فرادرسمضارع اخباری در عربی چیست؟ – توضیح ساده + مثال و تمرین
مضارع اخباری در عربی همان فعل مضارعی است که بر وزن مشخصی ساخته میشود. برای ساخت چنین فعلی باید ریشه فعل را به وزن صرف فعل مضارع عربی ببریم. در این نوشته درباره فعل مضارع، شیوه ساخت آن و نحوه ترجمه آن به صورت مضارع اخباری صحبت می‌کنیم. در انتها، با استفاده از تمرین‌های پایانی متن می‌توانیم فهم‌تان از این مطلب را بسنجید.
ساخت مضارع اخباری در عربی
فعل مضارع اخباری از دل فعل مضارع ساده در زبان عربی ساخته میشود. یعنی ما قبل از هر چیز باید ریشه فعل را استخراج و سه حرف اصلی آن را به وزن مورد نظر ببریم. بعد از ساخت فعل مضارع، می‌توانیم آن را به صورت مضارع اخباری در زبان فارسی ترجمه کنیم. از این رو به فعل مضارع ساده در زبان عربی، مضارع اخباری نیز می‌گویند. هرگاه فعل مضارع ساده با یکی از حروف ناصبه همراه شود، می‌توانیم آن را به صورت مضارع التزامی ترجمه کنیم. در ادامه توضیح و نحوه ساخت هر یک از این افعال را همراه با مثال آنها می‌خوانید.
نقش حروف «أتین» در فعل مضارع اخباری
برای صحبت درباره کاری که همین الان در حال انجام است یا در آینده‌ای نزدیک انجام میشود، باید از فعل مضارع در زبان عربی استفاده کنیم. در زبان عربی، فعل مضارع از جمله کلمات «معرب» شناخته میشود. یعنی می‌توان در موقعیت‌های مختلف اعراب انتهای آن را تغییر داد. به همین خاطر اساس و پایه ساخت فعل امر و نهی در عربی و همچنین فعل مستقبل، فعل مضارع است.
برای ساخت فعل مضارع، همانند فعل ماضی عربی به «ریشه فعل» نیاز داریم. یکی از روش‌های ساختن فعل مضارع این است که از حروف «أتِیْنِ» در ابتدای ریشه فعل استفاده و سپس آن را صرف کنیم. به عبارتی دیگر، یکی از روش‌های شناخت فعل مضارع توجه به حضور این حروف در ابتدای فعل مضارع و پیش از ریشه فعل است. برای فهم بهتر شیوه کارکرد این حروف بهتر است به جدول وزن صرف فعل مضارع توجه کنید.
| جدول وزن صرف فعل مضارع در عربی | |
| صیغه | وزن |
| ۱- الغائب | یفعلُ |
| ۲- الغائبان | یفعلان |
| ۳- الغائبون | یفعلون |
| ۴- الغائبة | تفعلُ |
| ۵- الغائبتان | تفعلان |
| ۶- الغائبات | یفعلنَ |
| ۷- المخاطب | تفعلُ |
| ۸- المخاطبان | تفعلان |
| ۹- المخاطبون | تفعلون |
| ۱۰- المخاطبة | تفعلین |
| ۱۱- المخاطبتان | تفعلان |
| ۱۲- المخاطبات | تفعلنَ |
| ۱۳- متکلم الوحده | أفعلُ |
| ۱۴- متکلم مع الغیر | نفعلُ |
براساس آنچه که در این جدول آمده، فعل مضارع در حالت عادی معرب و مرفوع است. در صیغه‌های عربی مفرد می‌توان علامت رفع را در انتهای فعل‌ها مشاهده کرد. اما برای صیغه‌های جمع، علامت رفع، با افزوده شدن نون عوض رفع نشان داده شده‌است. پیش از توضیح نقش حروف أتین، بهتر است به جدول صرف فعل مضارع و معنی آن توجه کنید.
| جدول ۱۴ صیغه مضارع فعل کتب | |
| فعل | معنی |
| یکتبُ | می‌نویسد |
| یکتبان | می‌نویسند |
| یکتبون | می‌نویسند |
| تکتبُ | می‌نویسد |
| تکتبان | می‌نویسند |
| یکتبن | می‌نویسند |
| تکتبُ | می‌نویسی |
| تکتبان | می‌نویسید |
| تکتبون | می‌نویسید |
| تکتبین | می‌نویسی |
| تکتبان | می‌نویسید |
| تکتبن | می‌نویسید |
| أکتبُ | می‌نویسم |
| نکتبُ | می‌نویسیم |
نقش «أ» در حروف أتین مضارع
هرگاه بخواهیم درباره کاری که خودمان در زمان حال انجام می‌دهیم صحبت کنیم باید از الف همزه «أ» قبل از ریشه فعل استفاده و انتهای آن را مرفوع کنیم. به این ترتیب می‌توانیم فعلی مضارع بر وزن «أفْعَلُ» بر وزن صیغه ۱۳ یا متکلم وحده بسازیم و برای تکمیل معنای آن از ضمیر «أنا» یعنی من، استفاده کنیم. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.
أجْلِسُ عَلَی الکُرسي.
روی صندلی می‌نشینم.
أَقْرَأُ القُرآنَ کُلَّ یََوْمْ.
هر روز قرآن می‌خوانم.
أَفْتَحُ بابَ المَدرَسَةِ کُلَّ الصَباحْ.
هر روز در مدرسه را باز می‌کنم.
أَسْمَعُ ما تَقولُ یا مُدَرِّسْ.
آنچه می‌گویی می‌شنوم ای مدرس.
نقش «ت» در حروف أتین مضارع
به حرف «ت» به کار رفته در فعل مضارع، «تاء المخاطب» هم گفته میشود. ناگفته پیداست که از این حرف در ابتدای فعل مضارع در صیغه‌های مخاطب استفاده میشود. یعنی برای صیغه مخاطب، مخاطبان، مخاطبون، مخاطبة، مخاطبتان و مخاطبات استفاده میشود. علاوه بر این شش صیغه در صیغه‌های غائبة (مفرد مونث غائب) و غائبتان (مثنی مونث غائب) نیز از حرف «ت» در ابتدای فعل مضارع استفاده میشود. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.
تَجْلِسُ راضیةٌ علَی الکُرسيْ.
راضیه روی صندلی می‌نشیند.
(در این مثال از حرف «ت» برای مفرد مونث غائب که «راضیه» باشد، استفاده شده است.)
تَکتُبُ مَریمٌ دَرْسَها.
مریم درسش را می‌نویسد.
(در این جمله، فاعل مریم است و از فعل مضارع صیغه للغائبة استفاده شده است.)
أنتَ تَسْمَعُ الأَخبارَ مِنْ إِذعَةِ لَنْدَنْ یا عیسی.
ای عیسی تو به اخبار رادیو لندن گوش می‌کنی.
(در این مثال از آنجا که عیسی مورد خطاب قرار گرفته از فعل مضارع صیغه للمخاطب استفاده شده است.)
هل أنتِ تَکتُبینَ الدَرسَ یا خَدیجَةْ؟
ای خدیجه آیا درس را نوشته‌ای؟
(ت ابتدای فعل مضارع در این مثال برای صیغه مفرد مونث مخاطب یعنی خدیجه به کار رفته است.)
نقش «ی» در حروف أتین مضارع
به سومین حرف از حروف أتین «یاء الغائب» می‌گویند. زمانی از این حرف در ابتدای ریشه فعل مضارع استفاده می‌کنیم که بخواهیم درباره کاری که سوم شخص در حال انجام دادن آن است صحبت کنیم. این سوم‌شخص می‌تواند مذکر یا مونث یا مفرد، مثنی یا جمع باشد. از میان صیغه‌های غائب تنها دو صیغه غائبة و غائبتان هستند که علامت یاء را نمی‌پذیرند. چرا که این دو صیغه با حرف «ت» در ابتدای فعل مضارع صرف می‌شوند. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.
یَجْلِسُ حُسَیْنٌ عَلَی الکُرسيْ.
حسین روی کرسی می‌نشیند.
(فاعل این فعل مضارع مفرد مذکر غائب است.)
یوسُفٌ و عیسی یَقْرَأنِ القُرآنَ بِصَوتٍ جَمیلٍ.
یوسف و عیسی قران را با صدای زیبایی می‌خوانند.
(انجام‌دهندگان کار در این جمله مثنای مذکر غائب است.)
الاولادُ یَشْرَبُونَ الماء بَعْدَ کُلِ الطَعامْ.
کودکان بعد از خوردن غذا آب می‌نوشند.
(«الاولاد» در این جمله موجب شده تا از فعل مضارع صیغه غائبون استفاده شود.)
نقش «ن» در حروف أتین مضارع
آخرین حرف حروف أتین حرف «ن» است که به آن «نون الجمع لِمتکلمین» هم می‌گویند. به این ترتیب که هرگاه فاعل جمعی از افرادی باشد که بخواهند درباره کاری که هم‌زمان با هم انجام می‌دهند صحبت کنند، باید از حرف نون پیش از ریشه فعل استفاده کنند تا یک فعل مضارع در صیغه متکلمون بسازند. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.
نَجْلِسُ علی الکُرْسيْ.
روی صندلی می‌نشینیم.
(فاعل این جمله «ما» جمعی از چند فرد است که می‌خواهند درباره کارشان در زمان حال صحبت کنند.)
نَسْمَعُ الأخبارَ الآنْ.
همین حالا به اخبار گوش می‌دهیم.
نَفْتَحُ بابَ المَدرَسَةِ کُلَّ یَوْمْ.
هر روز در مدرسه را باز می‌کنیم.
نَقْرَأُ القُرآنَ کُلَّ الصَباحْ.
هر روز صبح قرآن می‌خوانیم.
مجهول کردن فعل مضارع در عربی
آنچه که توضیح دادیم و مثال‌هایی درباره‌اش نوشتیم، مربوط به جمله و فعل‌هایی بود که فاعل یا انجام‌دهنده کار در آن مشخص بوده است. در شرایطی که ندانیم فاعل چه کسی بوده و کار توسط چه کسی انجام شده باید از فرمول «فعل مجهول در عربی» استفاده کنیم. فعل مضارع مجهول فعلی است که در زمان حال توسط فرد یا افرادی ناشناخته انجام شده باشد.
روش ساخت فعل مضارع مجهول در زبان عربی تغییر در حرکت‌های آوایی فعل معلوم و ساختن وزنی مشخص است. به این ترتیب که ابتدا باید به حروف أتین فعل مضارع علامت ضمه بدهیم و عین الفعل را مفتوح کنیم (یعنی از علامت فتحه برای عین‌الفعل استفاده کنیم.) بر همین اساس، تغییراتی در وزن فعل مضارع ایجاد میشود که در جدول زیر مشاهده می‌کنید.
| جدول وزن فعل مضارع مجهول عربی | |
| وزن | فعل |
| یُفعَلُ | یُکتَبُ |
| یُفعَلانِ | یُکتَبان |
| یُفعَلون | یُکتَبون |
| تُفعَلُ | تُکتَبُ |
| تُفعَلان | تُکتَبان |
| یُفعَلنَ | یُکتَبن |
| تُفعَلُ | تُکتَبُ |
| تُفعَلان | تُکتَبان |
| تُفعَلونَ | تُکتَبون |
| تُفعَلینَ | تُکتَبین |
| تُفعَلان | تُکتَبان |
| تُفعَلنَ | تُکتَبن |
| أُفعَلُ | أُکتَبُ |
| نُفعَلُ | نُکتَبُ |
مجزوم کردن فعل مضارع در عربی
فعل مضارع در سه حالت مجزوم میشود. حالت اول زمانی است که بخواهیم از فعل مضارع، فعل امر بسازیم. در این صورت باید حروف أتین ابتدای فعل مضارع در صیغه‌های مخاطب حذف و یک الف همزه به ابتدای فعل اضافه کنیم. در مقابل صیغه‌های مخاطب، برای ساخت فعل امر از صیغه‌های غائب، باید یک حرف «لِ» به ابتدای فعل‌ها اضافه و انتهای آن را مجزوم کنیم. برای درک بهتر به مثال زیر توجه کنید.
ت ف ع ل --ُ- --> إ ف ع ل --ْ-
ت ف ع ل و ن --> إ ف ع ل و ا
أُکتُبْ، أُکتبا، أُکتبوا، أُکتُبي، أُکتُبا، أُکتُبنَ
ی ف ع ل --ُ- --> لِ ی ف ع ل --ْ-
ی ف ع ل و ن --> لِ ی ف ع ل و ا
لیکتُبْ، لِیکتُبا، لیکتُبوا، لِتَکتُبْ، لِتَکتُبا، لِیَکتُبنَ
به کار بردن «لای نهی»، «لما» و «لم» پیش از فعل مضارع از جمله روش‌های دیگری است که می‌تواند فعل مضارع مجزوم بسازد. از لای نهی، برای ساختن فعلی که باز داشتن از انجام کاری را طلب می‌کند، استفاده می‌کنیم. با استفاده از لم و لما نیز می‌توانیم فعل‌هایی بسازیم که معنی «ماضی مطلق منفی» و «ماضی نقلی منفی» بدهد.
منصوب کردن فعل مضارع در عربی
از فعل مضارع منصوب برای ساخت جملات با معنای ترکیبی استفاده میشود. وظیفه منصوب کردن فعل مضارع بر عهده «أنْ، لَنْ، کَیْ، حتّی و لِ» است. با آمدن هر یک از این حروف بر سر فعل مضارع، آن را به حالت منصوب در می‌آورد.
منصوب شدن در صیغه‌های مفرد با مفتوح شدن انتهای فعل انجام میشود. اما برای صیغه‌های جمع، نون عوض رفع حذف میشود.
نکته: از حرف ناصبه «لن» برای ساختن فعل مستقبل منفی استفاده میشود.
برای درک بهتر به جدول زیر توجه کنید.
| جدول صرف فعل مضارع منصوب | |
| فعل منصوب | معنی |
| لن یَکتبَ | نخواهد نوشت |
| لن یکتبا | نخواهند نوشت |
| لن یکتبوا | نخواهند نوشت |
| لن تکتبَ | نخواهد نوشت |
| لن تکتبا | نخواهند نوشت |
| لن یکتبنَ | نخواهند نوشت |
| لن تکتبَ | نخواهی نوشت |
| لن تکتبا | نخواهید نوشت |
| لن تکتبوا | نخواهید نوشت |
| لن تکتبي | نخواهی نوشت |
| لن تکتبا | نخواهید نوشت |
| لن تکتبنَ | نخواهید نوشت |
| لن أکتبَ | نخواهم نوشت |
| لن نکتبَ | نخواهیم نوشت |
ترجمه فعل مضارع اخباری در عربی
فعل مضارع در زبان عربی و در حالت معلوم به شکل مضارع اخباری به فارسی ترجمه میشود. یعنی ما برای نشان دادن کاری که در زمان حال انجام میشود، نه از مضارع ساده، بلکه باید از مضارع اخباری استفاده کنیم. خوب است قبل از هر توضیحی با انواع فعل مضارع در زبان فارسی به صورت مختصر و کوتاه آشنا شویم.
برای ساخت فعل مضارع ساده در زبان فارسی قبل از هر کاری باید از مصدر فعل، یک فعل امر بسازیم. در مرحله بعد «ب» ابتدای آن را حذف می‌کنیم. آنچه باقی می‌ماند به عنوان «بن مضارع» شناخته میشود. سپس با چسباندن شناسه‌های فاعلی می‌توانیم یک فعل مضارع ساده بسازیم. برای فهم بهتر به مثال زیر توجه کنید.
گفتن --> بگو --> گو + ام، ی، ــَـ د، یم، ید، یند
گویم، گویی، گوید، گوییم، گویید، گویند
برای ساخت فعل مضارع اخباری باید از پیشوند «می» پیش از شکل صرف شده مضارع ساده استفاده کنیم. مهم‌ترین کاربرد مضارع اخباری در زبان فارسی بیان فعل در زمان آینده، بیان حقایق و بیان کارهایی است که هر روز تکرار میشود. برای درک بهتر این فعل به مثال زیر توجه کنید.
می + گو + ام، ی، ــَـ د، یم، ید، یند = مضارع اخباری
می‌گویم، می‌گویی، می‌گوید، می‌گوییم، می‌گویید، می‌گویند
مجهول کردن فعل مضارع اخباری به این صورت است که باید «می» را از ابتدای فعل مضارع اخباری برداریم. بن مضارع را یک بار دیگر به مصدر و از همان مصدر، صفت مفعولی می‌سازیم (بن ماضی +ه). سپس از مصدر شدن بن مضارع می‌سازیم و بر اساس فرمول زیر به ترتیب آنها را به کار می‌بریم. به مثال زیر اوجه کنید.
صفت مفعولی + می + بن مضارع شدن + ام، ی، ــَـ د، یم، ید، یند = مضارع اخباری مجهول
رانده می‌شوم، رانده می‌شوی، رانده میشود، رانده می‌شویم، رانده می‌شوید، رانده می‌شوند
در ساخت مضارع التزامی می‌توانیم از روش ساخت مضارع اخباری استفاده کنیم، با این تفاوت که باید به جای «می» حرف «ب» را در بتدای فعل مضارع ساده به کار ببریم. در زبان فارسی از مضارع التزامی برای بیان امور غیر قطعی و احتمالی استفاده می‌کنیم. برای فهم بهتر به مثال زیر توجه کنید.
ب + بن مضارع + ام، ی، ــَـ د، یم، ید، یند = مضارع التزامی
بگویم، بگویی، بگوید، بگوییم، بگویید، بگویند
برای برگرداندن معنی فعل مضارع عربی در حالت عادی و مرفوع به فارسی، باید از ساختار مضارع اخباری بهره ببریم. در چنین حالتی می‌توانیم درباره یک کار در زمان حال یا آینده‌ای نزدیک به طور دقیق صحبت کنیم. برای درک بهتر به جدول فعل مضارع و معنی آن توجه کنید.
| جدول معنی فعل مضارع عربی به مضارع اخباری | |
| مضارع مرفوع | معنی |
| یکتبُ | می‌نویسد |
| یکتبان | می‌نویسند |
| یکتبون | می‌نویسند |
| تکتبُ | می‌نویسد |
| تکتبان | می‌نویسند |
| یکتبنَ | می‌نویسند |
| تکتبُ | می‌نویسی |
| تکتبان | می‌نویسید |
| تکتبون | می‌نویسید |
| تکتبین | می‌نویسی |
| تکتبان | می‌نویسید |
| تکتبنَ | می‌نویسید |
| أکتبُ | می‌نویسم |
| نکتبُ | می‌نویسیم |
از فعل مضارع التزامی برای ترجمه جملاتی استفاده میشود که در آن مضارع منصوب به کار رفته باشد. در چنین حالتی، باید جمله‌ای را که در آن مضارع التزامی به کار می‌رود، با حرف «که» یا «تا اینکه» به جمله قبل از خودش متصل کنیم. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.
أَطلُبُ منکَ أن ترجعَ إلی المبنی.
از تو می‌خواهم که به ساختمان برگردی.
سأَلَ صدیقي لِیَعرِفَ المکان.
از دوست سوال کرد تا محل را بشناسد.
یَطلُبُ منهُنَّ أن یَجْلِسنَ في الصفِّ الأول.
از آنها می‌خواهد که در کلاس اول بنشینند.
لماذا تَطلُبینَ منّا أن نَطرَحَ هذه الأسئلة؟
چرا از ما می‌خواهی که این مسئله را مطرح بکنیم؟
طلبتُ مِنها أن تَقرأَ هَذِه الرِوایاتْ.
از او خواستم که این قصه‌ها را بخواند.
تَسأَلُ حَتَّی تَعرِفَ المَعني.
می‌پرسی تا وقتی که معنی را بفهمی.
تَرجِعینَ ل‍ِتأخُذي حَقیبَتِکْ.
برگشتی تا کیفت را پس بگیری.
إنتَظِرْ حتّی تَظهَرَ النَتیجة.
منتظر بمان تا که نتیجه آشکار شود.
سوالات متدوال درباره مضارع اخباری در عربی
در این بخش به برخی از سوالات پرتکرار مرتبط با مبحث مضارع اخباری در عربی به طور خلاصه پاسخ می‌دهیم.
منظور از مضارع اخباری در عربی چیست؟
منظور مضارع اخباری در عربی همان مضارع مرفوع در حالت معلوم است.
مضارع منصوب به چه صورتی به فارسی ترجمه میشود؟
برای ترجمه فعل مضارع منصوب باید از فعل مضارع التزامی استفاده کنیم.
تمرین مضارع اخباری در عربی
برای ارزیابی عملکرد خود در رابطه با «مضارع اخباری در عربی»، می‌توانید از تمرین‌هایی که در ادامه در اختیار شما قرار گرفته است استفاده کنید. تمرین شامل ۴ سؤال است و پس از پاسخ دادن به تمامی پرسش‌ها و ظاهر شدن دکمه «دریافت نتیجه آزمون»، می‌توانید نمره عملکردتان را مشاهده کنید و جواب‌های درست و نادرست را نیز ببینید. پاسخ سؤالات نیز بعد از هر آزمون آمده است.
۱. در کدام گزینه اعراب فعل مضارع اشتباه آمده است؟
إن یسر الانسان علی الصراط المستقیم فلن یخسر أبدا
إن تُعلنَ المدرسة موعد الامتحانات یسعَ التلامیذُ سعیاً کثیراً.
من ینسی اللهُ في اللحظات حیاته فلا یتقدّم في أمور الدنیا و الأخرة.
إن تستمعوا الکلام الحیق و تعلموا به في حیاتکم یفتح الله أبواب رحمة علیکم.
۲. در کدام گزینه فعل مضارع منصوب به کار رفته است؟
یا بُنیَّ علیک السعی و العمل المتواصلان لتنجح في دراستک.
المتکاسلان لا یواصلا کیلهما و إلا یفشلان في حیاتهما.
لانرضَ البقاء فی الظلم للعیش في العزة و الفخر.
لا یتکاسل هذا التلمیذ في درس من دروسه من أول العام الدراسي.
۳. در کدام گزینه مضارع مجزوم به کار نرفته است؟
أیها الشباب، لا تتَّبعوا ما یُبعدُکم عن الحقیقة.
علی الانسان أن لایحاکی الآخرین طول حیاته
إن لم یتخذ أخوک الأسلوب الصحیح في المطالعة یخسر.
لینزل المطر من السماء حتی تخصر الأرض و تُخرج النبات.
۴. در کدام گزینه فعل مضارع منصوب وجود ندارد؟
فَقُل إنما الغیبُ لله فانتظرو إنی معکم من المنتظرین.
قلتُ لصدیقتي علیک أن لاتکسلي في أداء واجباتک الدراسیة.
توجد في الصحاء النباتاب ذات الأوراق القلیلة لکي لا تفقد الماء بالتبخّر.
إنَّ القرآن یأمر المسلمین ألّا یسّبوا معبودات المنافقین و المشکرین.
جمع‌بندی
در این نوشته درباره مضارع اخباری در عربی مطالبی آموختیم. فهمیدیم که فعل مضارع در حالت معلوم، معرب و مرفوع است. در چنین حالتی اگر بخواهیم فعل مضارع عربی را به فارسی ترجمه کنیم، باید از فعل مضارع اخباری و ترکیب «می + صرف فعل مضارع ساده» استفاده کنیم. همچنین یاد گرفتیم که با وارد شدن یکی از حروف ناصبه بر سر افعال مضارع، آن را به فعل مضارع منصوب تبدیل می‌کند. در ترجمه فعل مضارع منصوب باید به سراغ فعل مضارع التزامی برویم. این فعل از ترکیب حرف «ب» و فعل مضارع ساده ساخته میشود.
این مطالب را مرور کردم خلیلی ها عالی بود، امید است که این مطالب ها افزایش یابند.!