فرادرس
تزریق زیر جلدی چیست؟ – آموزش تزریق زیرجلدی به زبان ساده
تزریق یکی از متداول‌ترین روش‌های تجویز دارو در پزشکی است. از این روش می‌توان برای انتقال مایعات، دارو، الکترولیت‌ها و خون به بدن بهره برد. در تمام انواع تزریق مواد به‌وسیله سوزنی باریک که به مخرن دارو (سرنگ یا کیسه تزریق) متصل است، به بدن منتقل میشود. یکی از مزیت‌های انواع مختلف تزریق به داروهای خوراکی (قرص و شربت) جذب و ورود سریع این مواد به سیستم گردش خون است. تزریق زیر جلدی یکی از انواع این روش تجویز دارو است که داروی محلول یا واکسن را به بافت پوست منتقل می‌کند. در این مطلب نحوه تزریق زیر جلدی و تفاوت آن با روش‌های دیگر تزریق را توضیح می‌دهیم.
تزریق زیر جلدی چیست ؟
پوست انسان یکی از محل‌های مناسب برای تزریق داروها است. این بخش از بدن از لایه‌های اپیدرم (روپوست)، درم (پوست) و بافت چربی زیرپوست تشکیل میشود. در تزریق زیر جلدی (SC، SQ، sub-Q یا subcu) مواد محلول وارد لایه چربی (آدیپوز) زیر پوست میشود. در این بخش از بافت پوست مویرگ‌های خونی کمتری وجود دارد. در نتیجه دارو در بازه زمانی طولانی‌تر جذب میشود.
تزریق زیر جلدی کجاست ؟
یکی از مهم‌ترین نکات در تزریق زیر جلدی انتخاب منطقه مناسب برای تزریق است. در این روش باید دارو را به مناطق بدون زخم، کبودی، عفونت و خراش پوست که در تماس مستقیم با استخوان‌ها نیست، تزریق کنیم. بخش‌های خارجی بالای بازوها، ناحیه شکمی در فاصله ۲٫۵ سانتی‌متری ناف، بخش جلویی و کناری ران و ناحیه بالایی ماهیچه لگن، بهترین مناطق پوست برای تزریق زیر جلدی دارو هستند.
نحوه تزریق زیر جلدی
اولین قدم برای تزریق زیر جلدی آماده کردن سرنگ تزریق است. برای این کار فرد آموزش دیده پوشش سر سرنگ را برمی‌دارد و سوزن را از منطقه پلاستیکی وارد ویال (ظرف دارو) می‌کند. سرنگ از دو بخش محفظه و پیستون تشکیل شده میشود. شماره‌های درج شده روی محفظه به فرد کمک می‌کند تا دوز مورد نیاز دارو را به‌راحتی برحسب میلی‌لیتر از ویال جدا کند.
همراه دارو ممکن است حباب‌های هوا وارد سرنگ شوند. ورود این حباب‌ها به بافت‌های بدن هومئوستازی این بافت‌ها را بهم‌ریخته و عملکرد آن را مختل می‌کند. به همین دلیل خارج کردن حباب‌ها قبل از ادامه تزریق بسیار مهم است. این حباب‌ها را می‌توان به‌وسیله چند ضربه آرام به سرنگ و فشار دادن پیستون به جلو از بین برد.
در مرحله بعد پوست محل تزریق باید با الکل و پنبه کاملا ضدعفونی شود. برای راحتی تزریق و اطمینان از اینکه سوزن وارد بافت چربی زیر پوست خواهد شد، پوست منطقه تزریق باید به‌وسیله دو انگشت از بدن جدا شود. اما به این نکته باید توجه داشته باشید که بافت‌های عمقی‌تر مثل ماهیچه‌های سطحی با حرکت انگشتان شما در محل تزریق قرار نگیرند.
در بیماران مبتلا به دیابت که فرد مجبور است پس از آموزش دیدن به تنهایی انسولین را تزریق کند، پوست اطراف ناحیه ناف بهترین محل برای تزریق است. برای تسهیل تزریق بهتر است فرد پوست این ناحیه را بین انگشت شست و اشاره نگه دارد. در دست دیگر انگشت اشاره روی پیستون و سرنگ بین شست و انگشت دوم قرار می‌گیرد. پس از تخلیه سرنگ در پوست، سوزن را به آرامی از پوست خارج خواهد شد.
گرم نگهداشتن و ماساژ محل تزریق جریان خون به بافت‌های زیرپوست و سرعت جذب دارو را افزایش می‌دهد.
قلم انسولین چیست ؟
«خودکار انسولین» (Insulin Pen)، قلم انسولین یا انسولین قلمی ابزاری است که تزریق زیر جلدی انسولین برای افراد مبتلا به دیابت را تسهیل می‌کند. هر فرد می‌تواند از این ابزار برای چند بار تزریق انسولین مورد نیاز خود استفاده کند. در نتیجه سختی مراحل آماده‌سازی دارو برای بیمار در شرایط مختلف کاهش می‌یابد. ویژگی مشترک این سرنگ‌ها با سرنگ‌های معمولی در اختصاصی بودن آنها برای یک فرد است. از آنجا که ممکن است این سرنگ‌ها مثل سرنگ‌های معمولی با خون بیمار تماس پیدا کند، استفاده مشترک آن بین چند بیمار منجر به انتقال پاتوژن‌ها بین دو فرد میشود. برای تزریق زیر جلدی انسولین به‌وسیله این سرنگ‌ها بدنه خودکار با کمک چهار انگشت نگه داشته میشود تا دارو با فشار انگشت شست روی دکمه انتهایی، به پوست انتقال یابد. برای کمک به جذب بهتر دارو، قلم را بلافاصه از پوست خارج نکنید.
آمپول زیر جلدی انوکسوپارین
هپارین یکی از مولکول‌های کربوهیدراتی (گلوکوزآمینوگلایکان) است که به طور طبیعی از انعقاد خون و تشکیل لخته در رگ‌ها جلوگیری می‌کند. این ماده در صنایع داروسازی برای درمان بیماری‌های قلبی و از بین بردن لخته‌های خونی تولید و تجویز میشود. این دارو را می‌توان به دو روش تزریق وریدی (در لخته‌های رگ‌های عمقی) و زیرجلدی (در موارد خفیف و لخته‌های رگ‌های سطحی) وارد سیستم گردش خون کرد. انوکسوپارین، هپارین با وزن مولکولی پایین است که به شکل سرنگ‌های از پبیش پرشده در اختیار افراد متخصص قرار داده میشود. ساختار و در نتیجه عملکرد این دارو به آنزیمهای گلیکوزیداز لوله گوارش و اسید HCl از بین می‌رود. به همین دلیل تزریق، بهترین روش تجویز آن است.
زاویه تزریق زیر جلدی
پوست از لایه‌های مختلف با بافت و تراکم مویرگ‌های متفاوتی تشکیل شده است. برای اطمینان از اینکه دارو دقیقا وارد لایه چربی پوست و نه لایه‌های سلولی بالاتر یا بافت ماهیچه‌ای زیر پوست تزریق شده است، زاویه سرنگ (سوزن) با پوست و عمق نفوذ سوزن دو عامل مهم هستند.
سوزن در تزریق زیر جلدی با زاویه ۴۵ (برای سوزن‌های بلند) یا ۹۰ (برای سوزن‌های کوتاه) درجه روی پوست قرار می‌گیرد. شماره سوزن‌های این روش بین ۲۵ تا ۳۰ و طول آنها بین ۱۰ تا ۱۵ میلی‌متر است. در هر بار تزریق به این روش ۱ تا ۱٫۵ سی‌سی (میلی‌لیتر) محلول وارد بدن میشود. به همین دلیل اگر بدن به دوز بیشتر دارو در یک بار تزریق نیاز داشته باشد، نمی‌توان از این روش برای تجویز دارو استفاده کرد.
تزریق زیر جلدی برای کدام داروها استفاده می شود ؟
از تزریق زیر جلدی برای تجویز داروهای محلولی استفاده میشود که جذب فوری آنها در خون ضروری نیست. ساختار شیمیایی آنها نسبت به اسید و آنزیمهای شیره معده حساس است. برای تزریق انسولین (تنظیم قند خون)، داروهای ضد حساسیت، هپارین (ضدانعقاد خون)، اپینفرین و بسیاری از واکسنها از این روش استفاده میشود.
عوارض تزریق زیر جلدی دارو
تزریق زیر جلدی یکی از کم آسیب‌ترین روش‌های تزریق دارو است. اما اگر دارو بیشتر از یکبار در روز با این روش تزریق میشود، بهتر است برای جلوگیری از آسیب بافتی و درد ناشی از آن هر بار ناحیه جدیدی برای تزریق انتخاب شود. برای مثال اگر دوز انسولین صبح را به پوست ناحیه راست شکم تزریق می‌کنید، بهتر از دوز بعدی را به پوست ناحیه چپ تزریق کنید. ورم، قرمز شدن و التهاب محل تزریق ازجمله عوارضی است که ممکن است فرد با آن مواجه شود.
تفاوت تزریق زیر جلدی با داخل جلدی
در تزریق درون جلدی، داروی محلول به لایه پوست یا درم تزریق میشود. درم یا کوریوم لایه‌ای از بافت پیوندی نامنظم است که بین اپیدرم و بافت چربی زیر پوست قرار دارد. اسین لایه از رشته‌های کلاژن و رشته‌های الاستیک، مویرگ‌های خونی و سلول‌های ایمنی (سلول‌های دندریتی پوست | سلول‌های لانگرهانس) تشکیل شده است. در هر بار تزریق داخل جلدی حدود ۰٫۵ سی‌سی دارو وارد پوست بیمار میشود که کمتر از میزان دارویی که می‌توان با تزریق زیر جلدی تزریق کرد. برای این نوع تزریق از سوزن‌های شماره ۲۶ یا ۲۷ و طول ۶ تا ۱۳ میلی‌متر استفاده میشود. در تزریق داخل جلدی به راحتی می‌توان ورود دارو به پوست را مشاهده کرد و اگر این نشانه وجود نداشته باشد، در نوع تزریق اشتباهی وجود دارد.
از آنجا که مویرگ‌های این منطقه از پوست بسیار بیشتر از آدیپوز زیر پوست است، دارو در تزریق داخل جلدی سریع‌تر از تزریق زیر جلدی جذب میشود و در واکسیناسیون پاسخ ایمنی شدیدتری ایجاد می‌کند. زاویه سوزن با پوست در این روش تزریق بین ۱۰ تا ۱۵ درجه است و استفاده از این روش به مهارت بیشتری نیاز دارد. به همین دلیل نسبت به تزریق زیر جلدی و عضلانی کمتر استفاده میشود. واکسن آبله میمونی یکی از داروهایی است که به این روش تزریق میشود.
تفاوت تزریق زیر جلدی بازو و تزریق عضلانی
تزریق عضلانی یکی دیگر از روش‌های انتقال دارو به بدن است که در تزریق انواع مختلف واکسن، داروهای بیماران مبتلا به مالتیپل اسکلروزیس (MS) و آرتروز کاربرد دارد. مویرگ‌های خونی فراوان در ماهیچه اسکلتی سبب میشود جذب دارو در این روش تزریق از تزریق زیر جلدی و درون جلدی بیشتر باشد.
به علاوه دوز دارویی که در هر بار تزریق با این روش وارد بدن میشود بیشتر از روش‌های جلدی است. در تزریق عضلانی از سوزن‌های بلندتری (۱۵ تا ۱۶ میلی‌متر) نسبت به سوزن‌های زیرجلدی استفاده میشود تا سوزن پس از عبور از لایه‌های پوست و زیرپوست دارو را در ماهیچه تخلیه کند. اما طول سوزن باید کوتاه‌تر از آن باشد که به بافت عصبی و عروقی آسیب برساند.
مراحل آماده‌سازی دارو در تزریق عضلانی کاملا شبیه تزریق زیرجلدی است و بخش خارجی بازو (عضله دلتوئید)، بخش خارجی ران (عضله پهن جانبی) و بخش بالای عضله سرینی لگن بهترین مناطق بدن برای این نوع تزریق است.
