فرادرسمجرور در عربی — کامل و کاربردی + مثال و تمرین
بعد از بررسی انواع مرفوع و منصوب، نوبت به مجرور در عربی می‌رسد. به کلماتی که با توجه به نقشی که در جمله دارند، اعراب کسره می‌پذیرند، مجرور میگویند. مجرورها در عربی در سه نوع خلاصه میشوند که می‌خواهیم هر سه آنها را همراه با نکات و مثال بررسی کنیم. در ادامه می‌توانیم با استفاده از تمرین‌های انتهایی متن میزان دریافت‌مان از این مطلب را بسنجیم.
انواع مجرور در عربی
در زبان عربی جمله از اسم عربی و فعل عربی و حرف عربی ساخته می‌شود. هر یک از این اجزای سازنده ویژگی‌ها و قواعدی دارند که باعث می‌شود از یکدیگر متمایز شوند. مثلا «اسم» ویژگی‌ها و قواعدی دارد که باعث می‌شود آن را با فعل و حرف اشتباه نگیریم. فعل نیز با قابلیت متصرف بودن در سه زمان گذشته (ماضی در عربی)، حال و زمان آینده در عربی و امر، می‌تواند نقشی مختص به خودش در جمله ایفا کند.
حرف نیز از جمله اجزای جمله است که نبود آن می‌تواند معنا و مفهوم آن را ناقص کند. همه این سه جزء سازنده جملات در عربی در دو دسته معرب و مبنی تقسیم‌بندی میشوند. در بحث انواع مجرور در عربی، می‌خواهیم کلمات معربی که اعراب جر می‌پذیرند را بررسی کنیم. از این رو با سه دسته‌بندی مجروری طرف هستیم.
- مجرور به حرف جر
- مجرور به اضافه
- مجرور به تبعیت
مجرور به حرف جر
حروف جر از جمله حرف‌هایی هستند که به خودی خود معنای خاصی ندارند، اما در جمله و در کنار سایر کلمات می‌تواند معنا پیدا کند. به کلماتی که بعد از حرف جر استفاده میشوند «مجرور» میگویند و به ترکیب حروف جر + اسم، «جار و مجرور» گفته می‌شود. از انواع حروف جر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
برای درک بهتر نحوه کاربرد این حروف بهتر است به جدول زیر توجه کنید.
| جمله | حرف جر | اسم مجرور |
| ذهبَ أخي إلی المدرسة
(برادرم به مدرسه رفت.) | إلی | المدرسة |
| ضعْ الکتابَ علی المنضدة.
(کتاب را روی میز بگذار.) | علی | المنضدة |
| زرعتُ الأشجار من الصباح حتی المساء.
(از صبح تا عصر درخت‌ها را کاشتم.) | من، حتی | الصباح، المساء |
| سأکتب بحثاً عن أعضا الإنسان.
(درباره اعضای بدن انسان خواهم نوشت.) | عن | أعضاء |
| الورقة في الکتاب.
(ورق کاغذ در کتاب است.) | في | الکتاب |
| قطع أبي الخشب بالمنشار.
(پدرم شاخه را با اره برید.) | ب | المنشار |
| الأمرُ لِله
(امر برای خداست.) | ل‍ِ | الله |
| البطل کالأسد.
(قهرمان مانند شیر است.) | کَ | الأسد |
| واللهِ، سأستیقظُ باکراً.
(به خدا قسم، صبح زود بیدار خواهم شد.) | واو قسم | الله |
دسته‌بندی حروف جر
بر اساس اینکه حروف جر با کدام دسته از اسامی همراه میشوند، می‌توان آنها را به سه دسته زیر تقسیم‌بندی کرد:
- حروف «مِن، إلی، عن، علی، في، ل‍ِ، ب‍ِ، عدا، خلا و حاشا» بر اسم و ضمیر ظاهر میشوند.
- حروف «رِبَّ، مُذ، منذ، حتی، کَ، واو و تاء قسم» فقط بر سر اسم ظاهر میشوند.
- حرف «لولا (اگر نه...)» تنها با ضمیر همراه می‌شود.
مجرور به اضافه
از ترکیب دو اسم در کنار هم یک ترکیب اضافه ساخته می‌شود. به بیانی دیگر، اضافه، به ترکیب میان دو اسم گفته می‌شود که میان آنها فاصله نباشد، اسم اول «ال» یا تنوین نداشته باشد و اسم دوم همواره مجرور باشد.
بر همین اساس به کلمه اول «مضاف» و به کلمه دوم «مضاف الیه» گفته می‌شود. یکی از شروط مضاف واقع شدن در زبان عربی این است که کلمه حتما نکره باشد. در مقابل مضاف الیه باید معرفه باشد. با اضافه شدن مضاف الیه، مضاف از حالت نکره به معرفه تغییر می‌کند و ترکیب «معرفه به اضافه» می‌شود.
برای درک بهتر به جدول مثال‌های مجرور به اضافه توجه کنید.
| جمله | مضاف | مضاف الیه |
| کاتب الروایةِ مبدعٌ.
(داستان‌نویس خلاق است.) | کاتب | الروایة |
| إستخدمتُ قلم خالدٍ.
(قلم خالد را استفاده کردم.) | قلم | خالدٍ |
| زارت العائلةُ مسجد المدینةِ.
(خانواده از مسجد شهر دیدار کرد.) | مسجد | المدینة |
| ما أبدع خلق أللهِ.
(هر آنچه هست مخلوق خداست.) | خلق | ألله |
| نظافة الإنسانِ تدلّ علیه.
(پاکیزگی انسان در ظاهرش نشان داده می‌شود.) | نظافة | الإنسانِ |
انواع اضافه
در ترکیب اضافی در عربی، هر دو اسم برای خودشان معنای مستقلی دارند. به عنوان مثال در ترکیب «کتابُ التلمیذِ» هر دوی کلمه کتاب و التلمیذ یک مفهوم مستقل دارند. در مقابل ترکیب «الکتاب المفید» یک ترکیب وصفی است که هر دوی این اسم‌ها در همراهی با هم بیانگر یک مفهوم مستقل هستند. بر همین اساس می‌توانیم ترکیب‌های اضافی را به دو دسته تقسیم کنیم که شرح و مثال هر یک از آنها را در ادامه می‌خوانید.
اضافه معنوی (المحضة)
در اضافه معنوی معمولا بین اسم اول و دوم، یعنی میان مضاف و مضاف الیه یکی از حروف جر «ل‍ِ، مِن و في» در تقدیر است. یعنی نوشته نمی‌شود اما در معنا حضور دارد. به مثال‌های زیر توجه کنید.
حقیبةُ التلمیذ
کیف دانش‌آموز
(در این مثال مضاف الیه مالک مضاف است و حرف جر «ل‍ِ» در تقدیر قرار گرفته است.)
ثوبُ قطنٍ
پیراهن پنبه‌ای
(در این مثال مضاف الیه جنس مضاف است و حرف جر «مِن» در تقدیر قرار گرفته است.)
امتحانُ الیوم
امتحان امروز
(در این مثال مضاف الیه ظرف مضاف است و حرف جر «في» در تقدیر قرار گرفته است.)
اضافه لفظی
هرگاه اسم فاعل عربی، صیغه مبالغه، اسم مفعول و صفت مشبهه به مضاف اضافه شود از آن یک ترکیب اضافی لفظی می‌سازد. دلیل لفظی بودن این ترکیب این است که مضاف الیه می‌تواند در همراهی با این کلمات نقش‌های دیگر در جمله بپذیرد. به مثال زیر توجه کنید.
هذا کاتِبُ قِصَةٍ.
هذا کاتِبٌ قِصَةً.
این نویسنده یک قصه است.
(در مثال اول ترکیب اضافی ساخته شده اما از آنجا که کاتب اسم فاعل از فعل کتب است و این فعل یک فعل متعدی محسوب می‌شود می‌توان مضاف الیه را در نقش مفعول قرار داد. در نتیجه، این ترکیب یک ترکیب اضافی لفظی است.)
مضاف در اضافه لفظی در صورت اضافه به اسم معرفه، به یک کلمه معرفه تبدیل نمی‌شود. بلکه حاصل اضافه لفظی تنها «تخفیف» است. یعنی در ترکیب اضافه لفظی یا تنوین یا نون انتهای جمع سالم و مثنی حذف می‌شود. به مثال زیر توجه کنید.
هَرَبَ سارِقا البَیْتِ.
دزدان خانه فرار کردند.
(در این مثال مضاف در اصل سارقان بوده که به خاطر اضافه لفظی بودن نون انتهای جمع مثنی حذف شده است.)
نکته: برخی از اسم‌ها همیشه در حالت مضاف به کار می‌روند و کلمه بعد از آنها همواره مضاف الیه هستند. این کلمات عبارتند از:
«بعض، کلّ، مثل، مع، غیر، سوی، کلا، کلتا، بینَ، لدی، لدن، عند، قبل، بعد و أیُّ»
مجرور به تبعیت
بعد از صحبت درباره مجرور به حرف جر و مجرور به اضافه نوبت به مجرور به تبعیت می‌رسد. پیش از توضیح این بحث باید به مبحث توابع در زبان عربی بپردازیم. توابع که جمع مکسر تابع است به کلماتی گفته میشوند که در جمله، از کلمه قبل از خودشان تاثیر می‌پذیرند و در نتیجه اعراب‌شان توسط آنها تعیین می‌شود.
توابع در زبان عربی چهار دسته هستند:
- صفت
- تاکید
- عطف
- بدل
صفت
در جمله «نظرتُ إلی الطالبِ المهذَّب.» کلمه مهذبَّّ صفت عربی کلمه طالب است و از آن تبعیت می‌کند. از آنجا کلمه طالب نیز بعد از حرف جر به عنوان مجرور در جمله ظاهر شده‌است، در نتیجه، المهذب نیز صفت و مجرور شده‌است.
تاکید
در جمله «طلبتُ من الطلابِ کلِّهم الحضور.» طلاب به عنوان اسم متبوع مجرور واقع شده است. در نتیجه کلمه کلَّ به عنوان تاکید در جمله نیز اعراب جر پذیرفته و مجرور شده است.
عطف
در جمله «وقف الطفلُ قربَ أمِّه و أبیه.» کلمه أبی چون بعد از حرف واو عطف آمده به عنوان معطوف شناخته می‌شود و اعرابش تابع کلمه قبل از واو عطف است. از آنجا که أم قبل از واو و بعد از قربَ آمده مجرور شده و اعراب أب را نیز به عنوان معطوف مجرور کرده است.
بدل
در جمله «وقف خالدٌ بجانبِ صدیقِه زاهرٍ.» صدیق از آنجا که مضاف الیه واقع شده اعراب زاهر را به عنوان اسم بدل در جمله مجرور کرده است.
نشانه های مجرور در عربی
تا اینجا فهمیدیم که منظور از مجرور در عربی، کلمه‌ای است که به واسطه نقش آن در جمله علامت کسره می‌پذیرد. اما گاهی‌اوقات در برخی موارد این مجرور واقع شدن به شکل اعراب‌های فرعی خودش را نشان می‌دهد. به عنوان مثال در کلمات مثنی هرگاه مجرور واقع شوند اعراب «يْنِ» می‌پذیرند. کلمات جمع سالم مذکر نیز هرگاه مجرور شوند باید اعراب ظاهری «ینَ» را در جمله نشان دهند. برای جمع مونث سالم که با «ات» جمع بسته میشوند نیز حضور علامت همیشگی جر در انتهای آن بلامانع است.
سوالات متدوال درباره مجرور در عربی
در این بخش به برخی از سوالات پر تکرار در زمینه مجرور در عربی به اختصار پاسخ می‌دهیم.
منظور از مجرور در عربی چیست؟
به کلماتی که در جملات عربی به واسطه نقششان اعراب کسره بپذیرند کلمات مجرور میگویند.
چند نوع مجرور در عربی وجود دارد؟
مجرورها در زبان عربی به دسته تقسیم میشوند که عبارتند از مجرور به حرف جر، مجرور به اضافه و مجرور به تبعیت.
تمرین مجرور در عربی
برای ارزیابی عملکرد خود در رابطه با «مجرور در عربی»، می‌توانید از تمرین‌هایی که در ادامه در اختیار شما قرار گرفته است استفاده کنید. تمرین شامل ۵ سوال است و پس از پاسخ دادن به تمامی پرسش‌ها و ظاهر شدن دکمه «دریافت نتیجه آزمون»، می‌توانید نمره عملکردتان را مشاهده کنید و جواب‌های درست و نادرست را نیز ببینید. پاسخ سوالات نیز بعد از هر آزمون آمده است.
- گزینه صحیح را انتخاب کنید.
۱. کدام گزینه غلط است؟
رأیتُ معلمي المدرسة.
خرج معلمونا من المدرسة.
سلَّمنا علي معلمي المدرسة.
هولاء معلمو ماهرون في المدرسة.
۲. اعراب کلمه انقلاب در این عبارت چیست؟ «یقع مبنی المعهد في شارع انقلاب.»
موصوف
مضاف الیه
صفة
مضاف
۳. در عبارت «منفوخ الرأس» مضاف الیه در معنی و در حالتی دیگر چه نقشی می‌تواند داشته باشد؟
فاعل
مفعول به
صفة
نائب فاعل
۴. کدام گزینه می‌تواند مضاف واقع شود؟
ظرف
ضمیر
موصولات
اسامی شرط
۵. در جمله «علمتُ بأنَّ الکتابة نافِعةٌ لتعلُّم اللغة.» جمله بعد از أنَّ چگونه بازنویسی می‌شود؟
انتفاع الکتابة
نفعِ الکتاب
نفعِ الکتابة
نفعِ الکاتب
جمع‌بندی
در این مطلب درباره انواع مجرور در زبان عربی صحبت کردیم موارد مربوط به آن را یکی یکی بررسی کردیم. فهمیدیم که یکی از انواع مجرورها در زبان عربی همان اسمی است که بعد از حروف جر در جملات می‌آید. دومین توع مجرور کلمه‌ای است که به کلمه‌ای دیگر اضافه شده و نقش مضاف الیه می‌پذیرد. سومین مجرور نیز کلمات تابعی هستند که به تبعیت از کلمات مجرور ماقبل خود می‌توانند مجرور واقع شوند. و در آخر یاد گرفتیم که برای کلمات مثنی و جمع سالمی که مجرور واقع میشوند، باید از علامت‌های فرعی استفاده کرد.
