فرادرسمحل اعرابی شامل چیست؟ – در عربی با مثال و تمرین
منظور از محل اعرابی در زبان عربی، جایگاه و نقش یک کلمه در جمله و گذاشتن حرکت مناسب برای آن نقش، روی آخرین حرف آن کلمه است. برای مثال، کلمه «علیٌ» در جمله «علیٌ تلمیذٌ.» مبتدا است و به همین خاطر، علامت «-ٌ» را پذیرفته است. در زبان عربی چهار نوع محل اعرابی برای اسم‌ها و فعل‌ها وجود دارد که شامل محل اعرابی مرفوع، منصوب، مجرور و مجزوم است. هرکدام از این محل‌های اعرابی برای نقش‌های خاصی استفاده می‌شوند. برای مثال، اعراب مرفوع مخصوص مبتدا و خبر و فاعل و... است یا مفعول به، مفعول فیه، تمیز و... اعراب منصوب می‌پذیرند. اعراب مجرور برای واژه‌های مجرور به حرف جر و مضاف الیه‌ها است و اعراب مجزوم نیز مخصوص فعل‌های امر و نهی و افعال مضارع شرطی است. در این مطلب از مجله فرادرس با مثال یاد می‌گیریم که محل اعرابی شامل چیست، هرکدام از محل‌های اعرابی در چه نقش‌هایی اعمال می‌شوند و شکل نشان دادن اعراب‌ها یعنی اعراب ظاهری، تقدیری و محلی را نیز بررسی می‌کنیم. در انتهای مطلب نیز پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای طرح کرده‌ایم.
محل اعرابی شامل چیست؟
محل اعرابی، هم جایگاه و نقش کلمات و هم حرکت انتهایی آن‌ها را تعیین می‌کند و شامل اعراب مرفوع (-ُ)، منصوب (-َ)، مجرور (-ِ) و مجزوم (-ْ) است که کلمه‌ها یا جمله‌ها متناسب با جایگاه و نقش خود در جمله، یکی از این اعراب‌ها را با گذاشتن حرکتی روی آخرین حرفشان می‌پذیرند. البته در بعضی از کلمات، اعراب به صورت ظاهری مشخص نمی‌شود و اعراب محلی یا تقدیری وجود دارد.
در ادامه همه این موارد را با مثال یاد می‌گیریم و بررسی می‌کنیم اما پیش از آن، برای یادگیری کامل مبحث محل اعرابی، می‌توانید از فیلم آموزش عربی، زبان قرآن ۱ پایه دهم فرادرس که لینکش را در کادر زیر آورده‌ایم، استفاده کنید.
در این بخش و در قالب یک جدول، به طور کامل می‌بینیم که محل اعرابی شامل چیست و در بخش‌های بعد، تمام نقش‌های هرکدام از محل‌های اعرابی را با مثال‌هایی متنوع، بررسی می‌کنیم.
جدول مثال انواع محل اعرابی
حالا که متوجه شدیم محل اعرابی شامل چیست، در جدول زیر انواع نقش‌هایی که در محل اعرابی مرفوع، منصوب، مجرور و مجزوم قرار دارند را با مثال آورده‌ایم.
| انواع محل اعرابی | نوع | مثال |
| مرفوع (-ُ و -ٌ و انِ و ونَ) | مبتدا | الأطفالُ في المنزلِ. (کودکان در خانه هستند.) |
| خبر | الرجلُ نادِمٌ. (مرد، پشیمان است.) | |
| فاعل | خَلَقَ اللهُ الإنسانَ. (خدا انسان را آفرید.) | |
| نائب فاعل | يَتَّمُ غَسلُ الأطباقِ. (ظرف‌ها شسته می‌شوند.) | |
| اسم فعل ناقصه | أصبَحَ الخَشَبُ ثعبانَ. (چوب به مار تبدیل شد.) | |
| خبر حرف‌های مشبه بالفعل | کأَّنَ هی أُمُّنا. (گویی او مادر ما است.) | |
| خبر لای نفی جنس | لا لباسَ أجملُ من العافیةِ. (لباسی زیباتر از سلامتی، وجود ندارد.) | |
| منصوب (-َ و -ً و ینِ و ینَ) | مفعول به | خَلَقَ اللهُ الأرضَ. (خدا زمین را آفرید.) |
| مفعول فیه یا ظرف مکان و زمان | الجنةُ تحتَ اقدامِک. (بهشت زیر پای تو است.) | |
| مفعول‌های مطلق (تأکیدی، بیانی، عددی) | أشارَ إلیٰ المعلمِ أشارتین. (دوبار به معلم اشاره کرد.) | |
| خبر افعال ناقصه | کانَ اللهُ حبیبَه. (خدا دوست اوست.) | |
| اسم حروف مشبه بالفعل | إنّ اللهَ غفَارٌ. (همانا خداوند بخشنده است.) | |
| مفعول له | نَحنُ نَعبُدُ تکریماً للّه. (برای بزرگداشت خدا، عبادت می‌کنیم.) | |
| تمییز | إِشتَرَيتُ كيلةً فاكهةً. (یک‌کیلو میوه خریدم.) | |
| حال | ذَهَبَ الرَجُلُ عطشاناً. (مرد درحالیکه تشنه بود، رفت.) | |
| مستثنی | لا نُريدُ شيئاً سِوى السلامَ. (چیزی جز صلح نمی‌خواهیم.) | |
| منادای مضاف | يا سَمیعَ الدُعا (ای شنونده دعا) | |
| فعل مضارع بعد از ادات نصب (اعراب محلی) | لَن أَذهَبَ إلى الشّارِعِ. (به خیابان نمی‌روم.) | |
| مجرور (-ِ و -ٍ و ینِ و ینَ) | مضاف الیه | کتاب الصدیقِها (کتابِ دوستش) |
| مجرور به حرف جر | فی البیتِ (در خانه) | |
| مجزوم (-ْ و حذف «ن») | فعل امر | إِسمَعْ. (گوش کن.) |
| فعل نهی | لا تُشاهِدوا الأخبارَ. (اخبار را نبینید.) | |
| فعل مضارع بعد از ادات شرط | مَن تُدرسْ، تُنجِحْ. (هرکس درس بخواند، موفق خواهد شد.) |
در مطلب زیر، نقش کلمات در عربی به‌طور کامل توضیح داده شده است:
یادگیری محل اعرابی در عربی یازدهم
تا اینجا یاد گرفتیم محل اعرابی شامل چیست و نمونه‌هایی از آن را نیز دیدم. همانطور که دیدید، مبحث محل اعرابی گسترده است و تمام نقش‌های زبان عربی را در بر می‌گیرد. بنابراین یادگیری درست و کامل آن، ضروری است. چون اگر همه این محل‌های اعرابی و نقش‌های مختلفشان را یاد نگیریم، در شناسایی آن‌ها از یکدیگر، دچار مشکل خواهیم شد. البته یادگیری ترجمه زبان عربی نیز در شناسایی نقش و اعراب کلمات عربی به ما کمک خواهد کرد، زیرا ما با قواعد زبان فارسی بیشتر آشنا هستیم و اگر بتوانیم نقش و محل اعرابی یک کلمه را در ترجمه فارسی تشخیص دهیم، راحت‌تر می‌توانیم نقش و اعراب همان کلمه را در زبان عربی، شناسایی کنیم.
یادگیری همه این موارد نیازمند استفاده از آموزش‌های کامل اما ساده و کاربردی است که به همین علت، در این بخش برخی از فیلم‌های آموزشی زبان عربی فرادرس را آورده‌ایم تا با استفاده از آن‌ها، محل اعرابی کلمات را ساده‌تر شناسایی کنید.
- فیلم آموزش عربی، زبان قرآن ۱ برای پایه دهم فرادرس
- فیلم آموزش عربی، زبان قرآن ۱ رشته ادبیات و علوم انسانی فرادرس
- فیلم آموزش عربی، زبان قرآن ۲ رشته‌های ریاضی و تجربی فرادرس
- فیلم آموزش عربی، زبان قرآن ۳ رشته ادبیات و علوم انسانی فرادرس
- فیلم آموزش ترجمه از عربی به فارسی فرادرس
- فیلم آموزش عربی پایه نهم فرادرس
- فیلم آموزش عربی پایه هشتم فرادرس
همچنین برای دسترسی به آموزش‌های بیشتر، می‌توانید از مجموعه آموزش زیر استفاده کنید:
انواع محل اعرابی
تا اینجا یاد گرفتیم محل اعرابی شامل چیست. در این بخش انواع محل اعرابی را با مثال بررسی می‌کنیم یعنی تمام نقش‌هایی که مرفوع می‌شوند، منصوب می‌شوند، مجرور می‌شوند و تمام فعل‌هایی که مجزوم می‌شوند را با مثال بررسی می‌کنیم. انواع محل اعرابی را در فهرست زیر آورده‌ایم.
- محل اعرابی مرفوع
- محل اعرابی منصوب
- محل اعرابی مجرور
- محل اعرابی مجزوم
اما پیش از آن پیشنهاد می‌کنیم که با تماشای فیلم آموزش عربی، زبان قرآن ۱ فرادرس، با انواع اعراب کلمات آشنا شوید و آن‌ها را یاد بگیرید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.
در ادامه، نقش‌هایی که هرکدام از اعراب‌های بالا را می‌گیرند، با مثال بررسی می‌کنیم.
محل اعرابی مرفوع
حالا که متوجه شدیم محل اعرابی شامل چیست، به سراغ یادگیری محل اعرابی مرفوع می‌رویم. این محل اعرابی با نشانه‌های ظاهری «-ُ» و «-ٌ» و «انِ» و «ونَ» مشخص می‌شود و نقش‌های دستوری زیر، دارای اعراب مرفوع هستند.
- مبتدا
- خبر
- فاعل
- نائب فاعل
- اسم افعال ناقصه
- خبر حروف مشبهة بالفعل
- خبر لای نفی جنس
در ادامه هرکدام از نقش‌های محلی مرفوع را با مثال بررسی می‌کنیم.
مبتدا
مبتدا در زبان عربی، در جمله‌های اسمیه وجود دارد و اسمی است که در جمله، خبری درباره آن به ما داده می‌شود. برای مثال کلمه «النجاة» در جمله «النجاة فی الصدق. (رستگاری در صداقت است)» مبتدا است. مبتدا همیشه مرفوع است و باید یکی از نشانه‌های ظاهری محل رفع یعنی «-ُ و -ٌ و انِ و ونَ» را بگیرد. در جدول زیر، نمونه‌هایی از جمله‌های اسمیه را آورده‌ایم و مبتدا و محل اعرابی آن را مشخص کرده‌ایم.
| مثال | محل اعرابی | اعراب رفع |
| التلاميذُ فی المدرسة. (دانش‌آموزان در مدرسه هستند.) | مبتدا و مرفوع | -ُ |
| رجلانِ مجنونان. (دو مرد، دیوانه هستند.) | مبتدا و مرفوع | انِ |
نکته: مانند مثال «التلامیذُ» در جمله بالا، اگر اسمی «ال» داشته باشد دیگر تنوین نمی‌گیرد بلکه «-ُ» می‌گیرد.
خبر
خبر نیز، جزئی از جمله اسمیه است و بخشی است که خبری را درباره مبتدا به ما می‌دهد. برای مثال در جمله «التَّوَدُّدُ نِصْفُ الْعَقْلِ. (دوستی نیمی از خردمندی است)» از نهج البلاغه، کلمه «نصف» خبر است. خبرها نیز مانند مبتدا، همیشه مرفوع هستند. در جدول زیر، نمونه‌هایی از خبر را در جمله‌های اسمیه بررسی می‌کنیم تا با محل اعرابی خبر بیشتر اشنا شوید.
| مثال | محل اعرابی | اعراب رفع |
| «الْمَرْءُ مَخْبُوءٌ تَحْتَ لِسَانِهِ.» (انسان زیر زبانش پنهان است.) | خبر و مرفوع | -ٌ |
| الطفلُ نائم. (کودک خوابیده.) | خبر و مرفوع | -ٌ |
نکته: کلمه «نائم» در جدول بالا، چون در آخر جمله است و بعد از آن، کلمه دیگری نیامده است، ساکن تلفظ می‌شود ولی همچنان مرفوع است و محل اعرابی آن نیز رفعی است. یعنی اگر بعد از آن، کلمه دیگری بود، این خبر به صورت «نائمٌ» نوشته می‌شد.
فاعل
فاعل‌ها در جمله‌های فعلیه وجود دارند و اسمی هستند که انجام دهنده فعل است. فاعل‌ها نیز نقش مرفوع دارند یعنی یکی از نشانه‌های محل اعرابی مرفوع را می‌گیرند. دقت کنید که تفاوت جمله اسمیه و فعلیه در عربی این است که جمله اسمیه با اسم و جمله فعلیه با فعل آغاز می‌شود. در جدول زیر نمونه‌هایی از جمله‌های فعلیه را آورده‌ایم و محل اعرابی فاعلشان را مشخص کرده‌ایم.
| مثال | محل اعرابی | اعراب رفع |
| «خَلَقَ اللهُ السماوات.» (خدا آسمان‌ها را آفرید.) | فاعل و مرفوع | -ُ |
| «ذهبت النساءُ إلى المنزل.» (زنان به خانه رفتند.) | فاعل و مرفوع | -ُ |
نائب فاعل
نائب فاعل‌ها کلمه‌هایی هستند که بعد از فعل مجهول عربی می‌آیند. در افعال مجهول، انجام دهنده و فاعل فعل مشخص نیست و کلمه مرفوعی که بعد از این افعال می‌آید، نائب فاعل است و همیشه نقش مرفوعی دارد. در جدول زیر، چند نمونه از نقش نائب فاعل را بررسی کرده‌ایم.
خیلی کامل و عالی بود
خسته نباشید🤍