فرادرس
فعل معتل در عربی چیست؟ – توضیح کامل + مثال و تمرین
فعل معتل در عربی فعلی است که یکی از حروف عله یعنی «الف» و «واو» و «ی» در ریشه اصلی آن وجود داشته باشد. به طور کلی کلمه معتل در زبان عربی معنی «بیمار و مریض» می‌دهد. فعلی که یکی از این حروف عله را داشته باشد شامل قواعدی خاص در علم صرف میشود که آن را از سایر فعل‌ها جدا می‌کند. در این نوشته ابتدا درباره اعلال و انواع آن صحبت میکنیم. سپس درباره سه فعل معتل و نحوه صرف آنها در دو زمان ماضی و مضارع می‌خوانیم. توضیح درباره آنها به ترتیب افعال معتل است. نخست افعال معتل الاول یا فعل معتل مثال، معتل الثانی یا فعل معتل اجوف و معتل الثالث یا فعل معتل ناقص می‌رویم و با مثال، شیوه اعمال قاعده اعلال را بر هر یک از آنها بررسی میکنیم. در انتها با پاسخگویی به تمرین، میزان یادگیری خود از این مطلب را می‌سنجیم.
اعلال در عربی چیست ؟
به قوانینی که فعل معتل را به حالت مطلوب و آسان برای خواندن و تلفظ در می‌آورد، اعلال میگویند. سه نوع اعلال داریم. اگر در اثر به کار بردن آن، یکی از حروف عله در فعل معتل ساکن شود به آن « اعلال اسکان»، اگر یکی از حروف علیه در اثر کاربرد اعلال تبدیل به حرف عله دیگر شود به آن «اعلال قلب» و اگر حرف عله حذف شود به آن قاعده «اعلال حذف» میگویند.
قبل از شروع مطالعه درباره این موضوع، ابتدا باید منظور از ریشه فعل را در عربی به خوبی درک کنیم. به طور کلی همه افعال در زبان عربی بر وزن «فَعَلَ» هستند. یعنی بعد از دیدن یک فعل در صیغه‌ای خاص، اول از همه باید آن را به وزن «فَعَلَ» در بیاوریم و بعد از حذف حروف فعل قبلی به ریشه اصلی آن دست پیدا کنیم. برای درک بهتر این توضیح به مثال زیر توجه کنید.
خرجوا --> خ ر ج و ا (از صیغه مفرد مذکر غایب)
فعلوا --> ف ع ل و ا
ریشه فعل: خَرَجَ
(همان‌طور که می‌بینید با بردن صیغه فعل به وزن اصلی توانستیم ریشه آن را استحراج کنیم.)
حالا برای درک بهتر، بار دیگر به سراغ تعریف فعل معتل می‌رویم. به فعلی که حرف اول ریشه آن یا به عبارتی «فاءُ الفعل» آن یکی از حروف عله باشد فعل «متعل مثال» میگویند. به فعلی که دومین حرف ریشه آن یا به عبارتی دیگر «عین الفعل» آن حروف عله باشد فعل «معتل اَجوَف» و به فعلی که سومین حرف ریشه آن یعنی »لام الفعل» آن حرف عله باشد فعل «معتل ناقص» میگویند.
فعل معتل مثال یا معتل الاول
همان‌طور که پیشتر اشاره شد به فعلی که حرف اول ریشه آن یکی از حروف «واو»، «الف» یا «ی» باشد، فعل معتل مثال میگویند. در فعل معتل مثال نیاز به تغییرات اعلالی در صیغه‌های ماضی آن نیست. اما در صیغه‌های مضارع نیازمند تغییرات است که در جدول‌های زیر نحوه این تغییرات را مشاهده می‌کنید.
نکته: به صورت کلی دو نوع فعل معتل مثال داریم:
معتل مثال واوی - وقع، وضع
معتل مثال یائی - یقظ، یسر
| جدول صرف فعل معتل مثال در ۱۴ صیغه ماضی | ||
| فعل | صیغه | نوع اعلال |
| وَقع | مفرد مذکر غایب | ندارد |
| وَقَعا | مثنی مذکر غایب | ندارد |
| وَقَعوا | جمع مذکر غایب | ندارد |
| وَقَعت | مفرد مونث غایب | ندارد |
| وَقَعتا | مثنی مونث غایب | ندارد |
| وَقعن | جمع مونث غایب | ندارد |
| وَقعت | متکلم وحده | ندارد |
| وَقَعنا | متکلم مع‌الغیر | ندارد |
| وَقعت | مفرد مذکر مخاطب | ندارد |
| و،قَعتما | مثنی مذکر مخاطب | ندارد |
| وِقَعتم | جمع مذکر مخاطب | ندارد |
| وَقعت | مفرد مونث مخاطب | ندارد |
| وَقَعتما | مثنی مونث مخاطب | ندارد |
| وَقَعتن | جمع مونث مخاطب | ندارد |
همان‌طور که در این جدول می‌بینید فعل معتل مثال از ریشه «وقع» در ماضی هیچ‌گونه تغییر اعلالی ندارد و دست نخورده باقی می‌ماند. اما در ۱۴ صیغه مضارع، برای برخی صیغه‌ها تغییراتی انجام میشود که در ادامه می‌خوانید.
| جدول صرف فعل معتل مثال در ۱۴ صیغه مضارع | ||
| فعل | صیغه | نوع اعلال |
| یَقِع | مفرد مذکر غایب | حذف |
| یَقِعان | مثنی مذکر غایب | حذف |
| یَقِعون | جمع مذکر غایب | حذف |
| تَقِع | مفرد مونث غایب | حذف |
| تقِعان | مثنی مونث غایب | حذف |
| یقِعنَ | جمع مونث غایب | حذف |
| أقعُ | متکلم وحده | حذف |
| نقعُ | متکلم مع‌الغیر | حذف |
| تقِع | مفرد مذکر مخاطب | حذف |
| تَقِعان | مثنی مذکر مخاطب | حذف |
| تقِعون | جمع مذکر مخاطب | حذف |
| تقِعین | مفرد مونث مخاطب | حذف |
| تقعان | مثنی مونث مخاطب | حذف |
| تقعنَ | جمع مونث مخاطب | حذف |
اعلال حذف در فعل معتل مثال
با بردن فعل معتل مثال در زمان مضارع حرف «ی و ت» به ابتدای آن اضافه و حرف عله ساکن میشود. در نتیجه برای روان خواندن آن به مشکل بر می‌خوریم. از این رو، با به کار بردن اعلال حذف، حرف معتل واو برداشته و مابقی فعل بدون تغییر نوشته شده میشود. به مثال زیر توجه کنید.
وقع --> مضارع --> یَوْقََعُ --> یَقِعُ
نکته: برای ساخت فعل امر معتل مثال نیاز به تغییر چندانی نیست. تنها باید ی و ت اول فعل مضارع حذف و آخر آن ساکن شود. مثال:
قِع- قِعا- قِعوا- قِعی- قِعا- قِعن
برای ساخت فعل مجهول مضارع، در این فعل که معتل مثال واوی محسوب میشود، تنها کافی است واو حذف شده به صیغه‌های فعل باز گردد و مابقی به همان سبک و سیلق نوشته شود. برای درک بهتر به جدول زیر توجه کنید.
| فعل معتل مثال، مضارع مجهول | ||
| فعل | صیغه | اعلال |
| یُوقع | مفرد مذکر غایب | ندارد |
| یُوقعان | مثنی مذکر غایب | ندارد |
| یُوقعون | جمع مذکر غایب | ندارد |
| تُوقعین | مفرد مونث غایب | ندارد |
| تُوقعان | مثنی مونث غایب | ندارد |
| یُوقعن | جمع مونث غایب | ندارد |
| تُوقع | مفرد مذکر مخاطب | ندارد |
| تُوقعان | مثنی مذکر مخاطب | ندارد |
| تُوقعون | جمع مذکر مخاطب | ندارد |
| تُوقعین | مفرد مونث مخاطب | ندارد |
| تُوقعان | مثنی مونث مخاطب | ندارد |
| تُوقعن | جمع مونث مخاطب | ندارد |
فعل معتل اجوف یا معتل الثانی
به فعل معتلی که دومین حرف از سه حرف اصلی آن واو یا الف یا ی باشد معتل اجوف میگویند. این نوع از فعل معتل در عربی اکثر قواعد اعلال قلب و حذف را دارد. فقط باید به نوع فعل و زمان آن توجه کرد.
نکته: به طور کلی دو نوع فعل معتل اجوف داریم:
معتل اجوف واوی - قال، قام
معتل اجوف یائی - سار، صاد
در ادامه جدولی از صرف فعل اجوف در زمان ماضی و تغییرات آن با اعمال قواعد اعلال را مشاهده می‌کنید.
| جدول صرف فعل معتل اجوف در ۱۴ صیغه ماضی | ||
| فعل | صیغه | اعلال |
| قال | مفرد مذکر غایب | قلب به الف |
| قالا | مثنی مذکر غایب | قلب به الف |
| قالوا | جمع مذکر غایب | قلب به الف |
| قالت | مفرد مونث غایب | قلب به الف |
| قالتا | مثنی مونث غایب | قلب به الف |
| قلن | جمع مونث غایب | حذف |
| قلت | متکلم وحده | حذف |
| قلنا | متکلم مع‌الغیر | حذف |
| قلت | مفرد مذکر مخاطب | حذف |
| قلتما | مثنی مذکر مخاطب | حذف |
| قلتم | جمع مذکر مخاطب | حذف |
| قلت | مفرد مونث مخاطب | حذف |
| قلتما | مثنی مونث مخاطب | حذف |
| قلتن | جمع مونث مخاطب | حذف |
همان‌طور که در جدول مشاهده می‌کنید در پنج صیغه از فعل ماضی اجوف اعلال «قلب به الف» و در مابقی اعلال «حذف» صورت گرفته است. در دو صیغه ۶ و ۱۴ (جمع مونث غایب و جمع مونث مخاطب) واو فعل اجوف پس از قلب به الف حذف شده است. برای فهم بهتر چگونگی کارکرد آنها بهتر است کمی بیشتر با کارکرد این دو اعلال آشنا شوید.
نکته مهم
قاعده عمومی قلب: در افعال معتل در صورتی که حرف اعلال یعنی «واو» یا «ی» که ساکن نیستند، حرف ماقبل آنها فتحه باشد، حرف اعلال تبدیل یا قلب به الف میشود. به مثال زیر توجه کنید.
عَوَدَ --> عاد
خَيَبَ --> خاب
قاعده عمومی حذف: در افعال معتل در صورتی که حرف اعلال ساکن بگیرد و کنار یک حرف سکون‌دار دیگر بشیند، حرفی که عله است حذف میشود. به مثال زیر که ساخت فعل امر از صیغه مضارع است توجه کنید.
تَقُولُ --> قُوْلْ --> قُل
تخاف --> خَافْ --> خَفْ
در ادامه با مشاهده دو جدول که صرف فعل اجوف مضارع را نشان می‌دهند بیشتر و بهتر با دو قاعده بالا آشنا می‌شوید.
| جدول صرف فعل معتل اجوف واوی در ۱۴ صیغه مضارع | ||
| فعل | صیغه | اعلال |
| یَقول | مفرد مذکر غایب | ندارد |
| یَقولان | مثنی مذکر غایب | ندارد |
| یَقولون | جمع مذکر غایب | ندارد |
| تَقولان | مفرد مونث غایب | ندارد |
| یَقلن | مثنی مونث غایب | حذف |
| تَقول | جمع مونث غایب | ندارد |
| أقول | متکلم وحده | ندارد |
| نقول | متکلم مع‌الغیر | ندارد |
| تَقول | مفرد مذکر مخاطب | ندارد |
| تَقولان | مثنی مذکر مخاطب | ندارد |
| تَقولون | جمع مذکر مخاطب | ندارد |
| تَقولین | مفرد مونث مخاطب | ندارد |
| تَقولان | مثنی مونث مخاطب | ندارد |
| تقلن | جمع مونث مخاطب | حذف |
در جدول زیر صرف فعل معتل اجوف واوی را در ۱۴ صیغه مضارع مشاهده می‌کنید.
| جدول صرف فعل معتل اجوف واوی در ۱۴ صیغه مضارع | ||
| فعل | صیغه | اعلال |
| یَبیع | مفرد مذکر غایب | ندارد |
| یَبیعان | مثنی مذکر غایب | ندارد |
| یَبیعون | جمع مذکر غایب | ندارد |
| تَبیع | مفرد مونث غایب | ندارد |
| تَبیعان | مثنی مونث غایب | ندارد |
| یَبعن | جمع مونث غایب | حذف |
| أبیع | متکلم وحده | ندارد |
| نبیع | متکلم مع‌الغیر | ندارد |
| تَبیع | مفرد مذکر مخاطب | ندارد |
| تَبیعان | مثنی مذکر مخاطب | ندارد |
| تَبیعون | جمع مذکر مخاطب | ندارد |
| تَبیعین | مفرد مونث مخاطب | ندارد |
| تَبیعان | مثنی مونث مخاطب | ندارد |
| تَبعن | جمع مونث مخاطب | حذف |
در جدول زیر که مربوط به صرف فعل «بیع --ِ-» در صیغه مضارع است به خاطر آنکه ریشه فعل دارای حرف یای مکسور (دارای کسره) است، با وارد شدن به صیغه‌های فعل مضارع، برای سهولت در خواندن، کسره مربوط به «ی» به حرف ماقبل از خودش منتقل میشود. به مثال زیر توجه کنید.
بیع --> یعبْیِعُ --> یَبیعُ
نکته: برای ساخت فعل امر در صیغه مفرد مذکر مخاطب به خاطر همراه شدن ساکن در دو حرف عله و حرف بعد از عله، باید حرف واو یا ی را حذف کنیم. مابقی صیغه‌ها بدون تغییر باقی می‌مانند. به مثال زیر توجه کنید.
فعل امر قَوَلَ : قل، قولا، قولوا، قولي، قولا، قلن
فعل امر بَیَعَ: بع، بیعا، بیعوا، بیعي، بیعا، بعن
فعل معتل اجوف در حالت مجهول
| جدول فعل معتل اجوف «ی» در حالت مجهول، ۱۴ صیغه ماضی و مضارع | ||
| ماضی | مضارع | اعلال |
| بِیع | یُباع | اسکان- قلب |
| بِیعا | یُباعان | اسکان- قلب |
| بِیعوا | یُباعون | اسکان- قلب |
| بِیعت | تُباع | اسکان- قلب |
| بِیعتا | تُباعان | اسکان- قلب |
| بِعن | یُبعن | حذف- حذف |
| بِعتَ | تُباع | حذف- قلب |
| بِعتما | تُباعان | حذف- قلب |
| بِعتم | تُباعون | حذف- قلب |
| بِعتِ | تُباعین | حذف- قلب |
| بِعتما | تُباعان | حذف- قلب |
| بعتن | تُبعن | حذف- حذف |
بر اساس افعال صرف شده در این جدول، با تغییر حرکات قلب و بعد از حرف اعلال، نوع فعل نیز تغییر می‌کند. مثلا در صیغه مفرد مذکر غایب (۱) در حالت ماضی به دلیل آنکه «ی» وسط فعل ساکن شده، حرکت آن به حرف ماقلبش منتقل میشود. در نتیجه، برای سهولت در تلفظ و خواندن باع به بیع تبدیل شده‌است. در مضارع نیز به خاطر انتقال حرکت عله به حروف ماقلب از خود، فتحه به الف تبدیل و قلب به الف شده‌است.
حالا در ادامه جدول ۱۴ صیغه ماضی و مضارع فعل اجوف واوی را در حال مجهول مشاهده می‌کنید.
| جدول فعل معتل اجوف «واو» در حالت مجهول، ۱۴ صیغه ماضی و مضارع | ||
| ماضی | مضارع | اعلال |
| قیل | یُقال | قلب- قلب |
| قیلا | یُقالان | قلب- قلب |
| قیلوا | یُقالون | قلب- قلب |
| قیلت | تُقال | قلب - قلب |
| قیلتا | تُقالان | قلب- قلب |
| قلن | یُقَلن | حذف- حذف |
| قلت | تُقال | حذف- قلب |
| قلتما | تُقالان | حذف- قلب |
| قلتم | تُقالون | حذف- قلب |
| قلت | تُقالین | حذف- قلب |
| قلتما | تُقالان | حذف- قلب |
| قلتن | تُقَلن | حذف- حذف |
بر اساس این جدول، در زمان ماضی برای نوع مجهول فعل اجوف واوی، به دلیل اینکه عین الفعل مضموم یا مکسور، ساکن میگیرد، حرکت آنها به حرف ماقبل منتقل میشود. در نتیجه برای سهولت در تلفظ قلب به «ی» شده‌است. در زمان مضارع نیز برای واو همین روند صدق می‌کند.
فعل معتل ناقص یا معتل الثالث
به فعلی که سومین حرف آن یا به عبارتی لام الفعل آن معتل باشد، فعل معتل ناقص میگویند. معتل ناقص مثل فعل اجوف دارای دو نوع «ناقص واوی» و «ناقص یائی» است. در ماضی این نوع فعل، عموما اعلال حذف وجود دارد. در ادامه جدولی را مشاهده می‌کنید که صرف فعل ماضی ناقص از ریشه «رمی» در آن آمده است. بر اساس این جدول صیغه‌های ۳، ۴ و ۵ به دلیل قرار گرفتن حرف اعلال ساکن در کنار یک ساکن دیگر حذف شده است.
| جدول صرف فعل معتل ناقص در ۱۴ صیغه ماضی | ||
| فعل | صیغه | اعلال |
| رمی | مفرد مذکر غایب | ندارد |
| رمیا | مثنی مذکر غایب | ندارد |
| رموا | جمع مذکر غایب | حذف |
| رمَتْ | مفرد مونث غایب | حذف |
| رمتا | مثنی مونث غایب | حذف |
| رمینَ | جمع مونث غایب | ندارد |
| رمیتُ | متکلم وحده | ندارد |
| رمینا | متکلم مع‌الغیر | ندارد |
| رمیتَ | مفرد مذکر مخاطب | ندارد |
| رمیتما | مثنی مذکر مخاطب | ندارد |
| رمیتم | جمع مذکر مخاطب | ندارد |
| رمیتِ | مفرد مونث مخاطب | ندارد |
| رمیتما | مثنی مونث مخاطب | ندارد |
| رمیتن | جمع مونث مخاطب | ندارد |
با صرف فعل ناقص «ی» در زمان مضارع متوجه می‌شویم که در صیغه‌های ۳ و ۹ (هر دو صیغه‌های جمع مذکر غایب و مخاطب) به دلیل ساکن شدن حرف عله، اعلال آن به صورت حذف است ودر مابقی صیغه‌ها حرف عله دست نخورده باقی می‌ماند.
همچنین با صرف فعل معتل ناقص در ۱۴ صیغه زمان مضارع متوجه می‌شویم که اعلال حذف در هر دوی این صیغه‌ها نیز تکرار میشود و تغییر خاصی را در سایر صیغه‌ها مشاهده نمی‌کنیم. برای درک بهتر می‌توانید از جدول صرف فعل زیر کمک بگیرید.
| جدول صرف فعل معتل ناقص در ۱۴ صیغه مضارع | ||
| فعل | صیغه | اعلال |
| یرمی | مفرد مذکر غایب | ندارد |
| یرمیان | مثنی مذکر غایب | ندارد |
| یرمون | جمع مذکر غایب | حذف |
| ترمی | مفرد مونث غایب | ندارد |
| ترمیان | مثنی مونث غایب | ندارد |
| أرمین | جمع مونث غایب | ندارد |
| نرمین | متکلم وحده | ندارد |
| یرمین | متکلم مع‌الغیر | ندارد |
| ترمی | مفرد مذکر مخاطب | ندارد |
| ترمیان | مثنی مذکر مخاطب | ندارد |
| ترمون | جمع مذکر مخاطب | حذف |
| ترمین | مفرد مونث مخاطب | ندارد |
| ترمیان | مثنی مونث مخاطب | ندارد |
| ترمین | جمع مونث مخاطب | ندارد |
نکته: برای ساخت فعل امر از معتل ناقص مهم‌ترین تغییر در نخستین صیغه آن، یعنی در مفرد مذکر مخاطب رخ می‌دهد. بعد از حذف حرف «ت» اول فعل، به انتهای فعل می‌رویم و حرف عله را ساکن میکنیم. با توجه به اینکه حرف ماقبل از حرف عله‌ی ساکن شده، کسره است، برای سهولت در خواندن آن حرف را حذف و علامت کسره را به انتهای فعل اضافه میکنیم.
تَرمی --> إرمِیْ --> إرمِ
مابقی صیغه‌های امر فعل ناقص به شرح زیر است:
إرمیا، إرموا، إرمی، إرمیا، إرمین
در ساخت صیغه‌های مجهول از فعل معتل ناقص باید به بازگشت حرف اعلال و همچنین حذف آنها در چند صیغه دقت کنیم. دلیل این تغییرات، تبدیل فتحه به کسره در صیغه‌های ۱، ۴ و ۵ در زمان ماضی و همچنین صیغه‌های ۱، ۴ و ۷ در زمان مضارع است. برای فهم بیشتر درباره این تغییرات بهتر است به جدول صرف فعل ناقص در حالت مجهول توجه کنید.
| جدول فعل معتل ناقص در حالت مجهول، ۱۴ صیغه ماضی و مضارع | ||
| ماضی | مضارع | اعلال |
| رُمِیَ | یرمی | ندارد- ندارد |
| رُمِیا | یرمیان | ندارد- ندارد |
| رُموا | یرمون | حذف- حذف |
| رُمِیَتْ | ترمی | ندارد (بازگشت حرف اعلال)- ندارد |
| رُمِيَتا | ترمیان | ندارد- ندارد |
| رُمِین | یرمین | ندارد- ندارد |
| رُمِیتَ | ترمی | ندارد- ندارد (تبدیل به ی) |
| رُمِیتما | ترمیان | ندارد- ندارد |
| رُمیتم | ترمون | ندارد- حذف |
| رُمیت | ترمین | ندارد- ندارد |
| رُمیتما | ترمیان | ندارد- ندارد |
| رُمیتن | ترمین | ندارد- ندارد |
سوال‌های رایج فعل معتل در عربی
در این قسمت به سوال‌هایی که درباره فعل معتل ایجاد میشود به اختصار پاسخ میدهیم.
فعل معتل چیست؟
به فعلی که در عربی سه حرف عله یعنی «الف» و «واو» و «ی» در آن وجود داشته‌باشد فعل معتل میگویند که به سه دسته معتل مثال، أجوف و ناقص تبدیل می‌شوند. در فعل مثال، حرف اول، در فعل أجوف، حرف دوم و در فعل ناقص، حرف سوم فعل از حروف عله هستند.
اعلال چیست؟
به کارهایی که روی فعل معتل در عربی انجام میدهیم تا آن را از نظر خواندن راحتتر کنیم، اعلال میگویند که به سه دسته سکون، قلب و حذف طبقهبندی میشود. در سکون حرف عله علامت ساکن میگیرد و در روند تلفظ فعل حضور دارد. در اعلال قلب، با توجه به حرکت فتحه، کسره و ضمه، حرف عله آن را به حرف دیگری تبدیل میکنیم. در اعلال حذف نیز میتوانیم به راحتی حرف عله را حذف و آوای صدادارش را به حرکت ماقبل آن انتقال بدهیم.
فعل معتل چگونه صرف میشود؟
صرف فعل معتل در عربی تفاوت چندانی با سایر افعال ندارد. کافی است آنها را همانند فعل ذهب به سادگی صرف کنیم. با توجه به حرکات آوایی و تمرین و تکرار به مرور می‌فهمیم که در کدام صیغه و برای کدام فعل باید از اعلال استفاده و آن را اعمال کنیم. این کار نیازمند کمی صبر و تلاش در زمینه تمرین کردن است.
تمرین فعل معتل در عربی
برای ارزیابی عملکرد خود در رابطه با «فعل معتل در عربی»، می‌توانید از تمرین‌هایی که در ادامه در اختیار شما قرار گرفته است استفاده کنید. آزمون اول شامل ۱۰ سوال است و پس از پاسخ دادن به تمامی پرسش‌ها و ظاهر شدن دکمه «دریافت نتیجه آزمون»، می‌توانید نمره عملکردتان را مشاهده کنید و جواب‌های درست و نادرست را نیز ببینید. در تمرین دوم می‌توانید با پاسخ به سوالات تشریحی، تمرین بیشتری در زمینه فعل معتل انجام دهید.
تمرین اول
۱. در کدام گزینه اعلال حذف آمده است؟
وَفَی
تَقُلولُ
تَصلْ
قالَ
۲. شکل صحیح کلمه «تَدَعُ» قبل از اعلال کدام است؟
تُودَعُ
تعوْدَعُ
أُدعُ
تَدعُوْ
۳. گزینه صحیح درباره «لم یلد» کدام است؟
مثال
أجوف
ناقص
ممهوز
۴. فعل امر «تَعِدان» کدام است؟
عِدا
تعدا
اُعِدا
إعدا
۵. جای خالی را پر کنید «قل ... إنک تجتهدین فی حیاتک»
لاتخف
لاتخافی
لاتخاف
لاتخفی
۶. گزینه صحیح درباره فعل «یجدون» کدام است؟
اجوف واوی
اجوف ی
مثال واوی
مثال ی
۷. گزینه غلط برای جای خالی این جمله کدام است؟
لا
لن
قد
لم
۸. کدام صیغه فعل مضارع «یخاف» حرف عله ندارد؟
للغائبات
للغائبینَ
للمخاطبة
للغائبة
۹. فعل امر «تمشي» کدام گزینه است؟
أمشوا
إمشوا
إمشِیوا
أمشیوا
۱۰. کدام گزینه در امر نیاز به همزه دارد؟
ترجم
تلا
خاف
وعد
تمرین دوم
سوال ۱. فعل «رأی» را به صیفه مفرد مونث مخاطب ببرید.
سوال ۲. شکل امری جمله «انتَ تدعو ربّكَ وتبكي علي خطيئتك» را بنویسید.
سوال ۳. صیغه فعل «ترمینَ» کدام است؟
سوال ۴. حرف عله در کدام صیغه فعل مضارع «یخاف» حذف میشود؟
سوال ۵. فعل «وَصَفتْ» با حرف نافیه «لم» چگونه نوشته میشود.
جمع‌بندی
فعل معتل در عربی یکی از مباحث مهم و در بعضی مواقع، پیچیده در علم صرف است که آموختن و آموزش دادن آن به تمرین و تکرار نیاز دارد. در این نوشته یاد گرفتیم که حضور سه حرف عله «واو»، «الف» و «ی» در فعل آن را به «فعل معتل» تبدیل می‌کند. دلیل تفاوت این فعل با سایر افعال عربی در نوع صرف شدن آن است که قواعد و اصول خاص خودش را دارد. به تغییراتی که حین صرف فعل معتل داده میشود تا خواندن آن ممکن و راحت شود «اعلال» میگویند.
اعلال ممکن است سکون، قلب یا حذف باشد. مثلا اگر حرف عله بنابر حرکتی که گرفته، تبدیل به حرف دیگری شود، به آن اعلال «قلب» میگویند. در صورتی که حرف عله کلاحذف شود یا علامت ساکن بگیرد هم دچار اعلال حذف یا سکون شده‌است. برای یادگیری بهتر فعل معتل ثلاثی مجرد بهتر این است که آنها را همانند فعل‌های معمولی در تمامی صیغه‌ها صرف کنیم تا به صورت عملی با اعلال و تغییرات فعل معتل در تمامی صیغه‌ها آشنا شویم.
