فرادرسفعل مجهول در عربی چیست؟ — به زبان ساده + مثال
در آموزش‌های پیشین مجله فرادرس، با انواع فعل در عربی، مانند فعل ماضی و فعل مضارع در عربی آشنا شدیم. آنچه در این آموزش‌ها بیان کردیم، برای فعل‌های معلوم بود. در این آموزش، با فعل مجهول در عربی آشنا می‌شویم و روش ساخت آن را برای افعال ماضی و مضارع بیان خواهیم کرد.
فعل معلوم و فعل مجهول
فعل معلوم فعلی است که فاعل آن معلوم باشد. مثلاً در جمله‌های زیر فاعل مشخص است:
- ماهور آمد.
- ماهور دفتر را آورد.
در مقابل، فعل مجهول فعلی است که در آن فاعل بیان نمی‌شود و نهاد جمله مفعول است نه فاعل. برای مثال، جملات زیر را ببینید:
- دفتر آورده شد.
- خطی روی دیوار کشیده شد.
در ادامه، با روش ساخت فعل مجهول در عربی برای زمان‌های ماضی و مضارع آشنا می‌شویم. پیش از آن، بهتر است با انواع فعل صحیح و معتل در عربی آشنا شویم.
فعل صحیح و فعل معتل در عربی
به فعلی که یکی از حروف اصلی آن حرف علّه (یکی از حروفِ و، الف، ی) باشد، «فعل مُعتَل» میگوییم. در مقابل، فعلی که ریشه‌اش حرف علّه نداشته باشد، «فعل صحیح» نام دارد.
فعل صحیح، خود به سه دسته تقسیم میشود:
- مهموز: یکی از حروف اصلی آن همزه است؛ مانند أخذَ، سألَ، قَرأ.
- مضاعف: ریشه‌اش دو حرف هم‌جنس دارد؛ مانند فکَّ، فرَّ، وسوَسَ، زَلزلَ.
- سالم: نه مهموز است، نه مضاعف و نه معتل؛ مانند کتبَ، نَصرَ.
فعل معتل نیز انواعی دارد:
- مثال: اولین حرف اصلی آن «ی» یا «و» است؛ مانند وَعَدَ، یَسَرَ.
- أجوف: دومین حرف اصلی آن عله است؛ مانند قوَلَ، فَوَز، سیَرَ، بَیعَ.
- ناقص: سومین حرف اصلی آن عله است؛ مانند دَعوَ، تلَوَ، هدَیَ، شَفیَ.
- لَفیف: دو حرف از حروف اصلی آن عله است:
- لفیف مفروق: اگر حرف اول و سوم عله باشند، لفیف مفروق نام دارد؛ مانند وَلی، وَقی
- لفیف مقرون: اگر حرف دوم و سوم عله باشند، لفیف مقرون است؛ مانند سَویَ، شَویَ
برای آشنایی با مباحث عربی دبیرستان، پیشنهاد می‌کنیم به مجموعه آموزش‌های دروس دبیرستان و پیش دانشگاهی فرادرس مراجعه کنید که لینک آن در ادامه آورده شده است.
- برای مشاهده مجموعه آموزش‌های دروس دبیرستان و پیش دانشگاهی + اینجا کلیک کنید.
فعل مجهول ماضی در عربی
فعل معلوم (اَلْفِعْلُ الْمَعْرُوْفُ) شکلی از فعل است که درباره فاعل چیزی را بیان می‌کند، یعنی فاعلِ فعل را مشخص می‌کند. مثال‌های زیر فعل معلوم دارند:
- 〈أَن سَخِطَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ وَ فِي الْعَذَابِ هُمْ خَالِدُونَ〉 (كه خدا بر ايشان خشم گرفت، و پيوسته در عذاب مى‌مانند)
- 〈حَتَّىٰ إِذَا بَلَغَ مَغْرِبَ الشَّمْسِ〉 (تا به غروبگاه خورشيد رسيد)
در فعل مجهول، فاعل فعل را نمی‌دانیم و به عبارت دیگر، فاعل مشخص نشده است. معمولاً از فعل متعدی (الْفِعْلُ الْمُتَعَدَّی) یا گذرا، فعل مجهول می‌سازیم. از آنجا که تنها فعل گذراست که می‌تواند مفعول داشته باشد، می‌توان چنین نتیجه گرفت که فعل مجهول همیشه از فعل متعدی (فعل گذرا) ساخته میشود و خود فعل مجهول حکم فعل لازم (ناگذر) را دارد. در جمله‌ای با فعل مجهول دو جزء مهم داریم: یکی فعل و دیگری مفعولی که کاری رویش انجام شده یا حالتی پذیرفته و فاعل آن را نمی‌دانیم.
در فعل مجهول، مفعول حرکت فاعل (یعنی ضمه) را می‌گیرد. در عربی به این مفعولِ فعل مجهول، نایب فاعل (نَائِبُ الفَاعِل) میگوییم.
برای مثال، به جمله زیر دقت کنید:
- 〈وَ وُضِعَ الْكِتَابُ〉 (و پرونده [اعمال] [باز] گذاشته میشود)
در جمله بالا، الْكِتَابُ مفعول است و وُضِعَ یک فعل مجهول. در این جمله، به الْكِتَابُ نایب فاعل میگوییم.
نشانه فعل مجهول ماضی در عربی
در زبان عربی، فعل مجهول را با تغییر حرکت فعل معلوم (فَعَلَ، فَعِلَ، فَعُلَ) به فُعِلَ می‌سازیم. این تغییر برای همه افعال برقرار است. به‌عبارت دیگر، تبدیل حرکت حرف اول ریشه به ضمه و تغییر حرکت حرف دوم به کسره فعل را مجهول می‌کند.
در ادامه این بخش، به روش ساخت فعل مجهول ماضی در عربی برای انواع فعل‌ها می‌پردازیم.
مجهول کردن فعل ماضی صحیح
در این بخش، به نحوه مجهول کردن فعل صحیح می‌پردازیم.
مجهول کردن فعل ماضی سالم
به‌عنوان مثال، فعل سالم «رَفَعَ» را در نظر بگیرید. شکل مجهول این فعل «فُعِلَ» است. جدول زیر، صرف فعل مجهول «رُفِعَ» را نشان می‌دهد.
| شخص ↓ | جنس ↓ / عدد ← | مفرد | مثنی | جمع |
| غائب | مذکر | رُفِعَ (بالا برده شد) | رُفِعَا (بالا برده شدند) | رُفِعُوا (بالا برده شدند) |
| مؤنث | رُفِعَتْ (بالا برده شد) | رُفِعَتَا (بالا برده شدند) | رُفِعْنَ (بالا برده شدند) | |
| مخاطب | مذکر | رُفِعْتَ (بالا برده شدی) | رُفِعْتُمَا (بالا برده شدید) | رُفِعْتُمْ (بالا برده شدید) |
| مؤنث | رُفِعْتِ (بالا برده شدی) | رُفِعْتُمَا (بالا برده شدید) | رُفِعْتُنَّ (بالا برده شدید) | |
| متکلم | وحده | رُفِعْتُ (بالا برده شدم) | - | - |
| مع‌الغیر | - | رُفِعْنَا (بالا برده شدیم) | رُفِعْنَا (بالا برده شدیم) |
یا برای فعل معلوم «نَصَرَ»، جدول زیر را داریم.
| شخص ↓ | جنس ↓ / عدد ← | مفرد | مثنی | جمع |
| غائب | مذکر | نُصِرَ (یاری شد) | نُصِرَا (یاری شدند) | نُصِرُوا (یاری شدند) |
| مؤنث | نُصِرَتْ (یاری شد) | نُصِرَتَا (یاری شدند) | نُصِرَنَ (یاری شدند) | |
| مخاطب | مذکر | نُصِرَتَ (یاری شدی) | نُصِرَتُمَا (یاری شدید) | نُصِرَتُمْ (یاری شدید) |
| مؤنث | نُصِرَتِ (یاری شدی) | نُصِرَتُمَا (یاری شدید) | نُصِرَتُنَّ (یاری شدید) | |
| متکلم | وحده | نُصِرَتُ (یاری شدم) | - | - |
| مع‌الغیر | - | نُصِرَنَا (یاری شدیم) | نُصِرَنَا (یاری شدیم) |
آیه‌های زیر مثال‌هایی هستند که فعل مجهول ماضی دارند:
- 〈وَ جُمِعَ الشَّمْسُ وَالْقَمَرُ〉 (و خورشید و ماه یک جا جمع شدند)
- 〈إِنَّ الَّذِينَ يُحَادُّونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ كُبِتُوا كَمَا كُبِتَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ〉 (كسانى كه با خدا و پيامبرش مخالفت ورزیدند ذليل و خوار شدند، همچنان كه پيشينيان آن‌ها خوار شده‌اند)
- 〈وَ فُتِحَتِ السَّمَاءُ فَكَانَتْ أَبْوَابًا〉 (و درهای آسمان به ابواب مختلف گشوده شد)
مجهول کردن فعل ماضی مهموز
همان‌طور که در ابتدای متن گفتیم، فعل مهموز فعلی است یکی از حروف اصلی آن همزه است؛ مانند أخذَ، سألَ، قَرأ. فعل مجهول ساختن از فعل مهموز نیز شبیه الگوی «فُعِلَ» است. بنابراین، «فاء الفعل» یا همان حرف اول ریشه ماضی ضمه می‌گیرد و حرکت «عین الفعل» یا حرف دوم ریشه فعل، به کسره تبدیل میشود. جداول زیر صیغه‌های فعل مجهول «أُمِرَ» را نشان می‌دهد.
| شخص ↓ | جنس ↓ / عدد ← | مفرد | مثنی | جمع |
| غائب | مذکر | أُمِرَ (امر شد) | أُمِرَا (امر شدند) | أُمِرُوْا (امر شدند) |
| مؤنث | أُمِرَتْ (امر شد) | أُمِرَتَا (امر شدند) | أُمِرْنَ (امر شدند) | |
| مخاطب | مذکر | أُمِرْتَ (امر شدی) | أُمِرْتُمَا (امر شدید) | أُمِرْتُمْ (امر شدید) |
| مؤنث | أُمِرْتِ (امر شدی) | أُمِرْتُمَا (امر شدید) | أُمِرْتُنَّ (امر شدید) | |
| متکلم | وحده | أُمِرْتُ (امر شدم) | - | - |
| مع‌الغیر | - | أُمِرْنَا (امر شدیم) | أُمِرْنَا (امر شدیم) |
همچنین، برای فعل مجهول «سُئِلَ» جدول زیر را خواهیم داشت.
| شخص ↓ | جنس ↓ / عدد ← | مفرد | مثنی | جمع |
| غائب | مذکر | سُئِلَ (مورد سؤال قرار گرفت) | سُئِلَا (مورد سؤال قرار گرفتند) | سُئِلُوْا (مورد سؤال قرار گرفتند) |
| مؤنث | سُئِلَتْ (مورد سؤال قرار گرفت) | سُئِلَتَا (مورد سؤال قرار گرفتند) | سُئِلْنَ (مورد سؤال قرار گرفتند) | |
| مخاطب | مذکر | سُئِلْتَ (مورد سؤال قرار گرفتی) | سُئِلْتُمَا (مورد سؤال قرار گرفتید) | سُئِلْتُمْ (مورد سؤال قرار گرفتید) |
| مؤنث | سُئِلْتِ (مورد سؤال قرار گرفتی) | سُئِلْتُمَا (مورد سؤال قرار گرفتید) | سُئِلْتُنَّ (مورد سؤال قرار گرفتید) | |
| متکلم | وحده | سُئِلْتُ (مورد سؤال قرار گرفتم) | - | - |
| مع‌الغیر | - | سُئِلْنَا (مورد سؤال قرار گرفتیم) | سُئِلْنَا (مورد سؤال قرار گرفتیم) |
برای فعل مجهول «هُزِأَ» نیز جدول زیر را داریم.
| شخص ↓ | جنس ↓ / عدد ← | مفرد | مثنی | جمع |
| غائب | مذکر | هُزِأَ (تمسخر شد) | هُزِأَا (تمسخر شدند) | هُزِأُوْا (تمسخر شدند) |
| مؤنث | هُزِأَتْ (تمسخر شد) | هُزِأَتَا (تمسخر شدند) | هُزِأَنَ (تمسخر شدند) | |
| مخاطب | مذکر | هُزِأَتَ (تمسخر شدی) | هُزِأَتُمَا (تمسخر شدید) | هُزِأَتُمْ (تمسخر شدید) |
| مؤنث | هُزِأَتِ (تمسخر شدی) | هُزِأَتُمَا (تمسخر شدید) | هُزِأَتُنَّ (تمسخر شدید) | |
| متکلم | وحده | هُزِأَتُ (تمسخر شدم) | - | - |
| مع‌الغیر | - | هُزِأَنَا (تمسخر شدیم) | هُزِأَنَا (تمسخر شدیم) |
مجهول کردن فعل ماضی مضاعف
برای مثال، فعل مضاعف «عَضَّ» به «عُضَّ» تبدیل میشود و از الگوی استاندارد پیروی می‌کند. جدول صیغه‌های این فعل در ادامه آورده شده است.
| شخص ↓ | جنس ↓ / عدد ← | مفرد | مثنی | جمع |
| غائب | مذکر | عُضَّ (گزیده شد) | عُضَّا (گزیده شدند) | عُضُّوْا (گزیده شدند) |
| مؤنث | عُضَّتْ (گزیده شد) | عُضَّتَا (گزیده شدند) | عُضِضْنَ (گزیده شدند) | |
| مخاطب | مذکر | عُضِضْتُ (گزیده شدی) | عُضِضْتُمَا (گزیده شدید) | عُضِضْتُمْ (گزیده شدید) |
| مؤنث | عُضِضْتِ (گزیده شدی) | عُضِضْتُمَا (گزیده شدید) | عُضِضْتُنَّ (گزیده شدید) | |
| متکلم | وحده | عُضِضْتُ (گزیده شدم) | - | - |
| مع‌الغیر | - | عُضِضْنَا (گزیده شدیم) | عُضِضْنَا (گزیده شدیم) |
مجهول کردن فعل ماضی معتل
در این بخش، با روش مجهول کردن فعل‌های معتل آشنا می‌شویم.
مجهول کردن فعل ماضی مثال
وقتی فعل از نوع مثال باشد و حرف «و» اول آن بیاید، مانند قبل عمل می‌کنیم و الگو همان الگوی «فُعِلَ» است. در جدول زیر، صرف فعل مجهول «وُعِدَ» آورده شده است.
| شخص ↓ | جنس ↓ / عدد ← | مفرد | مثنی | جمع |
| غائب | مذکر | وُعِدَ (وعده داده شد) | وُعِدَا (وعده داده شدند) | وُعِدُوْا (وعده داده شدند) |
| مؤنث | وُعِدَتْ (وعده داده شد) | وُعِدَتَا (وعده داده شدند) | وُعِدْنَ (وعده داده شدند) | |
| مخاطب | مذکر | وُعِدْتَ (وعده داده شدی) | وُعِدْتُمَا (وعده داده شدید) | وُعِدْتُمْ (وعده داده شدید) |
| مؤنث | وُعِدْتِ (وعده داده شدی) | وُعِدْتُمَا (وعده داده شدید) | وُعِدْتُنَّ (وعده داده شدید) | |
| متکلم | وحده | وُعِدْتُ (وعده داده شدم) | - | - |
| مع‌الغیر | - | وُعِدْنَا (وعده داده شدیم) | وُعِدْنَا (وعده داده شدیم) |
نکته: فعل‌های عربی‌ای که اولین حرف ریشه آن‌ها «ی» است، معمولاً افعال ناگذر یا لازم هستند. از این رو شکل مجهول این افعال را نمی‌توان تشکیل داد؛ برای نمونه فعل «يَئِسَ» این‌گونه است.
مجهول کردن فعل ماضی اجوف
وقتی فعل اجوف باشد (مثلاً قَالَ)، برای مجهول کردن آن طبق قاعده‌ای که گفتیم عمل می‌کنیم، اما برای تلفظ آسان بهصورت «قِيْلَ» می‌نویسیم.
جدول صرف فعل مجهول «قِيْلَ» در ادامه آورده شده است.
| شخص ↓ | جنس ↓ / عدد ← | مفرد | مثنی | جمع |
| غائب | مذکر | قِيْلَ (گفته شد) | قِيْلَا (گفته شدند) | قِيْلُوْا (گفته شدند) |
| مؤنث | قِيْلَتْ (گفته شد) | قِيْلَتَا (گفته شدند) | قُلْنَ (گفته شدند) | |
| مخاطب | مذکر | قُلتَ (گفته شدی) | قُلتُمَا (گفته شدید) | قُلتُمْ (گفته شدید) |
| مؤنث | قُلتِ (گفته شدی) | قُلتُمَا (گفته شدید) | قُلتُنَّ (گفته شدید) | |
| متکلم | وحده | قُلتُ (گفته شدم) | - | - |
| مع‌الغیر | - | قُلنَا (گفته شدیم) | قُلنَا (گفته شدیم) |
نکته: همان‌طور که در جدول بالا می‌بینیم، سوم شخص مؤنث جمع «قُلْنَ» است. صیغه‌های پس از آن طبققواهد فعل ماضی می‌آیند.
برای فعل «خِيْفَ» نیز جدول زیر را داریم.
| شخص ↓ | جنس ↓ / عدد ← | مفرد | مثنی | جمع |
| غائب | مذکر | خِيْفَ (ترسانده شد) | خِيْفَا (ترسانده شدند) | خِيْفُوْا (ترسانده شدند) |
| مؤنث | خِيْفَتْ (ترسانده شد) | خِيْفَتَا (ترسانده شدند) | خِفْنَ (ترسانده شدند) | |
| مخاطب | مذکر | خِفْتَ (ترسانده شدی) | خِفْتُمَا (ترسانده شدید) | خِفْتُمْ (ترسانده شدید) |
| مؤنث | خِفْتِ (ترسانده شدی) | خِفْتُمَا (ترسانده شدید) | خِفْتُنَّ (ترسانده شدید) | |
| متکلم | وحده | خِفْتُ (ترسانده شدم) | - | - |
| مع‌الغیر | - | خِفْنَا (ترسانده شدیم) | خِفْنَا (ترسانده شدیم) |
نکته: «خَافَ» نیز مانند «قَالَ» در سوم شخص مؤنث جمع به «خِفْنَ» تبدیل میشود و فعل‌های صیغه‌های بعد از آن مانند صیغه‌های فعل ماضی بیان می‌شوند.
فعل «بَاعَ» که در اصل «بیع» است، برای مجهول شدن باید بهصورت «بُیِعَ» نوشته شود، اما برای خواندن بهتر به‌شکل «بِيْعَ» نوشته میشود. جدول زیر صیغه‌های این فعل مجهول را نشان می‌دهد.
| شخص ↓ | جنس ↓ / عدد ← | مفرد | مثنی | جمع |
| غائب | مذکر | بِيْعَ (فروخته شد) | بِيْعَا (فروخته شدند) | بِيْعُوْا (فروخته شدند) |
| مؤنث | بِيْعَتْ (فروخته شد) | بِيْعَتَا (فروخته شدند) | بِعْنَ (فروخته شدند) | |
| مخاطب | مذکر | بِعْتَ (فروخته شدی) | بِعْتُمَا (فروخته شدید) | بِعْتُمْ (فروخته شدید) |
| مؤنث | بِعْتِ (فروخته شدی) | بِعْتُمَا (فروخته شدید) | بِعْتُنَّ (فروخته شدید) | |
| متکلم | وحده | بِعْتُ (فروخته شدم) | - | - |
| مع‌الغیر | - | بِعْنَا (فروخته شدیم) | بِعْنَا (فروخته شدیم) |
نکته: می‌بینیم که فعل سوم شخص مؤنث بهصورت «بِعْنَ» است و صیغه‌های پس از آن، مطابق صیغه‌های فعل ماضی ساخته می‌شوند.
مجهول کردن فعل ماضی ناقص
برای مثال، فعل «دَعَا» که در اصل «دَعوَ» است باید بهصورت مجهول «دُعِىَ» نوشته شود، اما به‌شکل «دُعِىَ» نوشته میشود. بر این اساس، جدول صیغه‌های فعل مجهول «دُعِيَ» بهصورت زیر است.
| شخص ↓ | جنس ↓ / عدد ← | مفرد | مثنی | جمع |
| غائب | مذکر | دُعِىَ (فراخوانده شد) | دُعِيَا (فراخوانده شدند) | دُعُوْا (فراخوانده شدند) |
| مؤنث | دُعِيَتْ (فراخوانده شد) | دُعِيَتَا (فراخوانده شدند) | دُعِيْنَ (فراخوانده شدند) | |
| مخاطب | مذکر | دُعِيْتَ (فراخوانده شدی) | دُعِيْتُمَا (فراخوانده شدید) | دُعِيْتُمْ (فراخوانده شدید) |
| مؤنث | دُعِيْتِ (فراخوانده شدی) | دُعِيْتُمَا (فراخوانده شدید) | دُعِيْتُنَّ (فراخوانده شدید) | |
| متکلم | وحده | دُعِيْتُ (فراخوانده شدم) | - | - |
| مع‌الغیر | - | دُعِيْنَا (فراخوانده شدیم) | دُعِيْنَا (فراخوانده شدیم) |
نکته: هنگامی که «ی» حرف سوم ریشه فعل باشد، مانند فعل‌های «رَمَى» و «لَقَى»، فعل طبق قاعده‌ای که گفتیم صرف میشود.
مجهول کردن فعل ماضی لفیف
افعال لفیف (دارای دو حرف عله)، مانند فعل «وَقَى» که مجهول آن «وُقِيَ» است، از همان قاعده «فُعِلَ» پیروی می‌کنند.
چند مثال از فعل مجهول ماضی
در ادامه، چند مثال از فعل مجهول ماضی در قرآن را بررسی می‌کنیم.
- 〈وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ لَا تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ قَالُوا إِنَّمَا نَحْنُ مُصْلِحُونَ〉 (و چون به آنان گفته شود در زمين فساد نكنيد مى‌گويند ما خود اصلاحگريم)
- 〈وَ قِيلَ يَا أَرْضُ ابْلَعِي مَاءَكِ وَ يَا سَمَاءُ أَقْلِعِي وَ غِيضَ الْمَاءُ وَ قُضِيَ الْأَمْرُ وَاسْتَوَتْ عَلَى الْجُودِيِّ〉 (و به زمین خطاب شد که ای زمین، فوراً آب خود را فرو بر، و به آسمان امر شد که باران را قطع کن، و آب (به یک لحظه) خشک شد و حکم (قهر الهی) انجام یافت و کشتی بر کوه جودی قرار گرفت)
- 〈وَأَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّهَا وَ وُضِعَ الْكِتَابُ وَ جِيءَ بِالنَّبِيِّينَ وَالشُّهَدَاءِ وَ قُضِيَ بَيْنَهُم بِالْحَقِّ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ〉 (و زمين به نور پروردگارش روشن شود و نامه‌هاى اعمال را بنهند و پيامبران و گواهان را بياورند و در ميان مردم به حق داورى شود و بر كسى ستمى نرود)
- 〈وَ وُضِعَ الْكِتَابُ فَتَرَى الْمُجْرِمِينَ مُشْفِقِينَ مِمَّا فِيهِ〉 (دفتر اعمال گشوده شود. مجرمان را بينى كه از آنچه در آن آمده است بيمناک‌اند)
- 〈قُلْ إِنِّي نُهِيتُ أَنْ أَعْبُدَ الَّذِينَ تَدْعُونَ〉 (بگو که مرا از پرستش آن خدایان باطل که شما می‌پرستید منع کرده‌اند)
فعل مجهول مضارع در عربی
در این بخش، به فعل مجهول مضارع در عربی می‌پردازیم.
نشانه فعل مجهول مضارع در عربی
فعل مجهول مضارع در عربی با تبدیل حرکت حرف نشانه مضارع (یـ ، تـ ، أ ، نـ ) به ضمه و همچنین، تبدیل عین الفعل به فتحه ساخته میشود.
مجهول کردن فعل مضارع صحیح
در این بخش، به نحوه مجهول کردن فعل صحیح می‌پردازیم.
مجهول کردن فعل مضارع سالم
برای مثال، طبق قاعده‌ای که برای فعل مضارع گفتیم، فعل معلوم «يَرْفَعُ» به فعل مجهول «يُرْفَعُ» تبدیل میشود. جدول صیغه‌های این فعل مجهول مضارع در ادامه آورده شده است.
| شخص ↓ | جنس ↓ / عدد ← | مفرد | مثنی | جمع |
| غائب | مذکر | يُرْفَعُ (بالا برده میشود) | يُرْفَعَانِ (بالا برده می‌شوند) | يُرْفَعُوْنَ (بالا برده می‌شوند) |
| مؤنث | تُرْفَعُ (بالا برده میشود) | تُرْفَعَانِ (بالا برده می‌شوند) | يُرْفَعْنَ (بالا برده می‌شوند) | |
| مخاطب | مذکر | تُرْفَعُ (بالا برده می‌شوی) | تُرْفَعَانِ (بالا برده می‌شوید) | تُرْفَعُوْنَ (بالا برده می‌شوید) |
| مؤنث | تُرْفَعِيْنَ (بالا برده می‌شوی) | تُرْفَعَانِ (بالا برده می‌شوید) | تُرْفَعْنَ (بالا برده می‌شوید) | |
| متکلم | وحده | أُرْفَعُ (بالا برده می‌شوم) | - | - |
| مع‌الغیر | - | نُرْفَعُ (بالا برده می‌شویم) | نُرْفَعُ (بالا برده می‌شویم) |
مجهول کردن فعل مضارع مهموز
فعل مهموز نیز از همان قاعده‌ای پیروی می‌کند که گفتیم. جدول زیر صرف فعل مجهول «يُؤْمَرُ» را نشان می‌دهد.
| شخص ↓ | جنس ↓ / عدد ← | مفرد | مثنی | جمع |
| غائب | مذکر | يُؤْمَرُ (امر میشود) | يُؤْمَرَانِ (امر می‌شوند) | يُؤْمَرُوْنَ (امر می‌شوند) |
| مؤنث | تُؤْمَرُ (امر میشود) | تُؤْمَرَانِ (امر می‌شوند) | يُؤْمَرْنَ (امر می‌شوند) | |
| مخاطب | مذکر | تُؤْمَرُ (امر می‌شوی) | تُؤْمَرَانِ (امر می‌شوید) | تُؤْمَرُوْنَ (امر می‌شوید) |
| مؤنث | تُؤْمَرِيْنَ (امر می‌شوی) | تُؤْمَرَانِ (امر می‌شوید) | تُؤْمَرْنَ (امر می‌شوید) | |
| متکلم | وحده | أُؤْمَرُ (امر می‌شوم) | - | - |
| مع‌الغیر | - | نُؤْمَرُ (امر می‌شویم) | نُؤْمَرُ (امر می‌شویم) |
برای فعل «يُسْأَلُ» نیز جدول زیر را داریم.
| شخص ↓ | جنس ↓ / عدد ← | مفرد | مثنی | جمع |
| غائب | مذکر | يُسْأَلُ (مورد سؤال قرار می‌گیرد) | يُسْأَلانِ (مورد سؤال قرار می‌گیرند) | يُسْأَلونَ (مورد سؤال قرار می‌گیرند) |
| مؤنث | تُسْأَلُ (مورد سؤال قرار می‌گیرد) | تُسْأَلانِ (مورد سؤال قرار می‌گیرند) | يُسْأَلْنَ (مورد سؤال قرار می‌گیرند) | |
| مخاطب | مذکر | تُسْأَلُ (مورد سؤال قرار می‌گیری) | تُسْأَلانِ (مورد سؤال قرار می‌گیرید) | تُسْأَلُونَ (مورد سؤال قرار می‌گیرید) |
| مؤنث | تُسْأَلِيْنَ (مورد سؤال قرار می‌گیری) | تُسْأَلانِ (مورد سؤال قرار می‌گیرید) | تُسْأَلْنَ (مورد سؤال قرار می‌گیرید) | |
| متکلم | وحده | أُسْأَلُ (مورد سؤال قرار می‌گیرم) | - | - |
| مع‌الغیر | - | نُسْأَلُ (مورد سؤال قرار می‌گیریم) | نُسْأَلُ (مورد سؤال قرار می‌گیریم) |
همچنین، برای فعل مهموز «يُهْزَأُ» می‌توان جدول صیغه‌های زیر را نوشت.
| شخص ↓ | جنس ↓ / عدد ← | مفرد | مثنی | جمع |
| غائب | مذکر | يُهْزَأُ (تمسخر میشود) | يُهْزَئانِ (تمسخر می‌شوند) | يُهْزَأُوْنَ (تمسخر می‌شوند) |
| مؤنث | تُهْزَأُ (تمسخر میشود) | تُهْزَئانِ (تمسخر می‌شوند) | يُهْزَئْنَ (تمسخر می‌شوند) | |
| مخاطب | مذکر | تُهْزَأُ (تمسخر می‌شوی) | تُهْزَئانِ (تمسخر می‌شوید) | تُهْزَأُوْنَ (تمسخر می‌شوید) |
| مؤنث | تُهْزَئيْنَ (تمسخر می‌شوی) | تُهْزَئانِ (تمسخر می‌شوید) | تُهْزَئْنَ (تمسخر می‌شوید) | |
| متکلم | وحده | أُهْزَأُ (تمسخر می‌شوم) | - | - |
| مع‌الغیر | - | نُهْزَأُ (تمسخر می‌شویم) | نُهْزَأُ (تمسخر می‌شویم) |
مجهول کردن فعل مضارع مضاعف
برای فعل مضاعف «عَضَّ»، شکل مضارع بهصورت «يَعُضُّ» و مضارع مجهول «يُعَضُّ» است. جدول زیر صرف فعل مضارع مجهول «يُعَضُّ» را نشان می‌دهد.
| شخص ↓ | جنس ↓ / عدد ← | مفرد | مثنی | جمع |
| غائب | مذکر | يُعَضُّ (گزیده میشود) | يُعَضَّانِ (گزیده می‌شوند) | يُعَضُّوْنِ (گزیده می‌شوند) |
| مؤنث | تُعَضُّ (گزیده میشود) | تُعَضَّانِ (گزیده می‌شوند) | يُعَضَضْنَ (گزیده می‌شوند) | |
| مخاطب | مذکر | تُعَضُّ (گزیده می‌شوی) | تُعَضَّانِ (گزیده می‌شوید) | تُعَضُّوْنِ (گزیده می‌شوید) |
| مؤنث | تُعَضِّيْنَ (گزیده می‌شوی) | تُعَضَّانِ (گزیده می‌شوید) | تُعَضَضْنَ () | |
| متکلم | وحده | أُعَضُّ (گزیده می‌شوم) | - | - |
| مع‌الغیر | - | نُعَضُّ (گزیده می‌شویم) | نُعَضُّ (گزیده می‌شویم) |
مجهول کردن فعل مضارع معتل
در این بخش، با روش مجهول کردن فعل‌های معتل آشنا می‌شویم.
مجهول کردن فعل مضارع مثال
فعل مثال نیز از قاعده‌ای که گفتیم پیروی می‌کند. همان‌طور که پیش‌تر گفتیم، اغلب فعل‌هایی که ریشه آن‌ها با «ی» شروع میشود فعل ناگذر یا لازم هستند، به همین دلیل نمی‌توان برای آن‌ها فعل مجهول بیان کرد. اما، فعل‌های معتل با حرف نخست «و»، مانند يُوْعَدُ، مطابق قاعده‌ای که برای يُفْعَلُ گفتیم صرف می‌شوند.
مجهول کردن فعل مضارع اجوف
فعل اجوف نیز مطابق قاعده‌ای که برای تبدیل فعل معلوم مضارع به فعل مجهول مضارع گفتیم، مجهول میشود. به‌عنوان یک مثال، «يَقُوْلُ» به «يُقَالُ» تبدیل میشود و مطابق جدول زیر صرف خواهد شد.
| شخص ↓ | جنس ↓ / عدد ← | مفرد | مثنی | جمع |
| غائب | مذکر | يُقَالُ (گفته میشود) | يُقَالانِ (گفته می‌شوند) | يُقَالُوْنَ (گفته می‌شوند) |
| مؤنث | تُقَالُ (گفته میشود) | تُقَالانِ (گفته می‌شوند) | يُقَالْنَ (گفته می‌شوند) | |
| مخاطب | مذکر | تُقَالُ (گفته می‌شوی) | تُقَالانِ (گفته می‌شوید) | تُقَالُوْنَ (گفته می‌شوید) |
| مؤنث | تُقَالِيْنَ (گفته می‌شوی) | تُقَالانِ (گفته می‌شوید) | تُقَالْنَ (گفته می‌شوید) | |
| متکلم | وحده | أُقَالُ (گفته می‌شوم) | - | - |
| مع‌الغیر | - | نُقَالُ (گفته می‌شویم) | نُقَالُ (گفته می‌شویم) |
مجهول کردن فعل مضارع ناقص
برای مثال، برای فعل «دَعَا» نیز جدول صیغه‌های مضارع مجهول زیر را داریم. در این فعل، «الف» دعا برای مجهول به «ی» تبدیل میشود.
| شخص ↓ | جنس ↓ / عدد ← | مفرد | مثنی | جمع |
| غائب | مذکر | يُدْعَى (فراخوانده میشود) | يُدْعَيَانِ (فراخوانده می‌شوند) | يُدْعَوْنَ (فراخوانده می‌شوند) |
| مؤنث | تُدْعَى (فراخوانده میشود) | تُدْعَيَانِ (فراخوانده می‌شوند) | يُدْعَوْنَ (فراخوانده می‌شوند) | |
| مخاطب | مذکر | تُدْعَى (فراخوانده می‌شوی) | تُدْعَيَانِ (فراخوانده می‌شوید) | تُدْعَوْنَ (فراخوانده می‌شوید) |
| مؤنث | تُدْعِيْنَ (فراخوانده می‌شوی) | تُدْعَيَانِ (فراخوانده می‌شوید) | تُدْعَوْنَ (فراخوانده می‌شوید) | |
| متکلم | وحده | أُدْعَى (فراخوانده می‌شوم) | - | - |
| مع‌الغیر | - | نُدْعَى (فراخوانده می‌شویم) | نُدْعَى (فراخوانده می‌شویم) |
به‌عنوان یک مثال دیگر، برای فعل يَرْمَي، شکل مجهول يُرْمَى است. همچنین، شکل مجهول فعل يَلْقَى، بهصورت يُلْقَى است.
مجهول کردن فعل مضارع لفیف
برای مثال، فعل ماضی «وَقَى» به‌شکل مضارع «يَقِي» و مضارع مجهول «يُوْقَى» نوشته میشود.
چند مثال از فعل مجهول مضارع
- 〈وَلَعَذَابُ الْآخِرَةِ أَخْزَىٰ ۖ وَهُمْ لَا يُنصَرُونَ〉 (و عذاب آخرت خواركننده‌تر است و یاری نمی‌شوند)
- 〈أَلَّا تَخَافُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِي كُنتُمْ تُوعَدُونَ〉 (که دیگر هیچ ترسی (از وقایع آینده) و حزن و اندوهی (از گذشته خود) نداشته باشید و شما را به همان بهشتی که (انبیا) وعده دادند بشارت باد)
- 〈يُجَادِلُونَكَ فِي الْحَقِّ بَعْدَ مَا تَبَيَّنَ كَأَنَّمَا يُسَاقُونَ إِلَى الْمَوْتِ وَهُمْ يَنظُرُونَ〉 ([مردم نادان] در حکم حق با آنکه حق آشکار و روشن شد، با تو جدل و نزاع خواهند کرد [و چنان حکم حق و طاعت خدا بر آن‌ها دشوار و سخت است] که گویی معاینه می‌نگرند که آن‌ها را به جانب مرگ می‌کشند)
- 〈وَاتَّقُوا يَوْمًا تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللَّـهِ ۖ ثُمَّ تُوَفَّىٰ كُلُّ نَفْسٍ مَّا كَسَبَتْ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ〉 (و بترسید از روزی که شما را به‌سوی خدا باز گردانند، پس هر کس پاداش عمل خویش خواهد یافت و به هیچ کس ستمی نکنند)
〈هَـٰذَانِ خَصْمَانِ اخْتَصَمُوا فِي رَبِّهِمْ ۖ فَالَّذِينَ كَفَرُوا قُطِّعَتْ لَهُمْ ثِيَابٌ مِّن نَّارٍ يُصَبُّ مِن فَوْقِ رُءُوسِهِمُ الْحَمِيمُ〉 (این دو گروه (مؤمن و کافر) مخالف و دشمن یکدیگرند که در (دین) خدای خود باهم به جدال برخاستند، و کافران را لباسی از آتش دوزخ به قامت بریده‌اند و بر سر آنان آب سوزان جهنم فرو ریزند)
سوالات رایج درباره فعل مجهول در عربی
در این بخش به برخی از سوالات پر تکرار درباره فعل مجهول در عربی به طور خلاصه و کوتاه پاسخ می‌دهیم.
فعل مجهول چیست؟
به فعلی که فاعل و کنندهکار در آن مشخص نباید فعل مجهول میگوییم.
فعل مجهول در عربی چگونه ساخته میشود؟
برای ساختن فعل مجهول از ماضی، ابتدا فاءالفعل را مرفوع و عین الفعل را مکسور می‌کنیم. همچنین در ساختن فعل مجهول از مضارع، اولین حرف «اتین» مضارع را مرفوع و عین‌الفعل را در هر حالتی مفتوح می‌کنیم.
فعل مجهول در عربی از کدام فعل‌ها ساخته میشود؟
برای ساختن فعل مجهول در عربی باید به سراغ افعال متعدی که مفعول به دارند برویم.
تمرین فعل مجهول در عربی
برای ارزیابی عملکرد خود در رابطه با «فعل مجهول در عربی»، می‌توانید از تمرین‌هایی که در ادامه در اختیار شما قرار گرفته است استفاده کنید. تمرین شامل ۶ سوال است و در هر سوال باید از فعل‌های داده شده فعل مجهول مناسب بسازید. پس از پاسخ به تمامی سوال‌ها می‌توانید در قسمت «جواب» پاسخ درست را ببینید و با پاسخ‌های خودتان مقایسه کنید.
- جمله‌های داده شده را به صورت مجهول در آورده و بازنویسی کنید.
سوال۱: ینصُرُ اللهُ المومنَ في کل زمان.
جواب: یُنصَر المومنُ في کل زمان.
سوال۲: کتب التلمیذُ الرسالة في المدرسة.
جواب: کُتِبَ الرسالتُ في المدرسة.
سوال۳: خلق اللهُ الانسانَ من ترابٍ.
جواب: خُلِقَ الانسانُ من ترابٍ.
سوال۴: أُنصرِ المظلومَ.
جواب: یُنصَرَ المظلومَ.
سوال۵: لِیکتُبَ الشاعرُ قصیدةً.
جواب: لِتُکتَبَ قصیدةً.
سوال۶: إقرؤُوا القصة التالية.
جواب: لِتُقرَأ القصةُ التالیة.
جمع‌بندی
در این آموزش از مجله فرادرس، با بیان انواع فعل‌های صحیح و معتل، نحوه مجهول کردن این فعل‌ها را برای زمان‌های ماضی و مضارع آموختیم.
