صرف فعل فارسی در زمان های مختلف به زبان ساده

در زبان فارسی، برای اینکه زمان جمله را نشان بدهند و مطابقت فعل با فاعل یا نهاد را مشخص کنند، از فرایند صرف فعل استفاده می‌کنند. هنگام صرف فعل، بن فعل دستخوش تغییر می‌شود و مطابق با زمان جمله یا شخص و شمار فاعل یا نهاد، اشکال مختلفی به خود می‌گیرد. فعل‌های فارسی از نظر زمان، در سه گروه فعل ماضی، فعل مضارع و فعل آینده قرار می‌گیرند. از طرفی، هر کدام از این فعل‌ها می‌توانند در ۶ شخص و شمار صرف شوند. فرایند صرف فعل، در واقع از طریق ترکیب این فعل‌های سه‌گانه با شخص و شمارهای شش‌گانه صورت می‌گیرد. مطالعه این مطلب از مجله فرادرس به شما کمک می‌کند با روش‌های صرف فعل فارسی آشنا شوید و نحوه صرف هر کدام از فعل‌ها را به طور جداگانه بیاموزید. در پایان، برای یادگیری بهتر، آزمونی در رابطه با همین مبحث در اختیارتان قرار می‌گیرد.

صرف فعل فارسی

در کتاب‌های دستور زبان فارسی، انواع فعل‌ها را به روش‌های مختلفی تقسیم‌بندی می‌کنند. یکی از رایج‌ترین‌ آن‌ها، تقسیم‌بندی فعل‌ها براساس زمان وقوع رخداد است. فعل‌های فارسی به لحاظ زمان، به سه دسته ماضی (گذشته)، مضارع (حال) و آینده (فعل مستقبل) تقسیم می‌شوند. فعل‌های ماضی و مضارع، انواع گوناگونی دارند اما فعل آینده تنها یک صورت دارد. از سوی دیگر، هر کدام از انواع فعل‌های ماضی، مضارع و آینده، مطابق با ۶ شخص و شمار به کار می‌روند. به کاربرد انواع فعل‌های فارسی در سه زمان گذشته، حال و آینده، و مطابق با شخص و شمارهای شش‌گانه، صرف فعل گفته می‌شود. توجه داشته باشید که هنگام صرف هر کدام از فعل‌ها، دو بخش فعل اهمیّت بالایی دارند: یکی بن ماضی یا بن مضارع فعل که ساختار اصلی آن را تشکیل می‌دهند و دیگری شناسه فعلی که مشخص می‌کند آن فعل مطابق با کدام شخص و شمار صرف شده است.

برای یادگیری بهتر صرف فعل‌ فارسی، به نکته‌های زیر توجه کنید.

• فعل‌های ماضی و آینده با استفاده از بن ماضی ساخته می‌شوند.
• فعل‌های مضارع با استفاده از بن مضارع ساخته می‌شوند.
• فعل‌های معلوم مطابق با شخص و شمار فاعل یا نهاد جمله صرف می‌شوند.
• فعل‌های مجهول مطابق با فاعل یا نهاد جدید جمله (مفعول قبلی جمله) صرف می‌شوند.

در بخش‌های بعدی این مطلب، صرف فعل فارسی، اعم از فعل‌های ماضی، مضارع و آینده فارسی را به صورت معلوم و مجهول آموزش می‌دهیم.

شناخت فعل فارسی

گفتیم که فعل‌های فارسی را براساس زمان‌های گذشته، حال و آینده، همچنین با توجه به شخص‌ و شمارهای شش‌گانه صرف می‌کنند. با این حال، توجه داشته باشید که عوامل مهم دیگری هم هستند که بر نحوه صرف فعل فارسی اثرگذارند، مانند وجه جمله. به همین علّت، برای آشنایی بیشتر با صرف فعل‌ فارسی توصیه می‌کنیم به فیلم‌های آموزشی زیر در فرادرس مراجعه کنید و از نکته‌های آن‌ها نهایت بهره را ببرید.

• فیلم آموزش رایگان فعل در فارسی فرادرس
• فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس
• فیلم آموزش فارسی پایه نهم فرادرس

همان‌طور که می‌دانید مباحث دستور زبان فارسی و قواعد آن بسیار فراتر از فعل‌ها و ساختار آن‌ها هستند. برای اینکه با سایر موضوعات دستور زبان فارسی، به ویژه مبحث گروه‌های اسمی آشنا شوید، مشاهده فیلم آموزشی زیر انتخاب بسیار خوبی خواهد بود.

• فیلم آموزش درس فارسی پایه هشتم فرادرس

به مخاطبانی که قصد دارند علاوه بر فعل‌های فارسی، سایر بخش‌های دستور زبان یا حتی ادبیات فارسی را بهتر بیاموزند، پیشنهاد می‌کنیم مجموعه فیلم‌های آموزشی زیر در فرادرس را فراموش نکنند.

• مجموعه فیلم آموزش ادبیات فارسی و نگارش دوره متوسطه فرادرس

صرف فعل ماضی

فعل‌های ماضی به ۹ دسته تقسیم می‌شوند. فهرست فعل‌های ماضی فارسی را در ادامه مشاهده می‌کنید. اگر بخواهید انواع فعل ماضی و به طور کلی، روش صرف فعل فارسی را کاملاً بیاموزید، پیشنهاد می‌کنیم به فیلم آموزش رایگان فعل در فارسی فرادرس مراجعه نمایید. برای تهیه این فیلم آموزشی روی لینک زیر کلیک کنید.

• ماضی ساده (مطلق)
• ماضی نقلی
• ماضی استمراری
• ماضی نقلی مستمر
• ماضی بعید
• ماضی ابعد
• ماضی التزامی
• ماضی مستمر (ملموس)
• ماضی مستمر نقلی

در بخش‌های بعد، ابتدا هر کدام از انواع فعل‌های ماضی را معرفی می‌کنیم و سپس، نحوه صرف آن‌ها را توضیح می‌دهیم.

فعل ماضی ساده یا مطلق

فعل ماضی ساده یا مطلق، از وقوع یک رخداد در زمان گذشته خبر می‌دهد، بدون اینکه معنای التزام یا استمرار را به مخاطب منتقل کند. ساختار این فعل در ادامه نشان داده شده است.

به‌ طور مثال، صرف مصدر «دیدن» به صورت ماضی ساده، در جدول زیر نشان داده شده است. برای اینکه به مثال‌های بیشتری از فعل ماضی ساده و نحوه صرف آن دسترسی داشته باشید، می‌توانید به فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس مراجعه کنید.

کاربرد فعل ماضی ساده و نحوه صرف آن در مطلب زیر از مجله فرادرس به خوبی آموزش داده شده است.

صرف فعل ماضی ساده مجهول

برای صرف فعل ماضی ساده به صورت مجهول، لازم است از فعل کمکی «شدن» استفاده کنید. ساختار این فعل در ادامه نشان داده شده است.

صرف مصدر «گرفتن» به صورت ماضی ساده مجهول، در جدول زیر ارائه شده است.

مثال فعل ماضی ساده

برای آشنایی بیشتر با صرف فعل‌های ماضی ساده به جمله‌های زیر دقت کنید.

مثال ۱

در این مثال، مصدر «خواندن» به صورت ماضی ساده صرف شده است. بن ماضی و شناسه سوم شخص مفرد، ساختار این فعل را تشکیل می‌دهند. فعل این جمله، مطابق با فاعل «مادرم» صرف شده است.

مادرم کل داستان را برایم خواند.

مثال ۲

مصدر «خریدن» در جمله زیر به صورت ماضی ساده مجهول آمده است. این فعل با استفاده از فعل کمکی «شدن» صرف شده است. فعل «خریده شدند» مطابق با شخص و شمار فاعل جدید جمله، یعنی «این خودکارهای رنگی» به صورت سوم شخص جمع صرف شده است.

دیروز، این خودکارهای رنگی خریده شدند.

فعل ماضی نقلی

فعل ماضی نقلی بر رخدادهایی دلالت می‌کند که در زمان گذشته اتفاق افتاده‌اند اما تأثیر آن‌ها تا زمان حال ادامه پیدا کرده است. ساختار فعل ماضی نقلی را در ادامه مشاهده می‌کنید.

به عنوان مثال، مصدر «دیدن» در جدول زیر به صورت ماضی نقلی صرف شده است.

با مطالعه مطلب زیر در مجله فرادرس، نکته‌های بیشتری را در مورد ساختار و کاربرد فعل ماضی نقلی می‌آموزید.

صرف فعل ماضی نقلی مجهول

در این بخش از مطلب صرف فعل فارسی، ساختار فعل ماضی نقلی مجهول و روش صرف آن را در ادامه مشاهده می‌کنید.

برای یادگیری بهتر ساخت فعل مجهول از فعل ماضی نقلی، به صرف مصدر «گرفتن» در جدول زیر دقت کنید.

گفتنی‌ است با مشاهده فیلم آموزش رایگان فعل در فارسی فرادرس، فعل ماضی نقلی و همچنین سایر فعل‌های ماضی را بهتر و بیشتر می آموزید.

مثال فعل ماضی نقلی

در ادامه، دو مثال از صرف فعل ماضی نقلی ارائه شده است.

مثال اول برای فعل ماضی نقلی

«خوانده‌ای» و «نخوانده‌ای» دو نمونه از فعل‌‌های ماضی نقلی هستند. هر دو فعل به صورت دوم شخص مفرد و مطابق با فاعل محذوف «تو» صرف شده‌اند.

گفتی این کتاب را خوانده‌ای، اما نخوانده‌ای!

مثال دوم برای فعل ماضی نقلی

در جمله زیر، مصدر «گفتن» به صورت فعل ماضی مجهول صرف شده است. در صرف این فعل از مصدر «شدن» و شناسه سوم شخص مفرد استفاده شده است.

گفته شده است که برای حذف سلامتی، لازم است به اندازه کافی سبزیجات بخوریم.

فعل ماضی استمراری

فعل ماضی استمراری برای اشاره به وقایعی که در زمان گذشته استمرار و ادامه داشته‌اند، به کار می‌رود. ساختار فعل ماضی استمراری به صورت زیر نشان داده می‌شود.

به طور مثال، صرف مصدر «دیدن» به صورت ماضی استمراری، در جدول زیر ارائه شده است.

در گذشته برای صرف فعل ماضی استمراری، به جای پیشوند «می» از «همی» استفاده می‌کردند.

صرف فعل ماضی استمراری مجهول

با استفاده از فعل کمکی «شدن» می‌توان فعل ماضی استمراری معلوم را به صورت مجهول درآورد. ساختار زیر، روش مجهول کردن این فعل را به خوبی نشان می‌دهد.

برای آشنایی بیشتر با ساخت فعل ماضی استمراری مجهول، به جدول زیر دقت کنید.

مثال فعل ماضی استمراری

به کمک مثال‌های زیر، صرف فعل ماضی استمراری را بهتر می‌آموزید.

مثال ۱

«می‌رفتید» از بن ماضی «رفت» و شناسه دوم شخص جمع «ید» ساخته شده است. این فعل مطابق با فاعل جمله، یعنی ضمیر محذوف «شما» صرف شده است.

خوب بود به دیدن دوستانتان می‌رفتید.

مثال ۲

در جمله زیر، از فعل ماضی استمراری مجهول «نامیده می‌شد» استفاده شده است. این فعل مطابق با مفعول قبلی جمله، یعنی «تختی» صرف شده است.

تختی، جهان پهلوان نامیده می‌شد.

ماضی نقلی مستمر

فعل ماضی نقلی مستمر به اتفاقاتی اشاره دارد که در زمان گذشته رخ داده‌اند اما تأثیر آن‌ها تا زمان کنونی نیز باقی مانده‌ است و در عین حال، در زمان گذشته استمرار و ادامه هم داشته‌اند. به عبارت دیگر، فعل‌های ماضی نقلی مستمر، ویژگی‌های فعل‌های ماضی استمراری و ماضی نقلی را به طور همزمان دارند. ساختار این فعل‌ها را در ادامه مشاهده می‌کنید.

به طور مثال، صرف مصدر «دیدن» را به صورت ماضی مستمر نقلی، در جدول زیر می‌بینید. البته برای مشاهده مثال‌های بیشتر، می‌توانید به فیلم آموزش فارسی پایه نهم فرادرس مراجعه کنید.

صرف فعل ماضی نقلی مستمر مجهول

در ساختار زیر، روش مجهول کردن فعل ماضی نقلی مستمر نشان داده شده است.

با توجه به جدول زیر، با طرز مجهول کردن فعل ماضی نقلی مستمر بیشتر آشنا خواهید شد.

مثال فعل ماضی نقلی مستمر

در این بخش، دو مثال از صرف فعل ماضی نقلی مستمر بررسی می‌شود. برای یادگیری این مورد از صرف فعل فارسی، به مثال‌های زیر توجه کنید.

مثال اول برای فعل ماضی نقلی مستمر

در مثال زیر، «می‌گفته‌اند» فعل ماضی نقلی مستمر است که با صرف مصدر «گفتن» به دست آمده است. این فعل بر رویدادی در زمان گذشته دلالت دارد و به لحاظ شخص و شمار نیز مطابق با فاعل جمله، یعنی «قدما» صرف شده است.

قدما می‌گفته‌اند که این گیاه، خاصیت درمانی داشته است.

مثال دوم برای فعل ماضی نقلی مستمر

در جمله زیر، مصدر «خریدن» به صورت ماضی نقلی مستمر مجهول صرف شده است. این فعل براساس شخص و شمار مفعول قبلی جمله، یعنی «کاج‌ها» صرف شده است.

کاج‌ها برای مراسم کریسمس خریده شده‌اند.

فعل ماضی بعید

از فعل ماضی بعید برای نشان دادن رخدادهایی استفاده می‌شود که در زمان گذشته دور اتفاق افتاده‌اند. ساختار فعل ماضی بعید در ادامه نشان داده شده است.

برای یادگیری ساختار فعل ماضی بعید، به صرف مصدر «دیدن» در جدول زیر دقت کنید.

صرف فعل ماضی بعید مجهول

برای مجهول کردن فعل ماضی بعید نیز از فعل کمکی «شدن» استفاده می‌شود. ساخت فعل ماضی بعید مجهول را در ادامه می‌بینید.

در جدول زیر، مثالی از فعل ماضی مجهول و روش صرف آن ارائه شده است.

مثال فعل ماضی بعید

با توجه به مثال‌های زیر، صرف فعل‌های ماضی بعید را بهتر می‌آموزید.

مثال ۱

در جمله زیر، فعل «سپرده بودند» با صرف مصدر «سپردن» به صورت «ماضی بعید» ساخته شده‌ است. این فعل به وقوع رخدادی در زمان گذشته مربوط می‌شود. از لحاظ شخص و شمار نیز با فاعل محذوف جمله، یعنی «آن‌ها» یا «ایشان» مطابقت دارد.

کودکان بی‌سرپرست را به نوان‌خانه سپرده بودند.

مثال ۲

در این مثال، از فعل ماضی بعید مجهول استفاده شده است. فعل «شکسته شده بودند» با استفاده از فعل کمکی «شدن» و شناسه سوم شخص جمع «ـَ ند» صرف شده است. این فعل با نهاد جدید جمله، یعنی «بسیاری از شاخه‌های درخت» مطابقت دارد.

بسیاری از شاخه‌های درخت شکسته شده بودند.

برای یادگیری مثال‌های بیشتری از فعل ماضی بعید و کاربرد آن در جمله‌های فارسی پیشنهاد می‌کنیم مطلب زیر را در مجله فرادرس مطالعه کنید.

فعل ماضی ابعد

هرگاه بخواهند به اتفاقی اشاره کنند که در زمان گذشته و قبل از اتفاق دیگری رخ داده است، از فعل ماضی ابعد استفاده می‌کنند. ساختار فعل ماضی ابعد در ادامه ارائه شده است.

برای آشنایی بیشتر با ساختار فعل ماضی ابعد، به جدول زیر توجه کنید.

توجه داشته باشید که در ساختار فعل ماضی ابعد، فعل اصلی صرف نمی‌شود و در حقیقت، فعل‌های کمکی «ام، ای، است، ایم، اید، اند» شخص و شمار فعل را نشان می‌دهند.

صرف فعل ماضی ابعد مجهول

برای تبدیل فعل ماضی ابعد معلوم به فعل ماضی ابعد مجهول، از ساختار زیر استفاده می‌شود.

با دقت به مثال زیر، با نحوه صرف فعل ماضی ابعد مجهول بیشتر آشنا خواهید شد.

مثال فعل ماضی ابعد معلوم و مجهول

در ادامه مطلب صرف فعل فارسی، مثال‌هایی از صرف فعل ماضی ابعد بررسی شده‌اند.

مثال اول برای فعل ماضی ابعد

در جمله زیر، «برده بوده‌اند» با استفاده از بن ماضی «بُرد»، فعل کمکی «بودن» و شناسه سوم شخص جمع «ـَ ند» صرف شده است. فعل ماضی ابعد «برده بوده‌اند» مطابق با فاعل جمله، یعنی «مأموران» صرف شده است.

گویا مأموران، مجرم را به دادسرا برده بوده‌اند.

مثال دوم برای فعل ماضی ابعد

در مثال زیر، «شنیده شده بوده است» از صرف مصدر «شنیدن» به صورت ماضی ابعد مجهول ساخته شده است. در ساختار آن از فعل کمکی «شنیدن» استفاده شده است و خود فعل نیز مطابق با مفعول قبلی جمله، یعنی «زمزمه‌ها» صرف شده است.

قبل از فاش شدن ماجرا، زمزمه‌هایی شنیده شده بوده است.

فعل ماضی التزامی

از فعل ماضی التزامی برای اشاره به رخدادهای زمان گذشته، همراه با تردید، شک، آرزو، شرط و... استفاده می‌شود. فعل ماضی التزامی و کاربرد آن در فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس به طور مفصل آموزش داده شده است.

برای اینکه صرف فعل ماضی التزامی را بیاموزید، به ساختار زیر دقت کنید.

به عنوان نمونه، صرف فعل ماضی از مصدر «دیدن» در جدول زیر نشان داده شده است.

در فعل ماضی التزامی، فعل اصلی صرف نمی‌شود و در واقع شخص و شمار آن را فعل کمکی «باشیدن» نشان می‌دهد.

صرف فعل ماضی التزامی مجهول

برای یادگیری روش صرف فعل ماضی التزامی مجهول، به ساختار زیر توجه کنید.

به کمک مثال زیر می‌توانید روش صرف فعل ماضی مجهول را به راحتی بیاموزید.

مثال فعل ماضی التزامی معلوم و مجهول

برای آشنایی بیشتر با صرف فعل ماضی التزامی به مثال‌های زیر دقت کنید.

مثال ۱

در جمله زیر، فعل «کشیده باشد» با صرف مصدر «کشیدن» به صورت ماضی التزامی به دست آمده است. این فعل مطابق با فاعل جمله، یعنی «پدر» به صورت سوم شخص مفرد صرف شده است.

شاید نقاشی را پدر کشیده باشد.

مثال ۲

در جمله زیر، صرف فعل ماضی التزامی مجهول «دوخته شده باشند» را مشاهده می‌کنید. این فعل زمان گذشته، در شخص و شمار با نهاد جدید جمله، یعنی «عروسک‌ها» مطابقت دارد.

تا فردا، باید همه عروسک‌ها دوخته شده باشند.

فعل ماضی مستمر یا ملموس

فعل ماضی مستمر برای نشان دادنِ در شُرُف وقوع بودن یا در حال وقوع بودن یک رخداد در زمان گذشته به کار می‌رود. ساختار فعل ماضی مستمر در ادامه ارائه شده است.

صرف مصدر «دیدن» را به صورت ماضی مستمر، در جدول زیر مشاهده می‌کنید.

صرف فعل ماضی مستمر مجهول

فعل ماضی مستمر مجهول با استفاده از ساختار زیر صرف می‌شود.

به طور مثال، صرف مصدر «گرفتن» به صورت ماضی مستمر مجهول در جدول زیر نشان داده شده است.

مثال فعل ماضی مستمر

با توجه به مثال‌های این بخش، صرف فعل ماضی مستمر را بیشتر و بهتر می‌آموزید.

مثال اول برای فعل ماضی مستمر

در مثال زیر، «داشت می‌فروخت» فعل ماضی مستمر است که به رخدادی در زمان گذشته اشاره دارد و با استفاده از شناسه سوم شخص مفرد صرف شده است. این فعل در شخص و شمار با فاعل جمله، یعنی ضمیر مبهم «کسی» مطابقت دارد.

کسی داشت بلیت‌‌های تئاتر را می‌فروخت.

مثال دوم برای فعل ماضی مستمر

در جمله زیر، فعل ماضی مستمر مجهول «داشتند خریده می‌شدند» به کار رفته است. در ساختار این فعل از فعل کمکی «شدن» استفاده شده است. این فعل مجهول در شخص و شمار با مفعول قبلی جمله، یعنی «همه بلیت‌های نمایش عروسکی» مطابقت دارد.

همه بلیت‌های نمایش عروسکی داشتند خریده می‌‌شدند.

فعل ماضی مستمر نقلی

فعل ماضی مستمر نقلی زمانی به کار می‌رود که گوینده یا نویسنده بخواهد از یک رخدادِ در شُرُف وقوع یا در حال وقوع، در زمان گذشته خبر بدهد و آن را به صورت نقلی بیان کند. برای آشنایی با صرف فعل ماضی مستمر نقلی به ساختار زیر دقت کنید.

به عنوان مثال، صرف مصدر «دیدن» به صورت ماضی نقلی مستمر در جدول زیر ارائه شده است.

صرف فعل ماضی مستمر نقلی مجهول

فعل ماضی مستمر نقلی را نیز مانند سایر فعل‌های فارسی، با استفاده از فعل کمکی «شدن» به صورت مجهول درمی‌آورند. ساختار زیر، روش صرف این فعل را نشان می‌دهد.

در جدول زیر، مثالی برای یادگیری بهتر این فعل ارائه شده است.

مثال فعل ماضی مستمر نقلی

در ادامه، مثال‌هایی از صرف فعل ماضی مستمر نقلی و کاربرد آن‌ها را در جمله‌های فارسی مشاهده می‌کنید.

مثال ۱

در مثال زیر، فعل «داشته‌اند می‌رفته‌اند» به صورت ماضی مستمر نقلی صرف شده است. این فعل در شخص و شمار با فاعل محذوف جمله، یعنی «آن‌ها» مطابقت دارد.

داشته‌اند به خانه می‌رفته‌اند که با همسایه جدید روبه‌رو شده‌اند.

مثال ۲

در جمله زیر، فعل «داشته‌اند دزدیده می‌شده‌اند» از نوع فعل‌های ماضی مستمر نقلی مجهول است. این فعل مطابق با شخص و شمار نهاد جدید جمله، یعنی «تمام وسایل خانه» صرف شده است.

قبل از رسیدن شما، تمام وسایل خانه داشته‌اند دزدیده می‌شده‌اند.

صرف فعل مضارع

در زبان فارسی، فعل‌های زمان حال به چهار دسته زیر تقسیم می‌شوند.

• فعل مضارع ساده
• فعل مضارع اخباری
• فعل مضارع التزامی
• فعل مضارع مستمر (ملموس)

در بخش‌های بعدی این مطلب، ضمن بررسی صرف فعل فارسی، روش صرف فعل‌های مضارع نیز بررسی می‌شوند.

فعل مضارع ساده

از فعل مضارع ساده، برای اشاره به وقوع رخدادی در زمان حال استفاده می‌شود، به صورتی که معنای التزام یا استمرار در آن وجود نداشته باشد. ساختار این فعل را در ادامه مشاهده می‌کنید.

نحوه صرف فعل مضارع ساده، در جدول زیر با مثال نشان داده شده است.

ساختار فعل مضارع ساده و نحوه صرف آن در مطلب زیر از مجله فرادرس نیز توضیح داده شده است. برای یادگیری بهتر این فعل می‌توانید به لینک زیر مراجعه کنید.

صرف فعل مضارع ساده مجهول

برای صرف فعل مضارع ساده مجهول از ساختار زیر استفاده می‌شود.

به کمک جدول زیر می‌توانید روش صرف فعل مضارع ساده مجهول را بهتر یاد بگیرید.

مثال فعل مضارع ساده

در ادامه، مثال‌هایی از صرف فعل مضارع ساده آورده شده است.

مثال اول برای فعل مضارع ساده

در جمله زیر، «گوید» فعل مضارع ساده است که مطابق با فاعل جمله، یعنی «سخن‌گوی دهقان» صرف شده است.

فعل مضارع اخباری

فعل مضارع اخباری برای نشان دادن وقوع رخدادی در زمان حال یا آینده به کار می‌رود. معمولاً فعل‌هایی که به صورت مضارع اخباری صرف می‌شوند، دارای معنای استمرار و تداوم هستند. ساختار صرفی این فعل را در ادامه می‌بینید.

به عنوان مثال، صرف مصدر «دیدن» به صورت فعل مضارع اخباری، در جدول زیر نشان داده شده است.

مثال‌های بیشتری از صرف فعل مضارع اخباری در فیلم آموزش ادبیات فارسی هفتم فرادرس ارائه شده است. برای مشاهده مثال‌های بیشتر به این فیلم آموزشی مراجعه کنید.

صرف فعل مضارع اخباری مجهول

ساختار زیر، روش صرف فعل مضارع اخباری مجهول را نشان می‌دهد.

در جدول زیر، مثالی از نحوه صرف فعل مضارع اخباری مجهول ارائه شده است.

مثال فعل مضارع اخباری

برای اینکه ساختار فعل‌های مضارع اخباری را بهتر یاد بگیرید، به مثال‌های زیر توجه کنید.

مثال ۱

«می‌بندم» نمونه‌ای از فعل‌های مضارع اخباری است که کاربرد آن را در جمله زیر می‌بینید. این فعل به رخدادی در زمان حال اشاره دارد و به لحاظ شخص و شمار هم مطابق با فاعل جمله، یعنی ضمیر محذوف «ما» صرف شده است.

برای مسافرت چمدان‌هایم را می‌بندم.

مثال ۲

در جمله زیر، فعل مجهول «نوشته می‌شود» به کار رفته است. این فعل مطابق با شخص و شمار نهاد جدید جمله، یعنی «آخرین مقاله روزنامه» صرف شده است.

آخرین مقاله روزنامه، امروز نوشته می‌شود.

فعل مضارع التزامی

فعل مضارع التزامی زمانی به کار می‌رود که گوینده یا نویسنده بخواهد به وقوع رخدادی در زمان حال یا آینده، همراه با شک، تردید، آرزو، شرط و... اشاره کند. ساختار این فعل در ادامه نشان داده شده است.

برای یادگیری بهتر ساختار این فعل، به جدول زیر توجه کنید.

در مثال بالا، «ب‍ـ» اول پیشوند فعلی است اما «ب‍ـ» دوم یکی از حروف اصلی بن فعل محسوب می‌شود.

صرف فعل مضارع التزامی مجهول

برای صرف فعل مضارع التزامی معلوم به صورت مضارع التزامی مجهول، از ساختار زیر استفاده می‌شود.

در جدول زیر، مثالی برای صرف فعل مضارع التزامی مجهول ارائه شده است.

مثال فعل مضارع التزامی

برای یادگیری بهتر فعل‌های مضارع التزامی، به مثال‌های زیر دقت کنید.

مثال اول برای فعل مضارع التزامی

در مثال زیر، فعل «بخشکند» در واقع صورت مضارع التزامی از مصدر «خشکیدن» است. این فعل با استفاده از بن مضارع فعل اصلی ساخته شده و مطابق با فاعل سوم شخص جمع، یعنی «گل‌ها» صرف شده است.

بعید نیست گل‌ها در این سرمای شدید بخشکند.

مثال دوم برای فعل مضارع التزامی

«چیده شده باشند» فعل مضارع التزامی مجهول است که با استفاده از فعل کمکی «شدن» و شناسه سوم شخص جمع صرف شده است. این فعل با نهاد جدید جمله، یعنی «گل‌ها» مطابقت دارد.

شاید تا حالا همه گل‌ها چیده شده باشند.

فعل مضارع مستمر

فعل مضارع مستمر، در شُرُف وقوع بودن یا در حال وقوع بودن یک رخداد را در زمان حال نشان می‌دهد. ساختار فعل‌های مضارع مستمر در ادامه ارائه شده است.

مثالی از صرف فعل مضارع مستمر در جدول زیر نشان داده شده است.

صرف فعل مضارع مستمر مجهول

فعل مضارع مستمر معلوم با استفاده از فعل کمکی «شدن» به صورت مجهول درمی‌آید. این مورد از صرف فعل فارسی را به کمک ساختار زیر بهتر می‌آموزید.

برای یادگیری بهتر صرف این فعل، به مثال جدول زیر توجه کنید.

مثال فعل مضارع مستمر

برای آشنایی بیشتر با نحوه صرف فعل‌های مضارع مستمر، به جمله‌ها و مثال‌های زیر دقت کنید. در صورتی که بخواهید نمونه‌هایی بیشتری از کاربرد فعل مضارع مستمر را در جمله‌های فارسی بررسی کنید، توصیه می‌کنیم از فیلم آموزش فارسی پایه نهم فرادرس استفاده کنید.

مثال ۱

در مثال زیر، «دارد می‌دهد» فعل مضارع مستمر است که به رخدادی در زمان حال اشاره دارد. این فعل، مطابق با فاعل جمله، یعنی «دارد می‌دهد» صرف شده است.

خواهرم دارد به کبوترها دانه می‌دهد.

مثال ۲

در جمله زیر، فعل مجهول «دارند خریده می‌شوند» با استفاده از فعل کمکی «شدن» صرف شده است. این فعل زمان حال، براساس شخص و شمار مفعول قبلی جمله، یعنی «تمام نسخه‌های کتاب‌های دستور زبان» صرف شده است.

تمام نسخه‌های کتاب‌های دستور زبان دارند خریده می‌شوند.

آشنایی با کاربرد فعل های فارسی

در بخش‌های قبلی این مطلب از مجله فرادرس، صرف فعل فارسی را در زمان‌های گذشته و حال بررسی کردیم و ساختار آن‌ها را توضیح دادیم. البته هنگام بررسی فعل‌های فارسی، تنها به انواع آن‌ها از نظر زمان وقوع فعل توجه داشتیم. با این حال، به یاد داشته باشید که فعل‌های فارسی را با معیارهای دیگری نیز می‌توان در دسته‌بندی‌های مختلفی قرا داد. به طور مثال، تمام فعل‌ها به لحاظ تعداد و نوع تکواژهایشان به سه دسته ساده، مرکب و پیشوندی تقسیم می‌شوند. مخاطبانی که می‌خواهند با سایر تقسیم‌بندی‌های مربوط به فعل‌ها آشنا شوند، می‌توانند از فیلم‌های آموزشی زیر در فرادرس کمک بگیرند.

• فیلم آموزش رایگان فعل در فارسی فرادرس
• فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس
• فیلم آموزش فارسی پایه نهم فرادرس

اگر می‌خواهید از ساختار فعل و گروه‌های فعلی فراتر بروید و نکته‌های مفیدی را در مورد سایر بخش‌های دستور زبان فارسی بیاموزید، تهیه و مشاهده فیلم آموزشی زیر در فرادرس را توصیه می‌کنیم.

• فیلم آموزش درس فارسی پایه هشتم فرادرس

به آن دسته از مخاطبانی که تمایل دارند در حوزه آرایه‌های ادبی یا نگارش فارسی نیز به مهارت بالایی برسند، پیشنهاد می‌کنیم از مجموعه آموزش‌های زیر در فرادرس استفاده کنند.

• مجموعه فیلم آموزش ادبیات فارسی و نگارش دوره متوسطه فرادرس

صرف فعل آینده

فعل آینده بر رویدادهایی دلالت دارد که در زمان آینده رخ خواهند داد. در زبان فارسی، فعل آینده تنها یک صورت دارد. برای یادگیری بهتر ساختار این فعل و سایر فعل‌های فارسی، پیشنهاد می‌کنیم فیلم آموزش فارسی پایه نهم فرادرس را تهیه و مشاهده کنید. لینک این فیلم آموزشی را در ادامه مشاهده می‌کنید.

ساختار فعل آینده به صورت زیر نشان داده می‌شود.

مثالی از صرف فعل آینده، در جدول زیر نشان داده شده است.

در ساختار فعل آینده، فعل اصلی صرف نمی‌شود و در واقع، فعل کمکی است که صرف شده و شناسه فعلی می‌گیرد.

صرف فعل آینده مجهول

فعل آینده مجهول با استفاده از فعل کمکی «شدن» صرف می‌شود؛ همان‌طور که در ساختار زیر نشان داده شده است.

به عنوان نمونه، مصدر «گرفتن» به صورت فعل آینده مجهول در جدول زیر صرف شده است.

مثال فعل آینده

در این بخش از مطلب صرف فعل فارسی، مثال‌هایی از صرف فعل آینده و کاربرد آن در جمله‌های فارسی ارائه شده است.

مثال اول برای فعل آینده

در این جمله، مصدر «شدن» به عنوان فعل اصلی جمله به کار رفته و به صورت فعل آینده صرف شده است. این فعل از بن ماضی فعل اصلی، به همراه فعل کمکی و شناسه دوم شخص جمع ساخته شده است.

اگر درس‌هایتان را خوب بخوانید، در امتحانات موفق خواهید شد.

مثال دوم برای فعل آینده

مصدر «دیدن» در مثال زیر به صورت فعل آینده مجهول صرف شده است. دو فعل کمکی «خواستن» و «شدن» ساختار این فعل را تشکیل می‌دهند. فعل «دیده خواهند شد» مطابق با نهاد جدید جمله، یعنی «رنگین‌کمان‌ها» صرف شده است.

رنگین‌کمان‌ها بعد از پایان باران دیده خواهند شد.

سؤالات متداول

در ابن بخش، به برخی از سؤال‌های متداول در مورد صرف فعل فارسی اشاره کرده و به آن‌ها پاسخ می‌دهیم. توصیه می‌کنیم قبل از اینکه به سراغ سؤالات متداول و پاسخ آن‌ها بروید، با تهیه و مشاهده فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس ابتدا ساختار فعل‌های فارسی را مرور کنید و سپس نکته‌های تکمیلی این بخش را مطالعه نمایید. لینک این فیلم آموزشی در ادامه آورده شده است.

کدام فعل‌های فارسی را می‌توان صرف کرد؟

تمامی فعل‌های فارسی را می‌توان صرف کرد، به جز فعل‌هایی که یا اصولاً صرف نمی‌شوند یا صرف آن‌ها به صورت ناقص است. مانند فعل «است» که تنها یک صورت دارد و به شکل دیگری صرف نمی‌شود یا فعل «بایستن» که صرف آن ناقص است و به صورت فعل آینده صرف نمی‌شود.

در صرف کدام فعل‌های فارسی از فعل کمکی استفاده می‌شود؟

در صرف فعل‌های معلوم «ماضی نقلی»، «ماضی نقلی مستمر»، «ماضی بعید»، «ماضی ابعد»، «ماضی التزامی»، «ماضی مستمر»، «ماضی مستمر نقلی»، «مضارع مستمر» و «فعل آینده» از فعل کمکی استفاده می‌شود. تمامی فعل‌های مجهول نیز با استفاده از فعل کمکی «شدن» صرف می‌شوند.

اگر تشخیص فعل‌ کمکی و کاربرد آن در صرف فعل فارسی برایتان دشوار است، می‌توانید به مطلب زیر در مجله فرادرس مراجعه کنید. در این مطلب، انواع فعل‌های کمکی فارسی معرفی و بررسی شده‌اند.

در صرف کدام فعل‌های فارسی از پیشوند استفاده شده است؟

در ساختار فعل‌های «ماضی استمراری»، «ماضی نقلی مستمر»، «ماضی مستمر نقلی»، «مضارع اخباری»، «مضارع التزامی» و «مضارع مستمر» از پیشوند استفاده می‌شود.

تمرین صرف فعل فارسی

در این بخش از مطلب حاضر، تمرین‌هایی در مورد ساختار فعل و نحوه صرف فعل فارسی در اختیارتان قرار می‌گیرد. این تمرین‌ها شامل دو بخش هستند و هر بخش نیز ۱۰ سؤال دارد. راهنمای پاسخگویی به سؤال‌ها، در همان بخش بیان شده است.

بخش اول تمرین صرف فعل فارسی

در این بخش، آزمونی به شما ارائه می‌شود که شامل ده سؤال است. برای پاسخگویی به آزمون تنها کافی است صورت سؤال را به دقت مطالعه کنید و گزینه مورد نظر را علامت بزنید. چنانچه بخواهید از درستی پاسخ خود مطمئن شوید یا جواب درست را مشاهده کنید، لازم است بر گزینه «مشاهده جواب» کلیک نمایید.

بعد از پاسخ‌گویی به همه سؤال‌ها، گزینه «دریافت نتیجه آزمون» نمایش داده می‌شود که با کلیک روی آن می‌توانید تعداد امتیازهای خود را در این آزمون مشاهده کنید.

بخش دوم تمرین صرف فعل فارسی

مصدرهای زیر را به همان صورتی که در پرانتز نوشته شده است، صرف کنید. برای مشاهده پاسخ هر سؤال، روی گزینه «جواب» کلیک نمایید.

جمع بندی

صرف انواع فعل فارسی، موضوع اصلی این مطلب از مجله فرادرس است. در مطلب پیش رو، ابتدا انواع فعل‌های ماضی، مضارع و امر را در فارسی معرفی کردیم و ساختار آن‌ها را توضیح دادیم. سپس، صرف فعل فارسی را مطابق با زمان‌های مختلف نشان دادیم. بخش گسترده‌ای از این مطلب را مثال‌هایی تشکیل می‌دهند که برای یادگیری بهتر صرف فعل‌ها در اختیارتان قرار دادیم. در ادامه، به برخی از سؤال‌های متداول در مورد صرف فعل‌های فارسی پاسخ دادیم. در پایان، آزمونی ارائه کردیم که با پاسخ‌گویی به آن می‌توانید میزان یادگیری خود را در زمینه صرف فعل‌ها بسنجید.