جمله اسنادی چیست؟ – به زبان ساده با مثال و تمرین

جمله‌های اسنادی، جمله‌هایی هستند که در ساختارشان از فعل‌های اسنادی مانند «است، بود، شد، گشت، گردید و... » استفاده شده است. این جمله‌ها برای بیان انجام یک فعل یا کار خاص به کار نمی‌روند بلکه برای نسبت دادن صفت و حالتی به نهاد جمله که نوعی اسم است، استفاده می‌شوند. برای مثال جمله «علی رفت.» برای بیان انجام فعل خاص «رفت» به کار رفته است اما مفهوم جمله «علی مهربان است.» بر انجام کاری دلالت نمی‌کند بلکه صفت «مهربان» را به اسم «علی» می‌دهد. در این مطلب از مجله فرادرس با مثال‌های مختلفی یاد می‌گیریم که جمله اسنادی چیست و انواع مختلف آن و تفاوتش با جمله‌های غیر اسنادی را نیز بررسی می‌کنیم. در انتها نیز پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای طرح کرده‌ایم.

جمله اسنادی چیست؟

جمله اسنادی، جمله‌ای است که در آن، صفت و حالتی را به نهاد جمله نسبت می‌دهیم و فعلش اسنادی یا ربطی (است، بود، شد، گشت، گردید و...) است. جمله اسنادی در مقابل جمله‌های دارای فعل تام قرار دارد زیرا فعل‌های تام یا خاص مانند «گفت» بر انجام یک کار خاص دلالت می‌کنند اما فعل‌های ربطی یا اسنادی معنای انجام یا وقوع فعل و کار خاصی را نمی‌دهند و فقط برای نسبت دادن حالتی یا صفتی (مسند) به نهاد جمله (مسند الیه) به کار می‌روند. مانند جمله اسنادی «هوا خوب بود.» که مفهومش، نسبت دادن صفت «خوب» به اسم «هوا» است.

در ادامه مثال‌های بیشتری از جمله‌های اسنادی را با هم بررسی می‌کنیم اما پیش از آن، پیشنهاد می‌کنیم که برای یادگیری بهتر جمله‌های اسنادی و دیگر جمله‌های فارسی از فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس که لینکش را در کادر زیر آورده‌ایم، استفاده کنید.

جدول مثال جمله اسنادی

در جدول زیر، مثال‌های بیشتری از جمله‌های اسنادی را می‌بینیم و توضیح داده‌ایم که علت اسنادی بودن هرکدام از این مثال‌ها چیست.

تفاوت جمله اسنادی با جمله غیر اسنادی

جمله‌های غیر اسنادی دارای افعال خاص یا تام هستند که این فعل‌ها بر انجام و عدم انجام یا وقوع و عدم وقوع یک عمل و کار خاص دلالت می‌کنند. مانند افعال «رفت»، «گفت»، «شنیدند»، «خواندیم» و... که هر کدام از آن‌ها معنای یک کار خاص را می‌دهند. برعکس فعل‌های اسنادی که در جمله‌های اسنادی به کار می‌روند و بر انجام هیچ کار خاصی دلالت نمی‌کنند و فقط پذیرفتن یا نپذیرفتن یک صفت یا حالت را برای یک اسم بیان می‌کنند.

در جدول زیر، جمله‌های اسنادی را در مقابل جمله‌های غیر اسنادی قرار داده‌ایم تا بهتر درک کنید که تفاوت این جمله‌ها با جمله اسنادی چیست.

یادگیری جمله اسنادی در فارسی هفتم

تا اینجا یاد گرفتیم جمله اسنادی چیست اما باید بدانیم که جمله‌های اسنادی تنها یکی از انواع جمله‌های فارسی هستند و انواع دیگری چون جمله‌های خبری، پرسشی، عاطفی، امری، جمله‌های ساده و مرکب، پیرو و پایه و... وجود دارند. علاوه بر این نیز، هرکدام از انواع جمله‌های فارسی دارای اجزایی چون اسم و گروه‌های اسمی و گروه قیدی و انواع فعل هستند و هرکدام از اسم‌های موجود در جمله‌ها نیز نقش‌های دستوری خاصی چون نقش فاعلی و نقش مفعول و... می‌پذیرند که شناخت و یادگیری همه آن‌ها ضروری است. بنابراین در این بخش، برخی از فیلم‌های آموزش فرادرس که در یادگیری جمله‌ها و اجزای مختلف جمله‌ها به شما کمک می‌کنند را آورده‌ایم.

• فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس
• فیلم آموزش رایگان فعل فارسی فرادرس
• فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هشتم فرادرس
• فیلم آموزش رایگان نگارش پایه هفتم فرادرس
• فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه نهم فرادرس
• فیلم آموزش رایگان مفعول فارسی فرادرس

همچنین برای یادگیری مبحث‌های کامل درس ادبیات فارسی دوره متوسطه، می‌توانید از مجموعه آموزش زیر استفاده کنید:

• مجموعه فیلم‌های آموزش ادبیات فارسی و نگارش دوره متوسطه فرادرس

انواع جمله اسنادی

تا اینجا دانستیم جمله اسنادی چیست و تفاوت آن با جمله‌های غیر اسنادی را یاد گرفتیم. در این بخش به معرفی انواع جمله‌های اسنادی می‌پردازیم. جمله‌های اسنادی از نظر مثبت و منفی بودن (اثبات و نفی)، نوع فعل‌های اسنادی موجود در آن‌ها و مفهمومشان به انواعی تقسیم می‌شوند.

• مثبت و منفی
• نوع فعل اسنادی
• مفهوم جمله اسنادی

در ادامه، هرکدام از این دسته‌بندی‌ها را با مثال‌های مختلفی بررسی می‌کنیم اما پیش از آن، پیشنهاد می‌کنیم که با استفاده از فیلم آموزش رایگان فعل فارسی فرادرس که لینکش را در کادر زیر آورد‌ه‌ایم، انواع افعال فارسی از جمله فعل‌های اسنادی را به خوبی یاد بگیرید.

مثبت و منفی

جمله‌های اسنادی، هم برای اثبات و هم برای نفی به کار می‌روند. یعنی برای مثال هم جمله «حالم خوب است» و هم جمله «حالم خوب نیست.» جمله اسنادی هستند و تنها تفاوت آن‌ها در این است که جمله اول برای نسبت دادن یک حالت و جمله دوم برای نسبت ندادن (حالت منفی) یک حالت به کار رفته است. در جدول زیر نمونه‌های مختلفی از اثبات و نفی در جمله‌های اسنادی را با هم مقایسه می‌کنیم.

نکته: همانطور که در مثال‌های جدول بالا می‌بینید، می‌توانیم فعل‌های اسنادی را در زمان‌های مختلف (ماضی و مضارع و آینده) و در صیغه‌های مختلف صرف کنیم.

نوع فعل اسنادی

هر فعلی که معنای اسنادی بدهد یعنی بتواند برای نسبت دادن صفت و حالتی به نهاد جمله به کار برود، فعلی اسنادی است. در جدول زیر، پرکاربردترین فعل‌های اسنادی زبان فارسی را با مثالی برای هرکدام از آن‌ها آورده‌ایم تا بتوانید آن‌ها را با هم مقایسه کنید.

نکته: فعل‌های «گشت» و «گردید» علاوه بر حالت اسنادی خود که معنای «شد» می‌دهند، حالت غیر اسنادی نیز دارند که در آن، معنای «گشت زدن» و «چرخیدن» می‌دهند و اگر به این معنا به کار بروند، دیگر فعل اسنادی نیستند، بلکه فعل تام هستند. البته معنای اسنادی این افعال بیشتر مربوط به دوره گذشته بوده است و امروزه کاربرد چندانی ندارد ولی برای شناسایی جمله‌های اسنادی در متون و اشعار قدیمی باید آن‌ها را بشناسیم.

مفهوم جمله اسنادی

جمله‌های فارسی بر اساس مفهومی که دارند به چهار نوع تقسیم می‌شوند و جمله‌های اسنادی نیز به همین ترتیب از نظر نوع مفهوم و چگونگی بیانشان به چهار نوع زیر تقسیم می‌شوند.

• جمله اسنادی خبری
• جمله اسنادی پرسشی
• جمله اسنادی عاطفی
• جمله اسنادی امری

در ادامه به بررسی هرکدام از مفاهیم جمله‌های اسنادی می‌پردازیم و مثال‌هایی از آن‌ها را با هم می‌بینیم.

جدول مفاهیم جمله‌های اسنادی

در جدول زیر، توضیحی خلاصه از مفاهیم مختلف جمله‌های اسنادی قرار داده‌ایم و برای هرکدام از آن‌ها نیز مثال آورده‌ایم.

نکته: فعل‌های اسنادی مختلف برای تبدیل شدن به حالت امری، باید در مصدر «باشیدن» صرف شوند. برای مثال، حالت امریِ جمله خبری «نگران نبودی.»، جمله «نگران نباش.» است.

نکته های جمله های اسنادی

تا اینجا یاد گرفتیم جمله اسنادی چیست و انواع آن را نیز بررسی کردیم اما علاوه بر نکته‌های ذکر شده در بخش‌های قبلی مطلب، برای یادگیری درست جمله‌های اسنادی و تشخیص فعل‌های اسنادی در جمله‌ها باید نکات زیر را نیز یاد بگیریم و به آن‌ها توجه کنیم.

• معنای فعل های اسنادی
• فعل‌های کمکی

معنای فعل های اسنادی

مهم‌ترین نکته برای تشخیص جمله‌های اسنادی و فعل‌های اسنادی، توجه به معنا و مفهوم کلی جمله است. هر جمله‌ای که مفهوم کلی آن، نسبت دادن یا ندادن یک صفت و حالت به نهاد جمله باشد، جمله اسنادی است و فعل آن جمله نیز اسنادی است و هر جمله‌ای که مفهوم کلی آن، انجام و عدم انجام یا وقوع و عدم وقوع یک فعل و کار خاص است، جمله غیر اسنادی و فعل آن نیز، خاص یا تام است.

در ادامه این بخش به بررسی مواردی می‌پردازیم که با وجود اینکه جمله اسنادی به نظر نمی‌رسند، اما جمله اسنادی هستد و معنای غیر اسنادی فعل‌های اسنادی پرکاربرد را نیز بررسی می‌کنیم.

فعل «کرد»

اگر مصدر «کردن» در معنای انجام دادن به کار برود، فعلی غیر اسنادی است و معنای انجام کاری خاص را می‌دهد اما اگر این فعل در جمله‌‌ای برای نسبت دادن صفت و حالتی به نهاد جمله به کار برود، دیگر فعل خاص نیست بلکه فعلی اسنادی یا فعل ربطی است و جمله آن نیز جمله اسنادی است. در جدول زیر، دو حالت اسنادی و غیر اسنادی این فعل را با آوردن جمله‌هایی نمونه، بررسی کرده‌ایم.

کلمه «یعنی»

کلمه «یعنی» واژه‌ای عربی است که در زبان فارسی، معنای اسنادی دارد. برای مثال معنی عبارت «عشق یعنی محبت»، می‌شود: «عشق محبت است.» پس می‌توانیم عبارت‌های این چنینی را نیز جمله اسنادی بدانیم. در جدول زیر، نمونه‌های بیشتر از آن را بررسی کرده‌ایم.

معنای غیر اسنادی فعل‌های اسنادی

اگر فعل‌های اسنادی «است» و «بود» به معنای «وجود داشتن» و «قرار داشتن» به کار بروند، دیگر فعل اسنادی یا ربطی نیستند بلکه قواعد آن‌ها مانند افعال خاص است. مصدر «شدن» نیز در متون و اشعار کهن هم به معنای «رفتن» و هم به معنای اسنادی به کار می‌رفته است و اگر معنای «رفتن» بدهد، فعل خاص است نه فعل اسنادی. در جدول زیر، دو حالت اسنادی و غیر اسنادی این فعل‌ها را با آوردن مثال‌هایی با هم مقایسه کرده‌ایم.

فعل های کمکی

فعل‌های «است، بود و شد» در ساختار بعضی از فعل‌های فارسی، به عنوان فعل کمکی به کار می‌روند و چون فعل‌های کمکی بخشی از یک فعل بزرگ‌تر هستند، نمی‌توانیم این افعال را در این ساختارها، فعل اسنادی بدانیم. در جدول زیر، انواع فعل‌هایی که در ساختارشان از فعل‌های اسنادی به عنوان فعل کمکی استفاده شده است را با مثال آورده‌ایم.

نکته: اگر فعل‌های اسنادی به عنوان فعل کمکی به کار بروند اما فعل اصلی نیز، اسنادی باشد، جمله دارای آن فعل، اسنادی است. مانند جمله «من خوشحال بوده‌ام.» که در آن، فعل کمکی «اَم» وجود دارد و فعل اصلی آن نیز، از مصدر «بودن» است پس این جمله، اسنادی است.

اجزای جمله اسنادی

تا اینجا یاد گرفتیم جمله اسنادی چیست و انواع مختلف آن را نیز بررسی کردیم. در این بخش به معرفی اجزای موجود در این جمله‌ها می‌پردازیم. جمله‌های اسنادی، از دو بخش نهاد و گزاره تشکیل می‌شوند که نهاد، مسند الیه است و در گزاره نیز، مسند و فعل اسنادی قرار دارند. پس اجزای جمله اسنادی مطابق با فهرست زیر است.

• نهاد (مسند الیه)
• مسند
• فعل اسنادی

پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری اجزای مختلف جمله‌های فارسی از فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هشتم فرادرس استفاده کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.

جدول اجزای جمله اسنادی

در جدول زیر، اجزای جمله اسنادی پایین را از هم جدا کرده‌ایم و در ادامه، این اجزا را در مثال‌های بیشتری پیدا می‌کنیم.

نهاد (مسند الیه)

نهاد بخشی از جمله است که در ادامه جمله، خبری درباره آن داده می‌شود. برای مثال در جمله «علی خیلی سخت مریض شده بود.»، اسم «علی» نهادی است که ادامه جمله یعنی «خیلی سخت مریض شده بود» توضیحاتی درباره این اسم به ما می‌دهد. نهاد می‌تواند انواع مختلف اسم مانند اسم مشتق یا جامد، ساده یا مرکب، خاص یا عام، انواع ضمایر و... باشد. نهاد در جمله‌های اسنادی همان مسند الیه است. یعنی صفت (مسند) موجود در جمله، به آن منتسب می‌شود. در ادامه در چند جمله اسنادی، نهاد را مشخص می‌کنیم.

جدول تعیین نهاد جمله اسنادی

در جدول زیر، نهاد یا همان مسند الیه چند جمله اسنادی را مشخص کرده‌ایم تا با این جزء جمله‌های اسنادی، بهتر آشنا شوید.

نکته ۱: ممکن است نهاد یک جمله اسنادی در آن جمله وجود نداشته باشد. مانند مثال دوم جدول بالا یعنی جمله «خیلی بدحال بود.» که نهادش در جمله وجود ندارد اما از روی شناسه این فعل یعنی «ی» پی می‌بریم که نهاد این جمله، دوم شخص مفرد (با ضمیر «تو») است.

نکته ۲: نهاد مانند هر اسم دیگری می‌تواند وابسته‌هایی مثل مضاف الیه و صفت و... بگیرد. برای مثال در نهاد مثال چهارم جمله بالا یعنی اسم «دلم»، ضمیر متصل «-َ م»، مضاف الیهی برای اسم «دل» است. در مثال آخر جدول بالا نیز، کلمه «مسکین» صفتی برای نهاد «عقل» است.

مسند

مسند آن صفت یا حالتی است که به مسند الیه یا همان نهاد جمله نسبت داده می‌شود. نقش فعل اسنادی نیز همین است که مسند را به مسند الیه نسبت بدهد. برای مثال در جمله اسنادی «خیالم راحت است.»، کلمه «راحت» صفتی است که به اسم «خیالم» نسبت داده شده است. در ادامه، مسند را در چند جمله نمونه بررسی می‌کنیم.

برای یادگیری نقش مسند در فعل های اسنادی و دیگر نقش‌های دستوری جمله‌های فارسی، پیشنهاد می‌کنیم از فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دوازدهم فرادرس که لینکش را در کادر زیر آورده‌ایم، استفاده کنید.

جدول تعیین مسند جمله اسنادی

در جدول زیر، چند جمله نمونه اسنادی آورده‌ایم و مسند آن‌ها را مشخص کرده‌ایم.

نکته: عبارت «بس ناجوانمردانه» در مثال دوم جدول بالا، قیدی برای صفت سرد است.

تشخیص مسند و مسند الیه

برای تشخیص مسند و مسند الیه جمله‌های اسنادی باید از ساختار جمله، یک سؤال بسازیم. برای این کار ابتدا یک «چه کسی / چه چیزی» قرار می‌دهیم و بعد از آن، فعل اسنادی موجود در جمله را می‌آوریم، به این ترتیب، مسند الیه جمله اسنادی ما مشخص خواهد شد. جدول‌های زیر را ببینید.

پیشنهاد می‌کنیم که برای یادگیری بهتر جمله‌های اسنادی و دیگر جمله‌های فارسی از فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس استفاده کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم،

جدول مراحل تشخیص مسند الیه

در جدول زیر، مراحل تشخیص مسند در جمله اسنادی را آورده‌ایم و این مراحل را روی یک جمله نمونه، انجام داده‌ایم.

جدول مراحل تشخیص مسند

اگر مسند الیه مشخص شود، مسند نیز مشخص خواهد شد. اما برای آنکه راه‌حل تشخیص مسند را نیز بدانیم، در جدول زیر، راه‌حل تشخیص مسند جمله اسنادی را نیز با یک مثال آورده‌ایم.

در مطلب زیر از مجله فرادرس با مثال‌های بیشتری درباره مسند و تشخیص مسند و مسند الیه در جمله، توضیح داده‌ایم.

نمونه سؤال جمله اسنادی

حالا که یاد گرفتیم جمله اسنادی چیست و چه انواع و اجزای مختلفی دارد، می‌توانید به پرسش‌های چهارگزینه‌ای زیر پاسخ دهید. کافی است روی گزینه درست مورد نظر خود کلیک کنید و سپس با زدن گزینه «مشاهده جواب» می‌توانید جواب درست را ببینید. ثبت هر پاسخ درست یک امتیاز دارد که در پایان آزمون و بعد از پاسخ دادن به تمام سؤال‌ها، با زدن گزینه «دریافت جواب آزمون»، امتیاز خود را خواهید دید.

جمع بندی

در این مطلب از مجله فرادرس با مثال‌های مختلفی یاد گرفتیم جمله اسنادی چیست و انواع مختلف آن، اجزای آن یعنی مسند و مسند الیه و نکته‌های مهم درباره این نوع جمله چه هستند. بعد از آن به بررسی روش‌های تشخیص مسند و مسند الیه در جمله‌های اسنادی پرداختیم و در انتها نیز پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای طرح کردیم که با استفاده از آن‌ها میزان یادگیری خود را بسنجید.