فرادرس
مسند چیست و چگونه مسند را در جمله بیابیم؟ — با مثال و تعریف
در آموزش‌های پیشین مجله فرادرس با جمله و انواع آن آشنا شدیم. همچنین در مطالب «فعل چیست و انواع آن کدامند؟ | به زبان ساده» و «نهاد و گزاره چیست؟ | به زبان ساده» به مسند و مسند الیه و فعل اسنادی اشاره کردیم. در این آموزش، جزئیات بیشتری را درباره مسند و مسند الیه بیان می‌کنیم.
قبل از آشنایی با مسند و مسند الیه، بهتر است با مفهوم نهاد و گزاره و همچنین فعل اسنادی آشنا شویم.
مسند و مسند الیه چیست؟
به مجموعه کلماتی که معنی کامل و مستقلی را منتقل می‌کنند، «جمله» می‌گوییم. جمله‌هایی که بر زبان جاری می‌کنیم یا می‌شنویم، دو بخش دارند به نام‌های نهاد و گزاره. می‌توان چنین گفت که هر جمله خبری درباره کسی یا چیزی بیان می‌کند. با توجه به چنین تعریفی، می‌توانیم نقش نهاد و گزاره را در جمله تعیین کنیم. «نهاد» چیزی یا کسی است که درباره آن خبر می‌دهیم و «گزاره» نیز همان خبری است که درباره نهاد بیان می‌کنیم.
نهاد معمولاً در یکی از دو قالب فاعل و مسند الیه بیان میشود. «فاعل» نهادی است که کاری انجام می‌دهد. برای مثال، در جمله «امیر رفت» امیر فعل رفتن را انجام داده یا در جمله «امیر نان آورد» امیر آوردن نان را انجام داده و نهادِ جمله است. در واقع، در این جمله‌ها گزاره خبری درباره فاعل داده است. اما «مسند الیه» نهادی است که از وضعیت و حالت آن خبر می‌دهیم. برای مثال، هنگامی که می‌گوییم «امیر شادمان است» درباره وضعیت امیر که نهاد (مسند الیه) است، خبری بیان می‌کنیم و «شادمان» مسند است.
فعل تام و فعل اسنادی چه فعل‌هایی هستند؟
اغلب فعل‌هایی که به کار می‌بریم، مثل آمدن، گرفتن، خریدن و مانند اینها، بر انجام یک کار خاص یا حالت خاص دلالت می‌کنند. به این فعل‌ها «فعل تام» یا «فعل خاص» می‌گوییم. اما دسته دیگری از فعل‌ها وجود دارد که معنی آنها کامل نیست و از آنها برای نسبت دادن چیزی به چیز دیگر استفاده می‌کنیم. این فعل‌ها «است»، «شد» و «بود» و «گشت» و «گردید» و... و منفی آنها هستند. چنین فعل‌هایی را «فعل ربطی» یا «فعل رابطه» یا «فعل عام» میگویند.
نکته: در مورد فعل‌هایی که ذکر کردیم، به معنی آنها در جمله و اسنادی بودنشان دقت کنید. زیرا گاهی این فعل‌ها ظاهری اسنادی دارند، اما در واقع در جمله نقش فعل خاص را بازی می‌کنند.
تعریف مسند و مسند الیه
شاید با مرور مطالب قبلی مجله فرادرس و همچنین تعاریف و مثالهایی که در این آموزش ارائه کردیم، با مسند و مسند الیه آشنا شده باشید. اما، برای درک بهتر و آشنایی بیشتر با مسند و مسند الیه، در این بخش تعریف آنها را بیان می‌کنیم.
«مُسنَد» در لغت به معنی «اِسناد داده شده» و «نسبت داده شده» است. همچنین، «مُسنَدٌ اِلَیه» به معنی «اِسناد داده شده به او» است. بنابراین، می‌توان چنین گفت که «مسند» را با کمک «فعل اسنادی» به «مسند الیه» نسبت می‌دهیم.
تعریف رسمی مسند چنین است: «مسند کلمه یا گروهی از کلمات (اسم، ویژگی، صفت، حالت یا تعلق) را به نهاد یا همان مسند الیه نسبت می‌دهد.» همچنین، برای مسند الیه چنین تعریفی داریم: «مسند الیه کلمه‌ای است که به آن صفت يا حالتی نسبت داده میشود.» در واقع ساختار جمله مسندی این‌گونه است:
مسند الیه + مسند + فعل اسنادی
البته توجه کنید که با توجه به نوع متن، ترتیب فوق ممکن است تغییر کند.
چگونه مسند و مسند الیه را تشخیص دهیم؟
اگر قصد تشخیص مسند را داشته باشیم، باید ابتدا مسندی بودن جمله را بررسی کنیم. این کار با توجه به تعریفی که برای فعل اسنادی (ربطی) گفتیم و همچنین ماهیت چنین جمله‌هایی ممکن است. در ادامه، برای آنکه مسند را تشخیص دهیم، معمولاً می‌توانیم در کنار فعل اسنادیِ جمله، پرسش‌هایی را با کلماتی مانند «چطور»، «چگونه» و... بسازیم و به آنها پاسخ دهیم. پاسخ این پرسش‌ها همان است.
مثلاً این جمله از شعر معروف سهراب سپهری را در نظر بگیرید: «گاوهاشان شیرافشان باد!» کلمه «باد» یک فعل اسنادی است و می‌توانیم چنین پرسشی مطرح کنیم: «گاوهاشان چگونه باد؟» و پاسخ دهیم «شیرافشان». بنابراین، مسند این جمله «شیرافشان» است و مسند الیه یا همان نهاد «گاوهاشان».
راه به دست آوردن نهاد یا همان مسند الیه در جمله اسنادی باز هم مطرح کردن پرسش است، اما این بار با کلماتی مانند «چه کسی»، «چه چیزی» و... همراه با فعل اسنادی. برای مثال، در همان جمله «گاوهاشان شیرافشان باد!» این پرسش مطرح میشود که «چه چیزی شیرافشان باد؟» و پاسخ «گاوهاشان» است که نقش نهاد، که در اینجا مسند الیه است، را بازی می‌کند.
مثال مسند و مسند الیه
در این بخش می‌خواهیم چند مثال را بررسی کرده و مسند و مسند الیه آنها را مشخص کنیم.
به این دو جمله دقت کنید:
- دیروز بیرون رفتم و در پارک کنار خانه گشتم.
- خلوتی خیابان موجب کسالت و رخوتمان گشت.
تفاوت فعل‌های این دو جمله چیست؟ همان‌طور که مشاهده می‌کنیم، در جمله نخست فعل «گشتم» کار خاصی را بیان می‌کند (در بالا این نکته را ذکر کردیم) و در جمله دوم فعل «گشت» برای برقراری ارتباط میان «خلوتی خیابان» و «موجب کسالت و رخوتمان» آورده شده است و فعل ربطی یا همان اسنادی است. بنابراین، تنها در جمله دوم مسند وجود دارد. اکنون برای یافتن مسند، این پرسش را مطرح می‌کنیم: «خلوتی خیابان موجب چه گشت؟» و جواب می‌دهیم: «کسالت و رخوتمان». بنابراین مسند این جمله «کسالت و رخوتمان» است و مسند الیه یا همان نهاد که خبری درباره آن گفته‌ایم، «خلوتی خیابان» خواهد بود.
اکنون مصراع معروف استاد سخن، سعدی شیرازی را بررسی می‌کنیم: «تن آدمی شریف است به جان آدمیت» می‌بینیم که فعل رابط «است» در این مصراع وجود دارد. حال این پرسش را مطرح می‌کنیم که «تن آدمی چگونه است؟» و با پاسخ «شریف» مواجه می‌شویم. بنابراین، مسند «شریف» است. «تن آدمی» نقش نهاد را بازی می‌کند.
حال، یک مثال دیگر را بررسی می‌کنیم که مصراعی است از لسان‌الغیب، حافظ شیرازی: «نفس باد صبا مشک‌فشان خواهد شد» در این مصراع، «نفس باد صبا» نهاد است که درباره آن خبری می‌دهیم. همچنین، «مشک‌فشان» مسند است که در پاسخ به این پرسش مشخص میشود: «نفس باد صبا چگونه خواهد شد؟» فعل اسنادی نیز «خواهد شد» است.
به عنوان یک مثال دیگر، در جمله «امیر خوش‌اخلاق است»، صفت «خوش‌اخلاق» را با فعل رابطِ «است» به «امیر» نسبت داد‌ه‌ایم. بنابراین، در این جمله «امیر» نهاد (مسند الیه) و «خوش‌اخلاق» مسند است.
حال، یک مثال چالش‌برانگیز دیگر را برای بخش پایانی مطلب مجله فرادرس بررسی می‌کنیم. نظرتان درباره جمله «امیر در کلاس است» چیست؟ آیا «است» در این جمله یک فعل اسنادی است؟ خیر. این فعل در اینجا بر یک کار خاص دلالت دارد که همان «حضور داشتن» است. در واقع، این فعل حالت امیر را بیان نمی‌کند و درباره فعل خاص حضور داشتن او در کلاس خبر می‌دهد. اما در جمله «امیر باهوش است» فعل اسنادی داریم و «باهوش» مسند آن است.
سوالات متداول مسند و مسند الیه
در این بخش به برخی از سوالات پر تکرار مربوط به مسند و مسند الیه به طور خلاصه پاسخ می‌دهیم.
مسند چیست؟
در جملات اسنادی، به خبری که درباره مسند الیه داده میشود، مسند میگویند.
چگونه مسند را تشخیص دهیم؟
هرگاه کلمه «چگونه» را برای جملات اسنادی به کار ببندیم و بتوانیم در جواب، از کلمه‌ای درون همان جمله استفاده کنیم، آن کلمه مسند به حساب می‌آید.
تمرین مربوط به مسند و مسند الیه
برای ارزیابی عملکرد خود در رابطه با «مسند چیست؟»، می‌توانید از تمرین‌هایی که در ادامه در اختیار شما قرار گرفته است استفاده کنید. تمرین شامل سؤال است و پس از پاسخ دادن به تمامی پرسش‌ها و ظاهر شدن دکمه «دریافت نتیجه آزمون»، می‌توانید نمره عملکردتان را مشاهده کنید و جواب‌های درست و نادرست را نیز ببینید. پاسخ سؤالات نیز بعد از هر آزمون آمده است.
۱. در کدام گزینه مسند وجود ندارد؟
مرا در دام‌ها بسیار بستند.
که تو شیر مردی و من پیر زن
شدش گیتی به پیش چشم تاریک
دست های تو شط خورشید است
۲. در کدام گزینه مسند دیده نمی‌شود؟
بچه‌ها کتاب خواندند
هوا سرد بود
دریا آرام شد
آسمان صاف است
۳. در این عبارت مسند کدام است؟ «علامه جعفری شیفته طبیعت بود.»
علامه جعفری
طبیعت
شیفته طبیعت
بود
۴. مسند در این بیت کدام است؟ «نگردد شاخک بی بن برومند / ز تو سعی و عمل باید ز من پند»
برومند
پند
شاخک
بی بن
۵. در جمله «کتاب است آیینه روزگار» مسند کدام است؟
روزگار
آیینه روزگار
کتاب
آیینه
جمع‌بندی
در این نوشته درباره مسند و روش تشخیص آن در زبان و ادبیات فارسی مطالبی آموختیم. فهمیدیم که مسند، یکی از اجزای جمله با فعل اسنادی است که درباره مسندالیه خبری را منتقل می‌کند. برای تشخیص آن بهتر است از کلمه «چگونه» استفاده کنیم. به کلمه‌ای که در جواب این کلمه پرسشی می‌آید مسند میگویند.
ممنون توضیحاتتون – عالی بود
بله خدا خیرشون بده
درود بر شما
سپاسگزارم عالی بود
مسند در جمله ( فردوسی بزرگترین حماسه سرای ادبیات فارسی است ) چیه
خدای من منی که از ادبیات بدم میاد الان علاقه پیدا کردم حیف که آخر ساله 😅
بسیار عالی خیلی ممنون از توضیحات شما
از کتاب دستور زبان ما که خیلی شیرین تر و قابل فهم تر بود.
کتاب دستور زبان ما نهاد(مسندالیه)
شیرین تر و قابل فهم تر (مسند)🤗👍
اینجا فک میکنم نهاد محذوفه.
میگیم چه چیزی از کتاب دستور زبان ما شیرین تر بود؟ این مطالب(که در اینجا حذف شده)
کتاب دستور زبان ما متمم است نهاد نیست.
عالی بود ممنونم
سلام.
خوشحالیم که این آموزش برایتان مفید بوده است.
سالم و سربلند باشید.
عالی بود سید ممنون
سلام آقای کریمی عزیز.
خوشحالیم که این آموزش برایتان مفید بوده است.
سالم و سربلند باشید.
توضیحات به شدت عالی و کاملی بود👍
خوب بود فهمیدم
سلام این بیت نقش دستوری چیه؟گرت ز دست براید چو نخل باش کریم ***ورت زدست نیاید چو سرو باش ازاد .گرت ز–نخل–ازاد -اینها چه نقشی دارن به ترتیب تو رو خدا جواب بدین برا ازمونم اومده بود شک دارم
اگر ادات شرط؛ زمخفف از حرف اضافه؛ دست متمم؛ نخل مضاف الیه؛ آزاد مسند
سوالی داشتم جاهایی که مسند میاد حتما مسندالیه هم باید باشد ؟؟؟
جمله در زمان قدیم پاشاهی بود که به گردش علاقه داشت
علاقه مسند ؟؟؟؟
این جمله اصلا فعل اسنادی نداره که مسند داشته باشه عزیزم
دراین جمله گردش فعل و علاقه مسند است
میشه لطفا یک بیت از مسند مثال بزنید و در ان مسند را مشخص کنید ؟ ممنون میشم
سلام.
در بیت زیر از پروین، عار مسند است:
ز آزادگان بردباری و سعی
بیاموز، آموختن عار نیست
سالم و موفق باشید.
سلام ببخشید مسند چه وقت هایی میاد یا مثلا بعد از چی چیزی میاید
بعدش راستی این جمله :همه عالم کتاب حق تعالی است چه جاییش مسند میشه؟
هر کی جواب بده ممنون میشم
سلام.
همان‌طور که می‌بینیم، در این جمله فعل اسنادی «است» به‌کار رفته است. برای پیدا کردن مسند می‌توانیم چنین پرسشی را مطرح کنیم: همه عالم چگونه است؟ که پاسخش میشود «کتاب حق‌تعالی». این یعنی مسند «کتاب حق‌تعالی» است و مسندالیه «همه عالم» است.
موفق باشید.
حق تعالی
فک کنم
عالی
سلام ، وقت به خیر
من محصل نیستم
دنبال کتاب جامع دستور زبان میگردم
لطفا میتونید یه کتاب خوب از صفر تا صد به من معرفی کنید؟
پیشاپیش سپاسگذارم
سلام.
کتاب دستور زبان فارسی دکتر پرویز ناتل خانلری کتاب ساده‌ای است و متن روانی دارد. کتاب‌های دستور زبان فارسی ۱ و ۲ دکتر انوری و احمدی گیوی نیز کتاب‌های جامعی هستند. مطالب جلد اول این کتاب‌ها ساده و جلد دوم پیشرفته‌تر است.
موفق باشید.
مفید بود
ولی کاش نحوه شناسایی این موارد رو توی شهر هم توضیح میدادین چون توی امتاحانا و کنکور هیچ وخ یه جمله ساده مثل علی رفت رو نمیدن بگن نهاد گزاره یا چیزای دیگشو پیدا کن
بیشتر وخت‌ها مسند یک صفت است
هوا سرد شد!
هوا گرم است!
گاهی هم اسم است(زمان، مکان، چیستی، کیستی)
اینجا ایران است!
این چوب است!
الان شب است!
من دانشجو ام!
دوست عزیز هیج جا اینجوری مفهومی توضیح نداده بود خیلی مفید بود الان هرچی سوال بزارن جلوم حل میکنم
خوب بود
شیشه شکسته شد اسنادیه ؟!
مثلا شیشه در واقع همون فاعل یا نها هست که چدن جمله اسنادیه میگیم مسندالیه‌ه و خب از اونجایی که جواب شیشه چگونه شد میشه شکسته شد و شکسته یک حالت هست و شد یک فعل اسنادی میتونیم بگیم این جمله اسنادیه درست میگم ؟!
سلام.
بله، اسنادی است.
موفق باشید.
خیلی از شما بابت این مطلب سپاسگذارم.
سلام
ممنون از توجهتون.
سلام
برخی از اشتباهات
۶. مسند را با ” چگونه است” پیدا کنید‼️(اشتباه است.)
مسند، مهمترین نقش دستوری در زبان فارسی است و با یک سوال کودکانه، نمی توان تشخیصش داد. سوال ” چگونه است” اغلب مسند ها را پیدا نمی کند؛ چند نمونه:
پنهان مکن آتش درون را
عشق را حیات می یاب
نظر دیگران را محترم بدارید
اوضاع کشور چگونه است
دیدگاه شما به این مساله مهم چیست
و در بسیاری موارد سوال “چگونه است” نقشی غیر از مسند را پیدا می کند؛ چند نمونه:
این جا شهری پرجمعیت است( پرجمعیت مسند نیست)
او معلمی بود در عین سخت گیری، دلسوز و فداکار ( دلسوز و فداکار مسند نیست)
دیدمش خرم و خندان ( خرم و خندان مسند نیست. )
و صدها مثال دیگر…
سلام. بله، همین‌طور است؛ همیشه نمی‌توان از این قاعده به تنهایی استفاده کرد و به همین دلیل است که از واژه «معمولاً» در جمله استفاده کرده‌ایم. علاوه بر این، پیش از این جمله ذکر کرده‌ایم که ابتدا باید اسنادی بودن فعل را تأیید کرده باشیم. در پایان مطلب نیز مثال‌های مرتبطی را بررسی کرده‌ایم.
از اینکه با مجله فرادرس همراه هستید، خوشحالیم.
خیلی خوب بود ممنون من که لذت بردم
سلام
اینجا شهری پرجمعیت است یا بقیه مثالهایی که زدین میشه نقش دستوری کلماتش رو مشخص کنین؟