نام گذاری ترکیبات شیمیایی — از صفر تا صد

۶۴۲۲۴ بازدید
آخرین به‌روزرسانی: ۳۰ مهر ۱۴۰۲
زمان مطالعه: ۳۶ دقیقه
نام گذاری ترکیبات شیمیایی — از صفر تا صد

نام گذاری ترکیبات شیمیایی (Chemical Compounds Nomenclature) شامل استاندارد و قوانینی است که توسط آیوپاک برای درک و ارتباط آسان‌تر در نوشتارهای شیمی ایجاد شده است. به طور کلی ترکیبات در شیمی به دو دسته ترکیبات معدنی و آلی تقسیم می‌شوند. در این مطلب از مجله فرادرس با قواعد نام گذاری ترکیبات آلی و معدنی با مثال‌های گوناگون بیشتر آشنا خواهید شد.

فهرست مطالب این نوشته
997696

نام گذاری ترکیبات شیمیایی

تا زمانیکه تعداد کمی از ترکیبات شناخته شده بود و شیمی دانش جوانی به‌شمار می‌آمد، به خاطر سپردن نام آن‌ها کار دشواری به نظر نمی‌رسید. در گذشته، بیشتر نام ترکیبات از ظاهر فیزیکی، ویژگی‌ها، منشأ یا کاربرد آن‌ها گرفته می‌شد. نام‌هایی چون «شیر منیزی» (Milk of Magnesia)، گاز خنده، «سنگ آهک» (Limestone)، سود سوزآور نمونه‌هایی از این نوع نام گذاریِ ترکیبات شیمیایی هستند. پیش از نام گذاری ترکیبات توسط آیوپاک، ترکیبات جدید با توجه به سلیقه کاشف آن نام گذاری می‌شد.

نام رایج | رسمیفرمول ریشه نام
اوره | کربونیل دی‌آمیدCH4N2OCH_4N_2Oکریستال جدا شده از ادرار
استیک اسید | اتانوئیک اسیدCH3COOHCH_3COOHگرفته شده از کلمه لاتین سرکه (acetum)
مرفینC17H19NO3C_{17}H_{19}NO_3گرفته شده از مورفئوس، نام خدای یونان باستان
کافئینC8H10N4O2C_8H_{10}N_4O_2از واژه آلمانی Kaffebase به معنی بازِ قهوه

تا به امروز بیش از ۲۰ میلیون ترکیب شناخته شده وجود دارد. برای درک و ارتباط آسان‌تر در نوشتارهای شیمی، شیمی‌دانان سال‌ها پیش قوانینی استاندارد برای نام گذاری ترکیبات شیمیایی به وجود آورده‌اند که از سوی جامعه جهانی پذیرفته شده است. این سیستم روش مناسبی برای نام گذاری ترکیبات ارائه می‌دهد. پیش از شروع و توضیح نام گذاری ترکیبات شیمیایی، باید نام گذاری ترکیبات آلی و معدنی را تفکیک کنیم.

 

آیوپاک
اتحادیهٔ بین‌المللی شیمی محض و کاربردی (آیوپاک) در سال ۱۹۱۹ با هدف ارتقای دانش شیمی ایجاد شد.

اعداد یونانی و رومی

در نام گذاری ترکیبات شیمیایی استفاده از اعداد یونانی و رومی به عنوان استاندارد رایج است.

عددعدد رومیعدد به یونانی
۱Iمونو
۲IIدی
۳IIIتری
۴IVتترا
۵Vپنتا
۶VIهگزا
۷VIIهپتا
۸VIIIاکتا
۹IXنونا
۱۰Xدکا

نام گذاری ترکیبات شیمیایی معدنی

«ترکیبات معدنی» (Inorganic Compound)، شامل تمام ترکیبات غیرآلی می‌شود. برخی ترکیبات که در ساختارشان کربن دارند مانند کربن مونوکسید (CO)(CO)، کربن دی‌اکسید (CO۲)(CO_۲)، کربن دی‌سولفید (CS۲)(CS_۲)، ترکیبات حاوی گروه سیانید (CN)(CN^-) و گروهای کربنات (CO۳۲)(CO_۳^{۲-}) و بی‌کربنات (HCO۳)(HCO_۳^-) نیز جز ترکیبات معدنی در نظر گرفته شده‌اند.

نام گذاری ترکیبات شیمیایی یونی

در پوسته زمین «ترکیبات یونی» (Ionic Compounds) بسیاری که بخشی از ترکیبات معدنی هستند وجود دارد. سنگ آهک (CaCO۳)(CaCO_۳) که نوعی سنگ رسوبی است، خاکستر سودا (Na۲CO۳)(Na_۲CO_۳)، که رسوب طبیعی و ژیپسیت [Al(OH)۳][Al(OH)_۳] که کانی است از جمله ترکیبات یونی هستند. مواد یونی همچنین در مواد خوراکی و غذاهای ما نیز وجود دارند. سدیم کلرید (NaClNaCl) یا نمک خوراکی، کلسیم کربنات (CaCO۳)(CaCO_۳) که به عنوان منبع کلسیم برای سلامت استخوان لازم است، پتاسیم کلرید (KCl)(KCl)، که منبع پتاسیم برای تعادل مایعات در بدن و عملکرد عضلات است نمونه‌های مشهور از ترکیبات یونی در غذاهای ما هستند. پایداری ترکیبات یونی به‌طور کلی بسیار زیاد است. دلیل پایداری این ترکیبات، جاذبه قوی بین کاتیون‌ها و آنیون‌ها در ترکیبات یونی است.

ترکیب معدنی
کلسیت (سمت چپ) جز اصلی سنگ آهک و مرمر و ترونا (سمت راست) بلور سدیم کربنات دوآبه

ترکیبات یونی از نظر بار خنثی هستند. از آنجایی که بسیاری از عناصر توانایی تشکیل تنها یک نوع یون با بار قابل پیش‌بینی را دارند، فرمول بسیاری از این ترکیبات با توجه به عناصر تشکیل دهنده آن‌ها قابل نوشتن است.
برای نمونه در ترکیب سدیم و کلر باید فرمول آن NaClNaCl باشد زیرا سدیم در واکنش‌ها تنها کاتیون +۱ و کلر آنیون ۱ تشکیل می‌دهند و چون باید ترکیب خنثی باشد پس نسبت‌ها در فرمول به صورت یک به یک خواهد بود یعنی به ازای هر یون سدیم تنها یک یون کلر وجود دارد. با این حال ترکیب عنصر کلسیم و کلر به صورت CaCl۲CaCl_۲ است زیرا کلر همیشه کاتیون‌های +۲ و کلر همیشه آنیون‌های ۱ را تشکیل می‌دهد و برای خنثی بودن ترکیب یونی مد نظر به ازای هر یون کاتیون کلسیم Ca۲+Ca^{۲+} باید دو یون کلر در ترکیب قرار بگیرد.

به یاد داشته باشید که:

  • ترکیبات یونی همیشه شامل یون‌های مثبت و منفی هستند.
  • در این ترکیبات مجموع بارهای مثبت و منفی باید برابر باشد.
  • فرمول ترکیب یونی همیشه کوچک‌ترین نسبت ممکن یون‌ها را بیان می‌کند.
نمک
ساختار ترکیبات یونی

برخی ترکیبات یونی مانند NaClNaCl (نمک خوراکی) و NaHCO۳NaHCO_۳ (جوش شیرین) نام‌های رایجی دارند که با توجه به نوع شناخت ما از آن‌ها به وجود آمده‌است. با این حال، شیمی‌ٰدانان نامگذاری یکپارچه و قانون‌مندی را بنا نهاد اند که در صورت ندانستن نام یک ترکیب می‌توان نام آن را از فرمول شیمیایی یا برعکس فرمول شیمیایی را از نام آن تعیین کرد.

برای نام گذاری ترکیب یونی در ابتدا باید آن را تشخیص داد. ترکیبات یونی معمولاً از ترکیب فلزات و نافلزات تشکیل شده‌اند. زمانی که یک فلز و چند نافلز را در یک ترکیب شیمیایی کنار هم در یک فرمول قرار بگیرند، می‌توان فرض کرد که یک ترکیب یونی است. ترکیبات یونی بر اساس فلز موجود در ترکیب به دو نوع دسته‌بندی می‌شوند.

  • نوع اول: در نوع اول، فلز موجود در ترکیب باری ثابت دارد و از ترکیبی به ترکیب دیگر بار آن تغییر نمی‌کند سدیم با بار +۱ نمونه‌ای از این فلزات است که ترکیبات مختلف همیشه بار یکسانی دارد.
  • نوع دوم: در نوع دوم، فلز موجود در ترکیب می‌تواند در ترکیبات بارهای متفاوتی داشته باشد. به عبارت دیگر فلز مورد نظر می‌تواند کاتیون‌هایی با بارهای متفاوت داشته باشد و بار آن باید برای ترکیب مورد نظر مشخص شود. برای مثال، برخی از فلزات گروه اصلی مانند سرب و قلع بیش از یک نوع کاتیون را تشکیل می‌دهند. بیشتر فلزات واسطه از این نوع هستند. هر چند در فلزات واسطه برخی عنصرها مانند روی و نقره در تمام ترکیبات خود کاتیون‌هایی با بار یکسان تشکیل می‌دهند.
نمک
یون‌هایی با بار مخالف با پیوندی یونی شبکه بلوری را ایجاد می‌کنند.

به اتم یا گروهی از اتم‌ها که بار مثبت یا منفی داشته باشند یون گفته می‌شود. در واکنش‌های شیمیایی، تعداد پروتون‌ها که ذراتی بار مثبت هستند ثابت می‌ماند اما اتم‌ها یا ترکیبات با گرفتن الکترون به آنیون که ترکیباتی با بار منفی هستند یا با از دست دادن الکترون به کاتیون که ترکیباتی با بار مثبت هستند تبدیل می‌شوند.

برای مثال اتم سدیم با از دست دادن یک الکترون به کاتیون سدیم تبدیل می‌شود و با Na+Na^+ نمایش داده می‌شود. همین‌طور کلر با گرفتن یک الکترون به یون کلرید (Cl)(Cl^-) تبدیل می‌شود.

ترکیباتی که از کاتیون‌ها و آنیون‌ها به وجود می‌آیند ترکیبات یونی نامیده می‌شوند. نمک خوراکی یا سدیم کلرید (NaCl)(NaCl) نمونه‌ای شناخته شده از ترکیباتی یونی است که در زندگی روزمره به‌طور مرتب با آن سر و کار داریم.

برخی اتم‌ها می‌توانند بیش از یک الکترون بگیرند یا از دست بدهند. یون‌هایی مانند Mg۲+Mg^{۲+}، Fe۳+Fe^{۳+}، S۲S^{۲-} و N۳N^{۳-} نمونه‌هایی از این دست اتم‌ها هستند. به چنین یون‌هایی که تنها از یک اتم تشکیل شده‌اند یون‌های تک اتمی می‌گویند. در جدول زیر می‌توانید برخی از یون‌های تک اتمی را مشاهده کنید. به‌طور کلی به جز چند مورد استثنا، عناصر فلزی با از دست الکترون، کاتیون‌ها را ایجاد می‌کنند. نافلزات تمایل بیشتری برای دریافت الکترون دارند و به آنیون تبدیل می‌شوند.

ترکیب واکنش‌پذیرترین فلزات (سبز) و واکنش‌پذیرترین نافلزات (آبی) ترکیبات یونی را تشکیل می‌دهند.

ترکیبات یونی

در شکل زیر یون‌های تک اتمی بر اساس جایگاهی که در جدول تناوبی دارند مرتب شده‌اند. باید توجه داشته باشید که Hg۲۲+Hg_۲^{۲+} از دو اتم تشکیل شده است.

برای دیدن تصویر بزرگتر روی آن کلیک کنید.

کاتیون ها

نام کاتیون‌های فلزی از نام عنصر سازنده آن گرفته شده است. در بین کاتیون‌ها، یون آمونیوم (NH۴+)(NH^{۴+}) از این اصل پیروی نمی‌کند.

یون + نام عنصر
کاتیونعنصرنام کاتیون
Na+Na^+سدیمیون سدیم
K+K^+پتاسیمیون پتاسیم
Mg۲+Mg^{۲+}منیزیمیون منیزیم
Al۳+Al^{۳+}آلومینیومیون آلومینیوم

نام گذاری ترکیبات یونی دوتایی

ترکیبات یونی که تنها از دو عنصر ایجاد شده‌اند «ترکیبات دوتایی» (Binary Compounds) نام دارند. نام گذاری در ترکیبات دوتایی به طریق زیر انجام می‌شود. ابتدا نام عنصر کاتیون فلزی و سپس نام آنیون نافلزی آورده می‌شود. در این ترکیبات نام آنیون با افزودن پسوند «ید» به نام عنصر ساخته می‌شود.

نام عنصر کاتیون + نام عنصر آنیون + ید
ترکیبنام
NaClNaClسدیم کلرید
KBrKBrپتاسیم برمید
ZnI۲ZnI_۲روی یدید
Al۲O۳Al_۲O_۳آلومینیوم اکسید
CaBr۲CaBr_۲کلسیم برمید
LiILiIلیتیم یدید
AlNAlNآلومینیم نیترید

در جدول زیر نام برخی از آنیون‌های رایج قرار دارد که نام گذاری آن‌ها با استفاده از پسوند «ید» صورت گرفته و با توجه به موقعیی که در جدول تناوبی دارند فهرست شده است.

گروه ۱۴گروه ۱۵گروه ۱۶گروه ۱۷
C - کاربید (C۴)(C^{۴-})N - نیترید (N۳)(N^{۳-})O – اکسید (O۲)(O^{۲-})F – فلورید (F)(F^-)
Si – سیلیسید (Si۴)(Si^{۴-})P - فسفید (P۳)(P^{۳-})S – سولفید (S۲)(S^{۲-})Cl – کلرید (Cl)(Cl^-)
Se - سلنید (Se۲)(Se^{۲-})Br – برمید (Br)(Br^-)
Te- تلورید (Te۲)(Te^{۲-})I - یدید (I)(I^-)

توضیح: برای آنیون C۲۲C_۲^{۲-} نیز از واژه کاربید استفاده می‌شود.

نام پایه برخی از رایج‌ترین نافلزات و بارهای آن‌ها در ترکیبات یونی در جدول زیر آورده شده است.

نافلزنماد یوننام پایهآنیون
فلوئورFF^-fluorفلورید
کلرClCl^-chlorکلرید
برمBrBr^-bromبرمید
یدII^-iodیدید
اکسیژنO2O^{2-}oxاکسید
گوگردS2S^{2-}sulfسولفید
نیتروژنN3N^{3-}nitrنیترید
فسفرP3P^{3-}phosphفسفید

ترکیبات یونی دوتایی حاوی فلزی که بیش از یک نوع کاتیون تشکیل می‌دهند.

برخی از فلزات واسطه مانند آهن، مس، نیکل، کبالت، کروم و منگنز می‌توانند بیشتر از یک کاتیون تشکیل دهند. در چنین مواردی برای نام گذاری ترکیبات از اعداد رومی برای مشخص کردن کاتیون استفاده می‌شود. این روش به عنوان «سیستم استاک» (Stock System) شناخته می‌شود.فلزات واسطه

آهن دو کاتیون Fe۲+Fe^{۲+} و Fe۳+Fe^{۳+} دارد. به‌طور سنتی به کاتیونی که بار مثبت کمتری دارد پسوند «اوس» (ous) و کاتیونی که بار بیشتری دارد پیوند «یک» (ic) افزوده می‌شود.

یون فروس (ferrous ion)Fe۲+Fe^{۲+}
یون فریک (ferric ion)Fe۳+Fe^{۳+}

ترکیباتی که یون آهن با کلر می‌سازد به این ترتیب است:

فروس کلرید (ferrous chloride)FeCl۲FeCl_۲
فریک کلرید (ferric chloride)FeCl۳FeCl_۳

برخی از محدودیت‌های نام گذاری با استفاده از پسوند «اوس» (ous) و «یک» (ic) عبارتند از:

  • پسوندها اطلاعاتی در مورد بارهای واقعی کاتیون‌ها نمی‌دهد؛ مثلاً پسوند «یک» (ic) برای آهن به Fe۳+Fe^{۳+} و برای مس به Cu۲+Cu^{۲+} اشاره می‌کند.

فریک: Fe۳+Fe^{۳+}
کوپریک: Cu۲+Cu^{۲+}

  • از این روش نام گذاری تنها می‌توانستند برای دو کاتیون یک عنصر استفاده کنند. در حالیکه برخی از عناصر بیش از دو کاتیون تشکیل می‌دهند.

به دلیل وجود چنین محدودیت‌هایی استفاده از اعداد رومی در نام گذاری ترکیبات شیمیایی رایج شد. در این روش نام گذاری به ازای هر بار مثبت از عدد رومی متناظر با آن استفاده می‌کنند.

نام کاتیون + (بار کاتیون به شکل عدد رومی داخل پرانتز) + نام آنیون + ید

برای مثال کاتیون‌های عنصر منگنز با روش نام گذاری اعداد یونی به صورت زیر انجام می‌شود. که به ترتیب به صورت منگنز دو اکسید، منگنز سه اکسید، منگنز چهار اکسید خوانده می‌شوند.

کاتیونفرمولنام ترکیب
Mn۲+Mn^{۲+}MnOMnOمنگنز (II) اکسید
Mn۳+Mn^{۳+}Mn2O3Mn_2O_3منگنز (III) اکسید
Mn۴+Mn^{۴+}MnO2MnO_2منگنز (IV) اکسید

به همین ترتیب نام ترکیبات یون آهن با کلر که پیش‌تر فروس کلرید و فریک کلرید نام داشتند به ترتیب آهن دو کلرید و آهن سه کلرید خوانده می‌شوند.

کاتیونفرمولنام ترکیب
Fe۲+Fe^{۲+}FeCl2FeCl_2آهن (II) کلرید
Fe۳+Fe^{۳+}FeCl3FeCl_3آهن (III) کلرید

در جدول زیر نام برخی از فلزات که بیش از یک کاتیون تشکیل می‌دهند آورده شده است تا بیشتر با چنین فلزاتی آشنا شوید.

فلزیوننام
کرومCr2+Cr^{2+}کروم (II)
Cr3+Cr^{3+}کروم (III)
آهنFe2+Fe^{2+}آهن (II)
Fe3+Fe^{3+}آهن (III)
کبالتCo2+Co^{2+}کبالت (II)
Co2+Co^{2+}کبالت (III)
مسCu+Cu^{+}مس (I)
Cu2+Cu^{2+}مس (II)
قلعSn2+Sn^{2+}قلع (II)
Sn4+Sn^{4+}قلع (IV)
جیوهHg22+Hg_2^{2+}جیوه (I)
Hg2+Hg^{2+}جیوه (II)
سربPb2+Pb^{2+}سرب (II)
Pb4+Pb^{4+}سرب (IV)
بیسموتBi3+Bi^{3+}بیسموت (III)
Bi5+Bi^{5+}بیسموت (V)
طلاAu+Au^{+}طلا (I)
Au3+Au^{3+}طلا (III)
نیکلNi2+Ni^{2+}نیکل (II)
Ni3+Ni^{3+}نیکل (III)
منگنزMn2+Mn^{2+}منگنز (II)
Mn3+Mn^{3+}منگنز (III)

ترکیبات سه تایی

از پسوند «-ید» برای نام گذاری گروهای آنیونی مانند هیدروکسید و سیانید نیز استفاده می‌شود؛ بنابراین ترکیبات LiOHLiOH و KCNKCN به ترتیب لیتیم هیدروکسید و پتاسیم سیانید نامیده می‌شوند. به چنین ترکیباتی که از سه عنصر تشکیل می‌شوند «ترکیبات سه‌تایی» (Ternary Compounds) می‌گویند.

در جدول زیر نام برخی از رایج‌ترین کاتیون‌ها و آنیون‌ها فهرست شده است.

 

کاتیونفرمولآنیونفرمول
آلومینیومAl3+Al^{3+}برمیدBrBr-
آمونیومNH4+NH_4^+کربناتCO32CO_3^{2-}
باریمBa2+Ba^{2+}کلراتClO3ClO_3^-
کادمیمCd2+Cd^{2+}کلریدClCl^-
کلسیمCa2+Ca^{2+}کروماتCrO42CrO_4^{2-}
سزیمCs+Cs^+سیانیدCNCN^-
کروم (III)Cr3+Cr^{3+}دی کروماتCr2O72Cr_2O_7^{2-}
کبالت (II)Co2+Co^{2+}دی هیدروژن فسفاتH2PO4H_2PO_4^-
مس (I)Cu+Cu^+فلوریدFF^-
مس (II)Cu2+Cu^{2+}هیدریدHH^-
هیدروژنH+H^+هیدروژن کربناتHCO3HCO_3^-
آهن (II)Fe2+Fe^{2+}هیدروژن فسفاتHPO42HPO_4^{2-}
آهن (III)Fe3+Fe^{3+}هیدروژن سولفاتHSO4HSO_4^-
سرب (II)Pb2+Pb^{2+}هیدروکسیدOHOH^-
لیتیمLi+Li^+یدیدII^-
منیزیمMg2+Mg^{2+}نیتراتNO3NO_3^-
منگنز (II)Mn2+Mn^{2+}نیتریدN3N^{3-}
جیوه  (I)Hg22+Hg_2^{2+}نیتریتNO2NO_2^-
جیوه (II)Hg2+Hg^{2+}اکسیدO2O^{2-}
پتاسیمK+K^+پرمنگناتMnO4MnO_4^-
روبیدیمRb+Rb^+پراکسیدO22O_2^{2-}
نقرهAg+Ag^+فسفاتPO43PO_4^{3-}
سدیمNa+Na^+سولفاتSO42SO_4^{2-}
استرانسیمSr2+Sr^{2+}سولفیدS2S^{2-}
قلع (II)Sn2+Sn^{2+}سولفیتSO32SO_3^{2-}
رویZn2+Zn^{2+}تیوسیاناتSCNSCN^-

توضیح: همان‌طور که در جدول نیز آمده است، جیوه (I)، به صورت جفت یون است!

ترکیبات یونی چند اتمی

یون‌ها همین چنین می‌تواند نتیجه ترکیب چند اتم باشند. یون‌هایی مانند OHOH^- (یون هیدروکسید)، CNCN^- (یون سیانید) و NH۴+NH_۴^+ (یون آمونیوم) که بیش از یک اتم دارند «یون‌های چند اتمی» (Polyatomic Ions) نام دارند.

در جدول زیر یون‌های چند اتمی رایج همراه با فرمول آن‌ها فهرست شده اند. به عنوان مثال، NaNO۲NaNO_۲ با توجه به کاتیون Na+Na^+ (سدیم) و آنیون چند اتمی آن، NO۲NO_۲^- (نیتریت) سدیم نیتریت نام گذاری شده است.

نام گذاری ترکیبات شیمیایی

به همین ترتیب ترکیب SO۴۲SO_۴^{۲-} و آهن به صورت این FeSO۴FeSO_۴ نوشته می‌شود به دلیل خنثی بودن ترکیب یونی و اینکه در این ترکیب بار سولفات ۲ است پس در نام گذاری کاتیون +۲ آهن خواهیم داشت.

FeSO4FeSO_4: آهن (II) سولفات

اگر ترکیب یونی از یک کاتیون و آنیون چند اتمی تشکیل شده باشد برای نام گذاری از نام هر دو یون استفاده می‌شود. به عنوان مثال ترکیب NH۴NH_۴ و NO۳NO_۳ که هر دو یون‌های چند اتمی هستند به صورت زیر نوشته می‌شود.

NH4NO3NH_4NO_3: آمونیوم نیترات

با توجه به جدول یون‌های چند اتمی باید بتوانید در فرمول شیمیایی ترکیبات این یون‌ها را تشخیص دهید. بیشتر یون‌های چند اتمی را «اکسی‌آنیون‌ها» (Oxyanions) شامل می‌شوند. اکسی‌آنیون‌ها، آنیون‌های حاوی اکسیژن و یک عنصر دیگر هستند. در این دسته از ترکیبات برخی از یون‌های چند اتمی همسان بر اساس تعداد اکسیژن نام گذاری می‌شوند.
اگر در ترکیب‌های همسان، یونی که اکسیژن بیشتری دارد پسوند «ات» (-ate) و یونی که تعداد کمتری اکسیژن دارد پسوند «یت» (-ite) می‌گیرد.

برای مثال ترکیب نیتروژن و اکسیژن در یون‌های چند اتمی به شکل‌های NO۳NO_۳ و NO۲NO_۲ است. پس خواهیم داشت:

NO3NO_3: تعداد اکسیژن بیشتری دارد پس نیترات نوشته می‌شود.

NO2NO_2: تعداد اکسیژن کمتری دارد پس نیتریت نوشته می‌شود.

برای یون‌هایی که تعداد بیشتر یا کمتری اکسیژن در ترکیب خود دارند از پیشوندهای «هیپو» (hypo-) به معنی کمتر از، و «پر» (per-) به معنای بیش از، استفاده می‌شود. برای مثال ترکیب کلر و اکسیژن یون‌های چند اتمی زیر را تشکیل می‌دهند.

ClOClO^-: هیپوکلریت

ClO2ClO_2^-: کلریت

ClO3ClO_3^-: کلرات

ClO4ClO_4^-: پرکلرات

در جدول فرمول و نام برخی از ترکیبات یونی که شامل یون‌های چند اتمی هستند و همچنین کاربرد آن‌ها در پزشکی و صنعت فهرست شده است.

فرمولنامکاربرد پزشکی
AlPO4AlPO_4آلومینیوم فسفاتضداسید
Al2(SO4)3Al_2(SO_4)_3آلومینیوم سولفاتضدتعریق، ضدعفونت
BaSO4BaSO_4باریم سولفاتماده کنتراست زا در X-rays
CaCO3CaCO_3کلسیم کربناتضداسید و مکمل غذایی
Ca3(PO4)2Ca_3(PO_4)_2کلسیم فسفاتمکمل غذایی کلسیم
CaSO4CaSO_4کلسیم سولفاتگچ گیری
MgSO4MgSO_4منیزیم سولفاتکنترل سطح پایین منیزیم خون
K2CO3K_2CO_3پتاسیم کربناتقلیایی کننده، ادرارآور
AgNO3AgNO_3نقره نیتراتضدعفونی موضعی
NaHCO3NaHCO_3سدیم بی کربناتضداسید معده
Zn3(PO4)2Zn_3(PO_4)_2روی فسفاتماده پرکننده دندان

مثال نام گذاری ترکیبات یونی

مثال۱: نام ترکیب‌های زیر را مشخص کنید.

الف: Cu(NO3)2Cu{(NO_3)}_2

ب: KH2PO4KH_2PO_4

پ: NH4ClO3NH_4ClO_3

باید توجه داشته باشید که موردهای الف و ب ترکیبی از فلز و نافلز هستند پس می توانیم نتیجه بگیریم که ترکیبی یونی هستند. اما ترکیب سوم هیچ عنصر فلزی ندارد اما گروه آمونیوم در این ترکیب نقش کاتیون را دارد و این ترکیب نیز ترکیبی یونی به شمار می‌آید.

الف: یون نیترات (NO3)(NO_3^-) یک بار منفی دارد، بنابراین یون مس باید دو بار مثبت داشته باشد تا ترکیبی خنثی داشته باشیم. با توجه به اینکه مس می‌تواند ۱+۱+ و ۲+۲+ بار داشته باشد پس خواهیم داشت.

Cu(NO3)2Cu{(NO_3)}_2: مس (II) نیترات

ب: در این ترکیب کاتیون یون پتاسیم (K+)(K^+) و آنیون یون چند اتمی دی‌هیدروژن فسفات (H2PO4)(H_2PO_4^-) است. چون پتاسیم تنها یون K+K^+ را ایجاد می‌کند نیازی به آوردن (I) در نام ترکیب نیست.

KH2PO4KH_2PO_4: پتاسیم دی‌هیدروژن فسفات

پ: این ترکیب از دو یون چند اتمی تشکیل شده است که در آن یون آمونیوم (NH4+)(NH_4^+) نقش کاتیون و کلرات (ClO3)(ClO_3^-) نقش آنیون را دارد.

NH4ClO3NH_4ClO_3: آمونیوم کلرات

مثال۲: فرمول‌های شیمیایی ترکیبات زیر را بنویسید.

الفبپ
جیوه (I) نیتریتسزیم سولفیدکلسیم فسفات

در پرسش‌هایی که نام ترکیبات را می‌دهند و فرمول ترکیب از شما خواسته می‌شود باید به اعداد رومی داخل پرانتز توجه کنید و بار عنصر مورد نظر را به دست آورید.

الف:

عدد رومی در نام ترکیب نشان دهنده این است که جیوه +۱ بار دارد. با اینحا باید توجه کنید که جیوه (I) یونی دو اتمی به صورت Hg۲۲+Hg_۲^{۲+} است و یون نیترات نیز به صورت NO۲NO_۲^- است.

جیوه (I) نیتریت: Hg2(NO2)2Hg_2(NO_2)_2

ب: سزیم در گروه اول (1A) جدول تناوبی قرار دارد و هر یون سزیم تنها یک +۱ ایجاد می‌کند و گوگرد ۲ دارد.

سزیم سولفید: Cs2SCs_2S

پ: در کلسیم فسفات، هر یون کلسیم +۲ و یون فسفات ۳ دارد. ترکیب باید از نظر بار خنثی باشد، پس باید مجموع بارهای مثبت و منفی برابر با صفر شوند.

3(+2)+2(3)=03(+2)+2(-3)=0

پس فرمول ترکیب برابر است با:

کلسیم فسفات: Ca3(PO4)2Ca_3(PO_4)_2

مثال3: ترکیب کروم و برم با فرمول شیمیایی CrBr۳CrBr_۳ چه نام دارد؟

پاسخ: در CrBr۳CrBr_۳، بار کروم باید +۳ باشد تا ترکیب با سه آنیون BrBr^- ترکیبی خنثی شود. نام کروم به صورت کروم (III) و نام کامل ترکیب به صورت زیر نوشته می‌شود.

CrBr3CrBr_3: کروم (III) برمید

مثال4: ترکیب کربن و اکسیژن به صورت CuOCuO چه نام دارد؟

پاسخ: در این ترکیب بار مس باید +۲ باشد تا با بار ۲ ترکیبی خنثی بسازد. بنابراین نام کاتیون، مس (II) خواهد شد و و نام کامل ترکیب به صورت زیر نوشته می‌شود.

CuOCuO: مس (II) اکسید

مثال ۵: ترکیبی با فرمول شیمیایی Li۲Cr۲O۷Li_۲Cr_۲O_۷ چه نام دارد؟

پاسخ: با توجه به فرمول شیمیایی کاتیون موجود در ترکیب، عنصر لیتیم است که با یون چند اتمی دی‌کرومات(Cr۲O۷)(Cr_۲O_۷) ترکیب شده است. نام کامل ترکیب به صورت زیر نوشته می‌شود.

Li2Cr2O7Li_2Cr_2O_7: لیتیم دی‌کرومات

نام گذاری ترکیبات شیمیایی
رنگدانه کروم سبز حاوی کروم (III) اکسید است.

نام گذاری ترکیبات مولکولی

ترکیبات مولکولی بر خلاف ترکیبات یونی که از شبکه منظمی از یون‌ها ساخته شده‌اند، واحدهای مجزایی دارند که معمولاً از عنصرهای نافلزی ساخته می‌شوند. ترکیبات مولکولی، بیشتر به شکل ترکیبات دوتایی هستند و مانند ترکیبات یونی دوتایی نام گذاری می‌شوند. ابتدا نام عنصر اول می‌آید و پسوند «ید» (ide) به نام عنصر دوم افزوده می‌شود.

نام عنصر اول + نام عنصر + ید
فرمولنام
HClHClهیدروژن کلرید
HBrHBrهیدروژن برمید
BaSiCBaSiCسیلیسیم کاربید

زمانی که دو عنصر یکسان، ترکیبات متفاوتی تشکیل می‌دهند برای رفع ابهام از اعداد یونانی برای نشان دادن تعداد عنصرها استفاده می‌شود.

تعداد+نام عنصر اول + تعداد + نام عنصر + ید
فرمولنام
COCOکربن مونوکسید
CO۲CO_۲کربن دی‌اکسید
SO۲ SO_۲گوگرد دی‌اکسید
SO۳ SO_۳گوگرد تری‌اکسید
NO۲NO_۲نیتروژن دی‌اکسید
N2O4N_2O_4دی‌نیتروژن تتراکسید

در نام گذاری ترکیباتی که دارای پیشوندِ تعداد هستند به موارد زیر توجه کنید:

  • پیشوند «مونو» برای عنصر اول به کار نمی‌رود و حذف می‌شود. برای نمونه هنگام نام گذاری ترکیب PCl3PCl_3، مونو فسفر تری‌کلرید اشتباه است و باید فسفر تری‌کلرید نامیده شود. وقتی پیشوندی برای عنصر اول نوشته نمی‌شود به این معنی است که از آن عنصر در ترکیب تنها یک عدد وجود دارد.
  • گاهی اوقات، در نام گذاری اکسیدها حرف «آ» (a) از انتها پیشوند حذف می‌شود. برای مثال در N2O4N_2O_4 حرف انتهای تترا حذف می‌شود و به جای تترااکسید، تتراکسید نوشته می‌شود.

استثناها

نام برخی از ترکیبات حاوی هیدروژن با این سیستم نام گذاری همخوانی ندارد یا حتی اشاره‌ای به هیدروژن هم نمی‌کنند و نام رایج آن‌ها استفاده می‌شود. این بی نظمی حتی در نوشتن فرمول برخی از این ترکیبات نیز وجود دارد؛ مثلاً در آب و هیدروژن سولفید ابتدا HH نوشته شده در حالیکه در سایر ترکیبات چنین نیست!

فرمولنام
B2H6B_2H_6دی‌بوران
CH4CH_4متان
SiH4SiH_4سیلان
NH3NH_3آمونیاک
PH3PH_3فسفین
H2OH_2Oآب
H2SH_2Sهیدروژن سولفید

نوشتن فرمول مولکولی
اگر نام ترکیبی مولکولی را داشته باشیم و بخواهیم فرمول آن را بنویسم به سادگی انجام می‌شود و کار دشوار نیست؛ مثلاً در ترکیب مولکولی آرسنیک تری‌فلوئورید مشخص است که این ترکیب یک اتم آرسنیک (As)(As) و سه اتم فلوئور (F)(F) دارد و با توجه به ترتیب نام گذاری آرسنیک عنصر اول و فلوئور عنصر دوم خواهد بود در نتیجه فرمول آن به صورت AsF3AsF_3 نوشته می‌شود.

ترکیبات کووالانسی

ترکیب کووالانسی، ترکیباتی مولکولی هستند که عنصرهای تشکیل‌دهنده آن از طریق پیوند کووالانسی با هم پیوند دارند. نام گذاری ترکیبات کووالانسی نیز به روش نام گذاری ترکیبات مولکولی انجام می‌شود.

مثال نام گذاری ترکیبات مولکولی

مثال اول: نام ترکیبات زیر را بنویسید.

فرمولنام
Na2SO4Na_2SO_4سدیم سولفات
KH2PO4KH_2PO_4پتاسیم دی هیدروژن فسفات
Fe(NO3)3Fe(NO_3)_3آهن (III) نیترات
Mn(OH)2Mn(OH)_2منگنز (II) هیدروکسید
Na2SO3Na_2SO_3سدیم سولفیت
Na2CO3Na_2CO_3سدیم کربنات
PCl5PCl_5فسفر پنتاکلرید
PCl3PCl_3فسفر تری‌کلرید
SO2SO_2گوگرد دی اکسید
P4O10P_4O_{10}تترا فسفر دکااکسید
Nb2O5Nb_2O_5نیوبیم (V) اکسید
Li2O2Li_2O_2لیتیم پراکسید
Ti(NO3)4Ti(NO_3)_4تیتانیوم (IV) نیترات
CBr4CBr_4کربن تترابرومید
Co3(PO4)2 Co_3(PO_4)_2کبالت (II) فسفات
MgCl2MgCl_2منیزیم کلرید
Ni(C2H3O2)2Ni(C_2H_3O_2)_2نیکل (II) استات
Ca(NO3)2Ca(NO_3)_2کلسیم نیترات

مثال دوم: فرمول ترکیباتی با نام‌های زیر را بنویسید.

نام فرمول
سدیم هیدروژن کربناتNaHCO3NaHCO_3
سزیم پرکلراتCsClO4CsClO_4
سدیم هیپوکلریتNaOClNaOCl
سدیم سلناتNa2SeO4Na_2SeO_4
پتاسیم برماتKBrO3KBrO_3
گوگرد هگزا فلورایدSF6SF_6
گوگرد تری اکسیدSO3SO_3
کربن دی اکسیدCO2CO_2
وانادیم (V) فلورایدVF5VF_5
دی اکسیژن دی فلورایدO2F2O_2F_2
روبیدیم پراکسیدRb2O2Rb_2O_2
گالیوم اکسیدGa2O3Ga_2O_3

نام گذاری ترکیبات کوئوردیناسی

فلزات واسطه تمایل به تشکیل یون کمپلکس دارند. یون کمپلکس از یک یون فلزی که در مرکز قرار دارد و به چند لیگاند متصل است تشکیل شده است. لیگاند ، دهنده جفت‌الکترون است که با فلز پیوند ایجاد می کند. ترکیب یون کمپلکس با یک یا چند یون با بار مخالف ترکیب خنثی ایجاد می کند که ترکیب کوئوردیناسیون نام دارد.

ترکیب نشان داده شده در زیر با فرمول [Co(NH3)6]Cl3[Co(NH_3)_6]Cl_3 ترکیب کوئوردیناسیونی است. یون کمپلکس حاوی یک یون فلزی مرکزی متصل به یک یا چند لیگاند است.

نام گذاری ترکیبات شیمیایی

در سال 1893، آلفرد ورنر پیشنهاد کرد که یون فلزی مرکزی دو نوع برهمکنش دارد.

  1. ظرفیت اولیه: حالت اکسیداسیون روی اتم فلز مرکزی
  2. ظرفیت ثانویه: تعداد مولکول‌ها یا یون‌هایی است که مستقیماً به اتم فلز متصل می‌شوند و با نام عدد کوئوردیناسیون شناخته می‌شود.

مثلا در CoCl3.6NH3CoCl_3.6NH_3 ظرفیت اولیه ۳+ و عدد کوئوردیناسیون که تعداد مولکول‌های آمونیاک است که مستقیما به اتم مرکزی متصل می‌شوند برابر با ۶ است. اعداد کوئوردینانسی میتواند دربازه 2تا12باشد . رایج ترین اعداد کوئوردینانسی 6 و 4 هستند.

  • [Co(NH3)6]3+[Co(NH_3)_6]^{3+}: عدد کوئوردیناسیون ۶ دارد.
  • [PdCl4]2[PdCl_4]^{2-}: عدد کوئوردیناسیون 4 دارد.

تعدادی از رایج‌ترین لیگاندها در جدول زیر فهرست شده‌اند.

نام گذاری ترکیبات شیمیایی

انواع لیگاند

  • لیگاند تک‌دندانه: لیگاندهایی که فقط یک جفت‌الکترون به فلز مرکزی می‌دهند.
  • لیگاندهای دودندانه: لیگاندهایی که دو جفت‌الکترون به فلز مرکزی می‌دهند.
  • لیگاندهای چنددندانه: لیگاندهایی که بیش از دو جفت‌الکترون به فلز مرکزی می‌دهند. رایج ترین لیگاند پلی دندانه یون «اتیلن دی آمین تترا استات» (Ethylenediaminetetraacetate | EDTA) است.

در شکل زیر لیگاند «اتیلن دیامین» (Ethylenediamine) که به Co۳+Co^{۳+} متصل است لیگاندی دو دندانه و EDTAEDTA لیگاند چنددندانه است.

نام گذاری ترکیبات شیمیایی EDTA

لیگاند EDTA کاملاً پیرامون فلز پوشش می دهد و شش جفت‌الکترون با فلزی مرکزی به اشتراک می گذارد. به یون‌های کمپلکس حاوی لیگاند دو دندانه یا چند دندانه کیلیت (chelate | key-late) می گویند.

شکل فضایی یون‌های کمپلکس تا حدی به عدد کوئوردینانسی آن‌ها بستگی دارد. عدد کوئوردینانسی 2، هندسه خطی و عدد کوئوردینانسی 6 منجر به هندسه هشت وجهی می‌شود.

نام گذاری ترکیبات شیمیایی

قواعد نام گذاری ترکیبات کوئوردیناسی

مانند تمام ترکیبات یونی در ترکیبات کوئوردیناسی نیز ابتدا نام کاتیون و سپس نام آنیون می آید.

۱. نام گذاری لیگاندها

  • برخی از لیگاندها نام‌های ویژه‌ای دارند مثلا:
    • H۲OH_۲O: اکوا
    • NH۳NH_۳: آمین
    • COCO: کربونیل
  • لیگاندهای آنیونی همراه با پسوند نام گذاری می‌شوند.
    •  اگر نام آنیون به «ید» (ide) ختم شود با «و» (o) جایگزین می‌شود.
    • اگر نام آنیون به «ات» (ate) ختم شود با «آتو» (ato) جایگزین می‌شود.
    • اگر نام آنیون به «یت» (ite) ختم شود با «یتو» (ito) جایگزین می‌شود.
نام آنیوننام لیگاند آنیونی
کلرید (ClCl^-) کلرو
سولفات (SO42SO_4^{2-})سولفاتو
سولفیت (SO32SO_3^{2-})سولفیتو

در جدول زیر نام برخی از لیگاندهای رایج آورده شده است.

لیگاندنام در یون کمپلکسفرمول
آنیون
برومیدبروموBrBr^-
کلریدکلروClCl^-
هیدروکسیدهیدروکسوOHOH^-
سیانیدسیانوCNCN^-
نیتریتنیتروNO2NO_2^-
اگزالاتاگزالاتوC2O42C_2O_4^{2-}
اتیلن دی آمین تترا استیکاتیلن دی آمین تترا استاتوEDTA4EDTA^{4-}
مولکول‌های خنثی
آباکوآH2O H_2O
آمونیاکآمینNH3NH_3
کربن مونواکسیدکربونیلCOCO
اتیلن دی‌آمیناتیلن دی‌آمین
  • اگر در کمپلکس چند لیگاند متفاوت باشد، نام لیگاندها به ترتیب حروف الفبای انگلیسی می آیند.
    • آمین (NH3)(NH_3) > کلرو (Cl)(Cl^-), > نیترو (NO2)(NO_2^-)
  • برای لیگاندهای یکسان از اعداد یونانی به عنوان پیشوند برای نشان دادن تعداد لیگاندها استفاده می‌شود.
    • تری‌کلرو، سه لیگاند (Cl)(Cl^-) را نشان می دهد.
    • تتراآمین، چهارلیگاند (NH3)(NH_3) را نشان می دهد.
  • اگر در نام لیگاند پیشوندهای یونانی داشته باشد، نام لیگاند در پرانتز قرار می گیرد و از و از بیس (2)، تریس (3) یا تتراکیس (4) برای نشان دادن عدد استفاده کنید.
    استفاده می‌شود.
    • مثلا: تریس (اتیلن دی آمین) سه لیگاند اتیلن دی آمین را نشان می دهد.

۲. نام گذاری فلز

  • هنگامی که یون کمپلکس، کاتیون است به صورت زیر نوشته می‌شود:

(عدد اکسیداسیون به صورت رومی) + نام فلز

    • Co3+Co^{3+}: کبالت (III) 
    • Pt2+Pt^{2+}: پلاتین (II)
    • Cu+Cu^+: مس (I)
  • هنگامی که یون کمپلکس، آنیون است به صورت زیر نوشته می‌شود:

(عدد اکسیداسیون به صورت رومی) + پسوند -ات + نام فلز

    • Co3+Co^{3+}: کبالتات (III) 
    • Pt2+Pt^{2+}: پلاتینات (II)
    • Cu+Cu^+: کوپرات (I)

در جدول زیر نام برخی از فلزات رایج در کمپلکس‌های آنیونی فهرست شده است.

فلزکمپلکس آنیونی
کرومکرومات
کبالتکبالتات
مسکوپرات
طلااورات
آهنفرات
سربپلامپات
منگنزمنگنات
مولیبدنمولیبدات
نیکلنیکلات
پلاتینپلاتینات
نقرهآرژنتات
قلعاستنات
رویزینکات

3. نام کمپلکس: در نهایت نام کمپلکس به صورت زیر نوشته می‌شود.

نام فلز + نام لیگاند

  • [Pt(NH3)2Cl4]2[Pt(NH_3)_2Cl_4]^{2-}: دی آمین تتراکلروپلاتینات (II) که فلز مرکزی آنیون است.
  • [Co(NH3)6]3+[Co(NH_3)_6]^{3+}: هگزا آمین کبالت (III) که فلز مرکزی کاتیون است.

مثال نام گذاری ترکیبات کوئوردیناسی

مثال اول: ترکیب [Cr(H2O)5Cl]Cl2[Cr(H_2O)_5Cl]Cl_2 را نام گذاری کنید.

راهنمامرحله
مشخص کردن کاتیون و آنیونکاتیون: [Cr(H2O)5Cl]2+[Cr(H_2O)_5Cl]^{2+}
آنیون: (Cl)(Cl^-)
نام گذاری لیگاندهاH2OH_2O: اکوآ
(Cl)(Cl^-): کلرو
نام گذاری یون فلزCr3+Cr^{3+}: کروم (III)
نام گذاری یون کمپلکس[Cr(H2O)5Cl]2+[Cr(H_2O)_5Cl]^{2+}: پنتا آکواکلروکروم (III)
نام کامل
پنتا آکواکلروکروم (III) کلرید

لیگاندها بدون توجه به پیشوندها به ترتیب حروف الفبای انگلیسی مرتب می‌شوند. در این ترکیب اکوآ بر کلرو مقدم‌تر است.

مثال دوم: ترکیب K3[Fe(CN)6]K_3[Fe(CN)_6] را نام گذاری کنید.

راهنمامرحله
مشخص کردن کاتیون و آنیونکاتیون: K+K^+
آنیون: [Fe(CN)6]3[Fe(CN)_6]^{3-}
نام گذاری لیگاندهاCNCN^-: سیانو
نام گذاری یون فلزFe3+Fe^{3+}: فرات (III)
نام گذاری یون کمپلکس[Fe(CN)6]3[Fe(CN)_6]^{3-}: هگزاسیانوفرات (III)
نام کامل
پتاسیم هگزاسیانوفرات (III)
نام گذاری ترکیبات شیمیایی پتاسیم
پتاسیم فری‌سیانید (K3[Fe(CN)6])(K_3[Fe(CN)_6]) در سخت کردن آهن و فولاد، در آبکاری و رنگرزی استفاده می‌شود.

مثال سوم: ترکیب [Co(NH3)5Cl]Cl2[Co(NH_3)_5Cl]Cl_2 را نام گذاری کنید.

راهنمامرحله
مشخص کردن کاتیون و آنیونکاتیون: [Co(NH3)5Cl]2+[Co(NH_3)_5Cl]^{2+}
آنیون: (Cl)(Cl^-)
نام گذاری لیگاندهاNH3NH_3: آمین
(Cl)(Cl^-): کلرو
نام گذاری یون فلزCo3+Co^{3+}: کبالت (III)
نام گذاری یون کمپلکس[Co(NH3)5Cl]2+[Co(NH_3)_5Cl]^{2+}: پنتا آمین کلروکبالت (III)
نام کامل
پنتاآمین‌کلروکبالت (III) کلرید

پیشوند «پنتا» تعداد آمین ترکیب را نشان می‌دهد. لیگاندها بدون توجه به پیشوندها به ترتیب حروف الفبای انگلیسی مرتب می‌شوند. در این ترکیب «آمین» بر «کلرو» مقدم‌تر است.

نام گذاری ترکیبات شیمیایی کبالت
کمپلکس‌های کبالت اساس مطالعه ترکیب‌های کوئوردیناسی توسط آلفرد ورنر بودند.

مثال چهارم: ترکیب [Fe(en)2(NO2)2]2SO4[Fe(en)_2(NO_2)_2]_2SO_4 را نام گذاری کنید.

راهنمامرحله
مشخص کردن کاتیون و آنیونکاتیون: [Fe(en)2(NO2)2]+[Fe(en)_2(NO_2)_2]^+
آنیون: SO42SO_4^{2-}
نام گذاری لیگاندهاNO2NO_2^-: نیترو
enen: اتیلن‌دی‌آمین
نام گذاری یون فلزFe3+Fe^{3+}: آهن (III)
نام گذاری یون کمپلکس[Fe(en)2(NO2)2]+[Fe(en)_2(NO_2)_2]^+: بیس (اتیلن‌دی‌آمین) دی‌نیتروآهن (III)
نام کامل
بیس (اتیلن‌دی‌آمین) دی‌نیتروآهن (III) سولفات

چون نام اتیلن دی‌آمین پسوند «دی» دارد، به جای «دی» از «بیس» برای نشان دادن دو لیگاند en استفاده می‌شود و به دلیل کاتیون بودن کمپلکس از نام لاتین آهن (فرات) استفاده نمی‌شود و آهن (III) صحیح است.

نام گذاری اسیدها

اسیدها موادی هستند که وقتی در آب حل می‌شوند یون‌های هیدروژن تولید می کنند. در ساختار اسید، یک یا چند یون هیدروژن به آنیونی متصل است. نام گذاری اسیدها براساس اکسیژن داشتن یا نداشتن آنیون انجام می‌شود.

  • اگر نام آنیون به «ید» (ide) ختم شود، اسید با پیشوند «هیدرو» (hydro) و پسوند «یک» (ic) نام گذاری می‌شود. برای نمونه HCNHCN و H2SH_2S محلول در آب به ترتیب اسیدهای هیدروسیانیک و هیدروسولفوریک نامیده می‌شوند.
  • اگر آنیون در ساختارش اکسیژن داشته باشد، نام اسید از ریشه نام آنیون گرفته می‌شود و پسوند «یک» (ic) یا «اوس» (ous) در انتهای آن می‌آید.
  • اگر نام آنیون به «ات» (ate) ختم شود، پسوند «یک» (ic) می گیرد. به عنوان مثال، H2SO4H_2SO_4 حاوی آنیون سولفات (SO42)(SO_4^{2-}) است پس سولفوریک اسید نامیده می‌شود. H3PO4H_3PO_4 حاوی آنیون فسفات (PO43)(PO_4^{3-}) است و فسفریک اسید نام گذاری می‌شود.
  • اگر نام آنیون «یت» (ite) ختم شود، «یت» با «اوس» (ous) جایگزین می‌شود. به عنوان مثال، H2SO3H_2SO_3 که حاوی سولفیت (SO32)(SO_3^{2-}) است و سولفوروس اسید نام می گیرد.

کاربرد این قوانین را می توان در نام اسیدهای اکسیژن‌دار کلر مشاهده کرد.

اسیدآنیوننام
HClO4HClO_4پرکلراتپرکلریک اسید
HClO3HClO_3کلراتکلریک اسید
HClO2HClO_2کلریتکلرو اسید
HClOHClOهیپوکلریتهیپوکلرو اسید

اسامی اسیدهایی که اکسیژن ندارند در جدول زیر فهرست شده است.

اسیدنام
HFHFهیدروفلوریک اسید
HClHClهیدروکلریک اسید
HBrHBrهیدروبرومیک اسید
HIHIهیدرو یدیک اسید
HCNHCNهیدروسیانیک اسید
H2SH_2Sهیدروسولفوریک اسید

اسیدهایی که در ساختار خود اکسیژن دارند در جدول زیر فهرست شده است.

اسیدنام
HNO3HNO_3نیتریک اسید
HNO2HNO_2نیترو اسید
H2SO4H_2SO_4سولفوریک اسید
H2SO3H_2SO_3سولفور اسید
H3PO4H_3PO_4فسفریک اسید
HC2H3O2HC_2H_3O_2استیک اسید

نام گذاری بازها

ماده‌ای که در محلول‌های آبی قادر به تولید یون هیدروکسید (OH)(OH^-) باشد به عنوان باز شناخته می‌شود. در نام گذاری بازها، پسوند هیدروکسید به نامشان افزوده می‌شود. در زیر نام برخی از بازها آورده شده است.

نام عنصر+هیدروکسید
فرمولنام
NaOHNaOHسدیم هیدروکسید
KOHKOHپتاسیم هیدروکسید
Ba(OH)2Ba(OH)_2باریم هیدروکسید

در تعریف باز، نیازی نیست در ساختار ماده مورد نظر یون هیدروکسید وجود داشته باشد تا به عنوان باز در نظر گرفته شود. هر ماده‌ای که در محلول‌های آبی یون هیدروکسید تولید کند به عنوان باز طبقه‌بندی می‌شود. برای مثال آمونیاک (NH3)(NH_3) در ساختار خود، یون هیدروکسید ندارد و در حالت گازی و به صورت مایع خالص به عنوان یک باز شناخته می‌شود. آمونیاک هنگام حل شدن در آب باعث تولید یون‌های OHOH^- و NH4+NH_4^+ می‌شود.

نام گذاری هیدرات ها

به ترکیباتی که در ساختارشان مولکول آب وجود داشته باشد باشد هیدرات می‌گویند. مولکول‌های آب می‌توانند با حرارت دیدن از ساختار هیدرات‌ها خارج شوند که در آن صورت با نام «ان‌هیدرات» (Anhydrous) شناخته می‌شوند. نام گذاری هیدرات‌ها به روش زیر انجام می‌شود.

به انگلیسی: نام ترکیب یونی + تعداد مولکول آب به یونانی+هیدرات

به فارسی: نام ترکیب یونی + تعداد مولکول آب + آبه

نام گذاری ترکیبات شیمیایی مس سولفات
مس (II) سولفات ۵آبه (بالا) و مس (II) سولفات بدون‌آب (پایین)

به‌طور معمول ۵ مولکول آب در ساختار مس (II) سولفات وجود دارد که با نام مس (II) سولفات پنج‌آبه شناخته می‌شود. مس (II) سولفات با حرارت دیدن و خارج شدن مولکول‌های آب به نام مس (II) سولفات بدون‌آب نامیده می‌شود.

نام ترکیب یونی + تعداد مولکول آب + آبه
فرمولنام انگلیسینام فارسی
CuSO4.5H2O CuSO_4.5H_2Ocopper(II) sulfate pentahydrateمس (II) سولفات پنج‌آبه
BaCl2.2H2OBaCl_2.2H_2Obarium chloride dihydrateباریم کلرید دوآبه
LiCl.H2OLiCl.H_2Olithium chloride monohydrateلیتیم کلرید یک‌آبه
MgSO4.7H2OMgSO_4.7H_2Omagnesium sulfate heptahydrateمنیزیم سولفات هفت‌آبه
Sr(NO3)2.4H2OSr(NO_3)_2.4H_2Ostrontium nitrate tetrahydrateاسترانسیوم نیترات چهارآبه

نام گذاری ترکیبات آلی

«ترکیبات آلی» (Organic Compound)، ترکیباتی هستند که بر پایه کربن ساخته می‌شوند و در ساختارشان کربن با عنصرهایی مانند هیدروژن، اکسیژن، نیتروژن و گوگرد پیوند دارد.

هیدروکربن ها

هیدروکربن‌ها ساده‌ترین ترکیبات آلی هستند. در ساختار این دسته از ترکیبات آلی تنها کربن و هیدروژن وجود دارد. از هیدروکربن‌ها به عنوان سوخت برای گرمایش خانگی و صنعتی، تولید الکتریسیته، تامین انرژی موتورهای درون‌سوز و همچنین به عنوان خوراک صنایع شیمیایی استفاده می‌کنند. به آلکن‌ها و آلکین‌ها به دلیل هیدروژن کمتری که دارند، هیدروکربن‌های غیراشباع می‌گویند.

نام گذاری آلکان ها

نام گذاری الکان‌ها براساس زنجیر اصلی انجام می‌شود. آلکان‌ها ساده‌ترین دسته هیدروکربن‌ها هستند. در جدول زیر ۱۰ آلکان راست زنجیر اول فهرست شده است. به جز چهار آلکان اول یعنی متان، اتان، پروپان و بوتان نام سایر آلکان‌ها با پیشوندهای یونانی شروع می‌شود و همگی به پسوند ««ان» (ane) ختم می‌شوند.

 

نام چهار آلکان اول نیز، از دیگر ترکیبات گرفته شده است.

  • متان از متانول
  • اتان از اتر
  • پروپان از پروپانوئیک اسید
  • بوتان از بوتیریک یا بوتانوییک اسید
ده آلکان‌ها راست زنجیر اول
نامفرمول
متانCH۴CH_۴
اتانC۲H۶C_۲H_۶
پروپانC۳H۸C_۳H_۸
بوتانC۴H۱۰C_۴H_{۱۰}
پنتانC۵H۱۲C_۵H_{۱۲}
هگزانC۶H۱۴C_۶H_{۱۴}
هپتانC۷H۱۶C_۷H_{۱۶}
اکتانC۸H۱۸C_۸H_{۱۸}
نونانC۹H۲۰C_۹H_{۲۰}
دکانC۱۰H۲۲C_{۱۰}H_{۲۲}

روش سیستماتیک نام گذاری ترکیبات آلکان‌ها بر اساس آیوپاک با شناسایی زنجیره‌های هیدروکربنی است. در نام گذاری آن‌ها تعداد کربن زنجیره اصلی با پیشوند عدد یونانی ابتدا و در انتها پسوند «آن» می‌گیرد.

نام آلکان: تعداد کربن زنجیره اصلی به یونانی + ان

گروهی از اتم‌ها که جایگزین اتم‌های هیدروژن در زنجیره اصلی می‌شوند شاخه فرعی، جانشین، زنجیر جانبی یا «استخلاف» (Substituent) نام دارند و به گروهای آلکیلی معروف هستند. در جدول زیر برخی از آلکیل‌ها فهرست شده‌اند.

نام گذاری ترکیبات شیمیایی

قواعد نام گذاری آلکان‌ها

  • شمارش تعداد کربن از سمتی شروع می‌شود که به استخلاف روی زنجیر نزدیک‌تر باشد.
  • اگر از هر سمت دو استخلاف با شماره کربن برابر وجود داشت، نزدیک‌تر بودن استخلاف دوم را باید بررسی کرد.
  • اگر دو یا چند استخلاف روی زنجیر اصلی وجود داشته باشد، هر استخلاف یک عدد می‌گیرد و به ترتیب حروف الفبای انگلیسی با خط فاصله بین کلمات و اعداد فهرست می‌شوند.
  • تعداد استخلاف‌های یکسان با استفاده از اعداد یونانی نشان داده می‌شوند.
  • موقعیت اعداد استخلاف‌های یکسان با استفاده از عدد مشخص می‌شوند.
  • مرتب کردن بر اساس حروف الفبا بدون در نظر گرفتن پیشوندها صورت می‌گیرد.

در نهایت ترکیب به صورت زیر نام گذاری می‌شود.

(عدد استخلاف)-(نام استخلاف)(نام زنجیره اصلی)

نام برخی از آلکان‌های راست زنجیر در جدول زیر آورده شده است.

فرمولنام
C۱۳H۲۸C_{۱۳}H_{۲۸}تری‌دکان
C۱۴H۳۰C_{۱۴}H_{۳۰}تترادکان
C۱۵H۳۲C_{۱۵}H_{۳۲}پنتادکان
C۲۰H۴۲C_{۲۰}H_{۴۲}ایکوزان
C۳۰H۶۲C_{۳۰}H_{۶۲}تری‌اکونتان
C۴۰H۸۲C_{۴۰}H_{۸۲}تتراکونتان
C۵۰H۱۰۲C_{۵۰}H_{۱۰۲}پنتاکانتان
بوتان
ساختار بوتان و ایزوبوتان

گاهی برای تمایز بین آلکان‌های راست زنجیر اصلی از ایزومرهای آن همراه با حرف انگلیسی n کوچک همراه است که از واژه normal گرفته شده است. برای مثال در مبحث ایزومرها به بوتانی که ساختاری خطی دارد «n-بوتان» (n-butane) و به دیگر ایزومر آن که با نام رسمی ۲-متیل پروپان شناخته می‌شود ایزوبوتان» (Isobutane) گفته می‌شود.

مثال نام گذاری آلکان ها

مثال اول: ترکیب زیر را نام گذاری کنید.

مثال نامگذاری آلکان ها

گام اول: تعیین زنجیره اصلی ترکیب، بلندترین زنجیر در این ترکیب پنج اتم کربن دارد. پس در نتیجه پیشوند پنتا می گیرد و در انتها پسوند ان می‌آید. زنجیر اصلی در اینجا پنتان نام دارد.

مثال نامگذاری آلکان ها

گام دوم: تعیین استخلاف، ترکیب یک استخلاف آلکیلی دارد. با توجه به جدول نام استخلاف اتیل است.

گام سوم: شماره‌گذاری زنجیر اصلی، برای تعیین موقعیت استخلاف‌ها زنجیر اصلی شماره‌گذاری می‌شود. شماره‌کذاری از سمتی شروع می‌شود که به استخلاف نزدیک‌تر باشد. در این ترکیب موقعیت گروه آلکیلی روی کربن شماره ۳ است.

مثال نامگذاری آلکان ها

گام چهارم: نام گذاری ترکیبات شیمیایی

۳-اتیل‌پنتان

مثال دوم: ترکیب زیر را نام گذاری کنید.

مثال نامگذاری آلکان ها

گام اول: تعیین زنجیره اصلی ترکیب، بلندترین زنجیر در این ترکیب هشت اتم کربن دارد. پس در نتیجه پیشوند اوکت می‌گیرد و در انتها پسوند ان می‌آید. زنجیر اصلی در اینجا اکتان نام دارد.

مثال نامگذاری آلکان ها

گام دوم: تعیین استخلاف، ترکیب سه استخلاف آلکیلی دارد. با توجه به جدول نام استخلاف‌ها اتیل و متیل است.

گام سوم: شماره‌گذاری زنجیر اصلی، دو استخلاف متیل از هر دو سمت یک فاصله دارند، پس استخلاف اتیل برای تعیین جهت شماره‌گذاری ملاک قرار می‌گیرد. استخلاف اتیل روی کربن شماره ۴ و دو استخلاف متیل روی کربن‌های ۲ و ۷ قرار می‌گیرند.

مثال نامگذاری آلکان ها

گام چهارم: نام گذاری ترکیب، استخلاف‌ها بر اساس حروف الفبای انگلیسی مرتب می‌شوند و تعداد استخلاف‌های یکسان با اعداد یونانی مشخص می‌شوند. در این ترکیب نام اتیل ابتدا و سپس متیل می‌آید. چون دو استخلاف متیل داریم از پیشوند «دی» برای مشخص کردن تعداد آن‌ها استفاده می‌شود.

۴-اتیل-۲ و ۷ دی‌متیل‌اکتان

مثال سوم: ترکیب زیر را نام گذاری کنید.

مثال نامگذاری آلکان ها

گام اول: تعیین زنجیره اصلی ترکیب، بلندترین زنجیر در این ترکیب پنج اتم کربن دارد. پس در نتیجه پیشوند پنتا می گیرد و در انتها پسوند ان می‌آید. زنجیر اصلی در اینجا پنتان نام دارد.

گام دوم: تعیین استخلاف، ترکیب دو استخلاف آلکیلی دارد که هر دو استخلاف متیل هستند.

گام سوم: شماره‌گذاری زنجیر اصلی، چون استخلاف‌ها به یک اندازه از هر سر زنجیر فاصله دارند و هر دو نیز یکسان هستند شروع شماره‌گذاری از هر دو سمت یکسان است.

آلکان ها

گام چهارم: نام گذاری ترکیب، موقعیت و تعداد استخلاف‌های یکسان با اعداد یونانی مشخص می‌شوند.

۲ و ۴-دی‌متیل‌پنتان

نام گذاری ترکیبات شیمیایی آلکن‌ ها

آلکن‌ها گروه دیگری از هیدروکربن‌ها هستند که در ساختارشان حداقل یک پیوند دوگانه کربن-کرین وجود دارد. ساده‌ترین آلکن، اتن (C2H4)(C_2H_4) است که اتیلن نیز نامیده می‌شود. فرمول عمومی الکن‌های غیرحلقوی CnH2nC_nH_{2n} است.

اتیلن
اتن یا اتیلن

اتن عامل رسیدن برخی میوه‌ها مانند موز است. این میوه‌ها هنگام رسیدن شروع به آزادسازی گاز اتن می‌کنند که موجب رسیده شدن سایر میوه‌ها می‌شود. در جدول زیر نام و ساختار چند آلکن فهرست شده است.

نام گذاری آلکن‌ها از همان قواعد نام گذاری آلکان‌ها پیروی می‌کنند.

نام آلکن: تعداد کربن زنجیره اصلی به یونانی + ـِ‌ن

قواعدنام گذاری ترکیبات شیمیایی آلکن‌ها

  • زنجیره اصلی باید شامل پیوند دوگانه باشد.
  • نام زنجیره اصلی پیوند «ـِ‌ن» (ene) می‌گیرد.
  • شماره‌گذاری زنجیر اصلی از سمتی آغاز می‌شود که پیوند دوگانه کمترین شماره ممکن را بگیرد.
  • پیش از نام زنجیر اصلی، موقعیت پیوند دوگانه با عدد مشخص می‌شود.

مثال چهارم: ترکیب زیر را نام گذاری کنید.

آلکن ها

گام اول: تعیین زنجیره اصلی ترکیب، طولانی‌ترین زنجیره کربن باید شامل پیوند دوگانه باشد. زنجیر اصلی در این ترکیب ۶ کربن دارد بنابراین نام آن هگزن است.

آلکن ها

گام دوم: تعیین استخلاف، ترکیب دواستخلاف متیل دارد.

گام سوم: شماره‌گذاری زنجیر اصلی، همان‌طور که بالاتر نیز گفته شد در شماره‌گذاری آلکن‌ها، پیوند دوگانه باید کمترین شماره را داشته باشد. پیوند دوگانه در این ترکیب از هر دو سر روی کربن شماره ۳ قرار می‌گیرد. استخلاف‌های متیل در موقعیت‌های ۳ و ۴ هستند.

آلکن ها

گام چهارم: نام گذاری ترکیب، موقعیت گروه‌های آلکیلی و پیوند دوگانه با عدد مشخص می‌شود و چون دو استخلاف یکسان در این ترکیب وجود دارد از اعداد یونانی برای مشخص کردن تعداد آن‌ها استفاده می‌شود. نام ترکیب به صورت زیر نوشته می‌شود.

۳ و ۴-دی‌متیل-۳-هگزن

نام گذاری آلکین ها

آلکین‌ها گروه دیگری از هیدروکربن‌ها هستند که در ساختارشان حداقل یک پیوند سه‌گانه کربن-کربن وجود دارد. نام گذاری آلکین‌ها نیز از همان قواعد نام گذاری آلکن‌ها پیروی می‌کند. ساده‌ترین آلکین، اتین (C2H2)(C_2H_2) است که به نام استیلن نیز شناخته می‌شود.

اتین
اتین یا استیلن

استیلن معمولاً به عنوان سوخت در جوشکاری استفاده می‌شود. فرمول عمومی آلکین‌های غیرحلقوی CnH2n2C_nH_{2n-2} است. در جدول زیر نام و ساختار چند آلکین‌ فهرست شده است.

نام گذاری آلکین‌ها از همان قواعد نام گذاری ترکیبات شیمیایی آلکان‌ها پیروی می‌کنند.

نام آلکین: تعداد کربن زنجیره اصلی به یونانی + ین

قواعد نام گذاری آلکین‌ها

  • زنجیره اصلی باید شامل پیوند سه‌گانه باشد.
  • نام زنجیره اصلی پیوند «ین» (yne) می‌گیرد.
  • شماره‌گذاری زنجیر اصلی از سمتی آغاز می‌شود که پیوند سه‌گانه کمترین شماره ممکن را بگیرد.
  • پیش از نام زنجیر اصلی، موقعیت پیوند سه‌گانه با عدد مشخص می‌شود.

مثال پنجم: ترکیب زیر را نام گذاری کنید.

آلکین ها

گام اول: تعیین زنجیره اصلی ترکیب، طولانی‌ترین زنجیره کربن باید شامل پیوند سه‌گانه باشد. زنجیر اصلی در این ترکیب ۵ کربن دارد بنابراین نام آن پنتین است.

آلکین ها

گام دوم: تعیین استخلاف، دو گروه آلکیلی متیل و ایزوپروپیل در ترکیب وجود دارد.

گام سوم: شماره‌گذاری زنجیر اصلی، هنگام شماره‌گذاری زنجیر اصلی، پیوند سه‌گانه باید کمترین شماره را داشته باشد. پیوند سه‌گانه در این ترکیب روی کربن شماره ۱ قرار می‌گیرد. استخلاف‌های ایزوپروپیل و متیل به ترتیب در موقعیت‌های ۳ و ۴ هستند.

آلکین ها

گام چهارم: نام گذاری ترکیب، موقعیت گروه‌های آلکیلی و پیوند سه‌گانه با عدد مشخص می‌شوند. استخلاف‌ها به ترتیب حروف الفبای انگلیسی در نام ترکیب قرار می‌گیرند. نام ترکیب به صورت زیر نوشته می‌شود.

۳-ایزوپروپیل-۴-متیل-۱-پنتین

آلدهیدها و کتون ها

آلدهیدها و کتون‌ها گروهی از ترکیبات آلی هستند که در ساختار آن‌ها گروه عاملی کربونیل وجود دارد. گروه کربونیل از پیوند دوگانه کربن-اکسیژن تشکیل شده است که دو گروه اتم به کربن متصل هستند. در کربونیل، اکسیژن الکترونگاتیوی بالاتری نسبت به کربن دارد. قطبیت گروه کربونیل به شدت بر خواص فیزیکی و شیمیایی آلدهیدها و کتون‌ها تأثیر می‌گذارد. در کربونیل بار جزئی منفی (δ)(\delta^-) روی اکسیژن و بار جزئی مثبت (δ+)(\delta^+) روی کربن است.

کربونیل
گروه عاملی کربونیل

نام گذاری ترکیبات شیمیایی آلدهیدها

فرمالدهید (CH2O)(CH_2O) از آشناترین ترکیبات خانواده آلدهیدها، گازی با بوی تند است. از مخلوط فرمالدهید با آب، «فرمالین» (Formalin) تولید می‌شود که ماده‌ای نگهدارنده و ضدعفونی‌کننده است. فرمالدهید همچنین در دود چوب نیز وجود دارد و باکتری‌ها را از بین می‌برد و به همین دلیل از روش دودی کردن برای نگهداری مواد غذایی استفاده می‌شود.

آلدهیدهای آروماتیک رایحه خوشایندی دارند. وانیلین (C8H8O3)(C_8H_8O_3) علت بوی وانیل، سینامالدهید (C9H8O)(C_9H_8O) علت بوی دارچین و بنزآلدهید (C7H6O)(C_7H_6O) عامل بوی بادام است.

در آلدهیدها، کربن گروه کربوکسیل حداقل با یک هیدروژن پیوند دارد. آلدهیدهای ساده با توجه به تعداد اتم‌های کربن در طولانی‌ترین زنجیره کربن که شامل گروه کربونیل است نام‌گذاری می‌شوند. در انتهای نام آلدهیدها که از نام آلکان‌های هم کربن گرفته شده، پسوند «ال» (al) می‌آید.

آلدهیدها

آلدهیدهای با زنجیر یک تا چهار کربن معمولاً با نام‌های رایج خود نیز نامیده می‌شوند و در انتهای نام آن‌ها «آلدهید» می‌آید. در ساختار آلدهیدها، گروه کربونیل همیشه کربن انتهایی است.

مثال: ترکیب زیر را نام گذاری کنید.

آلدهیدها

گام اول: طولانی‌ترین زنجیره کربنی حاوی گروه کربونیل چهار کربن دارد. با افزودن پسوند پسوند «ال» (al) به انتهای نام بوتان، نام آن بوتانال است.

آلدهیدها

گام دوم: با شروع شماره‌گذاری از گروه کربونیل، گروه آلکیلی روی زنجیره روی کربن شماره ۳ قرار می‌گیرد. در این ترکیب تنها یک استخلاف داریم که متیل است.

آلدهیدها

گام سوم: نام گذاری ترکیبات شیمیایی

۳-متیل‌بوتانال

نام گذاری ترکیبات شیمیایی کتون ها

به دلیل نقش مهمی که این دسته از ترکیبات در شیمی آلی داشته‌اند نام‌های رایج آن‌ها همچنان مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ مثلاً نام استون (C۳H۶O)(C_۳H_۶O) به عنوان شناخته شده‌ترین کتون با نام رسمی پروپانون، توسط آیوپاک حفظ شده است. استون جزء اصلی پاک کننده لاک است. کاروون (C۱۰H۱۴O)(C_{۱۰}H_{۱۴}O) دلیل بوی نعناع، ۲-هپتانون (C۷H۱۴O)(C_۷H_{۱۴}O) دلیل بوی میخک و یونون (C۱۳H۲۰O)(C_{۱۳}H_{۲۰}O) که بوی تمشک را ایجاد می‌کند از دیگر ترکیات خانواده کتون هستند.

در کتون‌ها، کربنِ گروه کربوکسیل با دو گروه آلکیل پیوند دارد. برای نام گذاری، طولانی‌ترین زنجیر کربن که شامل گروه کربونیل است تعیین می‌شود و با توجه به نامِ آلکان زنجیر اصلی، پسوند «اون» (one) در انتهای نام می‌آید.

برای کتون‌های حلقوی، پیشوند «سیکلو» (cyclo) پیش از نام کتون استفاده می‌شود.

مثال: ترکیب زیر را نام گذاری کنید.

کتون ها

گام اول: طولانی‌ترین زنجیره کربنی حاوی گروه کربونیل پنج کربن دارد. با افزودن پسوند «اون» به انتهای نام پنتان، نام آن پنتانون است.

کتون ها

گام دوم: شماره‌گذاری از سمتی شروع می‌شود که گروه کربونیل کمترین شماره را بگیرد. در این ترکیب گروه کربونیل روی کربن شماره ۲ قرار می‌گیرد.

گام سوم: در این ترکیب تنها یک استخلاف داریم که متیل است و روی کربن شماره ۴ قرار دارد.

گام چهارم: نام گذاری ترکیب

۴-متیل-۲-پنتانون

الکل ها، فنول ها، تیول ها و اترها

الکل‌ها و فنول‌ها در ساختاار خود گروهای عاملی هیدروکسیل OH-OH دارند. تیول‌ها با گروه عاملی SH-SH مشخص می‌شوند و اترها نیز در ساختار خود گروه عاملی RORR–O–R را دارند.

نام گذاری ترکیبات شیمیایی الکل‌‌ ها

الکل‌ها دسته‌ای از ترکیبات آلی هستند که در ساختار آن‌ها گروه عاملی هیدروکسیل OH-OH وجود دارد. اتانول که آشناترین الکل است از از تخمیر گلوکز میوه‌ها و غلات تولید می‌شود. برای افزایش عدد اکتان، سوختن کامل و همچنین کاهش سطح برخی آلاینده‌ها مانند مونوکسید کربن و پیش سازهای ازن اتانول را به بنزین اضافه می‌کنند.

C6H12O6rightarrow2CH3CH2OH+2CO2C_6H_{12}O_6rightarrow 2CH_3CH_2OH+2CO_2

ایزوپروپیل الکل یا ۲-پروپانول که به شدت سمی است معمولاً به عنوان ضدعفونی‌کننده و استریل کردن ابزار پزشکی استفاده می‌شود. متانول دیگر الکل شناخته شده به عنوان حلال در آزمایشگاه کاربرد دارد. از متانول همچنین در سنتز استیک اسید و انواع چسب‌ها، الیاف و پلاستیک‌ها استفاده می‌شود. مصرف متانول به صورت خوراکی منجر به کوری و مرگ شود.

ترکیباتی که بیش از یک گروه هیدروکسیل در ساختار خود دارند پلی هیدروکسیل نامیده می‌شوند. ۲،۱-اتاندیول یا اتیلن گلیکول از شناخته شده‌ترین ترکیب‌های پلی هیدروکسیل، ماده سمی و تشکیل دهنده بیشتر محلول‌های ضدیخ خودرو است.

ضدیخ

با توجه به تعداد گروهای هیدروکربنی متصل به COHC-OH دسته بندی می‌شوند.

  1. الکل نوع اول: به کربن متصل به هیدروکسل یک گروه آلکیل متصل است.
  2. الکل نوع دوم: به کربن متصل به هیدروکسل دو گروه آلکیل متصل است.
  3. الکل نوع سوم: به کربن متصل به هیدروکسل سه گروه آلکیل متصل است.
الکل

برای نام گذاری الکل‌ها، به انتهای نام زنجیره هیدروکربن اصلی پسوند «اُل» (ol) افزوده می‌شود. موقعیت گروه هیدروکسیل با کوچکترین عدد ممکن در نام ترکیب می‌آید. نام رایج الکل‌های ساده از نام گروه آلکیل به همراه پسوند الکل ساخته می‌شوند.

نام آلکان‌ + اُل
نام الکلفرمول
متانولCH۳OHCH_۳OH
اتانولC۲H۵OHC_۲H_۵OH
پروپانولC۳H۷OHC_۳H_۷OH
بوتانولC۴H۹OHC_۴H_۹OH
پنتانولC۵H۱۱OHC_۵H_{۱۱}OH
هگزانولC۶H۱۳OHC_۶H_{۱۳}OH
هپتانولC۷H۱۵OHC_۷H_{۱۵}OH
اکتانولC۸H۱۷OHC_۸H_{۱۷}OH
نونانولC۹H۱۹OHC_۹H_{۱۹}OH
دکانولC۱۰H۲۱OHC_{۱۰}H_{۲۱}OH

برای نام گذاری الکل حلقوی از پسوند «سیکلو» پیش از نام الکل استفاده می‌شود. در صورتیکه روی حلقه استخلافی وجود داشته باشد باید برای تعیین موقعیت آن، حلقه از کربنی که متصل به هیدروکسیل OH-OH است شماره‌گذاری شود.

قواعد نام گذاری ترکیبات شیمیایی الکل‌ها

نام الکل: عدد موقعیت هیدروکسیل + نام زنجیره اصلی + اُل

  • نام زنجیر اصلی از نام آلکان متناظر با آن گرفته می‌شود.
  • زنجیره اصلی، بلندترین زنجیر است و باید شامل گروه عاملی OH-OH باشد.
  • پسوند «اُل» در انتهای نام الکل می‌آید.
  • شماره‌گذاری زنجیره اصلی از سمتی شروع می‌شود که گروه هیدروکسیل کمترین عدد را داشته باشد.

مثال: ترکیب زیر را نام گذاری کنید.

نامگذاری الکل‌ها

گام اول: تعین زنجیر اصلی، زنجیر اصلی بلندترین زنجیر حاوی گروه OH-OH است. در این ترکیب زنجیر اصلی ۵ کربن دارد. با افزودن پسوند «اُل» به پنتان، نام آن پنتانول است.

گام دوم: شماره گذاری زنجیر، شماره گذاری از سمتی شروع می‌شود که گروه OH-OH کمترین عدد را به خود اختصاص دهد. در این ترکیب گروه OH-OH روی کربن شماره ۲ قرار دارد و ۲-پنتانول نامیده می‌شود.

گام سوم: تعیین استخلاف‌ها، ترکیب تنها یک استخلاف دارد که گروه متیل است و روی کربن ۴ قرار دارد.

نام گذاری ترکیبات شیمیایی

گام چهارم: نام گذاری ترکیب

۴-متیل-۲-پنتانول

نام گذاری ترکیبات شیمیایی فنول ها

فنول‌های دسته‌ای از ترکیبات آلی هستند که در آن‌ها گروه هیدروکسیل OH-OH به یک حلقه بنزن متصل است. فنول‌ها ترکیباتی شبیه به الکل‌ها هستند ولی خواص آن با الکل‌ها بسیار متفاوت است. فنول‌ها در ساخت چسب و پلاستیک کاربرد دارند.

نام گذاری ترکیبات شیمیایی فنول

قواعد نام گذاری فنول‌ها

نام فنول: عدد موقعیت استخلاف + نام استخلاف + فنول

  • شماره گذاری از کربن متصل به گروه OH-OH شروع می‌شود.
  • موقعیت استخلاف با عدد مشخص می‌شود.
  • پسوند «فنول» در انتهای نام ترکیب می‌آید.

مثال: ترکیب زیر را نام گذاری کنید.

نام گذاری ترکیبات شیمیایی الکل‌ها

گام اول: وجود یک گروه OH-OH روی حلقه بنزن یعنی ترکیب مورد نظر فنول است.

نام گذاری ترکیبات شیمیایی الکل‌ها

گام دوم: برای تعیین موقعیت استخلاف‌های رو حلقه بنزن، کربن‌ها باید شماره‌گذاری شوند. شماره‌گذاری از کربن متصل به گروه OH-OH شروع می‌شود.

نام گذاری ترکیبات شیمیایی

گام سوم: تعیین استخلاف، در این ترکیب عنصر برم روی کربن شماره ۲ قرار دارد.

نام گذاری ترکیبات شیمیایی

گام چهارم: نام گذاری

۲-برموفنول

نام گذاری ترکیبات شیمیایی تیول ها

تیول‌ها دسته از ترکیبات آلی هستند که در ساختار آن‌ها گروه تیول SH-SH وجود دارد. از ویژگی‌های بارز تیول‌ها بوی تند و ناخوشایند آنهاست. از تیول‌ها برای بودار کردن گازهایی مانند متان که بویی ندارند استفاده می‌شود تا راحت تر تشخیص داده شوند.

نام گذاری ترکیبات شیمیایی تیول ها

قواعد نام گذاری تیول‌ها

نام تیول‌ها: عدد موقعیت گروه تیول + نام زنجیره اصلی + تیول

  • نام زنجیر اصلی از نام آلکان متناظر با آن گرفته می‌شود.
  • زنجیره اصلی، بلندترین زنجیر است و باید شامل گروه عاملی SH-SH باشد.
  • پسوند «تیول» در انتهای نام ترکیب می‌آید.
  • شماره‌گذاری زنجیره اصلی از سمتی شروع می‌شود که گروه تیول کمترین عدد را داشته باشد.
نام آلکان‌ + تیول
نام آلکاننام تیول
متانمتانتیول
اتاناتانتیول
پروپانپروپانتیول
بوتانبوتانتیول
برای دیدن تصویر بزرگتر روی آن کلیک کنید.

متانتیول عامل بوی پنیر چدار است.

نام گذاری ترکیبات شیمیایی اتر ها

اترها ترکیبات آلی با فرمول عمومی RORR–O–R هستند. دو گروه آلکیل (R)(R) ممکن است یکسان یا متفاوت باشند. در زیر برخی از رایج‌ترین اترها نشان داده شده است.

نام گذاری ترکیبات شیمیایی اتر ها

«دی اتیل اتر» (Diethyl Ether) رایج‌ترین ترکیب از خانواده اترهاست. این ماده به دلیل حلالیت بسیاری خوبی که برای ترکیبات آلی دارد و همچنین نقطه جوش پایین (۳۴٫۶ درجه سلسیوس) آن حلال آزمایشگاهی بسیار مفیدی است. نقطه جوش کم، حذف راحت حلال را فراهم می‌کند. دی اتیل اتر سال‌ها به عنوان داروی بیهوشی عمومی استفاده می‌شد. نام گذاری ترکیبات شیمیایی اترها به صورت زیر انجام می‌شود.

(R گروه 1) + (R گروه ۲) + اتر

در نام‌ گذاری اترها، اگر دو گروه R متفاوت باشند، نام هر یک از آن‌ها به ترتیب حروف الفبا انگلیسی آورده می‌شود. اگر دو گروه R یکسان باشند، از پیشوند «دی» استفاده می‌شود.

نام گذاری ترکیبات شیمیایی اتر ها

کربوکسیلیک اسیدها و استرها

آشناترین کربوکسیلیک اسید اتانوئیک اسید است که بیشتر با نام رایج آن استیک اسید شناخته می‌شود. استیک اسید ماده فعال سرکه است که با اکسیداسیون اتانول تولید می‌شود. در ساختار کربوکسیلیک اسیدها و استرها گروه عاملی کربوکسیل (COOH)(COOH) با تفاوتی جزیی وجود دارد.

نام گذاری ترکیبات شیمیایی کربوکسیلیک اسید

برخی از مخمرها و باکتری‌ها هنگام سوخت و ساز قندهای خمیر نان، استیک اسید تولید می‌کنند و برای ساخت خمیرمایه نان استفاده می‌شود.

برای دیدن تصویر بزرگتر روی آن کلیک کنید.
  • فرمیک اسید: در نیش زنبور و نیش مورچه وجود دارد.
  • لاکتیک اسید: پس از ورزش شدید در عضلات جمع شده و باعث درد می‌شود.
  • سیتریک اسید: دلیل ترشی لیمو و پرتقال است.

استرها گروهی از ترکیبات آلی هستند که در ساختار آن‌ها گروه عاملی COOCOO وجود دارد و با فرمول عمومی RCOORR’COOR نشان داده می‌شوند. استر از واکنش کربوکسیلیک اسید با الکل تولید می‌شود. در این واکنش یک هیدروژن از اسید خارج شده و یک گروه آلکیل جای آن را می‌گیرد و استر و آب تولید می‌شود.

نام گذاری ترکیبات شیمیایی استر

استری شدن یا «استریفیکاسیون» (Esterification) که نخسیتن بار توسط هرمان امیل فیشر توصیف شد به تولید یک استر منجر می‌شود و نتیجه واکنش کربوکسیلیک اسید با الکل در حضور یک کاتالیزور اسیدی (معمولا H2SO4H_2SO_4) و گرماست. در این روش یون هیدروکسید (OH)(OH) از اسید و هیدرون از الکل جدا شده و آب تولید می‌کنند. مقدار الکل باقی مانده برای حفظ تعادل تبدیل به استر می‌شود.

چربی‌ها و روغن‌ها از جمله استرهای گلیسرول بلند زنجیر هستند. رایحه بسیاری از عطرها، گل‌ها و طعم میوه‌ها به دلیل وجود استرها است. استرهای کوچک، فراریت بالایی دارند و در آب حل می‌شوند. در جدول زیر نام برخی از ترکیبات که باعث ایجاد عطر و طعم میوه‌ها می‌شوند آمده است.

نام گذاری ترکیبات شیمیایی
برای دیدن تصویر بزرگتر روی آن کلیک کنید.

پنتیل پنتانوئات عامل طعم و عطر موز از ترکیب اتانوئیک اسید و ۱-پنتانول به صورت تهیه می‌شود. متیل بوتانوات (C5H10O2)(C_5H_{10}O_2) عامل عطر و طعم سیب و اتیل بوتانوات (C6H12O2)(C_6H_{12}O_2) عامل عطر و طعم سیب در آناناس است. در جدول زیر نام رایج و رسمی برخی از استرها فهرست شده است.

فرمولنام رایجنام گذاری ایوپاک
HCOOCH3HCOOCH_3متیل فرماتمتیل متانوات
CH3COOCH3CH_3COOCH_3متیل استاتمتیل اتانوات
CH3COOCH2CH3CH_3COOCH_2CH_3اتیل استاتاتیل اتانوات
CH3CH2COOCH2CH3CH_3CH_2COOCH_2CH_3اتیل پروپیوناتاتیل پروپانوات
CH3CH2CH2COOCH(CH3)2CH_3CH_2CH_2COOCH(CH_3)_2ایزوپروپیل بوتیراتایزوپروپیل بوتانوات

نام گذاری ترکیبات شیمیایی کربوکسیلیک اسیدها

بسیاری از کربوکسیلیک اسیدها همچنان با استفاده از نام‌های رایجی که دارند شناخته می‌شوند و پیشوندهایی چون «فرم» (form)، «بوتر» (butyr)، «پروپیون» (propion)، «استات» (acet) در نام آن‌ها وجود دارد که به منابع طبیعی این اسیدها مربوط است. به عنوان مثال، بوتیریک اسید عامل بوی بد در «کره» (Butter) فاسد است.

در کربوکسیلیک اسیدها طولانی‌ترین زنجیره حاوی گروه عاملی کربوکسیل (COOH)(-COOH) برای نام‌گذاری انتخاب می‌شود و در انتها، پسوند «اوئیک اسید» (oic acid) می‌آید.

نام آلکان‌ + اوئیک اسید
نام آلکاننام کربوکسیلیک اسید
متانمتانویک اسید
اتاناتانویک اسید
پروپانپروپانویک اسید
بوتانبوتانویک اسید
پنتانپنتانویک اسید

مثال: ترکیب زیر را نام گذاری کنید.

کربوکسیلیک اسیدها

گام اول: بلندترین زنجیر حاوی گروه عاملی انتخاب می‌شود. انتهای نام زنجیر کربنی پسوند «اوئیک اسید» می‌آید. در این ترکیب، بلندترین زنجیر ۴ کربن دارد پس نام بوتان به بوتانوئیک اسید تبدیل می‌شود.

گام دوم: برای مشخص کردن موقعیت استخلاف‌ها، زنجیر اصلی شماره‌گذاری می‌شود. شماره‌گذاری از کربن گروه کربوکسیل به عنوان کربن ۱ شروع می‌شود. در این ترکیب، روی کربن شماره ۲ گروه آلکیلی متیل قرار دارد.

گام سوم: نام گذاری ترکیبات شیمیایی

۲-متیل بوتانوئیک اسید

نام گذاری ترکیبات شیمیایی استرها

نام گذاری استرها بر اساس نام اجزا تشکیل دهنده آن صورت می‌گیرد. نام هر استر دو جز دارد که از نام الکل و اسید تشکیل دهنده آن استر گرفته می‌شود. بخش اول نام آلکیلی است که از الکل آمده و جز دوم، نام کربوکسیلات از کربوکسیلیک اسید است. در تصویر زیر این دو بخش نمایش داده شده است.

نامگذاری استرها
  • پسوند «اوئیک اسید» در نام اسید سازنده به «ات» (ate) تبدیل می‌شود.
  • پسوند «اُل» در نام الکل سازنده به «یل» (yl) تبدیل می‌شود.

نام استر: آلکیل از الکل + کربوکسیلات از اسید

در جدول زیر برخی از استرهای رایج به همراه اجزا تشکیل دهنده آن‌ها فهرست شده است.

الکلاسیداستر
متانولفرمیک اسیدمتیل فرمات
استیک اسیدمتیل استات
اکریلیک اسیدمتیل آکریلات
بوتریک اسیدمتیل بوتیرات
پنتانوئیک اسیدمتیل پنتانوات
بنزوئیک اسیدمتیل بنزوات
سالیسیلیک اسیدمتیل سالیسیلات
فنیل‌استیک اسیدمتیل فنیل‌استات
اتانولفرمیک اسیداتیل فرمات
استیک اسیداتیل استات
پروپیونیک اسیداتیل پروپیونات
لاکتیک اسیداتیل لاکتات
بوتریک اسیداتیل بوتیرات
سینامیک اسیداتیل سینامات
دکانوئیک اسیداتیل دکانوات
پروپانولاستیک اسیدپروپیل استات
پروپیونیک اسیدپروپیل پروپانوات
هگزانوئیک اسیدپروپیل هگزانوات
بوتانولاستیک اسیدبوتیل استات
فرمیک اسیدایزوبوتیل فرمات
بوتریک اسیدبوتیل بوتیرات
پنتانولاستیک اسیدآمیل استات
پروپانوئیک اسیدفنیل پروپانوئات
بنزیل الکلاستیک اسیدبنزیل استات
گرانیولگرانیل استات
لینالوللینالیل استات
ایزوپروپانولپالمیتیک اسیدایزوپروپیل پالمیتات

مثال: ترکیب زیر را نام گذاری کنید.

گام اول: در ابتدا زنجیره کربنی بخش الکلی بر وزن آلکیل نام‌گذاری می‌شود. در این ترکیب بخش الکلی ۳ کربن دارد، پس نام آلکیلی پروپانول با حذف پسوند «اُل» به پروپیل تبدیل می‌شود.

گام دوم: بخش اسیدی ترکیب با حذف پسوند «اوئیک اسید» و تبدیل آن به «ات» نام‌گذاری می‌شود. پس در اینجا پروپانوئیک اسید به پروپانوات تبدیل می‌شود.

گام سوم: برای نام‌گذاری ابتدا نام بخش الکل (پروپیل) و سپس نام اسید (پروپانوات) می‌آید.

پروپیل پروپانوات (پروپیل پروپیونات)

نام گذاری ترکیبات شیمیایی آمین ها

آمین‌ها ترکیبات آلی نیتروژن داری هستند که به عنوان اجزای آمینو اسیدها، پروتئین‌ها و اسیدهای نوکلئیک (DNA و RNA) از نظر زیستی اهمیت بالایی دارند. دوپامین، هیستامین، آدرنالین و آمفتامین نمونه‌هایی از این دسته ترکیبات آلی هستند که نقش فیزیولوژیکی مهمی در بدن انسان ایفا می‌کنند. از جمله آمین‌های طبیعی که از گیاهان استخراج می‌شوند می‌توان به آلکالوئیدهایی مانند کافئین، نیکوتین و کوکائین اشاره کرد. آمین‌ها نیز مانند آمونیاک بازهای ضعیفی هستند.

نام گذاری ترکیبات شیمیایی قهوه

آمین‌ها بیشتر به خاطر بوی بدشان شناخته می‌شوند. هنگامی که یک موجود زنده می‌میرد، باکتری‌ها هنگام تجزیه پروتئین‌های آن آمین آزاد می‌کنند. به عنوان مثال، «تری‌متیل آمین» (Trimethylamine) علت بوی ماهی فاسد و «کاداورین» (Cadaverine) دلیل بوی لاشه حیوانات در حال فاسد شدن است.

به‌طور سیستماتیک آمین‌ها را با توجه به گروه‌های هیدروکربنی متصل به نیتروژن نام گذاری می‌کنند و در انتهای نام آن‌ها پسوند «آمین» (amine) می‌آید. در ساختار آمین‌ها که مشتقاتی از آمونیاک (NH3)(NH_3) هستند، یک یا چند اتم هیدروژن با گروه‌های آلکیل یا آروماتیک جایگزین می‌شود. برای مثال، در ساختار متیل آمین یک گروه متیل جایگزین اتم هیدروژن شده است و در دی‌متیل آمین، دو گروه متیل وجود دارد.

نام گذاری ترکیبات شیمیایی آمین ها

تا زمانی که آلکیل‌های متصل به نیتروژن شاخه‌دار نشده باشند از نام‌های رایج آمین‌ها استفاده می‌شود. برای نامیدن گروه‌های آلکیلی متصل به نیتروژن به ترتیب حروف الفبای انگلیسی نوشته می‌شوند. همچنین از پیشوندهای «دی» و «تری» برای چند استخلاف یکسان استفاده می‌کنند.

انواع آمین

تعداد کربن‌هایی که مستقیم به نیتروژن در پیوند هستند نوع آمین را مشخص می‌کند.

نوعتعداد کربن متصل به نیتروژننشان
آمین نوع اول۱(۱°)
آمین نوع دوم۲(۲°)
آمین نوع سوم۳(۳°)

برای نام گذاری آمین‌های آروماتیک از نام آنیلین استفاده می‌کنند. در آمین‌های آروماتیک اگر گروه‌های آلکیل به نیتروژن متصل باشند با پیشوند N- مشخص می‌شوند.

نام گذاری ترکیبات شیمیایی آنیلین

در صنعت رنگسازی برای تولید رنگ‌های نیلی مانند از آنیلین استفاده می‌شود. از دیگر کاربردهای آن برای ساخت «پلی اورتان» (Polyurethane) در سنتز استامینوفن است.

نام گذاری ترکیبات شیمیایی

مثال: نوع آمین‌های زیر را مشخص کنید و نام رایج آن‌ها را بنویسید.

الف:

در این ترکیب یک گروه اتیل به اتم نیتروژن متصل است، پس آمین نوع اول است و اتیل آمین نام دارد.

ب:

در این ترکیب سه گروه آلکیل (دو گروه متیل و یک گروه اتیل) به اتم نیتروژن متصل هستند پس آمین نوع سوم است و اتیل‌دی‌متیل آمین نام دارد.

نام گذاری ترکیبات شیمیایی آمیدها

آمیدها مشتقات کربوکسیلیک اسیدها هستند. در ساختار آمیدها نیتروژن جایگزین گروه هیدروکسیل اسید می‌شود. آمیدها تحت واکنشی به نام آمیداسیون تولید می‌شوند. در آمیداسیون کربوکسیلیک اسید با آمونیاک یا یک آمین نوع اول یا دوم واکنش می دهد و آمید تولید می‌شود. امین نوع سوم چون هیچ هیدروژنی ندارد نمی تواند تحت آمیداسیون قرار گیرد.

اوره ساده ترین آمید طبیعی است. اوره در بدن توسط کلیه‌ها از طریق ادرار دفع می‌شود و در کودهای کشاورزی برای افزایش نیتروژن در خاک کاربرد دارد.

در نام گذاری ترکیبات شیمیایی آمیدها، پسوند آمید جایگزین پسوند «اوئیک اسید» (oic acid) یا «یک اسید» (oic acid) می‌شود. اگر به اتم نیتروژن گروه آلکیلی متصل باشد برای یک گروه آلکیلی پیشوند N و برای دو گروه آلکیلی پیشوند N,N پیش از نام آمید می‌آید.

مثال: ترکیب زیر را نام گذاری کنید.

نام گذاری ترکیبات شیمیایی و آمیدها

گام اول: در کربوکسیلیک اسید، پسوند «اوئیک اسید» با آمید جایگزین می‌شود و نام آن بوتان‌آمید می‌شود.

نام گذاری ترکیبات شیمیایی و آمیدها

گام دوم: یک استخلاف روی عنصر نیتروژن وجود دارد. پس پیشوند N به همراه نام آلکیل می‌آید.

نام گذاری ترکیبات شیمیایی

گام سوم: در نهایت نام ترکیب به صورت زیر نوشته می‌شود.

N-اتیل بوتان‌آمید

جمع بندی نام گذاری ترکیبات شیمیایی

در این مطلب از مجله فرادرس با نام‌گذاری انواع ترکیبات شیمیایی آشنا شدیم. اتحادیه بین‌المللی شیمی محض و کاربردی (آیوپاک) مجموعه قوانین نامگذاری ترکیبات شیمیایی را در کتاب‌های اتحادیه که به کتاب‌های رنگی آیوپاک شهرت دارند منتشر می‌کنند.

کتابموضوعپیوند
کتاب سبزکمیت‌ها، واحدها و نمادها در شیمی فیزیک+
کتاب قرمزنام گذاری در شیمی معدنی+
کتاب آبینام گذاری در شیمی آلی+
کتاب بنفشاصطلاحات و نام گذاری پلیمرها+
کتاب نارنجینام گذاری ترکیبات شیمیایی در شیمی تجزیه+
کتاب نقره‌ایاصطلاحات و نام گذاری ویژگی‌های علوم آزمایشگاهی+
کتاب سفیدنام گذاری ترکیبات در بیوشیمی+
کتاب طلاییاصطلاحات شیمیایی+

هدف از ایجاد چنین قوانینی برای نام گذاری ترکیبات شیمیایی از بین بردن ابهام در نوشتار و گفتار است. هر ترکیب باید نام یکتایی داشته باشد و هر نام تنها به یک ترکیب اشاره کند. هرچند برخی از نام‌های رایج به دلایل تاریخی و استفاده راحت‌تر نسبت به نام‌های استاندارد آیوپاک همچنان کاربرد دارند.

بر اساس رای ۸۱ نفر
آیا این مطلب برای شما مفید بود؟
اگر بازخوردی درباره این مطلب دارید یا پرسشی دارید که بدون پاسخ مانده است، آن را از طریق بخش نظرات مطرح کنید.
منابع:
chemistry timberlakeChemistry: A Molecular ApproachChemistry Zumdahl
۹ دیدگاه برای «نام گذاری ترکیبات شیمیایی — از صفر تا صد»

سلام. بسیار عالی. دست شما درد نکنه.

بسیار مفید
تشکر

مثال چهارم: ترکیب (پنتا آمین کلروکبالت) را نام گذاری کنید. / یکی از لیگاندها از مثال بالا کپی شده و فراموش کردم اصلاح کنم. اطلاحش کنید لطفا/ نام کاملش درست عنوان شده

سلام و روز شما به‌خیر؛

ممنونیم از دقت نظر شما دوست عزیز. متن بازبینی و اصلاح شد.

«به عنوان مثال، بوتیریک اسید باعث بوی بد در «کره» (Butter) فاسد می‌دهد.» اصلاح شود به «به عنوان مثال، بوتیریک اسید عامل بوی بد در «کره» (Butter) فاسد است.» 🙂

سلام و روز شما به‌خیر؛

ممنونیم از دقت نظر شما دوست عزیز. متن بازبینی و اصلاح شد.

سلام میشه نام گذاری ترکیبات مولولی به روش عدد اکسایش هم توضیح بدید.

جامع ، کامل ،مفید
ممنون خیلی کمک کننده بود

دمتون گرم ، خیلی کامل و جامع بود
به خصوص ممنون بابت تمارین و همچنین عکس هایی که بینشون گذاشته بود چون واقعا موجب برطرف شدن خستگی می شدن(:

نظر شما چیست؟

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *