فرادرساسم منسوب در عربی چیست؟ – به زبان ساده + مثال و تمرین
از اسم منسوب در عربی برای نشان دادن «نسبت» و رابطه میان دو چیز استفاده می‌شود. در عربی از یای مشدد انتهای کلمات برای نشان دادن چنین ارتباطی استفاده می‌کنند. در این نوشته قصد داریم مفهوم نسبت و اسم منسوب، شیوه‌های ساخت و نکات مربوط به آن را بررسی می‌کنیم. در انتها با استفاده از تمرین‌های پایانی می‌توانیم دانسته‌های خودمان را درباره این موضوع بسنجیم.
تعریف نسبت و اسم منسوب
به این جمله توجه کنید: «بازیکن برزیلی پایش شکست.» اطلاعاتی که این جمله به ما می‌دهد این است که یک بازیکن فوتبال که اهل کشور برزیل است، پایش شکسته. همان‌طور که می‌بینید به جای گفتن ترکیب اسمی «بازیکن اهل کشور برزیل» از ترکیب ساده‌تر «بازیکن برزیلی» استفاده کرده‌ایم و همان مفهوم را به مخاطب القا کرده‌ایم. با کمی دقت متوجه می‌شویم که این کار را تنها با استفاده از حرف «ی» و افزودن آن به انتهای کلمه برزیل انجام داده‌ایم. به چنین ترکیبی، ترکیب نسبت می‌گویند.
در نتیجه برای تعریف اسم منسوب می‌توانیم بگوییم «اسمی است که برای نسبت دادن یک ویژگی به اسم دیگر در انتهای آن تغییراتی ایجاد می‌کنیم تا نشان دهنده رابطه دو شیء باشد.»
در زبان عربی نیز همین تعریف صدق می‌کند. یعنی برای نشان دادن نسبت میان دو کلمه باید تغییراتی در یک اسم عربی ایجاد کنیم تا نشان دهیم این دو کلمه با هم مرتبط هستند و ویژگی‌های یکدیگر را توصیف و تکمیل می‌کنند. از این رو به اسمی که تغییرات نسبت در آن اتفاق افتاده «اسم منسوب» می‌گویند.
شیوه ساخت اسم منسوب در عربی
برای درک بهتر چگونگی ساختن اسم منسوب در عربی ابتدا به این مثال توجه کنید. «انتصر المنتخب المغربي.» در این جمله سه کلمه‌ای دو اسم داریم. المنتخب و المغربي دو اسمی هستند که در این جمله از آنها استفاده شده است. «المغربي» اسم منسوبی است که به عنوان صفت عربی، نشان دهنده ویژگی کلمه المنتخب است.
با توجه به این مثال می‌توانیم فرمول ساخت اسم منسوب را به این ترتیب خلاصه کنیم.
اسم + مجرور کردن حرف آخر اسم + یاء مشدد = اسم منسوب
المغرب + المغرب --ِ- + ي = المغربِي
به بیانی دیگر نشان دادن نسبت در زبان عربی با اضافه کردن یاء مشدد و مکسور کردن حرف قبل از یاء انجام می‌شود. در تمامی ترکیب‌هایی که با استفاده از روش ساخته می‌شوند با دو بخش مواجه می‌شویم: «منسوب و منسوب‌الیه». در ادامه تعریف هر یک از آنها را به صورت خلاصه می‌خوانید.
- منسوب: اسمی است که منسوب‌الیه در توصیف آن ساخته می‌شود.
- منسوب‌الیه: اسمی است که یاء مشدد به انتهای آن افزوده می‌شود.
استثناهای اسم منسوب
در زبان عربی ساخت اسم منسوب با اضافه کردن یاء مشدد و مکسور کردن حرکت آخرین حرف یک کلمه به راحتی انجام نمی‌شود. ساختمان برخی از کلمات در عربی به گونه‌ای است که برای ساخت منسوب باید تغییرات دیگری در آن ایجاد کرد، تا تلفظ آن راحت‌تر و روان‌تر شود. در ادامه برخی از این کلمات و تغییرات شکل گرفته در آنها توضیح داده شده‌است.
نسبت در کلمه‌های منتهی به «ة -ة»
در کلماتی که با ة تانیث تمام می‌شوند، ساخت اسم منسوب، با حذف ة انتهای آنها و اضافه کردن یاء مشدد انجام می‌شود. در کادر رنگی زیر فرمول ساخت اسم منسوب این کلمه‌ها با مثال نشان داده شده‌است.
اسم منتهی به ة --> حذف ة + ي نسبت = اسم منسوب
مکة --> مک + ي = مکّي
نسبت در کلمات ممدود
کلمه ممدود به کلمه‌ای گفته می‌شود که انتهای آن به الف همزه ختم شود. مثل کلماتی چون صحراء، بیضاء که انتهای آنها به الف همزه ختم شده و جنسیت این کلمات را به کلمه‌های مونث تبدیل کرده‌است.
از این رو، برای ساخت اسم منسوب از آنها همانند کلمات با تای تانیث عمل می‌کنیم. یعنی همزه انتهایی را حذف و قبل از یای مشدد به آن یک حرف «واو» اضافه می‌کنیم. در کادر رنگی زیر فرمول این تغییرات را همراه با مثال می بینید.
اسم ممدود منتهی به اء --> حذف اء + واو + ي = اسم منسوب
بیضاء --> بیضا +و + ي = بیضاوي
نکته: در برخی کلمات الف و همزه از حروف اصلی آنهاست و نشانه مونث بودن کلمه محسوب نمی‌شوند. برای ساخت اسم منسوب از این کلمات الف و همزه دست نخورده باقی می‌ماند و یاء مشدد به آنها اضافه می‌شود. مانند مثال زیر:
قرّاء --> قرائئ
نسبت در کلمات مقصور
کلمات مقصور کلماتی هستند که انتهای آنها به الف مقصوره ختم می‌شود. الف مقصوره همان ی انتهای کلمات است که به صورت «آ» تلفظ می‌شود. مثل کلمات هدیٰ، کبریٰ، کسریٰ و...
ساختن اسم منسوب از چنین کلماتی با حذف الف مقصوره، افزودن واو و بعد از آن اضافه کردن یاء مشدد در کلمه انجام می‌شود. برای درک بهتر به کادر رنگی زیر توجه کنید.
اسم مقصور --> حذف الف مقصوره + واو + ي = اسم منسوب
کسریٰ --> کسر + و + ي = کسروي
نسبت در کلمات منقوص
هر وقت در زبان عربی با کلمه‌ای مواجه شدیم که انتهای آن «ي» و حرکت قبل از آن کسره باشد باید در نظر داشته باشیم که آن کلمه در دسته اسامی منقوص قرار می‌گیرد. ساخت اسم منسوب از این دست کلمه‌ها هم شرایط و فرمول خاص خودش را دارد.
هرگاه کلمه منقوص از سه حرف تشکیل شده باشد و ي، حرف انتهایی آن باشد، همانند کلمات مقصور، حرف ي را به واو تبدیل و یاء مشدد منسوب‌ساز را به آن اضافه می‌کنیم. مانند مثال زیر:
الشجي --> الشَجَوي
موقعیتی را در نظر بگیرید که در آن کلمه منقوص به جای سه حرف از چهار حرف تشکیل شده باشد. برای ساخت اسم منسوب از این دست کلمات دو راه پیش روی ماست. اول، می‌توانیم همانند کلمات سه حرفی عمل کنیم. یعنی ي انتهایی را با واو جایگزین و ي منسوب‌ساز را به آن اضافه کنیم. دومین راه این است که ي منسوب ساز را بدون هیچ تغییری به آخر اسم منقوص اضافه کرده و آن را مشدد کنیم. برای درک بهتر می‌توانید به مثال‌های زیر توجه کنید.
القاضي --> القاضوي
القاضي --> القاضيّ
نکته: برخی اسم‌های منسوب در زبان عربی قاعده خاصی ندارند و «سماعی» هستند. یعنی، تنها از طریق شنیدن‌های مکرر می‌توان شکل صحیح آنها را به کار برد. چند نمونه از آنها را در مثال های زیر می‌بینید:
بحراني --> منسوب به بحرین
أمويّ --> منسوب به أمّیه
طاییّ --> منسوب به قبیله طیّ
در جدول زیر برخی از اسم‌ها و شکل منسوب آنها گنجانده شده که می‌توانید تغییرات اعمال شده بر آنها را مشاهده کنید.
| جدول کلمات منسوب در عربی | |
| شکل اصلی | شکل منسوب |
| تجارة | تجاريّ |
| سوریا | سوريّ |
| لبنان | لبنانيّ |
| سیاسة | سیاسيّ |
| مدرسة | مَدرَسيّ |
| شمس | شمسيّ |
| قمر | قمريّ |
نکته: کلمات منسوبی که به شخص بر می‌گردد، اکثرا دارای جمع سالم هستند. مانند مثال زیر:
لبنانيَ --> لبنانيّون
لبنانیة --> لبنانیات
سوالات متداول درباره اسم منسوب در عربی
در این قسمت به برخی از سوالات پرتکرار مربوط به مبحث اسم منسوب در عربی به صورت موجز و کوتاه پاسخ می‌دهیم.
اسم منسوب چگونه اسمی است؟
به اسمی که به کلمه یا ویژگی خاصی نسبت داده شود، اسم منسوب می‌گویند.
مهم‌ترین نشانه اسم منسوب در عربی چیست؟
برای ساخت اسم منسوب در عربی باید یاء مشدد به انتهای کلمه اضافه کنیم.
اسم مقصور و منقوص چگونه منسوب می‌شوند؟
بهترین راه برای ساخت منسوب از این کلمات حذف ي و الف مقصوره و جایگزین کردن «واو» به انتهای کلمات است. بعد از آن ي منسوب‌ساز را به انتهای کلمات اضافه می‌کنیم.
تمرین‌های مربوط به اسم منسوب در عربی
برای ارزیابی عملکرد خود در رابطه با «اسم منسوب در عربی»، می‌توانید از تمرین‌هایی که در ادامه در اختیار شما قرار گرفته است استفاده کنید. این تمرین شامل ۸ سوال است و پس از پاسخ دادن به تمامی پرسش‌ها می‌توانید با استفاده از گزینه جواب، درستی با نادرستی پاسخ خودتان را بسنجید.
- با استفاده از اسامی کشورها، اسم منسوب بسازید.
العراق --> عراقيّ
سوال۱: فلسطین
جواب: فلسطینيّ
سوال۲: روسیا
جواب: روسيّ
سوال۳: أمریکا
جواب: أمریکيّ
سوال۴: ألمانیا
جواب: ألمانيّ
سوال۵: السودان
جواب: سودانيّ
سوال۶: الهند
جواب: هنديّ
سوال۷: إفریقیا
جواب: إفریقیيّ
سوال۸: ترکیا
جواب: ترکيّ
جمع‌بندی
هرگاه در زبان عربی قصد داشته باشیم اسمی را به اسم دیگری، یا یک ویژگی را به فردی یا شیء دیگر نسبت بدهیم، باید از قاعده نسبت و اسم منسوب استفاده کنیم. برای ساخت چنین اسمی، باید یاء مشدد به انتهای کلمات اضافه کنیم. در برخی از کلمات ممدود و مقصور و منقوص، اضافه شدن یاء مشدد می‌تواند تلفظ آنها را دشوار یا غیرممکن کند. از این رو ساخت اسامی منسوب از این دست کلمات نیازمند تغییرات دیگری است که هرکدام از آنها را با مثال بررسی کردیم.
