در آموزش‌های پیشین مجله فرادرس، با فعل ماضی در عربی آشنا شدیم. همان‌طور که دیدم، صیغه‌های فعل در زبان عربی ۱۴ تا است. این چهارده صیغه عبارت‌اند از: مفرد مذکر غائب، مفرد مؤنث غائب، مثنی مذکر غائب، مثنی مؤنث غائب، جمع مذکر غائب، جمع مؤنث غائب، مفرد مذکر مخاطب، مفرد مؤنث مخاطب، مثنی مذکر مخاطب، مثنی مؤنث مخاطب، جمع مذکر مخاطب، جمع مؤنث مخاطب، متکلم وحده، متکلم مع‌الغیر. در این آموزش، مطالبی را درباره صیغه‌های فعل مضارع در عربی و نحوه ساخت آن‌ها بیان می‌کنیم.
جنبه‌های فعل در زبان عربی
فعل در زبان عربی، مانند همه زبان‌های دیگر، جنبه‌هایی دارد که برای تشکیل فعل باید با آن‌ها آشنا بود. این جنبه‌های مهم فعل در زبان عربی زمان، جنس، عدد و شخص هستند. در ادامه، هریک از این جنبه‌ها را مختصراً معرفی می‌کنیم.
- زمان: در دستور زبان زبان عربی سه زمان کلی بیان می‌شود: گذشته (ماضی)، حال (مضارع) آینده (مستقبل). در فعل ماضی، کاری بیان می‌شود که قبلاً انجام شده است. فعل مضارع مربوط به زمانی است که کار در حال انجام است و تمام نشده است. فعل مستقبل نیز درباره کاری است که در آینده انجام خواهد شد.
- جنس: در زبان عربی، برخلاف برخی از زبان‌ها، فعل برای جنس مؤنث و مذکر تفاوت دارد.
- عدد: عدد فعل مربوط به تعداد افراد مرتبط با فعل یا به‌عبارتی تعداد افراد فاعل است. عدد فعل را می‌توان در سه دسته مفرد (یک نفر)، مثنی (دو نفر) و جمع (بیش از دو نفر) قرار داد.
- شخص: در عربی نیز، مانند زبان‌های دیگر، سه شخص وجود دارد: اول شخص، دوم شخص و سوم شخص. اول شخص مربوط به خود گوینده (گویندگان) است که چیزی را درباره خود می‌گوید (می‌گویند). در عربی به اول شخص «متکلم» می‌گویند. دوم شخص مربوط به مخاطب (مخاطبان) است. سوم شخص نیز مربوط به حالتی است که فعل درباره شخص (اشخاصی) بیان می‌شود که حضور ندارند.
صرف فعل مضارع در زبان عربی در ابتدا ممکن است پیچیده به نظر برسد، اما اگر این قانون اساسی را به خاطر بسپارید، کار بسیار ساده خواهد بود: فاعل بخشی از فعلِ صرف‌شده است.
روش ساختن فعل در زبان عربی
فرایند صرف فعل در عربی ساده است. کافی است با جنبه‌های فعل در زبان عربی آشنا باشیم و قواعد مربوط به هرکدام را یاد بگیریم. با رعایت موارد زیر، به‌راحتی می‌توانیم فعل را برای صیغه‌های مختلف صرف کنید:
- زمانی را که برای آن صرف می‌کنید مشخص کنید.
- تعیین کنید که فاعل چه کسی است (شخص و عدد و جنس).
- ترکیب پسوند/پیشوند مناسب را به فعل پایه (بن فعل) اضافه کنید.
در ادامه، پیشوندها و پسوندهای فعل مضارع در عربی را معرفی می‌کنیم.
برای آشنایی با مباحث عربی دبیرستان، پیشنهاد می‌کنیم به مجموعه آموزش‌های دروس دبیرستان و پیش دانشگاهی فرادرس مراجعه کنید که لینک آن در ادامه آورده شده است.
- برای مشاهده مجموعه آموزش‌های دروس دبیرستان و پیش دانشگاهی + اینجا کلیک کنید.
فعل مضارع در عربی چیست؟
همان‌طور که گفتیم، فعل مضارع در عربی فعلی است که به یک عمل (یا حالت) به‌کار می‌رود که در حال انجام (یا رخ دادن) است و هنوز تمام نشده است. در حالی که در آموزش‌های پیشین دیدیم فعل ماضی با افزودن پسوند به ریشه فعل تشکیل می‌شود، برای ساخت فعل مضارع باید به ابتدا و انتهای ریشه فعل پیشوند و پسوند اضافه کنیم.
پیشوندها و پسوندهای فعل مضارع در عربی
در آموزش فعل ماضی در عربی دیدیم که ریشه یا بن فعل همواره در فعل ماضی وجود داشت. برای فعل مضارع نیز این موضوع برقرار است. با افزاودن پیشوندهایی به بن فعل، می‌توانیم فعل مضارع در عربی را به‌سادگی بسازیم و آن را صرف کنیم.
پیشوندها
پیشوندهای فعل مضارع در عربی، به‌‌شرح زیر هستند:
- أ برای اول شخص مفرد یا همان متکلم وحده (أنا) در ابتدای فعل به‌کار می‌رود.
- نَـ برای اول شخص جمع یا همان متکلم مع‌الغیر (نحن) و در ابتدای فعل قرار می‌گیرد.
- تَـ برای دوم شخص (مخاطب)، هم مذکر و هم مؤنث (أنتَ / أنتِ)، به ابتدای فعل اضافه می‌شود.
- یَـ برای سوم شخص یا همان غائب مذکر (هو / هما / هم) در ابتدای فعل قرار می‌گیرد.
- تَـ برای سوم شخص یا همان غائب مؤنث (هى / هما / هنَّ) در ابتدای فعل قرار می‌گیرد.
پسوندها
پسوندهای فعل مضارع در عربی، به‌‌شرح زیر هستند:
- ین برای دوم شخص مفرد مؤنث
- ان برای دوم شخص مثنی
- ـون برای دوم شخص جمع مذکر
- ـنَ برای دوم شخص جمع مؤنث
- ان برای سوم شخص مثنی
- ـون برای سوم شخص جمع مذکر
- ـنَ برای سوم شخص جمع مؤنث
برای مثال، با داشتن فعل پایه «کَتَبَ» به‌معنای «نوشت»، می‌توانیم سوم شخص جمع مذکر غائب را بهصورت زیر بسازیم.
صیغه‌های فعل مضارع برای شخص غائب
صیغه‌های غایب فعل، برای فعل‌هایی است که فاعل آن‌ها حضور ندارد و غائب است. با توجه به مذکر و مؤنث بودن جنس و مفرد و مثنی و جمع بودن عدد فعل، تعداد ۶ صیغه غائب برای فعل مضارع خواهیم داشت. جدول زیر صیغه‌های غائب مضارع را برای فعل «کَتَبَ» نشان می‌دهد.
| جنس | عدد | ضمیر منفصل | فعل | معنی | ساخت |
| مذکر | مفرد | هُوَ | یَکْتُبُ | آن مرد می‌نویسد. | یَـ + ریشه فعل |
| مثنی | هُما | یَکْتُبان | آن دو مرد می‌نویسند. | یَـ + ریشه فعل + ان | |
| جمع | هُم | یَکْتَبونَ | آن چند مرد می‌نویسند. | یَـ + ریشه فعل + ونَ | |
| مؤنث | مفرد | هِیَ | تَکْتُبُ | آن زن می‌نویسد. | تَـ + ریشه فعل |
| مثنی | هُما | تَکتُبان | آن دو زن می‌نویسند. | تَـ + ریشه فعل + ان | |
| جمع | هُنَّ | یَکْتُبنَ | آن چند زن می‌نویسند. | یَـ + ریشه فعل + نَ |
صیغه‌های فعل مضارع برای شخص مخاطب
صیغه‌های فعل مضارع برای شخص مخاطب در جدول زیر ارائه شده است.
| جنس | عدد | ضمیر منفصل | فعل | معنی | ساخت |
| مذکر | مفرد | أنتَ | تَکْتُبُ | تو می‌نویسی. | تَـ + ریشه فعل |
| مثنی | أنْتُما | تَکْتُبان | شما دو مرد می‌نویسید. | تَـ + ریشه فعل + ان | |
| جمع | أنْتُمْ | تَکْتَبونَ | شما چند مرد می‌نویسید. | تَـ + ریشه فعل + ونَ | |
| مؤنث | مفرد | أنتِ | تَکْتُبین | تو می‌نویسی. | تَـ + ریشه فعل + ین |
| مثنی | أنْتُما | تَکْتُبان | شما دو زن می‌نویسید. | تَـ + ریشه فعل + ان | |
| جمع | أنْتُنَّ | تَکْتُبنَ | شما چند زن می‌نویسید. | تَـ + ریشه فعل + نَ |
صیغه‌های فعل مضارع برای شخص متکلم
در جدول زیر، صیغه‌های فعل مضارع برای شخص متکلم آورده شده است.
| جنس | عدد | ضمیر منفصل | فعل | معنی | ساخت |
| مذکر و مؤنث | وحده | أنا | أکْتُبُ | من می‌نویسیم. | أ + ریشه فعل |
| مذکر و مؤنث | مع‌الغیر | نحن | نَکْتُبُ | ما می‌نویسیم. | نَـ + ریشه فعل |
جدول صیغه‌های فعل مضارع در یک نگاه
در جدول زیر، ضمایر منصفل و پیشوندها و پسوندها را برای صیغه‌های مختلف فعل مضارع بهصورت یکجا آورده‌ایم.
| صیغه | ضمیر منفصل | ساختار فعل | مثال | معنی |
| مفرد مذکر غایب | هُوَ | یَـ + ریشه فعل | هُوَ یَکْتُبُ | آن مرد می‌نویسد. |
| مفرد مؤنث غایب | هِیَ | تَـ + ریشه فعل | هِیَ تَکْتُبُ | آن زن می‌نویسد. |
| مثنی مذکر غایب | هُما | یَـ + ریشه فعل + ان | هُما یَکْتُبان | آن دو مرد می‌نویسند. |
| مثنی مؤنث غایب | هُما | تَـ + ریشه فعل + ان | هُما تَکتُبان | آن دو زن می‌نویسند. |
| جمع مذکر غایب | هُم | یَـ + ریشه فعل + ونَ | هُم یَکْتَبونَ | آن چند مرد می‌نویسند. |
| جمع مؤنث غایب | هُنَّ | یَـ + ریشه فعل + نَ | هُنَّ یَکْتُبنَ | آن چند زن می‌نویسند. |
| مفرد مذکر مخاطب | أنْتَ | تَـ + ریشه فعل | أنْتَ تَکْتُبُ | تو (مرد) می‌نویسی. |
| مفرد مؤنث مخاطب | أنْتِ | تَـ + ریشه فعل + ین | أنْتِ تَکْتُبین | تو (زن) می‌نویسی. |
| مثنی مذکر مخاطب | أنْتُما | تَـ + ریشه فعل + ان | أنْتُما تَکْتُبان | شما دو مرد می‌نویسید. |
| مثنی مؤنث مخاطب | أنْتُما | تَـ + ریشه فعل + ان | أنْتُما تَکْتُبان | شما دو زن می‌نویسید. |
| جمع مذکر مخاطب | أنْتُمْ | تَـ + ریشه فعل + ونَ | أنْتُمْ تَکْتَبونَ | شما چند مرد می‌نویسید. |
| جمع مؤنث مخاطب | أنْتُنَّ | تَـ + ریشه فعل + نَ | أنْتُنَّ تَکْتُبنَ | شما چند زن می‌نویسید. |
| متکلم وحده | أنا | أ + ریشه فعل | أنا أکْتُبُ | من می‌نویسیم. |
| متکلم مع‌الغیر | نَحْنُ | نَـ + ریشه فعل | نَحْنُ نَکْتُبُ | ما می‌نویسیم. |
منفی کردن فعل مضارع در عربی
برای منفی کردن فعل مضارع در عربی، کافی است قبل از آن، کلمه «لا» را بیاوریم. دقت کنید که در فعل تغییری ایجاد نمی‌شود. بدین ترتیب، برای فعل «کتب»، افعال مضارع منفی زیر را داریم:
| صیغه | مثال جمله منفی | معنی |
| مفرد مذکر غایب | هُوَ لا یَکْتُبُ | آن مرد نمی‌نویسد. |
| مفرد مؤنث غایب | هِیَ لا تَکْتُبُ | آن زن نمی‌نویسد. |
| مثنی مذکر غایب | هُما لا یَکْتُبان | آن دو مرد نمی‌نویسند. |
| مثنی مؤنث غایب | هُما لا تَکتُبان | آن دو زن نمی‌نویسند. |
| جمع مذکر غایب | هُم لا یَکْتَبونَ | آن چند مرد نمی‌نویسند. |
| جمع مؤنث غایب | هُنَّ لا یَکْتُبنَ | آن چند زن نمی‌نویسند. |
| مفرد مذکر مخاطب | أنْتَ لا تَکْتُبُ | تو (مرد) نمی‌نویسی. |
| مفرد مؤنث مخاطب | أنْتِ لا تَکْتُبین | تو (زن) نمی‌نویسی. |
| مثنی مذکر مخاطب | أنْتُما لا تَکْتُبان | شما دو مرد نمی‌نویسید. |
| مثنی مؤنث مخاطب | أنْتُما لا تَکْتُبان | شما دو زن نمی‌نویسید. |
| جمع مذکر مخاطب | أنْتُمْ لا تَکْتَبونَ | شما چند مرد نمی‌نویسید. |
| جمع مؤنث مخاطب | أنْتُنَّ لا تَکْتُبنَ | شما چند زن نمی‌نویسید. |
| متکلم وحده | أنا لا أکْتُبُ | من نمی‌نویسیم. |
| متکلم مع‌الغیر | نَحْنُ لا نَکْتُبُ | ما نمی‌نویسیم. |
به خاطر سپردن ساختار فعل مضارع در عربی
برای آنکه صیغه‌های فعل مضارع را به خاطر بسپارید، می‌توانید صرف یک فعل خاص را از بر کنید تا برای فعل‌های دیگر آن را به‌کار ببرید.
برای مثال، برای فعل «تعلّم» می‌توانیم از شکل زیر استفاده کنیم.
یا می‌توانیم برای فعل «نزل» از شکل زیر استفاده کنیم.
مثال‌‌های فعل مضارع در عربی
دیدیم که با دانستن این بخش، مثال‌هایی را برای صرف فعل مضارع در عربی بررسی می‌کنیم.
مثال اول فعل مضارع در عربی
برای فعل‌های زیر، صیغه‌های مضارع را می‌نویسیم:
- زَلْزَلَ
- تعلّمَ
- اِستخرجَ
از آنجا که یک فعل باید هم از نظر عدد و هم از نظر جنس با فاعل خود مطابقت داشته باشد، جدول زیر را برای صرف فعل مضارع در عربی داریم.
| زَلْزَلَ | تعلّمَ | اِستخرجَ | |
| أنا | أُزَلْزِلَ | أَتَعَلَّمُ | أَسْتَخْرِجُ |
| نحنُ | نُزَلْزِلُ | نَتَعَلَّمُ | نَسْتَخْرِجُ |
| أنتَ | تُزَلْزِلُ | تَتَعَلَّمُ | تَسْتَخْرِجُ |
| أنتِ | تُزَلْزِلین | تَتَعَلَّمین | تَسْتَخْرِجِین |
| أنتما | تُزَلْزِلان | تَتَعَلَّمَان | تَسُتَخْرِجَان |
| أنتُم | تُزَلْزِلُون | تَتَعَلَّمُون | تَسْتَخْرِجُون |
| أنتُنَّ | تُزَلْزِلْنَّ | تَتَعَلَّمْنَّ | تَسْتَخْرِجْنَّ |
| هو | یُزَلْزِلُ | یَتَعَلَّمُ | یَسْتَخْرِجُ |
| هى | تُزَلْزِلُ | تَتَعَلَّمُ | تَسْتَخْرِجُ |
| هما | یُزَلْزِلان | یَتَعَلَّمَان | یَسْتَخْرِجَان |
| هما | تُزَلْزِلان | تَتَعَلَّمَان | تَسْتَخْرِجَان |
| هم | یُزَلْزِلُون | یَتَعَلَّمُون | یَستَخْرِجُون |
| هُنَّ | یَزَلْزِلْنَّ | یَتَعَلَّمْنَّ | یَسْتَخْرِجْنَّ |
مثال دوم فعل مضارع در عربی
در ادامه، جملاتی را آورده‌ایم که فعل مضارع دارند. همچنین، معنی این جملات آورده شده است.
- أنا أراک: من تو را می‌بینم.
- أنا أکتب بالقلم: من با خودکار می‌نویسم.
- أنت تحب التفاح: من سیب دوست دارم.
- أنت تعطی المال: تو پول می‌دهی.
- أنت تلعب کره المضرب: تو تنیس بازی می‌کنی.
- هو یقرأ کتاب: او کتابی می‌خواند.
- هو یفهمنی: او من را درک می‌کند.
- هی لدیها قطه: او یک گربه دارد.
- هی تعرف صدیقی: او دوست من را می‌شناسد.
- نحن نرید أن نتعلم: ما می خواهیم یاد بگیریم.
- نحن نعتقد أن الإسبانیه سهله: ما معتقدیم اسپانیایی آسان است.
- أنتم تعملون هنا: شما چند نفر اینجا کار می‌کنید.
- أنتم تتکلمون الفرنسیه: شما چند نفر فرانسوی صحبت می‌کنید.
- هم یسوقون سیاره: آن‌ها یک خودرو را می‌رانند.
- هم یتبسمون: آن‌ها می‌خندند.
مثال سوم فعل مضارع در عربی
صیغه‌های ماضی و مضارع فعل «ذهب» (اولی ماضی و دومی مضارع) بهصورت زیر هستند:
- مفرد مذکر غایب: ذَهَبَ، یَذهَبُ
- مفرد مؤنث غایب: ذَهَبَتْ، تَذهبُ
- مثنی مذکر غایب: ذَهَبا، یَذهَبانِ
- مثنی مؤنث غایب: ذَهَبَتَا، تَذهبان
- جمع مذکر غایب: ذَهَبُوا، یَذهَبونَ
- جمع مؤنث غایب: ذَهَبْنَ، یَذهبنَ
- مفرد مذکر مخاطب: ذَهَبْتَ، تذهبُ
- مفرد مؤنث مخاطب: ذَهَبْتِ، تَذهَبینَ
- مثنی مذکر مخاطب: ذَهَبْتُما، تَذهبانِ
- مثنی مؤنث مخاطب: ذَهَبْتُما، تَذهَبانِ
- جمع مذکر مخاطب: ذَهَبْتُمْ، تَذهَبونَ
- جمع مؤنث مخاطب: ذَهَبْتُنَّ، تَذهَبنَ
- متکلم وحده: ذَهَبْتُ، اَذهَبُ
- متکلم مع‌الغیر: ذَهَبْنا، نذَهَب
معرفی فیلم آموزش عربی – پایه هشتم
فیلم آموزش عربی – پایه هشتم یکی از بهترین منابع یادگیری عربی پایه هشتم است که در ۵ ساعت و ۱۷ دقیقه تدوین شده و ۱۰ درس آن را پوشش می‌دهد. در درس اول این فیلم آموزشی، مُراجَعَهُ دُروسِ الصَّفِّ السّابِعِ (یادآوری اسم، فعل و حرف) معرفی شده است. عنوان درس دوم أَهَمّیهُ اللُّغَهِ الْعَرَبیهِ (فعل مضارع) است. در درس‌های سوم و چهارم به مِهْنَتُکَ فِی الْمُستَقبَلِ (فعل مستقبل) و اَلتَّجرِبَهُ الْجَدیدَهُ (فعل مضارع) پرداخته شده است. درس پنجم درباره اَلصَّداقَهُ (انواع ما) است. عنوان درس ششم فِی السَّفَرِ (فعل مضارع) است. در درس هفتم به أّرْضُ اللّهِ واسِعَه (کلمه پرسشی مَتیٰ) پرداخته شده است. موضوع هشتم اَلاِعْتِمادُ عَلَی النَّفْسِ (فعل مضارع) است. در نهایت، در درس‌های نهم و دهم به اَلسَّفْرَهُ الْعِلمیَّهُ (کلمه پرسشی کَیف) و اَلْحِکَمُ (اعداد شمارشی و ترتیبی) پرداخته شده است.
- برای مشاهده فیلم آموزش عربی – پایه هشتم + اینجا کلیک کنید.
معرفی فیلم آموزش عربی – پایه نهم
یکی از آموزش‌های مقطع متوسطه دوم فرادرس، آموزش عربی پایه نهم است که فعل ماضی در آن آموزش داده می‌شود. این آموزش در ۶ ساعت و ۵۴ دقیقه و در قالب ۱۰ درس طبق کتاب درسی ارائه شده است. از ویژگی‌های این کتاب می‌توان به مرور قواعد سال هفتم و هشتم اشاره کرد.
عناوین درس‌های این فیلم آموزشی و قواعد آن، عبارتند از: مُراجعَهُ دُروسِ الصَّفِّ السّابِعِ وَ الثّامِنِ (بررسی قواعد سال هفتم و هشتم)، قَوانینُ الْمُرورِ (وزن کلمات)، جِسْرُ الصَّداقَهِ (فعل امر دوم شخص مفرد)، اَلصَّبْرُ مِفتاحُ الْفَرَجِ (فعل امر دوم شخص جمع)، اَلرَّجاءُ (فعل نهی دوم شخص مفرد)، تَغییرُ الْحَیاهِ (فعل نهی دوم شخص جمع)، ثَمَرَهُ الْجِدِّ (موصوف و صفت و مضاف و مضاف الیه)، حِوارٌ بَینَ الزّائِرِ وَ سائِقِ سَیّارَهِ الْاُجْرَهِ (ماضی استمراری)، نُصوصٌ حَوْلَ الصِّحَّهِ، اَلْأمانَهُ (ساعت‌شماری).
- برای مشاهده فیلم آموزش عربی – پایه نهم + اینجا کلیک کنید.
جمع‌بندی
در این آموزش، با فعل مضارع در عربی و نحوه ساخت صیغه‌های مختلف آن با استفاده از پیشوندها و پسوندها آشنا شدیم. همچنین، مثال‌هایی را از این نوع فعل بررسی کردیم.
اگر این مطلب برای شما مفید بوده است، آموزش‌ها و مطالب زیر نیز به شما پیشنهاد می‌شوند:
- مجموعه آموزش دروس پایه هشتم
- آموزش عربی – پایه هفتم
- مجموعه آموزش دروس پایه نهم
- آموزش عربی، زبان قرآن ۳ – رشته ادبیات و علوم انسانی
- تضاد چیست ؟ — ادبیات فارسی به زبان ساده + مثال
- جمله پایه و پیرو چیست ؟ — ادبیات فارسی به زبان ساده + مثال
- مصدر چیست ؟ — ادبیات فارسی به زبان ساده و با مثال
