فرادرسانواع قید در عربی — توضیح کامل + مثال و تمرین
انواع قید در عربی را می‌توان در دو دسته ظرف زمان و مکان بررسی کرد. اما علاوه بر اینها، حروف و جملاتی هستند که می‌توانند نقش قید را در این زبان بازی کنند. در این نوشته علاوه بر بررسی انواع قید در عربی، مثال‌هایی از آنها را نیز بررسی می‌کنیم. سپس با استفاده از تمرین‌های انتهایی متن می‌توانیم میزان یادگیری‌مان از این مطلب را بسنجیم.
کاربرد قید در عربی
به طور کلی قید در خدمت فعل جمله است. به وسیله قید می‌توانیم حالات دقیق وقوع کاری را بفهمیم. از این رو، برای بیان روشن‌تر مقصود بهتر این است که کارکرد قید در جملات را دست‌کم نگیریم.
زبان عربی نیز از این قاعده مستثنی نیست. با استفاده از انواع قید در عربی می‌توانیم جملات دقیق‌تری بسازیم تا ابهام را درباره فعل‌ها رفع کنیم. در بیشتر زبان‌ها منظور از قید زمان وقوع فعل است. اما در زبان عربی علاوه بر زمان وقوع، محل وقوع نیز از اهمیت زیادی برخوردار است.
در نتیجه برای قیدهای عربی می‌توانیم تقسیم‌بندی دوگانه «ظرف زمان» (ساعت در عربی) و «ظرف مکان» (اسم مکان در عربی) را در نظر بگیریم. ظرف در لغت به معنی «در برگرفتن» است. از این رو به وسایلی که چیزی دیگر را در خود نگه می‌دارند نیز از واژه ظرف استفاده میشود.
اما دلیل استفاده از چنین لغتی برای قیدهای زمانی و مکانی در این است این کلمات در برگیرنده اطلاعاتی تکمیلی برای فعل جمله هستند. در تعریف رسمی‌تر در برخی از کتاب‌ها برای ظرف زمان و مکان آمده است که «اینها اسم‌های منصوبی هستند که در علم نحو با نام مفعول‌فیه نیز شناخته می‌شوند.»
دلیل اینکه به قید در عربی مفعول فیه نیز می‌گویند در این است که می‌توانیم به جای این کلمه‌ها، از ترکیب دو کلمه به همراه حرف اضافی «في» استفاده کنیم و همان معنا را انتقال بدهیم.
برای تشخیص راحت‌تر ظرف زمان و مکان در عربی، می‌توانیم از ادات استفهام عربی «أین» (کجا؟) و «متی» (چه وقت؟) استفاده کنیم. کلمه‌ای که در پاسخ به این سوالات گفته میشود همان قید است.در ادامه انواع دسته‌بندی‌های قید در عربی را همراه با توضیح و مثال‌های مربوط به آنها می‌خوانید.
قید یا ظرف زمان
هر اسمی که بر زمان وقوع فعل تاکید داشته باشد و بتوانیم آن را همراه با حرف جر «في» به کار ببریم همان ظرف یا قید زمان در زبان عربی است. برای شناخت بهتر این اسامی به جدول زیر توجه کنید.
| جدول اسامی ظرف زمان در عربی | |
| ظرف زمان | معنی |
| الآن | الان |
| لاحقاً | بعدا |
| قریبا | به زودی |
| ألیوم | امروز |
| غداً | فردا |
| أمس | دیروز |
| قبل | پیش از |
| بعد | بعد از |
| مبکراً | صبح زود |
| یومیاً | روزانه |
| اسبوعیاً | هفتگی |
| شهریاً | ماهانه |
| سنویاً | سالانه |
| آخر سنة | سال آخر |
| متأخراً | دیر |
برای درک بهتر کلمات داخل جدول بهتر است به مثال‌های زیر توجه کنید.
مِن فَضْلِكْ قُمْ بِذلِكَ الآن.
لطفا همین حالا انجامش بده.
سَأَنْهی واجِباتي المَنزِليَّةِ لاحِقاً.
تکالفیم را بعدا انجام می‌دهم.
والِداک سَیَصِلانِ قریباً.
پدر و مادرت به زودی می‌رسند.
أَمْ أعُدْ أستَطیعُ القِیامْ بأیِّ عملٍ اَلیوم.
دیگر نمی‌توانم امروز کاری را انجام بدهم.
سَأَذهَبُ إلی المُستَشفَی غداً إن‌ْشاءَالله.
فردا به بیمارستان خواهم رفت.
هُمْ تَکتُبونَ واجِباتِهِمْ أَمْسْ.
آنها دیروز تکالیف‌شان را انجام دادند.
قَبْلَ أَنْ تَأکُلَ العَشاء، مِن فَضلِک إغسِلْ یَدَیْکَ.
قبل از آنکه شام بخوری لطفا دست‌هایت را بشور.
بَعدَ الإِنتِهاءِ مِنَ العَشاء، مِن فَضلِکْ نَظِّفْ الطاوِلةْ.
بعد از پایان شام لطفا میز را تمیز کن.
یُرجِي الوصول في وقتٍ مُبَکِّرْ إلَی مَوْعِدِکْ.
لطفا زودتر از قرار ملاقاتت برس.
أُطالِعُ أَربَعَ ساعاتٍ یَوْمِیاً.
روزانه چهار ساعت مطالعه می‌کنم.
هَلْ تَتَقاضِي راتِبَکَ أُسبوعِیاً؟
آیا دستمزدت را به صورت هفتگی می‌خواهی؟
أَلإیجارُ یُدفَعُ شَهْرِیاً.
اجاره به صورت ماهانه پرداخت میشود.
سَیَتِّمُ إِختِبارُکَ سَنَوِیاً.
سالانه آزموده می‌شوی.
السَنَةُ السابِقَةُ کانَتْ آخِرْ سَنَةٍ فِي دِراسَتِي.
سال قبل آخرین سال تحصیلم بود.
لِماذا وَصَلتَ إلَی المَنزِلِ مُتَأَخِراً؟
چرا دیر به خانه آمدی؟
نکته: برخی از ظرف‌های زمان در زبان عربی متصرف هستند. یعنی گاهی‌اوقات می‌توانند در جملات نقش‌هایی غیر از نقش ظرف زمان بپذیرند. این ظرف‌ها عبارتند از:
یوم، غد، لیل، نهار، صباح و شهر
در مقابل، ظروفی هستند که تحت هر شرایطی تنها نقش ظرف زمان را می‌پذیرند و غیر متصرف محسوب می‌شوند. این ظروف مبنی و محلا منصوب هستند. مانند:
أذ، إذا، منذُ، مذُ، لمّا، أیّان، متی و الآن
همه مفعول فیه‌ها ظرف هستند اما همه ظرف‌ها نمی‌توانند مفعول فیه واقع شوند. برای اینکه یک قید قابلیت مفعول فیه شدن را پیدا کند باید حتما حرف جر «في» را در معنای خود به صورت مستتر داشته باشد.
ظرف زمان مبهم، مختص و معدود
در تقسیم‌بندی دیگری می‌توانیم ظرف زمان را به سه دسته «مبهم»، «مختص» و «معدود» تقسیم کرد. معیار این تقسیم‌بندی حد و مرز زمانی است. منظور از ظرف زمان مبهم، زمان‌هایی است که حدود آنها مشخص نیست. کلماتی مثل «مدة»، «أبد» و «وقت» از جمله ظروف زمانی مبهم هستند.
در مقابل برخی از ظرف‌های زمان حد و مرزشان مشخص است و هنگام به کار بردن آنها می‌دانیم دقیقا چه حدود زمانی مد نظر است. «ألیوم»، «صباح الغد»، «أسبوع القادم» و... از جمله ظرف‌های زمانی مختص هستند.
هرگاه به ظرف زمانی برخورد کردیم که امکان شمارش آنها وجود داشت باید بدانیم که با ظرف زمانی «معدود» طرف هستید. کلماتی مثل «لیلة»، «یوم»، «أسبوع» و «سنة» ظرف زمانی معدود هستند.
قید یا ظرف مکان
گاهی در جمله اسمیه و فعلیه عربی محل انجام گرفتن کار یا حالات مهم است. برای نشان دادن چنین امر مهمی می‌توانیم از قید مکان یا ظرف مکان در زبان عربی استفاده کنیم. برای بهتر فهمیدن این نوع از قید در زبان عربی بهتر است به جدول زیر توجه کنید. در این جدول کلماتی که محدوده مکانی را مشخص می‌کند گنجانده شده است.
| جدول انواع قید یا ظرف مکان در عربی | |
| ظرف مکان | ترجمه |
| خلف | پشت |
| أمامَ | در مقابل |
| یسار | سمت چپ |
| یمین | سمت راست |
| تَحتَ | زیر |
| فوقَ | بالا |
علاوه بر موارد بالا، کلمات نشان دهنده مکان که بعد از حروف جر «في، علی» بیایند و همچنین کلماتی مثل «بجانب» و «أي مکان» می‌توانند نقش قید مکان در زبان عربی را بازی کنند. برای درک بهتر به جملاتی که در آنها قید مکان به کار رفته توجه کنید.
المُزارِعُ نائِمٌ تَحتَ الشَجَرَةِ.
کشاورز زیر درخت خوابید.
القِطَّةُ تَأکُلُ فِي المَنزِلْ.
گربه در خانه غذا خورد.
أعمَلُ فِي المُستَشفَی.
در بیمارستان کار می‌کنم.
لا یُمکِنُنِي النومَ عَلَی هَذَا السَریر.
نمی‌توانم روی این تخت بخوابم.
هُناکَ شِبابْ یَقِفَ بِجانِبِ السَیارَةْ.
مرد جوانی کنار ماشین ایستاده است.
لا یُمکِنُکَ التَّدْخِینَ هُنا.
نمی‌توانید اینجا سیگار بکشید.
مُنذَ مَتَی و أَنتَ تَعمَلُ فِي الخارَج؟
از چه زمانی در خارج کار می‌کنی؟
أَذهَبُ إِلَی أَيِّ مَکانٍ مَعَ أخِي.
با برادرم به هر جایی می‌روم.
هَذَا الطَریقُ لا یُؤَدِيَ إلَی أَيِ مَکانْ.
این را به هیچ کجا می‌رود.
لايُمکِنُنِي أَنْ أَجِدَ نَظّاراتِي فِي أَيِ مَکانْ.
عینکم را هیچ کجا پیدا نمی‌کنم.
قید حالت یا حال در عربی
به اسم منصوبی که مشتق است و به صورت اسم نکره عربی در جمله می‌آید و حالت یک اسم دیگر را در جمله هنگام وقوع فعل بیان می‌کند، حال یا قید حالت عربی می‌گویند.
منظور از اسم مشتق در این تعریف اسم‌هایی چون اسم فاعل، اسم مفعول، صفت مشبهه، صیغه مبالغه، اسم تفضیل عربی و اسم منسوب عربی را شامل میشود.
تفاوت حال با صفت در این است که بیشتر در توصیف یک حالت هنگام وقوع فعل به کار می‌رود اما همانند ترکیب وصفی از دو جزء تشکیل شده است که عبارت است از:
- حال
- ذوالحال یا صاحب حال
ذوالحال یا صاحب حال همان کلمه‌ای در جمله است که حالتش به وسیله یک کلمه مشتق و منصوب بیان میشود. ذوالحال در جملات عربی یک اسم معرفه است که قبل از حال قرار می‌گیرد. در نتیجه می‌تواند فاعل، مبتدا، مفعول و حتی جار و مجرور باشد.
نکته: مهم‌ترین ویژگی حال یا ترکیب قید حالت در عربی که باعث میشود از ترکیب وصفی جدا شود در دو مورد زیر خلاصه میشود.
- ذوالحال همیشه معرفه است.
- حال همواره اعراب منصوب دارد و غیر از آن اعراب دیگری نمی‌پذیرد.
برای درک بهتر ویژگی‌های حال و ذوالحال خوب است که به جدول زیر توجه کنید.
| جدول ویژگی‌های حال و صاحب حال در جملات عربی | |
| ویژگی‌های حال | ویژگی‌های صاحب حال |
| نکره | معرفه (همراه با ال یا اسم علم) |
| مشتق | در جمله نقش داشته باشد (فاعل، مبتدا، مفعول یا مجرور) |
| همواره منصوب | |
برای درک بهتر حال به مثال‌های زیر توجه کنید.
یُعجِبُنِي الرَجُلَ مُخلِصاً.
من آن مرد را صمیمانه دوست دارم.
(در این مثال، مخلص کلمه‌ای مشتق و منصوب است که چگونگی حالت دوست داشتن مرد را نشان می‌دهد.)
أُکرَّهُ الإنسانَ مُتَکاسِلاً.
از انسان تنبل بیزارم.
(در این مثال کلمه متکاسلاً ویژگی انسان را در جمله نشان می‌دهد.)
انواع حال در عربی
حال در عربی به نوع دارد که شامل موارد زیر میشود.
- مفرد
- جمله
- شبه جمله
در ادامه هر یک از اینها را همراه با مثال آنها بررسی می‌کنیم.
حال مفرد
وقتی بیان حالت در جمله به وسیله یک کلمه انجام شود به آن حال مفرد می‌گویند. در این نوع از حال، ملاک جمله یا شبه جمله نبودن حال است که آن را به شکل مفرد در می‌آورد.
حال مفرد این ویژگی را دارد که به صورت جمع یا مثنی در جملات ظاهر شود. همچنین از ترکیب وصفی عربی و ترکیب اضافی عربی نیز می‌توان به عنوان حال مفرد در جمله‌های عربی استفاده کرد. برای درک بهتر این توضیحات به مثال‌های زیر توجه کنید.
لَعِبَ التِلمیذان مَسرورَیْنِ.
دانش‌آموزها به خوشحالی بازی کردند.
(در این مثال مسروین حال یا قید حالتی است که به تبعیت از صاحب حال که فاعل باشد به صورت مثنی اما در حالت منصوب آن آمده است.)
یَعِیشُ المومنُ مَرفُوعَ الرَأسْ.
مومن با سربلندی زندگی می‌کند.
(در این مثال حال یک ترکیب اضافی است که حالت فاعل را بیان می‌کند.)
حال جمله
وقتی حالت، توسط جمله بیان شود به آن حال جمله می‌گویند که دو حالت کلی جمله اسمیه عربی و جمله فعلیه عربی دارد. نکته مهم درباره حال جمله در این است که در این جملات همواره یک ضمیری قرار دارد که به عنوان نقطه اتصال دهنده حال به صاحب حال عمل می‌کند. به مثال زیر توجه کنید.
رَأَیتُ صَدِیقِي و هو کَئِیبٌ.
دوستم را در حالی که افسرده بود دیدم.
(در این مثال، «هو کئيب» یک جمله اسمیه است که حالت صدیق را بیان می‌کند.)
در مثال بالا قبل از جمله حالیه یک واو در جمله گنجانده شده که می‌تواند به عنوان واو عطف شناخته شود. اما از آنجا که جمله بعد از آن معطوف نیست، می‌توانیم بگوییم که آن «واو حالیه» است و قبل از حال جمله آمده است. برای ترجمه این جملات به زبان فارسی می‌توانیم از ترکیب «در حالی که» استفاده کنیم. به مثال زیر توجه کنید.
رَجَعَ الطُلاب إِلی بُیوتِهِمْ و هُم راکِبونْ.
دانشجویان در حالی که سوار (ماشین یا اتوبوس) بودند به خانه برگشتند.
(در این جمله «هم راکبون» جمله اسمیه‌ای است که بعد از واو حالیه آمده و نحوه به خانه بازگشتن دانشجویان را نشان می‌دهد.)
حال شبه جمله
وقتی از ترکیب جار و مجرور یا ظرف برای بیان حالت استفاده شود، در حقیقت از حال شبه جمله استفاده شده است. به مثال زیر توجه کنید.
شاهَدتُ صَدِیقِي بَیْنَ اللاعِبینَ.
دوستم را بین بازیکن‌ها دیدم.
(در این مثال «بین اللاعبین» ظرف مکان نحوه حضور دوست در جمله است که حالت چگونه دیدن آن را نشان می‌دهد.)
سوالات رایج انواع قید در عربی
در این قسمت به برخی از سوالات پر تکرار در رابطه با انواع قید در عربی به طور خلاصه پاسخ می‌دهیم.
چند نوع قید در زبان عربی وجود دارد؟
در زبان عربی سه نوع قید وجود دارد که شامل ظرف زمان، ظرف مکان و قید حالت یا حال میشود.
قید حالت چیست؟
به کلمه مشتق و منصوبی که حالت یکی از ارکان جمله را بیان کند، قید حالت می‌گویند.
تمرین انواع قید در عربی
برای ارزیابی عملکرد خود در رابطه با «انواع قید در عربی»، می‌توانید از تمرین‌هایی که در ادامه در اختیار شما قرار گرفته است استفاده کنید. تمرین شامل ۵ سؤال است و پس از پاسخ دادن به تمامی پرسش‌ها و ظاهر شدن دکمه «دریافت نتیجه آزمون»، می‌توانید نمره عملکردتان را مشاهده کنید و جواب‌های درست و نادرست را نیز ببینید. پاسخ سؤالات نیز بعد از هر آزمون آمده است.
۱. ادوات استفهامی که برای سوال پرسیدن درباره دو کلمه «جمعه» و «بعد» استفاده میشود کدام است؟ «یُصّلي المسلمون الجمعةَ بعدَ ساعة.»
ماذا-أین
متی-متی
ماذا-متی
متی-کیف
۲.جواب صحیح این سوال چیست؟ «لمَ تلبس ملابس صوفیة؟»
وقایةً للبرد
لباساً
و الهواء البارد
شتاءً
۳. کدام گزینه این عبارت را کامل می‌کند؟ «متی أدَّیتَ واجباتک؟ أدیتها ....»
غداً
أمس
هناک
قطِّ
۴. در این عبارت چند ظرف وجود دارد؟ «أینَ تتمشی کلَّ صباح حین تخرج من البیت؟»
سه
دو
چهار
یک
۵. چند ظرف در این عبارت وجود دارد؟ «هناک کتب في المکتبة ما کنتُ رأیتُها قطُّ.»
دو
یک
سه
چهار
جمع‌بندی
در این مطلب انواع قید در زبان عربی را همراه با مثال آنها بررسی کردیم. فهمیدیم که نام دیگر قید در زبان عربی ظرف است و به دو دسته ظرف زمان و ظرف مکان تقسیم میشود. به هر دوی این ظروف، مفعول فیه هم می‌گویند. چرا که معنی حرف جر «في» در معنا و مفهوم آن مستتر است، اگرچه به طور واضح در جمله بیان نشده باشد. همچنین قید حالت در جملات عربی برای بیان حالت یکی از ارکان جمله در زمان وقوع فعل است. قید حالت همواره منصوب است و سه نوع مفرد، جمله و شبه جمله دارد.
سلام چجوری میشه واو حالیه رو از واو عطف تشخیص داد؟
سلام و وقت بخیر؛
راحت‌ترین راه تشخیص واو حالیه توجه به ترجمه آن است. هرگاه واوی در جمله دیدیم که معنای «در حالیکه…» می‌داد، باید بدانیم که با واو حالیه طرف هستیم و جمله اسمیه و فعلیه بعد از آن حال یا قید حالت است.
برای تشخیص بهتر واو عطف و حالیه پیشنهاد می‌کنیم مطلب زیر را مطالعه کنید.
انواع واو در عربی
از اینکه با مجله فرادرس همراه هستید سپاسگزاریم.