فرادرستفاوت قد و لقد در عربی — توضیح + مثال و تمرین
قد و لقد در عربی از جمله حروفی هستند که پیش از فعل ماضی در عربی به کار می‌روند. به بیانی دیگر، دو لفظ قد و لقد به تنهایی به کار نمی‌روند، بلکه با فعل ماضی همراه می‌شوند و زمان و معنای آن را تغییر می‌دهند. از این رو دانستن تفاوت قد و لقد در عربی و نحوه صحیح به کار بردن‌شان، هم برای ترجمه درست اهمیت دارد و هم برای رساندن دقیق پیام به مخاطب مهم است. در این نوشته قصد داریم فعل ماضی، همراهی این دو لفظ با فعل ماضی و تفاوت آنها را با یکدیگر مقایسه کنیم. در انتهای متن، تمریناتی هست که می‌توانیم از طریق آنها، میزان دریافت و درک‌مان از این مبحث را بسنجیم.
تفاوت قد و لقد در عربی
قد و لقد ممکن است در معنا تفاوت چندانی نداشته باشند، اما می‌توانند در مفهوم کلی جملات اثر بگذارند. این اثرگذاری به واسطه همراهی این حروف با افعال انجام میشود. به عنوان مثال، همراهی قد با فعل ماضی می‌تواند در فعلی که معنای ماضی نقلی در عربی بسازد، موثر باشد. همچنین آمدن قد بین صرف فعل کان عربی و ماضی ساده، در ساخت ترکیب تاییدی یک فعل ماضی بعید، موثر است. در ادامه هر یک از این موارد را پس از بررسی فعل ماضی، به تفکیک و با مثال بررسی می‌کنیم.
فعل ماضی و انجام کاری در گذشته
به طور کلی، فعل، کلمه‌ای در جمله است که انجام گرفتن یک کاری را در زمان مشخصی از سوی شخص خاصی تبیین می‌کند. از این رو هر فعلی داری سه رکن است: مصدر عربی، فاعل عربی و زمان. مصدر همان کاری است که که انجام میشود یا حالتی است که پدید می‌آید. نکته قابل توجه درباره مصدر این است که در تمامی زمان‌ها و در تمامی صیغه‌ها یکی است و تغییری در کلیت آن ایجاد نمی‌شود. به عنوان مثال در فعل‌های کتب (نوشت) یکتبون (می‌نویسند) و أکتبْ (بنویس) مصدر کتابة میان تمامی آنها مشترک است. با توجه به این تعاریف می‌توان گفت که مصدر همان ریشه فعل است که در تمامی زمان‌ها و صیغه‌ها مشترک و یکی است.
برای تعریف فاعل در عربی می‌توانیم بگوییم که مصدر یا کار در یک فعل توسط ۳ شخص در ۳ موقعیت غائب، مخاطب و متکلم نسبت داده میشود که در حقیقت فاعل یا انجام دهنده آن فعل به شمار می‌آیند. هر یک از این فاعل‌های غائب، مخاطب و متکلم تعداد مفرد و مثنی و جمع دارند و تمامی اینها به دو دسته مذکر و مونث تقسیم‌بندی می‌شوند. فاعل در دو صیغه متکلم برای مفرد (مذکر و مونث) و همچنین برای مثنی و جمع (مذکر و مونث) به صورت یکسان به کار می‌رود. در نتیجه این تقسیم‌بندی‌ها در زبان عربی ۱۴ صیغه داریم که فعل‌ها بر وزن آنها صرف می‌شوند.
زمان فعل و انجام گرفتن کارها در زبان عربی به سه دسته تقسیم میشود: ماضی، مضارع و امر. فعل ماضی در زبان عربی، کلمه‌ای است که انجام گرفتن کاری را از سوی فرد مشخصی در زمان گذشته مشخص و معلوم می‌کند. فعل مضارع بر حال یا آینده و فعل امر بر زمان آینده دلالت دارد. فعل امر به دلیل آنکه انجام کاری که تا به حال انجام نشده را طلب می‌کند، دلالت بر آینده دارد.
صرف فعل در عربی در زمان گذشته یا ماضی بر وزن‌های مشخصی انجام میشود که در جدول زیر این وزن‌ها را همراه با صیغه‌های آنها مشاهده می‌کنید.
| جدول وزن فعل در زمان ماضی | |
| صیغه | وزن فعل |
| ۱- الغائب | فعل |
| ۲- الغائبان | فعلا |
| ۳- الغائبون | فعلوا |
| ۴. الغائبة | فعلت |
| ۵- الغائبتان | فعلتا |
| ۶- الغائبات | فعلنَ |
| ۷- المخاطب | فعلتَ |
| ۸- المخاطبان | فعلتما |
| ۹- المخاطبون | فعلتم |
| ۱۰- المخاطبة | فعلتِ |
| ۱۱- المخاطبتان | فعلتما |
| ۱۲- المخاطبات | فعلتن |
| ۱۳- متکلم‌الوحده | فعلتُ |
| ۱۴- متکلم‌مع‌الغیر | فعلنا |
فعل ماضی یعنی انجام شدن کاری در گذشته. اما این «زمان گذشته» می‌تواند مقاطع مختلفی داشته باشد. مثلا ممکن است کاری در گذشته به صورت مستمر صورت گرفته باشد. یا ممکن است یک کاری قبل از انجام شدن کاری دیگر انجام شده و به پایان رسیده باشد. از این رو برای نشان دادن منظور دقیق‌مان به مخاطب، نیاز داریم تا از شکل صحیح فعل ماضی در زمان‌های مختلف استفاده کنیم. در ادامه انواع فعل ماضی و کاربرد آنها در زمان‌های مختلف را با یکدیگر بررسی می‌کنیم.
ماضی ساده یا مطلق در عربی
ماضی مطلق یا ساده همان کاری است که در گذشته انجام شده و به پایان رسیده است. در این نوع از فعل ماضی، مقطع دقیق انجام گرفتن کاری چندان موردنظر نیست و صرفا می‌خواهیم نشان دهیم که چه کاری در گذشته به پایان رسیده است. در جدول قبلی وزن‌هایی از فعل ماضی نشان داده شده که همان وزن‌های فعل ماضی مطلق است. برای درک بهتر به جدول زیر که صرف یک فعل در زمان ماضی ساده را نمایش می‌دهد توجه کنید.
| جدول صرف ولی ماضی مطلق از ریشه کتب | |
| وزن | صرف فعل |
| فعل | کتب |
| فعلا | کتبا |
| فعلوا | کتبوا |
| فعلت | کتبت |
| فعلتا | کتبتا |
| فعلنَ | کتبنَ |
| فعلتَ | کتبتَ |
| فعلتما | کتبتما |
| فعلتم | کتبتم |
| فعلتِ | کتبتِ |
| فعلتما | کتبتما |
| فعلتن | کتبتن |
| فعلتُ | کتبتُ |
| فعلنا | کتبنا |
هر یک از افعال مربوط به گذشته در زبان عربی، شیوه‌های خاص خودشان در منفی شدن و رساندن پیام منفی دارند. برای منفی کردن فعل ماضی مطلق یا ساده می‌توانیم دو روش را به کار ببریم.
روش اول که ساده‌ترین نوع آن است، استفاده از حرف «ما» قبل از فعل ماضی مطلق است. در روش دوم، می‌توانیم از کلمه «لم» قبل از فعل مضارع استفاده کنیم تا معنی ماضی مطلق منفی را به مخاطب القا کنیم. از آنجا که حرف لم از حروف جازمه است باید به جزم فعل مضارع دقت کنیم. جدول زیر نحوه به کار بردن ما و لم برای منفی کردن ماض ساده را نشان می‌دهد.
| جدول صرف فعل ماضی ساده منفی | |
| ماضی منفی با ما | ماضی منفی با لم |
| ما کتب | لم یکتبْ |
| ما کتبا | لم یکتبا |
| ما کتبوا | لم یکتبوا |
| ما کتبت | لم تکتبْ |
| ما کتبتا | لم تکتبا |
| ما کتبنَ | لم یکتبنَ |
| ما کتبتَ | لم تکتب |
| ما کتبتما | لم تکتبا |
| ما کتبتم | لم تکتبوا |
| ما کتبتِ | لم تکتبي |
| ما کتبتما | لم تکتبا |
| ما کتبتن | لم تکتبنَ |
| ما کتبتُ | لم أکتبْ |
| ما کتبنا | لم نکتبْ |
استفاده از قد و لقد در عربی قبل از ماضی مطلق
قد، لقد و فقد، سه حرفی هستند که قبل از فعل استفاده می‌شوند و تفاوت معنایی چندانی ندارند. در برخی از جملات عربی از حرف قد یا لقد قبل از فعل ماضی مطلق استفاده میشود. دلیلش این است که گوینده جمله قصد دارد بر انجام شدن آن کار در زمان گذشته تاکید کند و این کار را از طریق به کار بردن حرف قد انجام داده است. برای درک بهتر به مثال زیر توجه کنید.
لَقَدْ / قَدْ خَرَجَ قَبْلَ وُصولَ الشُرْطَةْ.
او قبل از ورود پلیس خارج شد.
(در این مثال با آمدن قد قبل از فعل خرج، بر خارج شدن فاعل پیش از انجام گرفتن کاری دیگر تاکید شده است. یعنی اینکه در زمان ورود پلیس آن شخص در محل حضور نداشته است. )
ماضی استمراری در عربی
دلیل نام‌گذاری آن به استمراری این است که با استفاده از این فعل نشان دهیم کاری در زمان گذشته به صورت مستمر انجام شده است. با آنکه نامش ماضی استمراری در عربی است اما برای ساخت آن چندان احتیاجی به فعل ماضی نیست. برای نشان دادن چنین منظوری در زبان عربی باید از ترکیب «کان + صرف فعل مضارع عربی» استفاده کنیم. کان یکی از افعال ناقصه است که متصرف است. یعنی قابلیت صرف شدن دارد. در نتیجه برای صیغه‌های عربی مشخص باید از فعل ناقصه مربوط به آن صیغه استفاده کنیم. برای درک بهترِ صرف فعل ماضی استمراری بهتر است از جدول زیر کمک بگیریم.
| جدول صرف فعل ماضی استمراری کتب | |
| صیغه | صرف فعل |
| ۱- الغائب | کان یکتبُ (می‌نوشت) |
| ۲- الغائبان | کانا یکتبانَ (می‌نوشتند) |
| ۳- الغائبون | کانوا یکتبونَ ( می‌نوشتند) |
| ۴. الغائبة | کانتْ تکتبُ (می‌نوشت) |
| ۵- الغائبتان | کانتا تکتبان (می‌نوشتند) |
| ۶- الغائبات | کن یکتبنَ (می‌نوشتند) |
| ۷- المخاطب | کنتَ تکتبُ (می‌نوشتی) |
| ۸- المخاطبان | کنتما تکتبان (می‌نوشتید) |
| ۹- المخاطبون | کنتم تکتبونَ (می‌نوستید) |
| ۱۰- المخاطبة | کنتِ تکتبینَ (می نوشتی) |
| ۱۱- المخاطبتان | کنتما تکتبان (می‌نوشتید) |
| ۱۲- المخاطبات | کنتنَّ تکتبنَ (می‌نوشتید) |
| ۱۳- متکلم‌الوحده | کنتُ أکتبُ (می‌نوشتم) |
| ۱۴- متکلم‌مع‌الغیر | کنّا نکتبُ (می‌نوشتیم) |
منفی کردن فعل ماضی استمراری در عربی به وسیله دو حرف «ما» و «لا» انجام میشود. به این ترتیب که می‌توانیم قبل از فعل ناقصه کان از حرف ما و بعد از فعل ناقصه کان و قبل از فعل مضارع از حرف لا استفاده کنیم. به مثال‌های زیر در این زمینه توجه کنید.
ما کنتَ تکتبُ - کنتَ لا تکتبُ
نمی‌نوشتی.
ما کانوا یکتبون - کانوا لا یکتبون
نمی‌نوشتند.
ما کنتُ أکتبُ - کنتُ لا أکتبُ
نمی‌نوشتم.
ما کنتنَّ تکتبنَ - کنتنَّ لا تکتبنّ
نمی‌نوشتید.
ماضی بعید
تصور کنید در زمان گذشته کاری قبل از کار دیگری انجام شده و به پایان رسیده باشد. بر همین اساس می‌توانیم بگوییم که آن کار در گذشته دورتری انجام شده و به و پایان رسیده است. برای رساندن چنین منظوری در جملات‌مان باید از فعل ماضی بعید در عربی استفاده کنیم. برای ساخت این فعل نیز باید به سراغ فعل ناقصه کان و اشکال صرف شده آن برویم. اما برخلاف ماضی استمراری در ماضی بعید، بعد از فعل کان باید از فعل ماضی ساده استفاده کنیم. برای درک بهتر به جدول صرف فعل ماضی بعید توجه کنید.
| جدول صرف فعل ماضی بعید کتب | |
| صیغه | فعل ماضی بعید |
| ۱- الغائب | کان کتب |
| ۲- الغائبان | کانا کتبا |
| ۳- الغائبون | کانوا کتبوا |
| ۴. الغائبة | کانتْ کتبتْ |
| ۵- الغائبتان | کانتا کتبتا |
| ۶- الغائبات | کنَّ کتبنَ |
| ۷- المخاطب | کنتَ کتبتَ |
| ۸- المخاطبان | کنتما کتبتما |
| ۹- المخاطبون | کنتم کتبتم |
| ۱۰- المخاطبة | کنتِ کتبتِ |
| ۱۱- المخاطبتان | کنتما کتبتما |
| ۱۲- المخاطبات | کنتنَّ کتبتن |
| ۱۳- متکلم‌الوحده | کنتُ کتبتُ |
| ۱۴- متکلم‌مع‌الغیر | کنّا کتبنا |
برای منفی کردن ماضی بعید باید به سراغ حرف منفی‌ساز «ما» برویم. به این ترتیب که قبل از شکل صرف شده کان باید از آن استفاده کنیم و مابقی فعل را به همان صورت که هست بنویسیم. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.
ما کنتما کتبتما
ننوشته بودید.
ما کانت کتبتْ
ننوشته بود.
ما کنَّ کتبنَ
ننوشته بودند.
ما کنتِ کتبتِ
ننوشته بودی.
استفاده از «قد» در ماضی بعید
در برخی از موارد ممکن است با جملاتی برخورد کنیم که در ترکیب فعل ماضی بعید از حرف «قد» بین فعل کان و فعل ماضی استفاده شده باشد. دلیل این کار تاکید بر عملی است که در گذشته دور قبل از وقوع عملی دیگر انجام شده و به پایان رسیده است. برای درک بهتر به مثال زیر توجه کنید.
کانَ قَدْ وَصَلَ عِندَما جاءَ صَدیقَهُ.
هنگامی که دوستش آمد او (قبلا) وارد شده بود.
(در این مثال با آمدن قد میان کان و فعل ماضی بر وارد شدن فرد قبل از آمدن دوستش تاکید شده است. یعنی او ابتدا وارد شده و سپس دوستش آمده. نکته مهم این است که تمامی این کارها در گذشته انجام شده و به پایان رسیده است. تنها تقدم و تاخر انجام شدن آنها مد نظر بوده است.)
استفاده از قد در ماضی نقلی
گاهی‌اوقات ممکن است برخی از کارها در گذشته انجام شوند اما آثارشان تا به امروز و زمان صحبت با فرد دیگری باقی مانده باشد. در چنین حالی برای صحبت از آن کار باید از ماضی نقلی در عربی کمک بگیریم. در زبان عربی برای ساختن چنین فعلی باید از فرمول زیر استفاده کنیم.
قد + ماضی مطلق = ماضی نقلی
برای ترجمه فارسی ماضی نقلی باید از ترکیب «صفت مفعول + ام، ای، است، ایم، اید و اند» استفاده کنیم. همچنین برای ساخت صفت مفعولی در زبان فارسی باید نون انتهای مصدر را حذف کرده و به انتهای ریشه فعل یک «ه» اضافه کنیم.
مثلا در مصدر «نوشتن» نون انتهای مصدر را حرف می‌کنیم. در نتیجه کلمه «نوشت» باقی می‌ماند. سپس یک «ه» به انتهای آن کلمه اضافه می‌کنیم و صفت مفعول «نوشته» را در ترجمه ماضی نقلی به کار می‌بریم. برای درک بهتر به جدول صرف فعل ماضی نقلی و معنای آن توجه کنید.
| جدول صرف فعل ماضی نقلی در عربی | |
| فعل | ترجمه |
| قد کتب | نوشته‌است |
| قد کتبا | نوشته‌اند |
| قد کتبوا | نوشته‌اند |
| قد کتبت | نوشته‌است |
| قدکتبا | نوشته‌اند |
| قد کتبنَ | نوشته‌اند |
| قد کتبتَ | نوشته‌ای |
| قد کتبتما | نوشته‌اید |
| قد کتبتم | نوشته‌اید |
| قد کتبتِ | نوشته‌ای |
| قد کتبتما | نوشته‌اید |
| قد کتبتن | نوشته‌اید |
| قد کتبتُ | نوشته‌ام |
| قد کتبنا | نوشته‌ایم |
منفی کردن ماضی نقلی با لما
برای منفی کردن فعل ماضی نقلی درعربی باید به سراف حرف «لما» برویم. به این ترتیب که برای منفی کردن ماضی نقلی در عربی، اول از همه باید کلمه «قد» فعل ماضی را حذف کنیم. سپس فعل ماضی در همان صیغه به فعل مضارع تبدیل کنیم. بعد از این مرحله «لما» را به ابتدای فعل مضارع اضافه می‌کنیم. از آنجا که «لم و لما» کلمات مجزوم‌ساز هستند، باید تغییرات مربوط به جزم را به انتهای فعل مضارع وارد کنیم. به فرمول زیر توجه کنید.
قد جعلوا --> قد جعلوا --> یجعلون --> لما یجعلون --> لما یجعلوا --> هنوز نگذاشته‌اند
برای درک بهتر نحوه ماضی کردن فعل ماضی نقلی بهتر است به جدول زیر توجه کنید.
| جدول صرف فعل ماضی نقلی منفی در عربی | |
| ماضی نقلی | شکل منفی ماضی نقلی |
| قد کتب | لما یکتبْ |
| قد کتبا | لما یکتبا |
| قد کتبوا | لما یکتبوا |
| قد کتبت | لما تکتبْ |
| قدکتبا | لما تکتبا |
| قد کتبنَ | لما تکتبنَ |
| قد کتبتَ | لما تکتبْ |
| قد کتبتما | لما تکتبا |
| قد کتبتم | لما تکتبوا |
| قد کتبتِ | لما تکتبي |
| قد کتبتما | لما تکتبا |
| قد کتبتن | لما تکتبنَ |
| قد کتبتُ | لما أکتبْ |
| قد کتبنا | لما نکتبْ |
گاهی‌اوقات از کلمه «لم» نیز برای منفی کردن ماضی نقلی استفاده میشود. در صورتی که بخواهیم از این کلمه برای منفی کردن استفاده کنیم، بعد از فعل باید یک کلمه «بعد» به ترکیب جمله اضافه کنیم. برای فهم بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.
لم یکتبْ بعد
هنوز نگذاشته‌‌است.
لم تکتبا بعد
هنوز نگذاشته‌اند.
لم تکتبي بعد
هنوز نگذاشته‌ای.
لم یکتبنَ بعد
هنوز نگذاشته‌اند.
نکات مربوط به قد، لقد و فقد در عربی
- حرف قد قبل از فعل می‌آید و در ترکیب با فقد و لقد، که همان معنا را می‌دهند، به کار می‌رود.
- اگر در فعل ماضی یا در اشکال مرکب کان قد فعل / یکون قد فعل، دو حرف قد و لقد قبل از فعل بیاید، تاکید کننده عملی در گذشته با آینده است که تکمیل شده یا قطعا تکمیل میشود.
- کلمه فقد موقعی باید استفاده شود که قبلا عملی اتفاق افتاده است.
- اگر قد قبل از فعل مضارع بیاید (قد یفعلُ) نشان دهنده احتمالی بودن عمل است.
به درک بهتر این نکات به مثال‌های زیر توجه کنید.
لقد / قد خرج قبل وصول الشرطة.
او قبل از ورود پلیس خارج شد.
...لِذَلِکَ فَقَدْ هَرَبَ مِنْ شِعْبِهْ.
به این علت است که او از مردمش فرار کرد.
کان قد وصل عندما جاء صدیقه.
او (قبلا) وارد شده بود، وقتی که دوستش آمد.
یَکونَ قَدْ دَخَلَ البَیتِ قَبْلَ الأَصدِقاءْ.
قبل از دوستان داخل خانه خواهد شد.
قَدْ یَرْجَعُ بَعْدَ مُرورِ الوَقْتَ الکافي.
(شاید) برگردد بعد از آن که وقت کافی گذاشت.
سوالات رایج مربوط به تفاوت قد و لقد در عربی
در این بخش به برخی از سوالات پر تکرار مربوط به مبحث تفاوت قد و لقد به اختصار پاسخ می‌دهیم.
قد و لقد در عربی با کدام کلمات همراه می‌شوند؟
قد و لقد از جمله حروفی هستند که برای تاکید پیش از فعل به کار می‌روند.
از ترکیب قد و لقد در عربی و فعل ماضی چه نوع فعلی ساخته میشود؟
از همراهی قد و فعل ماضی مطلق، فعل ماضی نقلی ساخته میشود.
تمرین تفاوت قد و لقد در عربی
برای ارزیابی عملکرد خود در رابطه با مطلب «تفاوت قد و لقد در عربی»، می‌توانید از تمرین‌هایی که در ادامه در اختیار شما قرار گرفته است استفاده کنید. تمرین شامل ۱۰ سوال است. در هر سوال باید از ریشه افعال داده شده، فعل ماضی بعید یا ماضی نقلی در صیغه‌های مشخص بسازید. پس از پاسخ دادن به تمامی سوالات می‌توانید با استفاده از گزینه «جواب» به درستی یا نادرستی پاسخ‌های خودتان پی ببرید و در صورت نیاز مواردی را که در آن ضعف دارید، بیشتر تقویت کنید.
با استفاده از ریشه‌های فعل، افعال مربوط به صیغه و زمان‌های موردنظر را بسازید.
سوال ۱: لعب - ماضی بعید- مخاطبان
جواب: کنتما قد لعبتما
سوال ۲: درس - مخاطبان - ماضی نقلی
جواب: قد درستُما
سوال ۳: درس - مخاطبات - ماضی بعید
جواب: کنتنَّ قد درستنَّ
سوال ۴: لعب - ماضی نقلی - متکلم
جواب: قد لعبتُ
سوال ۵: سبح - ماضی بعید - غائبة
جواب: کانت قد سبحت
سوال ۶: سبح - ماضی نقلی - مخاطبون
جواب: قد سبحوا
سوال ۷: حضر - ماضی نقلی - متکلمین
جواب: قد حضرنا
سوال ۸: حضر - ماضی بعید - مخاطب
جواب: کنتَ قد حضرتَ
سوال ۹: کتب - ماضی بعید - مخاطبة
جواب: کنتِ قد کتبتِ
سوال ۱۰: کتب - ماضی نقلی - غائبات
جواب: قد کتبنَ
جمع‌بندی
در این مطلب نکات و قواعد مربوط به تفاوت قد و لقد را با یکدیگر بررسی کردیم. فهمیدیم که از قد، لقد و فقد پیش از فعل ماضی استفاده میشود تا تاثیری در معنای آن داشته باشد. اگر قد پیش از فعل ماضی ساده استفاده شود از آن ماضی نقلی می‌سازد. همچنین از قد در ترکیب فعل ماضی بعید استفاده میشود. به این ترتیب که پس از فعل ناقصه کان و پیش از فعل ماضی مطلق مورد استفاده قرار می‌گیرد. در کنار تمامی اینها در برخی از موارد از قد پیش از فعل مضارع نیز استفاده میشود تا نشان‌دهنده احتمالی بودن وقوع آن کار در زمان آینده باشد.
