فرادرساسم مکان در عربی چیست؟ – توضیح و روش ساخت + مثال و تمرین
اسم مکان در عربی اسمی است که محل انجام گرفتن کاری را نشان می‌دهد. ساختن این نوع از اسم در زبان عربی راه و رسم خودش را دارد که در این مطلب می‌خواهیم این راه‌ها را بررسی کنیم. پیش از هر چیز درباره اسم مشتق در عربی که اسم مکان از زیر مجموعه‌های آن است، توضیح مختصری می‌دهیم. بعد از بررسی فرمول ساخت اسم مکان با مثال، می‌توانیم با استفاده از تمرین‌های انتهایی متن میزان دریافت‌مان از این مطلب را بسنجیم.
ساخت اسم مکان در عربی
اسم مکان در عربی از اسم‌های مشتق محسوب می‌شود. نحوه ساخت اسم مشتق در عربی نیز راه و روش‌های مخصوص به خودش را دارد. برای فهمیدن اینکه در زبان عربی چطور باید اسم مکان بسازیم خوب است مروری کوتاه بر انواع اسم جامد و مشتق داشته باشیم. سپس به سراغ اسم مکان، مثال‌های آن و نحوه استفاده از آن در جملات عربی برویم.
درباره اسم مشتق و انواع آن
در زبان عربی اسم‌ها از دو حالت خارج نیستند: یا اسم جامد هستند و یا اسم مشتق. منظور از اسم جامد اسم‌هایی است که ساخت آنها مستقل است و ربطی به ریشه‌های فعلی ندارد. در مقابل اسم جامد، اسم مشتق قرار دارد. مشتق در لغت معنای «چیزی را از چیزی دیگر در آوردن» می‌دهد. از آنجا که این اسم‌ها از ریشه‌های فعل مشتق شده‌اند، به چنین اسمی خوانده می‌شوند.
با توجه به این توضیحات در تمامی اسم‌های مشتق می‌توان ردپایی از ریشه‌های فعلی پیدا کرد. به خاطر همین ریشه‌ها یا مصدرهای عربی، می‌توان از یک فعل، اسم‌های مختلفی ساخت که با هم در یک خانواده قرار بگیرند.
مهم‌ترین کار در ساخت اسم مشتق، جای‌گذاری ریشه فعل در وزن‌های مشخص است. در حقیقت، این وزن‌ها هستند که مشخص می‌کنند هر اسمی چه کاربردی دارد. بر اساس همین کاربرد می‌توانیم از ۶ اسم مشتق در زبان عربی نام ببریم که عبارتند از: اسم فاعل عربی، اسم مفعول عربی، صفت مشبهه عربی، اسم زمان عربی، اسم مکان عربی، اسم آلت عربی و اسم تفضیل عربی.
وزن‌های اسم مکان در عربی
برای ساخت اسم مکان در زبان عربی باید از سه وزن «مفعَل»، «مفعِل» و مفعلة» کمک بگیریم. برای فهمیدن اینکه کدام وزن برای ساخت اسم مکان مناسب است باید به عین‌الفعل (یعنی دومین حرف از ریشه فعل) توجه کنیم. اگر عین‌الفعل فتحه بود، باید از وزن مفعَل استفاده کنیم و اگر کسره بود، باید از وزن مفعِل کمک بگیریم. در کادر رنگی زیر چگونگی ساخت اسم مکان بر وزن مفعل نمایش داده شده‌است.
مفعل --> م ف ع ل --> سکن --> مسکن
مفعلة --> م ف ع ل ة --> درس --> مدرسة
نکته: استفاده از وزن «مفعلة»، یعنی اسم مکانی که به تاء تانیث یا «ة» مربوطه ختم می‌شود، سماعی است و قاعده خاصی ندارد.
در جدول زیر نمونه‌هایی از اسم مکان مشتق ساخته شده از ریشه‌های فعل نمایش داده شده است.
| اسم مکان مشتق در عربی | |
| ریشه فعل | اسم مکان |
| صنع (ساختن) | مصنع (کارخانه) |
| زرع (کاشتن) | مزرعة (محل کشت) |
| دخل (وارد شدن) | مدخل (محل وارد شدن) |
| خرج (خارج شدن) | مخرج (محل خروج) |
| لعب (بازی کردن) | ملعب (زمین بازی) |
| سبح (شنا کردن) | مسبح (استخر) |
| سجد (سجده کردن) | مسجد (عبادتگاه) |
| عبد (پرستیدن) | معبد (محل پرستش) |
نکته: برای جمع بستن اسم مکان باید از وزن «مفاعِل» استفاده کنیم. مانند مثال زیر:
مسجد --> مساجد
مدرسة --> مدارس
مزرعة --> مزارع
اسم مکان در عربی با فعل معتل
برای ساخت اسم مکان از ریشه فعل معتل عربی باید به برخی از قوانین اعلال توجه کنیم. به عنوان مثال در فعل مثال واوی که در صیغه مضارع، حرف عله‌اش حذف می‌شود، هنگام ساخت اسم مکان باید حرف عله را دوباره برگردانیم. به مثال زیر توجه کنید.
وعد - یَعِدُ --> مفعل --> موعِد
وَقَعَ - یَقِعُ --> مفعل --> موقِع
همچنین اسم زمان و مکان از فعل اجوف (فعل معتلی که دومین حرفش عله باشد) به دلیل قوانین اعلال بر وزن مفعِل ساخته می‌شوند. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.
مصیر - سرنوشت
مصید - شکارگاه
مضیق - تنگه
مغار -غار
شباهت اسم مکان در عربی و اسم آلت
اسم آلت از دیگر اسم‌های مشتق در زبان عربی است که بر وسیله و ابزار انجام کار دلالت دارد. در صورتی که بخواهیم از فعل ثلاثی مجرد اسم آلت بسازیم باید از سه وزن «مفعلة»، «مفعَل» و «مِفعال» استفاده کنیم. همان‌طور که پیداست اسم آلت و اسم مکان در وزن‌های مفرد و جمع به یکدیگر شباهت دارند. از این رو برای تشخیص آنها بهتر است به معنای کلمات توجه کنیم. برای درک بهتر اسم آلت به مثال‌های زیر توجه کنید.
مکنسة - جارو
منظار - دوربین
منجَل - داس
گاهی‌اوقات ممکن است اسم آلت بر وزن «فعالة» ساخته شود. استفاده از چنین وزنی برای ساخت اسم آلت سماعی است و قاعده خاصی ندارد. برای فهم بهتر به برخی از اسم‌های آلت که در همین وزن ساخته شده‌اند توجه کنید.
محّایة - پاک‌کن
برّادة - فریزر
غسّالة - ماشین‌لباسشویی
نظّارة - عینک
نکته: اسم‌هایی مثل قلم، شوکة (چنگال) سراج، سکّین (چاقو) در دسته اسم‌های آلت جامد قرار می‌گیرند.
سوالات رایج درباره اسم مکان در عربی
در این بخش به برخی از سوالات پر تکرار مربوط به مبحث اسم مکان در عربی به صورت خلاصه پاسخ می‌دهیم.
اسم مکان در عربی چیست؟
در زبان عربی به اسم مشتقی که به انجام گرفتن کاری در یک محل دلالت داشته باشد اسم مکان می‌گویند.
اسم مکان بر چه وزنی ساخته می‌شود؟
برای ساخت اسم مکان می‌توانیم از سه وزن «مفعَل» و «مفعِل» و «مفعلة» استفاده کنیم. برای فهمیدن اینکه کدام وزن برای ساخت اسم مکان مناسب است می‌توانیم به عین‌الفعل ریشه فعل توجه کنیم. اگر مفتوح بود از وزن «مفعَل» و اگر مکسور بود از وزن «مفعِل» استفاده می‌کنیم.
برای جمع بستن اسم مکان از چه وزنی کمک می‌گیریم؟
اسم مکان بر وزن «مفاعِل» جمع بسته می‌شود. مانند کلماتی چون مدارس، مساجد و....
تمرین مبحث اسم مکان در عربی
برای ارزیابی عملکرد خود در رابطه با «اسم مکان در عربی»، می‌توانید از تمرین‌هایی که در ادامه در اختیار شما قرار گرفته است استفاده کنید. تمرین اول شامل ۶ سوال است و پس از پاسخ دادن به تمامی پرسش‌ها و ظاهر شدن دکمه «دریافت نتیجه آزمون»، می‌توانید نمره عملکردتان را مشاهده کنید و جواب‌های درست و نادرست را نیز ببینید. تمرین دوم ۴ سوالی است که می‌توانید با ساختن اسم مکان و آلت به تفاوت آنها با یکدیگر پی ببرید. پاسخ سؤالات نیز بعد از هر آزمون آمده است.
- گزینه مناسب را انتخاب کنید.
۱. با کدام گزینه جمله «وصلنا إلی الفندق ... الفجر.» کامل می‌شود؟
مدخل
مبتدا
مصلّی
مطلع
۲. کدام گزینه اسم مکان است؟
مفَرّ
مملوک
مِدقَّة
مضراب
۳.کلمه «منبت» در جمله «منبت العُشب هو الأرض» چیست؟
اسم زمان
اسم مکان
فعل لازم
فعل متعدی
۴. کدام گزینه اسم مکان نیست؟
مجری
مجتمع
مِقبض
مقبرة
۵. «مِسطرة» چه نوع کلمه‌ای است؟
اسم زمان
اسم آلت
اسم مکان
اسم مفعول
۶. کدام یک از گزینه‌های زیر از اوزان اسم مکان نیست؟
مفعَل
مفعلة
مفعال
مفعیل
- از ریشه فعل‌ها، بر اساس کلمات داخل پرانتز اسم مشتق بسازید.
سوال۱: إستشفی (اسم مکان)
جواب: مُستشفی
سوال۲: إجتمع (اسم مکان)
جواب: مجتمع
سوال۳: شَعَل (اسم آلت)
جواب: مشعل
سوال۴: صعِدَ (اسم آلت)
جواب: مصعد
جمع‌بندی
در این مطلب درباره یکی از اسم‌های مشتق، یعنی اسم مکان در عربی مطالبی آموختیم. فهمیدیم که با استفاده از سه وزن «مفعِل»، «مفعَل» و «مفعلة» می‌توانیم اسم‌هایی بسازیم که بر مکان وقوع فعل دلالت داشته باشد. همچنین یاد گرفتیم که اسم آلت در وزن‌های سازنده‌اش شباهت‌هایی با اسم مکان دارد که باید در هنگام استفاده از آنها به معنای کلمات دقت کنیم. نکته دیگری که باید به خاطر بسپاریم این است که اسم مکان بر وزن «مفاعِل» جمع بسته می‌شود.
