتِحانْ.
دانشجویان در امتحان موفق خواهند شد.
سَیَأخُذُ علیٌ أُختَهُ إلی طَبیبِ الأَسنانِ.
علی خواهرش را پیش دندان‌پزشک خواهد برد.
سَتَخرَجُ أُختُکَ بَعدَ القَلیلِ مِنَ المَدرسةِ.
خواهرت کمی بعد از مدرسه خارج خواهد شد.
سَنَرکبُ السَیارَةَ فسَتَسیرُ بِنا إِلی المَنزِلْ.
سوار ماشین خواهیم شد و به سوی خانه روانه خواهیم شد.
سَیَفتحُ أبی باب المنزل بالمفتاح.
پدرم در خانه را با کلید باز خواهد کرد.
در ادامه جدول مربوط به صرف فعل مضارع همراه با پیشوند سوف را مشاهده می‌کنید.
| صرف فعل مستقبل با پیشوند سوف | |
| فعل | معنی |
| سوف یکتبُ | او خواهد نوشت |
| سوف یکتبان | آنها خواهند نوشت |
| سوف یکتبون | آنها خواهند نوشت |
| سوف تکتبُ | او خواهد نوشت |
| سوف تکتبان | آنها خواهند نوشت |
| سوف یکتبن | آنها خواهند نوشت |
| سوف تکتبُ | تو خواهی نوشت |
| سوف تکتبان | شما خواهید نوشت |
| سوف تکتبون | شما خواهید نوشت |
| سوف تکتبین | تو خواهی نوشت |
| سوف تکتبان | شما خواهید نوشت |
| سوف تکتبن | شما خواهید نوشت |
| سوف أکتبُ | من خواهم نوشت |
| سوف نکتبُ | ما خواهیم نوشت |
براساس آنچه که دو جدول صرف فعل آینده به ما نشان می‌دهد، س و سوف با وارد شدن بر سر فعل مضارع ساختمان فعل را تغییر نمی‌دهد و تنها معنا و مفهوم آن را دچار تغییر می‌کند. این موضوع در مورد صرف فعل مضارع مجهول همراه با این دو پیشوند نیز صدق می‌کند. برای درک بهتر به جدول زیر توجه کنید.
| جدول صرف فعل مضارع مجهول | |
| فعل مستقبل با س | فعل مستقبل با سوف |
| سیُکتَبُ | سوف یُکتَبُ |
| سیُکتَبان | سوف یُکتَبان |
| سیُکتَبون | سوف یُکتَبون |
| ستُکتَبُ | سوف تُکتَبُ |
| ستُکتَبان | سوف تُکتَبان |
| سیُکتَبنَ | سوف یُکتَبنَ |
| ستُکتَبُ | سوف تُکتَبُ |
| ستُکتَبان | سوف تُکتَبان |
| ستُکتَبون | سوف تُکتَبون |
| ستُکتبینَ | سوف تُکتبینَ |
| ستُکتَبان | سوف تُکتَبان |
| ستُکتبنَ | سوف تُکتبنَ |
| سأُکتبُ | سوف أُکتبُ |
| سنُکتبُ | سوف نُکتبُ |
فعل مستقبل منفی در عربی
همان‌طور که برای ساخت فعل زمان آینده به دو نوع پیشوند نیاز داریم، برای منفی کردن این زمان نیز نیازمند پیشوند دیگری هستیم. این پیشوند کلمه «لن» است که از جمله حروف ناصبه در عربی به حساب می‌آید که بر سر فعل مضارع می‌نشیند.
اما این پیشوند منفی‌ساز برخلاف دو پیشوند قبلی، یعنی س و سوف، تغییراتی را در انتهای فعل مضارع ایجاد می‌کند. از آنجا که لن از حروف ناصبه است با وارد شدن بر سر فعل مضارع انتهای آن را منصوب می‌کند. در صیغه‌های مفردی که به نون عوض رفع ختم نمی‌شوند، منصوب شدن با آمدن فتحه در انتهای فعل انجام میشود. در مواردی هم که صیغه‌ها به نون عوض رفع ختم شوند، با حذف نون، فعل مضارع همراه لن، منصوب میشود. برای درک بهتر به جدول صرف فعل همراه با لن توجه کنید.
| جدول صرف فعل مستقبل منفی با لن | |
| فعل | ترجمه |
| لن یکتبَ | نخواهد نوشت |
| لن یکتبا | نخواهند نوشت |
| لن یکتبوا | نخواهند نوشت |
| لن تکتبَ | نخواهد نوشت |
| لن تکتبا | نخواهند نوشت |
| لن یکتبن | نخواهند نوشت |
| لن تکتبَ | نخواهی نوشت |
| لن تکتبا | نخواهید نوشت |
| لن تکتبوا | نخواهید نوشت |
| لن تکتبي | نخواهی نوشت |
| لن تکتبا | نخواهید نوشت |
| لن تکتبن | نخواهید نوشت |
| لن أکتبَ | نخواهم نوشت |
| لن نکتبَ | نخواهیم نوشت |
نکته: به کار بردن لن برای منفی کردن آینده دور و نزدیک یکسان است و تفاوتی میان آنها وجود ندارد.
مطابق با آنچه که در این جدول نوشته شده است، در صیغه‌های ۱، ۴، ۷، ۱۳ و ۱۴ انتهای افعال مضارع به فتحه ختم شده‌است. در مابقی صیغه‌ها که جمع هستند نون عوض رفع حذف شده است. در صیغه‌های للغائبات و للمخاطبات نیز به دلیل مبنی بودن تغییری در انتهای آنها دیده نمی‌شود. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.
لَنْ أَسأَلَ مُحَّمَداً عَنِ المَدینَةْ.
درباره شهر از محمد سوال نخواهم پرسید.
هُنَّ لَنْ یَفشَلْنَ فِي حَلِّ المُشکِلَةْ.
در حل این مشکل شکست نخواهند خورد.
لَنْ تَصِلَ القِطاراتِ إِلی المَحَطَّةِ.
قطارها به ایستگاه نخواهند آمد.
( در این مثال چون فاعل جمع غیر عاقل است از فعل مفرد مونث در ابتدای جمله استفاده شده است.)
هُمْ لَن یَذهَبوا إِلی أَصدِقائِهِمْ.
آنها به سمت دوستان‌شان نخواهند رفت.
سوالات رایج درباره کاربرد س و سوف در عربی
در این بخش به برخی از سوالات پر تکرار مربوط به مبحث س و سوف در عربی به اختصار پاسخ می‌دهیم.
س و سوف چه تفاوتی دارند؟
از هر دوی آنها برای ساخت فعل آینده در عربی استفاده میشود با این تفاوت که از س برای زمان آینده نزدیک و از سوف برای زمان آینده دور استفاده میشود.
فعل زمان آینده در عربی چگونه منفی میشود؟
برای ساختن فعل منفی زمان آینده در عربی باید از حرف ناصبه لن در ابتدای فعل مضارع استفاده کنیم.
تمرین کاربرد س و سوف در عربی
برای ارزیابی عملکرد خود در رابطه با «کاربرد س و سوف در عربی»، می‌توانید از تمرین‌هایی که در ادامه در اختیار شما قرار گرفته است استفاده کنید. تمرین شامل ۱۰ سوال تشریحی است. در هر سوال باید جمله‌های داده شده را با توجه به کلمات داخل پرانتز تغییر داده و بازنویسی کنید. بعد از پاسخ دادن به تمامی سوالات می‌توانید از طریق گزینه «جواب» پاسخ درست را ببینید و با پاسخ‌های خودتان مقایسه کنید. از این روش می‌توانید به نقاط ضعف و قوت درباره این مبحث پی ببرید.
جمله‌های داده شده را با توجه به کلمه داخل پرانتز بازنویسی کنید.
سوال ۱: لن أذهب إلی البیت سوف أرجعُ إلی الصف. (الطالبة)
جواب: لن تذهب الطالبة إلی البیت سوف ترجع إلی الصف.
سوال ۲: لن أذهب إلی البیت سوف أرجعُ إلی الصف. (هم)
جواب: لن یذهبوا إلی البیت سوف یرجعون إلی الصف.
سوال ۳: لن یذهبوا إلی البیت سوف یرجعون إلی الصف. (أنتِ)
جواب: لن تذهبي إلی البیت سوف ترجعین الی الصف.
سوال ۴: لن تذهبي إلی البیت سوف ترجعین الی الصف. (أنتم)
جواب: لن ترجعوا الی البیت سوف ترجعون إلی الصف.
سوال ۵: لن ترجعوا الی البیت سوف ترجعون إلی الصف. (نحن)
جواب: لن نرجعَ إلی البیت سوف نرجعُ إلی الصف.
سوال ۶: لن نرجعَ إلی البیت سوف نرجعُ إلی الصف. (أنتنَّ)
جواب: لن ترجعنَ إلی البیت سوف ترجعنَ إلی الصف.
سوال ۷: لن ترجعنَ إلی البیت سوف ترجعنَ إلی الصف. (الأستاذة)
جواب: لن ترجعَ الأستاذة إلی البیت سوف ترجعُ إلی الصف.
سوال ۸: لن ترجعَ الأستاذة إلی البیت سوف ترجعُ إلی الصف. (التلمیذان)
جواب: لن یرجعا التلمیذان إلی البیت سوف یرجعان إلی الصف.
سوال ۹: لن یرجعا التلمیذان إلی البیت سوف یرجعان إلی الصف. (الطالبتان)
جواب: لن ترجعا الطالبتان إلی البیت سوف ترجعان إلی الصف.
سوال ۱۰: لن ترجعا الطالبتان إلی البیت سوف ترجعان إلی الصف. ( أنتما)
جواب: لن ترجعا إلی البیت سوف ترجعا إلی الصف.
جمع‌بندی
در این مطلب نکات و قواعد مربوط به کاربرد س و سوف در عربی را با یکدیگر مرور کردیم. فهمیدیم که از این دو پیشوند برای ساخت فعل مستقبل یا آینده استفاده میشود. کافی است یکی از آنها را قبل از فعل مضارع معلوم به کار ببریم تا فعل مورد نظرمان ساخته شود.
اگر قصدمان نشان دادن کاری در آینده نزدیک باشد باید از «س» و اگر هدف‌مان نشان دادن کاری در آینده دور باشد باید از «سوف» استفاده کنیم. هر دوی این جملات با آمدن حرف ناصبه «لن» بر سر فعل مضارع منفی میشود. با آمدن این حرف ناصبه تغییراتی در انتهای افعال مضارعی که نون عوض رفع دارند ایجاد میشود.
