تکنیک های زبان بدن که لازم است بدانید – معرفی ۷۵ تکنیک مهم و ضروری

اگر در یک روز کاری همکار شما با اخم و بدون تماس چشمی از نزدیکی شما عبور کند، چه فکری می‌کنید؟ حال اگر در یک جلسه بازخورد دوره‌ای، مدیر شرکت در حالتی به شما گوش کند که کمی به‌سمت‌ شما متمایل شده و لبخندی بر لب دارد، حال چه برآوردی از نتیجه جلسه خواهید داشت؟ حدود ۶۰ تا ۶۵ درصد پیام‌های افراد در تعاملات روزمره از طریق زبان بدن منتقل می‌شود. همچنین برخی از اصول «متقاعد کردن دیگران» مانند ایجاد احساس اعتماد در مخاطب تنها با استفاده از تکنیک های زبان بدن امکان‌پذیر هستند. زبان بدن به‌معنای تمام پیام‌های غیرکلامی است که از طریق بدن منتقل می‌شوند. با کمک تکنیک های زبان بدن، بدون سؤال کردن هم می‌توانیم متوجه شویم دیگران چه احساس یا فکری در سر دارند و واکنش‌های بعدی آن‌ها چه خواهد بود. در این مطلب از «مجله فرادرس» با کمک تصاویر مختلف، مهم‌ترین تکنیک های زبان بدن از جمله استفاده درست از دست‌ها، صورت، ژست بدن و همچنین حرکات متناسب را یاد می‌گیریم.

اصول و تکنیک های زبان بدن برای ارتباط مؤثر

برای تقویت زبان بدن، اولین اصل، «آگاه بودن» (Be Aware) از نشانه‌های بدنی در روابط بین فردی و تمرین تکنیک های زبان بدن است. اگر این تکنیک‌ها را تمرین نکنیم، پیشرفتی در میزان تأثیرگذاری و نفوذ عاطفی اتفاق نمیفتد. در نتیجه تمام روابط اجتماعی روزمره خود را فرصتی برای تمرین بدانیم و به تمام جزئیات رفتارهای خود توجه کنیم. انواع زبان بدن در ۴ دسته اصلی قرار می‌گیرند که در ادامه بیان می‌شود.

1. زبان بدن دست‌ها
2. زبان بدن صورت
3. ژست بدنی متناسب با موقعیت
4. حرکات متناسب

در ادامه هر کدام از این دسته‌ها و تکنیک های زبان بدن مربوط به آن‌ را توضیح می‌دهیم.

دست‌ها در زبان بدن

دست دادن در شروع مکالمات و ارتباط‌های بین‌فردی اتفاق میفتد و در «شکل‌گیری اولین نگاه» (Self Impression) اطرافیان و مثبت بودن ادامه ارتباط تأثیر مستقیم دارد. افراد با توانمندی «دوست‌داشتنی» (Weaning Others Over | WOO) در شکل‌دادن این نگاه به‌صورت استادانه، هنرمندانه و بسیار بی‌اشتباه عمل می‌کنند.

حالت‌های مختلف دست‌ها

طبق تحقیقات، مغز انسان در هنگام تعاملات بین‌فردی بیشترین توجه خود را به دست‌های مخاطب دارد. استفاده از دست‌ها می‌تواند از افزایش استرس جلوگیری کند، تأثیرگذاری پیام کلامی را افزایش داده و اعتماد بسیار بیشتری را در مخاطب ایجاد کند. همچنین بر اساس پژوهش‌های متعدد، حرکت دادن دست‌ها باعث فعال شدن بخش‌های کلامی در مغز می‌شود و به‌همین دلیل، با حرکت دست‌ها سرعت پردازش کلمات افزایش یافته و مسیر سخنوری تأثیرگذار هموار می‌شود. همچنین افرادی که به‌خوبی از دستان خود استفاده می‌کنند، جذاب‌تر و با اعتمادبه‌نفس به‌نظر می‌آیند. حرکات دست‌ها و حالت‌های مختلف آن نیز بخشی از «حرکات کلی بدن» (Gestures) است اما با توجه به اهمیت معجزه‌آسای دست‌ها در زبان بدن، این تکنیک‌ها را به‌صورت جداگانه مطرح می‌کنیم. در ادامه، برخی از مهم‌ترین حالت‌های مختلف دست‌ها و تأثیر هر کدام را بیان می‌کنیم.

۱. درست کردن برج یا زنگوله با دست‌ها

حالت دست «برج» (Steeple) یا زنگوله در هنگام صحبت کردن، نشان‌دهنده وجود قاطعیت و تسلط بر شرایط است. با این کار، اعتمادبه‌نفس خود را به مخاطب نشان خواهید داد و اضطراب شما نیز کاهش پیدا می‌کند.

۲. درست کردن زنگوله یا برج برعکس

«درست کردن زنگوله یا برج برعکس» (Low Steeple) در خانم‌ها رواج بیشتری دارد و در هنگام گوش دادن به صحبت‌های مخاطب به‌کار می‌رود. زنگوله برعکس نشان‌دهنده وجود اعتمادبه‌نفس در مخاطب است اما در عین حال، فرد این احساس را دارد که در خطر «هدایت شدن» و «مواجهه با سلطه‌گری از سوی مخاطب» است.

۳. حالت کیسه پول

قرار دادن نوک انگشتان اشاره، انگشت میانی و انگشت شست بر روی همدیگر یا «حالتِ دستِ کیسه پول» (Che Vuoi) یکی از رایج‌ترین تکنیک‌های زبان بدن دست‌ها است و نشان دهنده خوب بودن و «بر وفق مراد» بودن وضعیت و بیان موضوعی جذاب است. با استفاده از این زبان بدن به‌ویژه در ارتباط‌های صمیمانه‌تر می‌توانیم نظر مخاطب را جلب کنیم و به او نشان دهیم که قرار است چیز هیجان‌انگیزی بشنود.

۴. حالت تأکید

قرار دادن نوک انگشت اشاره بر روی نوک انگشت شست یا «حالت تأکید» (The Sand Pinch) نیز در میان سخنرانان و سیاست‌مداران بسیار رواج دارد و برای بیان نکته‌ای مهم یا توضیح موضوعی خاص مورد استفاده قرار می‌گیرد. با این کار افراد این پیام غیرکلامی را منتقل می‌کنند که صحبت‌های‌شان برگرفته از منابع معتبر است.

۵. نگه‌‌داشتن دست‌ها در پشت

بردن دست‌ها در پشت و گرفتن آن‌ها (چه گرفتن مچ دست توسط دست دیگر و چه گرفتن آرنج دست دیگر) نشان‌دهنده اعتمادبه‌نفس و قاطعیت است. همچنین جدیت خود را به مخاطب نشان می‌دهیم.

۶. نشان دادن کف دست‌ها

نشان دادن کف دست‌ها به‌معنای وجود صداقت و قابل اعتماد‌بودن است. اگر در هنگام صحبت کردن کف دستان خود را نشان دهید، حالت دفاعی مخاطب با سرعت بیشتری از بین می‌رود و مسیر ایجاد صمیمیت افزایش پیدا می‌کند. البته باید توجه داشت که در برابر مخاطب سلطه‌گر یا «پرخاشگر» (Agressive)، این کار می‌تواند منجر به افزایش انگیزه او برای سلطه‌گری شود. این حالت دست ویژه افراد مشتاق برای ارتباط اجتماعی است.

۷. نشان دادن پشت دست‌ها

در این حالت افراد نمی‌توانند کف دستان شما را ببینند و این باعث می‌شود تا مرزهای ارتباطی باقی بماند و صمیمیت چندانی اتفاق نیفتد. استفاده از این حالت برای مواقعی کاربرد دارد که در تلاش هستید تا قاطعیت، زیرکی، نفوذ، متقاعدکنندگی و تأثیرگذاری خود را نشان دهید. همچنین تا حدی «مرموز و تودار» به‌نظر خواهید رسید.

۸. حالت اشاره

نشان دادن «انگشت اشاره» (Finger pointing) و به‌ویژه اشاره کردن به مخاطب نشان از قاطعیت بسیار بالا است اما با سلطه‌گری و پرخاشگری نیز همراه است. هنگامی که با انگشت اشاره صحبت کردن خود را ادامه می‌دهیم، به مخاطب این پیام پنهانی را می‌رسانیم که در حال «خط‌ و نشان کشیدن» برای او هستیم.

۹. قرار دادن کف دست‌ها در موازات هم

این یکی از قوی‌ترین و قاطعانه‌ترین حالت‌های دست برای متقاعد کردن دیگران است و بیشتر در مواقعی اتفاق میفتد که نامزدهای انتخاباتی در سخنرانی‌های عمومی قصد دارند تا خود را به‌عنوان افرادی قابل اتکاء و قدرتمند نشان دهند و مردم عادی را به جبهه سیاسی خودشان جذب کنند.

۱۰. مالیدن دست‌ها به‌همدیگر

در این حالت افراد منتظر هستند تا اتفاق مورد نظرشان بیفتد، در تفکر فرو رفته‌اند یا برای رخ دادن اتفاقی هیجان زیادی دارند. البته مالیدن بسیار کُند دست‌ها می‌تواند نشان از افکار حیله‌گرانه‌ای باشد و فردی انجام می‌دهد که منتظر است تا تنها برنده مذاکره و تنها فردی باشد که سود کرده است. البته در برخی موارد مالیدن دست‌ها به‌همدیگر به‌معنای وجود اضطراب هم هست.

۱۱. مالیدن نوک انگشت اشاره و وسط به شست

این حالت نیز بیشتر در مذاکرات اتفاق میفتد و به‌معنای انتظار دریافت سود مالی یا گرفتن سود بیشتر است. به‌طور معمول افراد در هنگام چانه‌زنی در حین مذاکره از این تکنیک زبان بدن استفاده می‌کنند.

۱۲. درست کردن حلقه

قرار دادن نوک انگشت اشاره بر نوک انگشت شست برای هنگامی کاربرد دارد که افراد قصد دارند تا رضایت خود را از موضوعی نشان دهند. این تکنیک زبان بدن بین اعضای تیم منتقل می‌شود تا روند پیش‌برد گفتگو را با یکدیگر در میان بگذارند.

۱۳. فرو بردن انگشتان دو دست در یکدیگر

«حالت فرو بردن انگشتان دو دست در همدیگر» (Teepee Hands) در شرایط بسیار پراسترس انجام می‌شود. افراد در این حالت، احتمال وقوع اتفاقی بسیار استرس‌زا را محتمل می‌دانند.

۱۴. قفل کردن انگشتان دست در یکدیگر

اگر انگشتان دو دست به‌صورت منظم بر روی همدیگر قرار بگیرند و به‌عبارتی داخل هم قفل شوند، نشان از وجود فشار روانی در فرد دارد. این حالت برای کنترل دست‌ها و مهار بدن در شرایط استرس است. اما در برخی دیگر از منابع نیز این حالت نشان‌دهنده اعتمادبه‌نفس و در عین حال وجود حالت دفاعی در افراد است.

۱۵. مشت کردن دست‌ها

این حالت به‌معنای وجود عصبانیت یا پرخاشگری در افراد است. در این صورت ممکن است که هر لحظه کنترل مخاطب از دست برود. مشت کردن دست‌ها در هنگام صحبت کردن بیشتر از سوی مذاکره‌کننده‌های غیرحرفه ای یا افرادی سر می‌زند که توانایی کنترل هیجانات خود و به‌ویژه هیجان خشم را ندارند.

۱۶. گرفتن آرنج دست مخالف

«گرفتن آرنج دست مخالف» (Hand Holding Arm) یک حالت دفاعی بدن است و مانند این می‌ماند که فردی دست خود را در به عنوان «سپر محافظ» در برابر خود قرار داده است. در این حالت، افراد احساس ناامنی، استرس و شک‌وتردید دارند.

شیوه‌های دست دادن

هر کدام از شیوه‌های دست دادن می‌تواند پیام مشخصی را به مخاطب برساند. در ادامه، اصلی‌ترین شیوه‌های دست دادن و پیام پنهانی هر کدام را بیان می‌کنیم.

۱۷. دست دادن سلطه‌گرانه

وقتی مخاطب دست خود را جوری دراز می‌کند که پشت دست او به سمت بالا قرار دارد و دست شما زیر دست او قرار می‌گیرد، نشان‌دهنده این است که مخاطب روحیه سلطه‌گری و جنگندگی دارد. در این صورت باید در ارتباط بین‌فردی مراقب رفتارهای کنترل‌گرانه مخاطب بود.

۱۸. دست دادن برابر

دست دادن برابر به‌طور دقیق همان مدلی است که از دست دادن در ذهن داریم. در این شیوه دست هر دو طرف دقیقاً با یک زاویه از زمین قرار دارد. این حالت نشان از همراهی و همدلی در مخاطب است.

۱۹. دست دادن سلطه‌پذیر

در این حالت مخاطب دست خود را به‌شکلی دراز می‌کند که کف دست او به‌سمت بالا است و شما با حالت سلطه‌گرانه با او دست می‌دهید. در این صورت می‌توان احتمال داد که مخاطب چندان به دنبال هدایت کردن، کنترل یا سلطه‌گری بر شما نباشد یا حتی منتظر باشد که شما مسیر پیش رو را مشخص کنید.

۲۰. دست دادن با هر دو دست

دست دادن با دست راست و حمایت آن با دست چپ نشان‌دهنده صمیمیت و نزدیکی افراد است. این حالت دست دادن زمانی اتفاق میفتد که افراد همدیگر را به‌طور کامل بشناسند و ارتباط محبت‌آمیزی بین‌شان باشد. در غیر این‌صورت، مخاطب احساس می‌کند که وارد حریم خصوصی او شده‌ایم و احتمال ایجاد حالت دفاعی در او افزایش پیدا می‌کند.

۲۱. دست دادن حمایت‌گرانه

لمس کردن آرنج دست راست با دست چپ در هنگام دست دادن، نشان‌دهنده حمایت کردن و وجود همدلی است. زمانی که مخاطب در حال درد و دل کردن است، برای خداحافظی می‌توانید این کار را انجام دهید تا حمایت پنهانی خود را نیز نشان دهید. البته اگر صمیمیت زیادی بین شما وجود دارد.

۲۲. دست دادن با رفقای صمیمی

لمس کردن شانه مخاطب با دست چپ در هنگام دست دادن بیشتر در روابط دوستانه اتفاق میفتد و نشان‌دهنده وجود صمیمیت دوستانه و رفاقت عمیق است.

۲۳. دست دادن ماهی لغزنده

به حالتی که دست مخاطب در هنگام دست دادن مانند ماهی لیز و «شُل و ول» باشد، دست دادن ماهی لغزنده گفته می‌شود. اگر یکی از دو افراد بسیار شُل و با حالت لغزنده دست بدهد، تأثیر بسیار منفی بر روی مخاطب می‌گذارد و تصویری از فردی بدون اعتمادبه‌نفس و تا حدی بی‌مسئولیت و غیرقابل اتکا را به مخاطب می‌رساند.

۲۴. دست دادن مضطربانه

برخی افراد به‌صورت طبیعی تعرق بیشتری در دستان خود دارند اما بسیاری از افراد تنها در هنگام استرس دچار «تعرق شدید در کف دستان خود» (The sweaty slip) می‌شوند. این عرق کردن چه طبیعی باشد و چه در اثر استرس، توجیه مناسبی برای این نیست که افراد با دست مرطوب دست بدهند. اگر در هنگام دست دادن، دست مخاطب خیس و سرد بوده، لرزش داشته باشد یا دست خود را به‌سرعت بکشد، به احتمال زیاد مخاطب مضطرب است.

۲۵. دست دادن با انگشتان باز

اگر انگشتان دست مخاطب در هنگام دست دادن به‌طور کامل باز باشد و به‌طور کامل، بیشترین سطح ممکن از دست شما را بپوشاند، به احتمال زیاد احساس تسلط بالایی دارد. اما از سوی مقابل، هنگامی که فردی احساس ناامنی داشته باشد، این فاصله بین انگشتان از بین می‌رود. در این حالت احساس می‌کنید که نوک انگشت شست شما در حال لمس کردن نوک انگشت اشاره‌تان است.

۲۶. میزان فشار دست دادن

در بیشتر فرهنگ‌ها افراد در ابتدای دیدار با یکدیگر دست می‌دهند. محکم دست دادن نشان‌دهنده اعتمادبه‌نفس و احترام افراد به‌یکدیگر است. همچنین با توجه به این‌که عمل دست دادن تنها تماس فیزیکی افراد با یکدیگر است، تأثیر بسیار زیادی بر روی ادامه گفتگو یا ارتباط دارد. در ادامه، نکات مهم را در هنگام دست دادن بیان می‌کنیم.

• فشار بیش از حد: دست مخاطب به‌هیچ عنوان نباید در اثر فشار درد بگیرد.
• توجه به داشتن وجود انگشتر: ضروری است که افراد قبل از دست دادن دست‌های مخاطب را نگاه کنند و اگر مخاطب انگشتر به‌دست داشت، قسمت جلویی دست او را فشار ندهند.
• پایان دادن از سوی مخاطب: بهتر است تا افراد اجازه دهند که ابتدا مخاطب عمل دست دادن را متوقف کند.
• نکشیدن دست: کشیدن مخاطب در هنگام دست دادن به‌معنای حرفه‌ای نبودن است و می‌تواند منجر به شروعی فاجعه‌بار شود.
• تماس کامل دست‌ها: در روابط بین‌فردی و دوستی‌های اجتماعی، هر چقدر سطح تماس دست‌های مخاطبان بیشتر باشد، میزان صمیمیت بین آن‌ها بیشتر است. اگر فردی تنها با انگشتان خود دست بدهد، احتمال دارد که احساس نارضایتی داشته یا صمیمیت چندانی شکل نگرفته باشد.

۲۷. زمان دست‌ دادن

بر اساس تحقیقات انجام شده، مدت زمان دست دادن افراد نشان‌دهنده میزان جذابیت ارتباط برای هر دو سمت است. زمان عادی دست دادن حدود ۳ ثانیه است. در ادامه بیان می‌کنیم که افزایش یا کاهش این زمان در هنگام دست دادن چه معنایی دارد.

• افزایش زمان دست دادن: اگر مدت‌زمان دست دادن شما بیش از ۳ ثانیه باشد، به‌معنای وجود صمیمیت و علاقه برای گفتگو و همراهی است. البته که حجم اضطراب خیلی شدید و ایجاد حالت «خشک‌شدن» (Freezing) نیز می‌تواند منجر به افزایش زمان دست دادن شود.
• کاهش زمان دست دادن: درصورتی‌که زمان دست دادن کمتر از ۳ ثانیه باشد، می‌تواند اضطراب بالا، محتاط بودن یا نبود تمایل برای ایجاد ارتباط را برساند.

نکات تکمیلی استفاده از دست‌ها

تا این بخش از مطلب مجله فرادرس، با کاربردی‌ترین تکنیک های زبان بدن دست‌ها آشنا شده‌ایم. حال نکات تکمیلی استفاده از دست‌ها را نام می‌بریم.

• خارج نشدن از چارچوب: اگر دست‌های خود را به‌صورت افسارگسیخته پرتاب کنیم، حواس مخاطب را پرت می‌کنیم. فضای مناسب برای حرکت دست‌ها در هنگام صحبت کردن، از بالای قفسه سینه تا کمر است. اگر در این فضا دست‌های خود را حرکت دهیم، مخاطب از طریق دست‌ها متوجه صحبت‌های‌مان می‌شود.
• تطابق محتوا با حرکت دست‌ها: بسیار ضروری است که در هنگام صحبت کردن، تکنیک های زبان بدن در راستای محتوای گفتگو باشد. برای مثال، اگر قصد جذب عاطفی طرف مقابل را داریم، بجای استفاده از حالت زنگوله، با کف دست‌های باز به صحبت کردن ادامه دهیم یا برای بیان نکته علمی، نوک انگشتان اشاره، شست و انگشت میانی را بر روی همدیگر قرار دهیم.
• طبیعی بودن حرکات دست: مهارت استفاده از حرکات دست، نیاز به تمرین دارد و در ابتدا ممکن است که با سفت کردن عضلات خود، حرکات‌مان از حالت طبیعی خارج شود. در نتیجه، برای اولین بار این تکنیک‌ها را در ارتباط‌های مهم یا جلسات سخنرانی به‌کار نبریم و قبل از استفاده، چندین بار در ارتباط‌های روزانه تمرین کرده باشیم.
• توجه به تفاوت‌های فرهنگی: تمام روابط اجتماعی در بستر چارچوب‌های فرهنگی شکل می‌گیرد. در نتیجه اگر قصد سفر به کشور خاصی را داریم یا وارد فرهنگ جدیدی شده‌ایم، قبل از ارتباط با مردم آن‌ جامعه حتما اطلاعاتی از محدودیت‌های فرهنگ داشته باشیم تا در هنگام استفاده از تکنیک‌های زبان بدن، از سوءتفاهم‌های فرهنگی پیش‌گیری کرده باشیم.

صورت در زبان بدن

صورت افراد اصلی‌ترین منبع تشخیص هیجانات آن‌ها و تأثیرگذاری عاطفی است. دو عنصر بسیار مهم زبان بدن که در صورت وجود دارد، شامل چشم‌ها و لب‌ها می‌شود. در ادامه، تکنیک های زبان بدن مربوط به هر کدام را توضیح می‌دهیم.

زبان بدن چشم‌ها

چشم‌‌ها اصلی‌ترین مسیر نفوذ عاطفی بر مخاطب است. در ادامه، شیوه ایجاد تماس چشمی در راستای نفوذ عاطفی و تشخیص اضطراب یا بی‌حوصلگی مخاطب را از طریق ارزیابی چشم‌ها بیان می‌کنیم.

۲۸. تماس چشمی

تماس چشمی تأثیرگذارترین منبع انتقال احساسات است و نشان‌دهنده وجود اعتمادبه‌نفس، صداقت و توجه شما است. اگر در جمعی از دوستان قرار دارید یا در حال سخنرانی هستید، سعی کنید تا با تمام افراد حاضر تماس چشمی برقرار کنید. همچنین باید توجه داشته باشیم که مدت زمان تماس چشمی به‌قدری بالا نرود که حالت زُل زدن به خود بگیرد. تکان دادن سر در حین تماس چشمی می‌تواند از این حالت جلوگیری کند. در ادامه، مراحل ایجاد تماس چشمی تأثیرگذار را بیان می‌کنیم.

1. ایجاد تماس چشمی در بازه‌های ۲۰ تا ۳۰ ثانیه‌ای
2. نگاهی کوتاهی به پایین، دست‌های مخاطب یا فضای پشت سر او
3. ایجاد مجدد تماس چشمی

با این کار در بیش از ۶۰ درصد زمان گفتگو تماس چشمی خود را حفظ کرده‌اید. همچنین رعایت اصول دیگر گوش دادن فعال مانند خم کردن جزئی گردن و بالا بردن ابروها نیز در کنار سرتکان دادن باعث تأثیرگذاری بیشتر تماس چشمی شما می‌شود. مهارت تماس چشمی نیز مانند سایر تکنیک های زبان بدن نیاز به تمرین کردن دارد، پس در گفتگوهای بعدی می‌توانیم این تکنیک را به‌کار ببریم و تأثیر باورنکردنی آن را ببینیم. در ادامه نکات مهم ایجاد تماس چشمی را بیان می‌کنیم.

• گفتگو در حین تماس چشمی: تنها هنگامی صحبت کنید که در حال دیدن چهره مخاطب هستید و با او تماس چشمی ایجاد کرده‌اید.
• تماس چشمی با تمام افراد: برای گفتگوهای جمعی با هر کدام از مخاطبان در حد دو الی سه جمله به هر کدام نگاه کنید.
• حفظ تماس چشمی تا آخرین جمله: تا هنگام تمام شدن جمله، تماس چشمی خود را حفظ کنید.
• شروع با نزدیکان: در ابتدا تمرین تماس چشمی را با دوستان‌ و نزدیکان انجام دهید و به‌مرور، در تمام جمع‌ها تماس چشمی اصولی داشته باشید.
• زیاد پلک نزدن: پلک زدن بیش از اندازه نشان‌دهنده وجود استرس و احساس ناراحتی در افراد است.
• دلیل عدم تماس چشمی و پریدن رنگ: اگر مخاطب در حال حرف زدن هیچ‌گونه تماس چشمی برقرار نمی‌کند و رنگ او نیز سفید شده است، می‌توانیم احتمال دهیم که در حال پوشاندن موضوعی است. همچنین  داشتن زاویه بدنی در هنگام صحبت کردن و عرق کردن نیز از دیگر نشانه‌های افزایش‌دهنده احتمال دروغ‌گویی است.

ارزیابی تماس چشمی مخاطب

همچنین از طریق ارزیابی شیوه تماس چشمی در افراد، اطلاعات بسیار مهمی را می‌توانیم بدست بیاوریم. سه عنصر بسیار مهم در تماس چشمی شامل خیره شدن، پلک زدن و اندازه مردمک چشم است. در ادامه، هر کدام از این عناصر را توضیح می‌دهیم.

• «خیره شدن» (Eye Gaze): اگر در حین گفتگو مخاطب برای بلندمدت و به‌صورت مستقیم به چشم‌های شما نگاه می‌کند، به‌این معناست که مسحور شما شده و با تمام توان در حال توجه کردن به شما است. با این که زُل زدن مخاطب آزاردهنده است اما اگر به‌همراه سرتکان دادن باشد، به این معناست که به‌طور کامل همراه گفتگو است. از سوی دیگر اگر مخاطب در هر لحظه به یک سمت نگاه کند و تماس چشمی او به‌طور کامل از بین رفته باشد، نشان از وجود حواس‌پرتی، خستگی، راحت نبودن یا تلاش برای پنهان کردن هیجانات است.
• «پلک زدن» (Blinking): پلک زدن امری طبیعی است اما اگر بیش از حد یا بسیار اندک باشد، نشان از وجود پیام‌های غیرکلامی خواهد بود. افراد به‌طور معمول زمانی که استرس می‌گیرند یا احساس راحتی نمی‌کنند، تندتر پلک می‌زنند. همچنین تند پلک زدن می‌تواند نشان از این باشد که مخاطب در حال کنترل حرکت چشم و نگاه خودش است. اما از آن‌سو پلک نزدن نیز به‌معنای مسحور شدن مخاطب و تمرکز بر موضوع مورد نظر است.

• «اندازه مردمک چشم» (Pupil Size): با این‌که میزان نور موجود در محیط بر روی اندازه مردم چشم‌ها تأثیرگذار است، اما در برخی موارد انواع احساسات نیز بر روی اندازه مردمک چشم تأثیرگذار می‌گذارد. در نتیجه هیجان‌زده شدن مخاطب و جذب کامل او را می‌توانیم از اندازه مردمک چشم متوجه شویم. زمانی که افراد در حین گفتگوی با شما هیجان‌زده می‌شوند، اندازه مردمک چشم‌شان افزایش پیدا می‌کند.

۲۹. نگاه به اطراف

زمانی که مخاطب همواره در حال مشاهده پشت سر مخاطب هستند یا با کوچک‌ترین اتفاقی تماس چشمی خود را از دست می‌دهند، می‌توانیم احتمال دهیم که خسته شده یا تمایلی به ادامه یافتن گفتگو ندارند. همچنین اگر از همان ابتدا در حال جستجوی محیط بوده و به‌سرعت مردمک چشم آن‌ها در محیط می‌چرخد، می‌توانیم احتمال دهیم که مخاطب در حال تجربه استرس و ناامنی است.

زبان بدن لب‌ها

لب‌ها یا به‌طور کلی دهان نیز حرف‌های غیرکلامی زیادی برای گفتن دارد. اصلی‌ترین و راحت‌ترین شیوه ایجاد اعتماد و امنیت در مخاطب، لبخند زدن است. همچنین برخی از نشانه‌های اضطراب نیز در لب‌ها نمایان می‌شود. در ادامه هر کدام از آن‌ها را بیان می‌کنیم.

۳۰. لبخند زدن

لبخند زدن از ساده‌ترین و بدیهی‌ترین تکنیک های زبان بدن برای ایجاد احساس خوشایند در مخاطب و از بین‌بردن حالت دفاعی است. اما اگر لبخند زدن را تمرین نکنیم، در گفتگوهای عمیق یا در هنگام تجربه فشار روانی زیاد لبخند زدن را فراموش می‌کنیم. برای تمرین تکنیک لبخند زدن تنها کافی‌ست که به‌شیوه‌های مختلف آن‌ را یادآوری کنید. این کار می‌تواند با دیدن جمله‌ای خوشایند، خنده‌دار یا حتی صورتک لبخند باشد. یکی از موارد گفته شده را انتخاب کنید و در سطح دردسترس بچسبانید. در ادامه، برخی از این سطوح را پیشنهاد می‌دهیم.

• در یخچال
• کنار کیبورد لب‌تاپ
• کنار آینه
• روی میز‌تحریر
• روی کتاب‌خانه

همچنین تلاش کنید تا در تمام اوقات روز لبخند بزنید، در این صورت بعد از مدتی به این کار عادت می‌کنید و تبدیل به بخشی از زبان بدن نهادینه در شما می‌شود.

۳۱. نشانه‌های استرس در لب‌ها

یکی از شایع‌ترین رفتارهای افراد دارای استرس، جویدن لب‌ها است. البته جویدن لب‌ها می‌تواند دلایل دیگری مانند تثبیت در مرحله دهانی فروید (Frouid) باشد اما در بیشتر مواقع، اصلی‌ترین دلیل آن وجود استرس است. همچنین فشار دادن لب‌ها به‌یکدیگر نیز از سایر نشانه‌های وجود استرس در افراد است.

بیان هیجانات در چهره

هر کدام از هیجانات حالت‌های خاصی را در چهره ایجاد می‌کنند و توانایی بیان هیجانات در چهره به همراهی بیشتر مخاطبان و تأثیرگذاری بر آن‌ها کمک می‌کند. صورت افراد دارای بیش از ۴۳ عضله است که توانایی ایجاد بیش از ۱۰ هزار بیان هیجانی مختلف را دارند. با یادگیری بیان هیجان متناسب با موضوعی که بیان می‌کنیم، به‌شکلی باورنکردنی نفوذ خود را افزایش می‌دهیم. اگر در حال بیان حرف جدی هستید و بیان چهره‌ای شما جدی نباشد، تأثیرگذاری شما بسیار کاهش پیدا می‌کند. در ادامه، هر کدام از احساسات اساسی را نام می‌بریم.

1. احساس شادی
2. احساس غم
3. احساس خشم
4. احساس ترس
5. احساس انزجار
6. احساس جاخوردگی

در مثالی دیگر، اگر در حال «جُک گفتن» هستید و حالت صورت شما نشان از استرس یا کمبود اعتمادبه‌نفس باشد، احتمال خندیدن مخاطبان کاهش پیدا می‌کند. همان‌طور که بازیگران تئاتر از هر فردی بهتر می‌دانند که چگونه می‌توانند به بهترین شکل هیجانات‌شان را در چهره‌شان نمایش دهند. برای بیان تأثیرگذار هیجانات در چهره ابتدا باید با انواع احساسات و بیان هیجانی مربوط به هر کدام را یاد بگیریم. در ادامه، هیجانات اصلی و بیان چهره‌ای هر کدام را بیان می‌کنیم. حال که با انواع احساسات اساسی آشنا شده‌ایم، در ادامه نشانه‌های آن‌ها را در چهره افراد ارزیابی می‌کنیم.

۳۲. احساس شادی در چهره

«احساس شادی» (Hppiness) خوشایندترین هیجان اساسی است و وجود احساس شادی با افزایش انگیزه فعالیت و امید به زندگی همراه است. پژوهش‌های زیادی نشان داده‌اند که ایجاد حالت چهره شادی حتی  به‌حالت مصنوعی نیز باعث افزایش احساس شادی می‌شود. اگر چهره شما نشان‌دهنده احساس شادی باشد، به‌صورت غیرکلامی پیام امنیت و آرامش را به دیگران انتقال می‌دهید. لبخند زدن اصلی‌ترین شیوه نشان دادن احساس شادی است. در ادامه مشخصات بروز احساس شادی در صورت را بیان می‌کنیم.

• جمع شدن عضلات دور چشم و چروک شدن پوست اطراف چشم‌ها
• بالا رفتن گونه‌ها
• بالا رفتن گوشه‌های دهان

وجود «نورون‌های آینه‌ای» (Mirror Neurons) باعث می‌شود تا اطرافیان شما با دیدن احساس شادی در شما، خودشان نیز احساس شادی کنند. در نتیجه بیان احساس شادی در چهره از بهترین تکنیک های زبان بدن برای جلب اعتماد مخاطب و افزایش جذابیت است.

۳۳. احساس غم در چهره

«احساس غم» (Sadness) از اصیل‌ترین احساسات انسان است و باعث افزایش نوع‌دوستی، حس همدلی و درک متقابل در افراد می‌شود. اما وجود احساس غم زیاد می‌تواند انگیزه و انرژی افراد را به‌شدت کاهش دهد و منجر به افسردگی شود. ایجاد حالت غم در چهره برای زمانی است که مخاطب در حال تعریف کردن موضوعی ناراحت‌کننده است یا از اتفاق ناخوشایندی می‌گوید که برای خودش افتاده است. در ادامه، نشانه‌های بیان احساس غم را در چهره بیان می‌کنیم.

• حرکت گوشه‌های ابرو به‌سمت پایین
• افتادن پلک‌ها
• افتادن گوشه‌های لب

ناتوانی در ایجاد احساس غم در هنگام «درد و دل» با دیگران می‌تواند به‌عنوان بی‌احترامی در نظر گرفته شود یا احساس درک نشدن را به اطرافیان شما بدهد.

۳۴. احساس خشم در چهره

«احساس خشم» (Anger) در پی بروز ناکامی به‌وجود می‌آید و احساس خشم در کنار ترس ناشی از باستانی‌ترین هیجانات در تمام حیوانات است. در هنگام احساس خشم، افراد می‌توانند از تمام انرژی فیزیکی خود استفاده کنند و بسیار قدرتمند می‌شوند. ما در زندگی اجتماعی نیاز داریم تا این احساس را نیز مانند احساس نفرت کنترل کنیم، اما با توجه به قِدمَت بسیار  زیاد، مدیریت احساس خشم و جلوگیری از بیان آن بسیار سخت است و نیاز به تمرین زیادی دارد. در ادامه عناصر چهره‌ای احساس خشم را نام می‌بریم.

• پایین افتادن ابروها
• بالا رفتن بخش بالایی پلک‌ها
• بالا رفتن بخش پایینی پلک‌ها
• لوله شدن قسمت بیرونی لب‌ها به‌سمت داخل
• سفت شدن لب‌ها

با این‌که بیان احساس خشم در بیشتر مواقع با پیامدهای شدیدی همراه می‌شود، اما در مواقعی که با تبعیض مواجه می‌شویم یا نیاز به دفاع فیزیکی از خود یا خانواده داریم، احساس خشم به‌جا و کنترل‌شده می‌تواند کاربرد داشته باشد.

۳۵. احساس ترس در چهره

«احساس ترس» (Fear) نیز ناشی از هیجانات باستانی است و مانند احساس خشم، قدرت فراوانی دارد. به همین دلیل هم در زمان بحران‌های شدید، افراد  به‌صورت ناخودآگاه فرار می‌کنند و این می‌تواند احتمال آسیب را افزایش دهد (برای مثال فرار افراد به راه‌پله در هنگام زلزله). البته احساس ترس نقش مهمی در بقای انسان دارد زیرا باعث فعال شدن «سیستم جنگ‌وگریز» (Fight-Or-Flight-system) شده و توانایی افراد را در واکنش سریع به محرک خطرناک افزایش می‌دهد. احساس ترس در کنار «استرس» (Stress) یکی از رایج‌ترین احساسات در هنگام مذاکره یا قرار گرفتن در مواقع اورژانسی است. بروز این احساس در چهره نشان‌دهنده عدم وجود اعتمادبه‌نفس در افراد است و میزان قاطعیت را کاهش می‌دهد. در ادامه، نشانه‌های بروز احساس ترس در چهره را بیان می‌کنیم.

• بالا رفتن ابروها
• بالا رفتن بخش بالایی پلک چشم
• کشیده شدن دهان

در ترس‌های شدید، با باز شدن دهان و گشاد شدن مردمک چشم مواجه می‌شویم که باعث رسیدن اکسیژن به بدن و دریافت نور بیشتری از محیط می‌شود.

۳۶. احساس انزجار در چهره

«احساس انزجار» (Disgust) نشان‌دهنده وجود نفرت در چهره است. این احساس در طول تاریخ تکامل به انسان‌ها کمک کرده است تا از غذاهای سمی و فاسددوری کنند و احتمال بقای بیشتری داشته باشند. این حالت صورت می‌تواند به‌صورت ناخوداگاه اتفاق بیفتد و تأثیرات فاجعه‌باری در روابط بین‌فردی دارد. در نتیجه هر کسی در تعاملات اجتماعی خود باید مراقب باشد تا به‌هیچ عنوان این حالت بیان احساسات را نشان ندهند. در ادامه عناصر بیان چهره احساس انزجار را بیان می‌کنیم.

• افتادن گوشه‌های ابرو
• جمع  شدن پوست بینی
• بالا رفتن لب بالایی دهان
• شُل شدن لب‌ها

در برخی از تعاملات اجتماعی مجبور هستیم با افرادی در ارتباط باشیم که بوی بد، ظاهر نامناسب یا صداهای آزاردهنده‌ای دارند. در این صورت، احتمال وجود حالت انزجار می‌تواند منجر به چالش‌های بین‌فردی شود.

۳۷. احساس جاخوردگی در چهره

احساس جاخوردگی در برابر مواجه شدن با موضوعات نامنتظره اتفاق میفتد و می‌تواند باعث ایجاد احساسات خوشایند یا ناخوشایند باشد. «احساس جاخوردگی» (Surprise) در هنگام بیان موضوعات خنده‌دار و شوخی کردن کاربرد فراوانی دارد. اگر افراد توانایی ایجاد احساس تعجب را در چهره نداشته باشند، یکی از اصلی‌ترین عناصر «بیان نکات خنده‌دار» را نادیده گرفته‌اند. برای این‌که متوجه اهمیت این حالت چهره شوید، می‌توانید ارائه‌‌های انواع هنرمندان حوزه «استندآپ‌کمدی» (Stand-up comedy) را مشاهده کنید. در ادامه، ویژگی‌های وجود احساس جاخوردگی در صورت را بیان می‌کنیم.

• حرکت تمام ابرو به‌سمت بالا
• بالا رفتن پلک‌ها به‌سمت بالا
• باز ماندن دهان
• گشاد شدن مردمک‌های چشم

این حالت صورت باعث افزایش هوشیاری می‌شود تا با سرعت بیشتری موضوع جدید را بشناسیم و با موقعیت آشنا شویم.

ژست بدنی متناسب با موقعیت

افراد تنها با دیدن «وضعیت بدنی» (Posture) دیگران، اطلاعات بسیار زیادی را دریافت می‌کنند. دو حالت وضعیت بدنی به‌معنای «وضعیت بدنی باز» (Open Posture) و «وضعیت بدنی بسته» (Closed Posture) است. هر کدام از این وضعیت‌های بدنی مجموعه‌ای از پیام‌های پنهانی را منتقل می‌کنند. وضعیت بدنی باز در ژست افراد مشتاق برای گفتگو و افراد با قاطعیت بالا نمود پیدا می‌کند. در حالی‌که وضعیت بدنی بسته مربوط به افراد دارای اضطراب یا احساس ناامنی است. در ادامه، هر کدام از ژست‌ها و حالات بدنی مربوط به آن را بیان می‌کنیم.

۳۸. خم شدن به سمت جلو

«خم شدن به‌سمت جلو« (Leaning in) نشان از علاقه و تمایل مخاطب به ادامه گفتگو است. در صورتی‌که افراد به‌طور کامل در برابر مخاطب قرار بگیرند و در هنگام صحبت کردن کمی به‌سمت جلو خم شوند، تأثیر مثبت بسیار زیادی بر روی مخاطب می‌گذارند و احساس «مهم بودن» یا «درک شدن» را به او می‌رسانند. این حالت بدنی به‌صورت غیرکلامی به‌مخاطب می‌رساند که فردی ارزشمند است و مشتاقانه در حال گوش دادن صحبت‌های او هستیم. به‌ویژه اگر این حالت بدنی با لبخند و تکان دادن سر همراه باشد تأثیر دو چندانی خواهد داشت.

۳۹. باز کردن دست‌ها

باز کردن دست‌ها نشان از بی‌دفاع کردن بدن و اعتماد به طرف مقابل است. با این حالت می‌توانیم پذیرا بودن خود را به‌خوبی نشان دهیم و به مخاطب نشان دهیم که در کنار او احساس آرامش داریم.

۴۰. باز کردن پاها از هم‌دیگر

همان‌طور که روی‌هم انداختن پاها به‌معنای حفاظ قرار دادن پاها بوده و نشان از حالت دفاعی بوده، باز کردن متناسب پاها از نشانه‌های کنار گذاشتن دفاع است. این حالت نشان‌دهنده احساس آرامش و راحتی در مخاطب است.

۴۱. آرام بودن شانه‌ها

وجود استرس در افراد باعث بالا رفتن شانه‌ها و نزدیک شدن آن‌ها به گوش‌ها می‌شود. این حالت شانه‌ها نشانی از تنش روانی است. در نتیجه اگر بتوانید در هنگام مواجهه با افراد آرامش شانه‌های خود را حفظ کنید، تجربه استرس شما التیام پیدا می‌کند.

۴۲. خم کردن اندک گردن

اگر در کنار گوش دادن فعال و ایجاد تماس چشمی، سر خود را تنها اندکی به‌سمت پایین نگه دارید، این کار به مخاطب نشان می‌دهد که در حال تمرکز بر روی صحبت‌های مخاطب هستید.

۴۳. صاف ایستادن

صاف ایستادن اصلی‌ترین نشانه قاطعیت و احساس تسلط به موقعیت است. به‌هیچ عنوان در حالت خمیده قرار نگیرید زیرا حالت خمیده نشان از احساس اضطراب در شما است.

۴۴. همسان کردن پاها با عرض شانه

باز کردن بیش از اندازه پاها می‌تواند ژست شما را از حالت مؤدبانه خارج کند و بستن پاها نیز می‌تواند نشان از استرس باشد. در حالی‌که باز کردن پاها به‌عرض شانه استانداردترین حالت ممکن است.

۴۵. صاف کردن پشت

صاف نشستن یکی از بارزترین نشانه‌های وجود اعتمادبه‌نفس و قاطعیت است. با توجه به این‌که افراد به‌صورت معمول در حالت خمیده می‌نشینند، صاف نشستن نیاز به تمرین و توجه دارد تا به عادت تبدیل شود.

۴۶. بالا دادن چانه

با بالا نگه‌داشتن سر خود در هنگام صحبت کردن، میزان علاقه، اعتمادبه‌نفس و تمایل خودتان به ادامه گفتگو را می‌رسانید. در نتیجه اگر تمایل دارید تا بر مخاطب تأثیرگذاری داشته باشید، سر خود را پایین نیندازیم.

۴۷. قفل کردن دست‌ها در پشت یا قرار دادن بر روی باسن

این رفتار نیز بیشتر از سمت مدیران و مسئولان نظارت انجام می‌شود و نشان از وجود اقتدار و قاطعیت در شما است و این پیام را می‌رسانید که موقعیت را تحت کنترل خودتان در آورده‌اید و مراقب حفظ تسلط خود هستید.

۴۸. منقبض نکردن شانه‌ها

سعی کنید تا عضلات شانه‌های خود را در پهن‌ترین حالت ممکن قرار دهید تا چهارشانه‌تر به‌نظر بیایید. بر اساس تحقیقات انجام شده در دانشگاه «کلومبیا» (Columbia)، این حالت بدنی باعث ترشح هورمون‌ تستسترون در آقایان و خانم‌ها می‌شود. در پی آن، افراد احساس قدرت و داشتن کنترل بر موقعیت می‌کنند. همچنین استفاده از عناصر زبان بدن مناسب مانند «داشتن حجم صدای بالا»، «تلفظ روشن کلمات»، «بکار بردن وقفه‌های زمانی به‌جا بین کلمات» و «استفاده از صدای بم» در کنار تکنیک های زبان بدن می‌تواند میزان تأثیرگذاری شما را چند برابر کند.

۴۹. جلوگیری از اخم کردن

برخی افراد به‌اشتباه تصور می‌کنند که با اخم کردن می‌توانند قاطعیت خود را به مخاطب نشان دهند. در حالی‌که اخم کردن باعث تنها عدم وجود امنیت و در دست نداشتن کنترل شرایط را به دیگران نشان می‌دهد.

۵۰. عدم وجود حالت خمیده

حالت خمیده یا قوزکرده در هنگام ارتباط بین‌فردی نشان از خستگی یا وجود استرس است. دیدار با فردی مهم یا جلسه مذاکره می‌تواند با احساس خستگی شدید همراه شود، در چنین شرایطی دقت دو چندانی داشته باشیم که این خستگی منجر به قوز کردن نشود.

۵۱. نزدیک نکردن دست‌ها و پاها به‌سمت بدن

خم کردن و نزدیک کردن دست‌ها و پاها به‌یکدیگر به‌معنای احساس ناامنی، بی‌دفاعی و سلطه‌پذیری است. به‌ویژه اگر در برابر افراد سلطه‌گر قرار می‌گیریم، به‌هیچ عنوان بدن خود را جمع نکنیم، زیرا در این صورت به مخاطب انگیزه بیشتری می‌دهیم تا یک قدم جلوتر بیاید و فشار خود را افزایش دهد. در چنین شرایطی می‌توان از تکنیک زنگوله برعکس استفاده کرد.

۵۲. جلوگیری از انداختن پاها بر روی یکدیگر

زمانی که پاهای خود را بر روی یکدیگر می‌اندازیم، در حال جمع کردن بدن هستیم و پاهای خود را به‌عنوان محافظ قرار داده‌ایم. در نتیجه به‌صورت غیرکلامی پیام غیرکلامی عدم وجود امنیت را به مخاطبان می‌رسانیم.

۵۳. روی هم‌انداختن مچ پاها

با قرار دادن مچ پاها بر روی یکدگیر، افراد به‌صورت غیرکلامی میزان هشیاری و توجه بالای خود را می‌رسانند. همچنین این تکنیک تا حدودی حس رقابت‌جویی را نیز به مخاطب القاء می‌کند و ممکن است با حالت دفاعی او همراه شود.

۵۴. هم‌راستا کردن بدن خود با بدن مخاطب

وجود زاویه با بدن مخاطب یا هم‌راستا نبودن بدن افراد با مخاطب نشان‌دهنده بی‌توجهی یا عدم امنیت، اعتمادبه‌نفس پایین و اضطراب شدید است. همچنین ایجاد زاویه درست و برگشتن به‌سمت مخاطب نشان‌دهنده اشتیاق به گفتگو و احترام‌گذاشتن به مخاطب است.

۵۵. خم نکردن بسیار زیاد گردن

با این‌که خم کردن اندک گردن نشان از اشتیاق است، اگر بیش از حد سر خود را پایین بیندازیم در حال انتقال پیام پنهانی به مخاطب هستیم که می‌تواند ما را تحت سلطه بگیرد. این اتفاق در مورد ارتباط میان مدیران و کارمندان بیشتر پیش می‌آيد.

۵۶. جلوگیری از بروز ندادن احساسات در چهره

افراد با بیان احساسات خود، سعی به اشتراک گذاشتن آن‌ها و گرفتن همدلی از مخاطب را دارند. همچنین مطمئن هستند که مخاطب به‌هیچ عنوان از احساسات آن‌ها سوءاستفاده نخواهد کرد. در نتیجه افرادی که احساسات خود را ابراز نمی‌کنند، پیام احساس ناامنی و راحت نبودن را به دیگران منتقل می‌کنند. البته این حالت تنها در جایگاه مربوط به زبان بدن مذاکره قابل پذیرش است و موقعیت خاص خود را دارد.

۵۷. قرار نگرفتن در حالت دست‌به‌سینه

این حالت از شایع‌ترین نشانه‌های وجود حالت دفاعی و احساس ناامنی و استرس در افراد است. افراد در جلسات مذاکره، کنگره‌ها یا قرار گرفتن در جمع‌های غریبه، به‌طور معمول با این حالت می‌نشینند.

حرکات متناسب

«حرکات بدنی» (Gestures) نخبه‌های روابط بین‌فردی با موقعیت و محتوای گفتگو در ارتباط است. در بخش‌های قبلی به‌صورت کامل نکات مربوط به حرکت دست‌ها را توضیح دادیم. حال به‌صورت کامل، سایر تکنیک های زبان بدن مربوط به حرکات را توضیح می‌دهیم.

۵۸. واکنش آینه‌ای

«تکرار حرکات طرف مقابل» (Mirroring) به‌طور معمول در حالت ناخودآگاه اتفاق میفتد و به‌معنای موافقت با مخاطب یا وجود احساس خوشایند نسبت به او است. اما اگر این کار را به‌صورت آگاهانه انجام دهیم، این پیام را به مخاطب منتقل می‌کنیم که احساس خوبی نسبت به او داریم، در نتیجه احتمال همراهی مخاطب افزایش پیدا می‌کند. این حالت با نام «واکنش آفتاب‌پرست» (Chameleon Effect) نیز معروف است. در ادامه، عناصری که بهتر است تا در حالت آینه‌ای به آن‌ها توجه شود را بیان می‌کنیم.

• میزان زاویه مخاطب به‌سمت جلو
• حالت زست مخاطب
• حجم صدا
• میزان زیری یا بم بودن صدا
• نشانه‌های بیان هیجانات در چهره
• حرکات و ژست‌های کلی بدن
• استفاده از حالت دست‌ها در هنگام حرف زدن

البته باید توجه داشت که تمرین واکنش آینه‌ای به‌هیچ عنوان نباید ساختگی یا مصنوعی به‌نظر برسد، زیرا می‌تواند نتیجه‌ای معکوس به‌همراه داشته باشد. در نتیجه قبل از استفاده این تکنیک در صحبت‌های مهم، ابتدا باید آن را در ارتباط با دوستان خود تمرین کنیم.

۵۹. چرخیدن به‌سمت مخاطب

اگر بدن شما نسبت به جایگاه مخاطب زاویه داشته باشد، این پیام پنهانی را به مخاطب می‌رسانید که چندان علاقه‌ای به گفتگو ندارید و تمایل دارید تا زودتر از این شرایط خلاص شوید.

۶۰. حرکت ندادن به بخش پایینی بدن

جنب‌وجوش بی‌دلیل نیمه پایینی بدن نشان‌دهنده وجود احساس ناامنی است. سعی کنید تا نیمه پایین بدن خودتان را ساکن نگه دارید و جنب‌وجوش چندانی نداشته باشید، مگر این‌که قصد تحرک داشته باشید.

۶۱. ایجاد فاصله

یکی از راه‌های نشان‌دادن قاطعیت و اعتمادبه‌نفس، ایجاد فاصله اندکی از مخاطب است. همچنین قدم زدن در حین گفتگو یا سخنرانی نیز می‌تواند این فاصله را ایجاد کند. تکنیک ایجاد فاصله زمانی کاربرد دارد که مخاطب احساس صمیمیت بی‌جا کرده و قصد دارید تا حریم مورد نظر را ایجاد کنید.

۶۲. عدم جنب‌وجوش زیاد

روشن‌ترین نشانه افراد مضطرب، جنب‌وجوش زیاد است. برخی از این نشانه‌ها شامل حرکت دادن زانو، «ضرب‌گرفتن» با انگشتان و گم کردن مسیر گفتگو می‌شوند. به‌ویژه حرکت دادن پاها در افراد دارای استرس و به‌خصوص در کودکان بسیار رایج است. یکی از بزرگ‌ترین مصداق‌های آن را می‌توانید در افرادی ببینید که بر روی صندلی نشسته‌اند اما همواره پای آن‌ها در حال تکان خوردن است.

۶۳. عدم سرعت زیاد در حرکات

انجام بسیار سریع و تکانشی کارها می‌تواند نشان از اضطراب باشد. اگر فردی فعالیت‌های عادی را با سرعت زیاد یا حرکات تکانشی انجام دهد، احتمال وجود اضطراب در او بالا می‌رود. این حرکات به‌طور معمول به‌صورت بی‌مقدمه و نامنظم انجام می‌شد.

۶۴. جلوگیری از نفس‌نفس زدن

با توجه به این‌که قرار گرفتن در شرایط استرس‌زا باعث فعال شدن سیستم سمپاتیک شده و با «پاسخ جنگ‌وگریز» (Fight And Flight Response) همراه است، ضربان قلب و سوخت‌وساز بدن افزایش پیدا می‌کند تا توان افراد برای واکنش دادن افزایش پیدا کند. در نتیجه با فعال شدن سیستم سمپاتیک، سرعت تنفس مخاطب نیز افزایش می‌یابد.

۶۵. جلوگیری از حبس کردن نفس

حبس کردن نفس در سینه نیز نشان از تحمل فشار روانی و استرس است. گاهی این حالت در شرایط «بی‌حرکتی کامل» (freez) به وجود می‌آید.

۶۶. جلوگیری از محکم گرفتن میز

محکم فشار دادن میز نشان از مقاومت روانی افراد در برابر کنترل‌گری مخاطب است. این اتفاق بیشتر در جلسات مذاکره پیش می‌آید. در این حالت فرد تمام تلاش خود را به‌کار می‌برد تا در برابر خواسته طرف مقابل مذاکره و سلطه‌گری او مقاومت کند.

۶۷. قرار ندادن دست‌ها در جیب‌‌های کناری

قرار دادن دست‌ها در جیب‌های کناری مدلی از جمع‌ کردن بدن بوده و نشان‌دهنده وجود اضطراب در افراد است. در حالی‌که قرار دادن دست‌ها در جیب‌های پشتی به‌معنای وجود اعتمادبه‌نفس در افراد است. با این‌که چنین رفتاری در فضاهای رسمی می‌تواند نشان‌دهنده بی‌احترامی باشد.

۶۸. بازی نکردن با لباس

افراد مضطرب مشغول بازی کردن با اشیاء اطراف خود می‌شوند تا به‌مرور، حواس خود را پرت کنند و اضطراب‌شان کنترل شود. این بازی کردن می‌تواند با مو، لباس، بند کیف یا انگشتان خود باشد.

۶۹. جلوگیری از کندن ناخن یا پوست دور ناخن

اگر فردی شروع به کندن پوست اطراف ناخن یا خوردن ناخن‌های خود کند، در بیشتر موارد تحت فشار روانی شدید است.

۷۰. جلوگیری از ضربات مداوم انکشتان به سطوح اطراف

ریتم گرفتن انگشتان با اشیاء اطراف مانند دفترچه، میز یا کیف سامسونت نیز نشان از وجود استرس است.

۷۱. عدم تماس دست با صورت یا گردن

برخی افراد در هنگام صحبت کردن با موی صورت بازی می‌کنند، چانه خود را می‌گیرند، چشمان خود را می‌مالند یا بر روی صورت یا بینی خود دست می‌کشند. این ویژگی نیز از رایج‌ترین نشانه‌های وجود استرس در افراد است.

۷۲. جلوگیری از گرفتن چیزی در دست

بسیاری از افراد، فنجان چای یا قهوه خود را در دست می‌گیرند یا در هنگام مذاکره، خودکار یا روان‌نویس خود را در دست گرفته یا کیف خود را بغل می‌کنند. تمام این اشیاء به‌عنوان حفاظ‌هایی است که افراد مضطرب برای ایجاد مانع در مقابل خود قرار می‌دهند.

۷۳. ارزیابی میزان فاصله

شما تنها با در نظر گرفتن فاصله‌ای که از مخاطب خودتان دارید، اطلاعات بسیار زیادی را به‌دست می‌آورید. به‌طور کلی، بسته به میزان صمیمیت افراد با یکدیگر، فاصله‌ استاندارد برای گفتگو به چهار دسته مختلف تقسیم می‌شود. در ادامه، این چهار دسته را بیان می‌کنیم.

• «صمیمی» (Intimate): وجود فاصله بسیار کم در ارتباط‌های بین‌فردی به‌معنای ورود به فضای امن و شخصی شما است که در پی وجود احساس صمیمیت و علاقه بسیار زیاد به‌وجود می‌آید. این فاصله بین ۱۵.۲۴ سانتی‌متر تا ۴۵.۷۲ سانتی‌متر است. افراد موجود در این فاصله شامل شریک زندگی و دوستان بسیار صمیمی می‌شوند.
• «نزدیک» (Personal): ارتباط در فاصله ۴۵.۷۲ سانتی‌متر تا ۱.۲۱ متر برای اعضای خانواده و دوستان معمولی در نظر گرفته می‌شود.
• «اجتماعی» (Social): فاصله مورد نیاز برای ارتباط با آشنایان و همکاران حدود ۱.۲۱ متر تا ۳.۶۵ متر است. این ارتباط حالت رسمی‌تری دارد و حریم شخصی افراد را حفظ می‌کند.
• «عمومی» (Public): ارتباط استاندارد برای ارتباط‌های عمومی و گفتگو با تمام افرادی که در جامعه حضور دارند، به‌طور معمول بین ۳.۶۵ تا ۴.۵ متر است. مثال‌های رایج برای این ارتباط شامل فاصله مورد نیاز با سخنرانان، مجریان، اساتید دانشگاه یا افرادی است که در معابر عمومی از شما راهنمایی می‌خواهند.

حفظ فاصله و بازی با آن از تکنیک های فن بیان بسیار ظریف و حرفه‌ای برای تأثیرگذاری بر دیگران و نشان دادن قاطعیت یا نفوذ عاطفی است. شما هنگامی که در حال بیان صحبت‌های صمیمانه هستید، می‌توانید ارتباط خود را نزدیک‌تر کنید و برای نشان دادن قاطعیت، فاصله خود را افزایش دهید. همچنین باید توجه داشت که نزدیکی بیش از حد می‌تواند نشان‌دهنده وجود خشونت و گستاخی باشد. در نهایت اگر در هنگام گفتگو فاصله مناسب خود را حفظ کنید، حرفه‌ای بودن خود را به‌خوبی نشان داده‌اید.

اگر استفاده از تکنیک های زبان بدن در مرحله اول باعث جلب نظر مخاطبان نشد، می‌توانید به‌صورت موازی از تکنیک‌های فن بیان مانند «شگفت‌زده کردن مخاطب» (Surprise)، سؤال پرسیدن یا «شوخی کردن» (Humor) نیز کمک بگیرید.

۷۴. سر تکان دادن

سرتکان دادن یکی از عناصر مهارت گوش دادن فعال است و همراهی افراد با موضوع مورد نظر را نشان می‌دهد، همچنین یکی از مهم‌ترین تکنیک های زبان برای ایجاد همدلی و القاء احساس ارزشمند بودن و درک شدن در مخاطب است. ترکیب سر تکان دادن به‌همراه وجود لبخند نشان‌دهنده انگیزه و علاقه شما برای گفتگو با مخاطب است. همچنین باید توجه داشت که افراد در مواقع خاصی سرتکان می‌دهند. در نتیجه اگر افراد به‌شکل اتفاقی یا به‌‌صورت افراطی سر خود را تکان دهند، تأثیر تکنیک سر تکان دادن از بین می‌رود. در ادامه، موقعیت‌های مناسب برای سرتکان دادن را بیان می‌کنیم.

• پایان یافتن جمله یا تمام کردن موضوعی خاص
• هنگام بیان موضوعی جالب
• هنکام بیان نکته‌ای مهم

در نهایت باید توجه داشت که پیام غیرکلامی که از سرتکان دادن منتقل می‌شود به بافت فرهنگی مخاطب هم بستگی دارد. برای مثال، در آمریکا سرتکان دادن نشانه موافقت و همراهی است در حالی‌که در ژاپن تنها به‌نشانه احترام و همراهی است و در بلغارستان به‌نشانه مخالفت در نظر گرفته می‌شود.

۷۵. قدم زدن

قدم زدن در حین صحبت کردن می‌تواند باعث افزایش میزان توجه مخاطبان و انتقال انرژی بیشتر به آن‌ها شود. رعایت درست و با آرامش قدم زدن از اصول تکنیک های زبان بدن است. قدم زدن در حین حرف زدن به‌ این صورت است که با بیان اولین نکته یک قدم به‌سمت جلو برداشته و بعد از مدتی که به نکته مهم بعدی می‌رسیم، یک قدم به‌سمت عقب برداریم. همچنین استفاده درست از دست‌ها در کنار این تکنیک، تأثیر قدم زدن را چند برابر می‌کند. البته باید توجه داشت که حرکات بیش‌ازحد و بی‌دلیل می‌تواند حواس مخاطب را پرت کند.

ایجاد مقدمات استفاده از تکنیک های زبان بدن

آمادگی افراد برای استفاده از زبان بدن به یک اندازه نیست. مانند بسیاری دیگر از مهارت‌های توسعه فردی، برای استفاده ماهرانه از تکنیک های زبان بدن نیز مقدمات خاصی را باید فراهم کرده باشیم. این مقدمات پایه‌های مورد نیاز برای شکل‌دادن زبان بدن را فراهم می‌کند. در ادامه،‌ مهم‌ترین مقدمات مورد نیاز برای استفاده از تکنیک‌های زبان بدن را نام می‌بریم.

• تقویت «هوش هیجانی» (Emotional Intelligence): افراد با هوش هیجانی بالا توانایی زیادی در کنترل احساسات خود در تعاملات بین‌فردی دارند و با تشخیص احساسات دیگران، جلب اعتماد مخاطب، توانایی نفوذ عاطفی، شوخ‌طبعی بالا و جلب توجه دیگران را دارند.
• «فن‌بیان» قوی (Oratory): فن‌بیان قوی به‌معنای داشتن هنر استفاده از کلمات برای بیان افکار و تأثیرگذاری بر دیگران است. اگر استفاده از تکنیک های زبان بدن در کنار فن بیان قوی باشد، احتمال موفقیت شما در نشان دادن کاریزما و جذب کردن دیگران بسیار افزایش پیدا می‌کند.
• افزایش اعتمادبه‌نفس: اعتمادبه‌نفس به‌معنای داشتن احساس کفایت برای انجام فعالیت‌ها است. افرادی که اعتمادبه‌نفس بالایی دارند، هیچ‌گونه ترسی از دیده شدن ندارند و به‌راحتی در جمع‌ها حضور پیدا کرده و خودشان را معرفی می‌کنند. وجود اعتماد‌به‌نفس پایه مدیریت استرس و شکل‌گیری تمام مهارت‌های ارتباطی است.
• مدیریت استرس: استرس یا فشار روانی به‌خودی‌خود بد نیست و باعث افزایش انرژی و انگیزه در افراد می‌شود. اما وجود استرس بالا به‌طور کلی کارکرد افراد را در زندگی از بین می‌برد. راه‌های زیادی برای کاهش استرس افراد وجود دارد که نوشیدن آب، تنفس عمیق، گوش دادن به موسیقی آرامش‌بخش یا مدیریت افکار استرس‌زا تنها بخشی از آن‌ها است.
• استفاده از تفکر تحلیلی: کسب اطلاعات در حوزه زبان بدن به‌خودی‌خود نمی‌تواند به شناخت شما از اطرافیان کمک کند، همچنین تنها با مشاهده یک نشانه زبان بدن نمی‌توان به نتیجه قطعی رسید بلکه افراد باید نشانه‌های متنوع را در کنار هم قرار دهند. برای ارزیابی درست زبان بدن مخاطب و استفاده از اطلاعات آن، افراد نیاز دارند که از توانایی تحلیل خود استفاده کنند. تفکر تحلیلی یکی از کاربردی‌ترین انواع تفکر است و برای دست‌یافتن به شناخت عمیق از اطرافیان به این افراد نیاز پیدا می‌شود.

مهارت ارتباط مؤثر نیاز به کوله‌باری از مهارت‌ها و ویژگی‌های شخصیتی است که استفاده از تکنیک های زبان بدن تنها یکی از آن‌ها است. یک ارتباط موفق با در کنار هم قرار گرفتن تمام این عناصر کلامی و غیرکلامی امکان‌پذیر است.

تکنیک های زبان بدن در مصاحبه شغلی

مصاحبه شغلی شباهت بسیار زیادی به جلسه فروش یا تبلیغات دارد. در هنگام مصاحبه، کارجویان باید بتوانند اعتماد فرد مصاحبه‌کننده را جلب کنند و در عین حال، با اعتمادبه‌نفس بالا به موفقیت‌های شغلی و توانمندی‌های خود اشاره کنند تا مصاحبه‌کننده متقاعد شود که با جذب این نیرو، سود زیادی به سازمان خواهد رسید و در عین حال، مخاطب نیز رضایت خاطر خواهد داشت. در ادامه، مهم‌ترین تکنیک های زبان بدن مصاحبه شغلی را بیان می‌کنیم.

• دست دادن برابر: این مدل از دست‌دادن نشان‌دهنده احترام به مخاطب و وجود قاطعیت در استانداردهای شخصی است.
• لبخند زدن: این حالت باعث تولید اندورفین در شما و مخاطب می‌شود و مهم ترین روش ایجاد احساس اعتماد و امنیت در مخاطب است.
• واکنش آینه‌ای: تحقیقات زیادی نشان داده‌اند که هم‌راستا بودن بدن و شباهت رفتارهای شما با مخاطب، حس پیوند و امنیت را در مخاطب ایجاد می‌کند.
• نشان دادن کف دست‌ها: برای افزایش اعتماد مخاطب و حفظ امنیت محیط استفاده می‌شود.
• خم شدن به‌سمت جلو: با این کار انگیزه و علاقه خود را به شنیدن صحبت‌های مخاطب نشان می‌دهیم و همراهی او را در ادامه مسیر افزایش خواهیم داد.

تکنیک‌های زبان بدن در سخنرانی

یادگیری صحبت کردن در جمع و حفظ همراهی مخاطبان برای مدت‌زمان طولانی کار چندان آسانی نیست و نیاز به تمرین کردن انواع تکنیک‌های کلامی و غیرکلامی دارد. در ادامه، مهم‌ترین تکنیک های زبان بدن مورد نیاز برای نفوذ بر مخاطبان را بیان می‌کنیم.

• به‌کار بردن حالت دست تأکید: برای اشاره به نکات مهم موجود در صحبت‌ها و افزایش اعتبار خود در چشم دیگران کاربرد دارد.
• همسان کردن پاها با عرض شانه: نزدیک کردن بیش از حد پاها نشان‌دهنده استرس و دور کردن بیش از حد نیز حالتی غیررسمی به افراد می‌دهد، اما همسان بودن پاها با عرض شانه نشان از وجود رسمیت و اعتمادبه‌نفس بین افراد است.
• بالا دادن چانه: بالا آوردن سر در هنگام صحبت کردن نشان از نترسیدن افراد از تماس چشمی یا نگاه کردن به جمعیت است. این تکنیک در کنار صاف ایستادن و ژست باز تأثیر فراوانی در نشان دادن اعتمادبه‌نفس شما دارد.
• قدم زدن: با استفاده از قدم زدن و گام برداشتن به‌ویژه هنگام بیان موضوعات مهم‌، می‌توانیم توجه مخاطب را جلب کنیم.
• خارج نشدن دست‌ها از چاچوب: برای استفاده از دست‌های خود، در فضایی بین شانه تا شکم دست‌های‌تان را حرکت دهید.
• باز کردن دست‌ها و پاها: به‌طور کلی ژست باز افراد نشان‌دهنده احساس امنیت و تسلط بر محیط است، در نتیجه نفوذ دیگران نیز بر شما افزایش می‌یابد.

تکنیک های زبان بدن در مذاکره

هدف هر مذاکره‌ای رسیدن به سود متقابل برای هر دو طرف است و استفاده از تکنیک های زبان بدن در مذاکره تنها راه ایجاد اعتماد در مخاطب و رسیدن به توافق برد-برد است. در ادامه، شیوه‌های استفاده از تکنیک های زبان بدن در مذاکره را نام می‌بریم.

• سرتکان دادن: سرتکان دادن نیز در کنار تماس چشمی از مهم‌ترین تکنیک‌های نشان‌دهنده همراهی با مخاطب است.
• دست دادن با انگشتان باز: پوشش دادن بیشترین حجم ممکن در هنگام دست دادن و محکم دست دادن (در حد هنجار) نشان از نفوذ و اعتمادبه‌نفس شما دارد.
• نگه‌داشتن دست‌ها در پشت: صاف ایستادن و قرار دادن دست‌ها در پشت برای نشان‌دادن اعتمادبه‌نفس و قاطعیت مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• استفاده از تکنیک زنگوله برعکس: اگر فرد مقابل فشار روانی زیادی برای جلب رضایت شما وارد می‌کند، بجای جمع کردن بدن یا قرار دادن حفاظ در برابر خود (مانند کیف یا فنجان قهوه)، می‌توانیم از تکنیک زنگوله برعکس استفاده کنیم.
• نشان‌ دادن پشت دست‌ها: برای نشان دادن قاطعیت بالا و القاء پیام غیرکلامی زیرک و مرموز بودن، می‌توانیم کف دستان خود را پنهان کنیم.
• قرار دادن کف دست‌ها در حالت موازی: متقاعدسازی مخاطب با هدف همراهی شما یا عضویت در تیم

تکنیک های زبان بدن در روابط صمیمانه

بسیاری از افراد در روابط اجتماعی و عاطفی خود احساس ضعف داشته و معتقد هستند که توانایی جذب دیگران را ندارند. ناکامی‌های پیاپی ناشی از شکست‌های ارتباطی می‌تواند منجر به از بین رفتن همیشگی اعتمادبه‌نفس اجتماعی افراد شود، در حالی‌که با تمرین تکنیک های زبان بدن و کمک گرفتن از مهارت‌های تقویت فن بیان به‌راحتی می‌توان جذابیت بیشتری را در روابط بین‌فردی ایجاد کرد.

• تماس چشمی: تماس چشمی موجب برقراری مهم‌ترین شیوه نفوذ عاطفی بر افراد می‌شود. ارتباط چشمی مناسب می‌تواند موفقیت شما را در ایجاد ارتباط صمیمانه و حس همدلی در مخاطب افزایش دهد.
• خم کردن اندک گردن: با این کار می‌توانید احساس علاقه خود را به مخاطب نشان دهید. زبان بدن خم کردن اندک گردن در روابط صمیمی رواج زیادی دارد.
• به‌کار بردن حالت دست کیسه‌پول: قرار دادن نوک انگشت اشاره، انگشت میانی و انگشت شست بر روی هم در هنگام بیان موضوعات هیجان‌انگیز، مهم و خوشحال‌کننده کارکرد دارد.
• دست دادن با هر دو دست: با این تکنیک می‌توانید تعلق عاطفی مخاطب را افزیاش دهید، اما در‌صورتی که ارتباط عاطفی مطلوبی از گذشته میان شما وجود داشته باشد.
• دست دادن با رفقای صمیمی: انجام این تکنیک به‌معنای وجود صمیمیت بین دوستان هم‌جنس و احترام به این رفاقت است.
• دست حمایت‌گرانه: لمس کردن آرنج در هنگام دست دادن که نشان از وجود حمایت شما است و بیشتر مواقع بعد از درد و دل مخاطب اتفاق میفتد.
• زمان دست دادن طولانی‌تر: با دوستان صمیمی می‌توانید مدت‌زمان بیشتری دست بدهید و در این مدت حتی مکالمه کوتاهی داشته باشید. این ارتباط باعث افزایش نفوذ عاطفی و افزایش صمیمیت می‌شود.

جدول جمع‌بندی تکنیک های زبان بدن

حال که به‌صورت جامع و عملی با راه های شناخت زبان بدن و ایجاد ارتباط مؤثر آشنا شده‌ایم، در ادامه این مطلب از مجله فرادرس می‌خواهیم مهم‌ترینِ این تکنیک‌ها را در جدولی بیاوریم تا با مطالعه آن در یک نگاه،‌ بیشتر این تکنیک‌ها را بشناسید.

سؤالات متداول

حال که با انواع تکنیک های فن بیان آشنا شده‌ایم، وقت آن رسیده‌است که به سؤالات متداول موجود در این حوزه پاسخ دهیم.

روش های استفاده از زبان بدن کدام هستند؟

برای استفاده از زبان بدن باید بتوانیم تمام اعضای بدن خود و به‌ویژه چشم‌ها، دهان، دست‌ها و پاهای خود را در راستای اهداف‌مان از ارتباط با مخاطب حرکت دهیم. تکنیک های زبان بدن بسیار زیادی برای تأثیرگذاری و نفوذ در مخاطب وجود دارد که بالا نگهداشتن سر و قامت راست و کشیده، استفاده از حالت زنگوله یا چسباندن نوک انگشتان اشاره، انگشت وسط و انگشت شست در هنگام بیان نکات مهم تنها بخشی از آن است. همچنین برای جلب نظر مخاطب، خم شدن به‌سمت مخاطب، ایجاد تماس چشمی، داشتن لبخند و استفاده از حالت دست‌دادن صمیمانه بخشی از آن‌ها است.

بهترین کتاب تکنیک های زبان بدن چیست؟

کتاب زبان بدن «هر آنچه که بدن‌ها می‌گویند» (What Every BODY is Saying) نوشته جوی ناوارو (Joe Navarro) و ماروین کارلینز ( Marvin Karlins) می‌تواند گزینه بسیار مناسبی برای یادگیری تکنیک های زبان بدن باشد. همچنین کتاب «زبان خاموش رهبر‌ها» (The Silent Language of Leaders) نوشته «کارلو کینسی گومان» (Carol Kinsey Goman) نیز انتخاب خوبی برای یادگیری زبان بدن است. البته متأسفانه تاکنون هیچ‌کدام از این دو کتاب به‌ فارسی ترجمه نشده‌اند.

راه‌های شناخت زبان بدن فرد مضطرب چیست؟

اگر فردی بدن خود را جمع کند، در حین گفتگو تماس چشمی ایجاد نکند، اخم کرده باشد یا به‌کلی هیجانات خود را بروز ندهد، جنب‌وجوش بسیار زایدی داشته باشد، دست‌های خود را در جیب قرار دهد یا به‌کلی در حالت دست‌به‌سینه بنشیند، پاهای خود را بر روی همدیگر بیندازد، در هنگام هنگام دست‌ دادن، دست او عرق داشته و بسیار شُا دست بدهد و نفس‌نفس زدن زیادی داشته باشد، احتمال وجود استرس در او افزایش می‌یابد.