فرادرس
تمییز در عربی چیست؟ — توضیح به زبان ساده + مثال و تمرین
مهم‌ترین کاربرد تمییز در عربی رفع ابهام از کلمه یا جمله است. همان‌طور که معنای تمییز در لغت «جدا کردن» و «مشخص کردن» است، استفاده از آن نیز نقاط تیره‌ای را که مفهوم یک جمله دارد، معلوم و آشکار می‌کند. در این نوشته درباره تمییز، نشانه‌ها و انواع آن مطالبی همراه با مثال می‌خوانیم. دانستن این نکات به ما کمک می‌کند تا تمییز را در جملات راحت‌تر و به شیوه صحیح‌تری شناسایی کنیم. در انتهای متن و با استفاده از تمرین‌های پایانی می‌توانیم میزان دریافت‌مان از این مطلب را بسنجیم.
تعریف تمییز در عربی
به مثال زیر توجه کنید:
لَقَدْ تَلَوُّثَتْ طِهرانْ جَواً.
هوای تهران آلوده شده‌است.
فرض کنید این جمله کلمه «جواً» را نداشت. آن وقت جمله درباره آلودگی تهران صحبت می‌کرد، اما دقیقا مشخص نمی‌شد که این آلودگی مربوط به خاک است یا آب و یا هوا. در نتیجه، با استفاده از کلمه جواً توانسته‌ایم منظورمان را درباره آلودگی مربوط به شهر تهران مشخص کنیم.
تمییز در عربی چنین نقشی در جملات بازی می‌کند. یعنی به عنوان یک اسم جامد، نکره و منصوب در جملات حضور پیدا می‌کند تا ابهام مربوط به اسم، ترکیب اسمی یا یک عبارت قبل از خودش را برطرف کند. بر اساس نوع کاری که در جمله انجام میشود می‌توانیم تمییز را به دو نوع «تمیز مفرد (الذات)» و «تمیز نسبت» تقسیمبندی کنیم. در ادامه توضیحات و مثال‌های مربوط به تمییز مفرد و سپس توضیحات تمییز نسبت را می‌خوانید.
تمییز مفرد و انواع آن
تمییز مفرد از کلمه قبل از خودش رفع ابهام می‌کند. بر همین اساس می‌توانیم از تمییز مفرد برای مقادیری چون «وزن، پیمانه، طول و مساحت» استفاده کنیم. علاوه بر این موارد تمییز عدد نیز در دسته تمییز مفرد قرار می‌گیرد که قواعد مربوط به آن را در ادامه می‌خوانید.
نکته: برای تشخیص ضمیر مفرد یا ضمیر ذات می‌توانیم از حرف جر «مِن» استفاده کنیم. به این ترتیب که بین تمییز و کلمه ما قبلش حرف جر مِن را قرار بدهیم. در صورتی که معنای آن تغییر نکرد و با آن حرف معنادار شد می‌توانیم آن را به عنوان تمییز مفرد شناسایی کنیم. به مثال زیر توجه کنید.
سَأَشْتَرِي ذَراعَ أَرضاً.
سَأَشْتَرِي ذَراعاً مِنَ الأَرضِ.
یک ذرع زمین خواهم خرید.
تمییز بعد از وزن
هرگاه بعد از کلماتی چون «منّ، کیلو، کیلوغرام، ذرة، طُّن و...» که نشان دهنده وزن اجسام است، یک اسم جامد و منصوب ببینیم، باید بدانیم که آن کلمه یک تمییز مفرد است و برای رفع ابهام درباره وزن یک شیء در جمله آمده‌است. برای درک بهتر به مثال زیر توجه کنید.
بِعتُ کِیلَةً قُمْحاً.
یک کیلو گندم خریدم.
(در این مثال، کلمه قمح (گندم) نشان می‌دهید که از چه چیزی به میزان یک کیلو خریداری شده‌است.)
تمییز بعد از مساحت
استفاده از کلماتی مثل «متر، کیلومتر، هکتار و...» نشان دهنده بعد و مسافت یا مساحت است. به همین خاطر استفاده از تمییز می‌تواند مشخص کند که دقیقا از چه چیزی به چه مقداری از این مساحت مدنظر ما است. به بیانی دیگر، کلمه منصوب بعد از معیارهای سنجش مساحت ابهام درباره آنها را رفع می‌کند و در نتیجه به عنوان تمییز شناخته میشود. برای درک بهتر به مثال زیر توجه کنید.
إِشْتَرَیْتُ عِشْرَیْنِ هِکتاراً أَرضاً.
بیست هکتار زمین خریدم.
(در این مثال دو نوع تمییز داریم. با کمی دقت متوجه می‌شویم که «هکتار» از کلمه عشرین و «أرضاً» از کلمه هکتار رفع ابهام کرده‌است.)
هِیَ تَشْتَري مِترَیْنِ قُماشاً.
او دو متر پارچه خرید.
(کلمه قماش یا پارچه مشخص می‌کند که از چه محصولی به این مقدار خریداری شده‌است.)
تمییز بعد از پیمانه
در زبان فارسی از اصطلاح «یک لیوان آب» به کرات استفاده کرده‌ایم. در این جمله لیوان در اصل، پیمانه‌ای برای اندازه‌گیری مقدار آب است. یعنی ما با این مقدار مشخص می‌کنیم که چه میزان آب مدنظرمان است.
در زبان عربی نیز همین روال برقرار است. کلمات منصوبی که بعد از «کوب، کیساً، قدح و...» بیاید تمییز است و برای رفع ابهام مورد استفاده قرار گرفته‌است. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.
شَرَبتُ کَوْباً شایاً.
یک فنجان چای نوشیدم.
(با استفاده از تمییز شایاً می‌فهمیم که محتویات کوب یا فنجان چه بوده‌است.)
إِشْتَرَیْتُ کِیساً شَعیراً.
یک کیسه جو خریدم.
(کلمه شعیراً نشان می‌دهد که محتویات کیسه چه بوده و درباره آن رفع ابهام می‌کند.)
نکته: اگر دقت کنید متوجه می‌شوید که می‌توان برای تشخیص تمییز در جملات بالا از حرف جر «مِن» نیز استفاده کرد.
إِشْتَرَیتُ کیساً مِنَ الشَعیرِ.
تَشتَري مِترَیْنِ مِنَ القُماشْ.
تمییز بعد از عدد
در زبان عربی همانند زبان فارسی ابتدا عدد گفته میشود و سپس معدود. از آنجا که معدود از تعداد رفع ابهام می‌کند، همواره نقش تمییز دارد. اما در برخی از موارد (مثل معدود برای اعداد ۳ تا ۱۰) ممکن است این معدودها به صورت نکره و منصوب به کار نروند. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.
قَرَأتُ أَربَعَةَ کُتُبٍ.
چهار کتاب را خواندم.
(در این مثال کتب معدود أربعة به صورت جمع مجرور در جمله ظاهر شده‌است.)
قَرَأتُ ثَلاثَةَ و ثَلاثینِ کِتاباً.
سی و سه کتاب را خواندم.
(همان‌طور که می‌بینید کتاباً معدود ثلاثة و ثلاثین است و به صورت مفرد و منصوب در جمله ظاهر شده‌است.)
تمییز نسبت و انواع آن
برای فهمیدن بهتر تمییز نسبت بهتر است ابتدا به این مثال توجه کنید:
تَحَسَّنَتْ الأَوْضاعْ في الغَرْبِ إِقتِصاداً.
اوضاع در غرب از نظر اقتصادی بهبود یافته است.
در این جمله إقتصاداً نقش تمییز را در جمله بازی می‌کند. اما نمی‌توانیم بگوییم که ابهام‌زدایی آن از «في الغرب» بوده است. چرا که این تمییز در حقیقت از جمله ماقبل خودش ابهام‌زدایی کرده‌است. از این رو به کلماتی که ابهام جمله‌های قبل از خودشان را رفع کنند، تمییز نسبت می‌گویند.
تمییز نسبت، مناسبات میان اجزای جمله، یعنی فعل عربی، فاعل عربی و مفعول عربی را مشخص و ابهام درباره آنها را رفع می‌کند. در برخی کتاب‌های مربوط به قواعد عربی درباره این نوع از تمییز آمده که «تمییز نسبت در حقیقت منقول از کلمه دیگری در جمله است.» به بیانی دیگر، تمییز نسبت در اصل نقش دیگری در جمله داشته اما به صورت دیگری در جمله ظاهر شده‌است. برای درک بهتر این مبحث به مثال‌های زیر توجه کنید.
یُحْسِنُ علیٌ العَرَبِیةَ قِراءَةً.
علی عربی را خوب می‌خواند.
(تمییز در این جمله در حقیقت مفعول‌به بوده است. در چنین حالتی جمله این‌گونه نوشته میشود: یُحسنُ علیٌ قراءةَ العربیة.)
الإنِجِلیزیَةُ أَوْسَعَ اللُغاتِ إِنتِشاراً في العالَمْ.
انگلیسی رایج‌‌ترین زبان در جهان است.
(تمییز در این جمله در اصل مبتدای عربی و مرفوع بوده‌است. با این حساب جمله این‌گونه نوشته میشود: إنتشارُ الإنجلیزیة أوسعَ من غَیرها في العالمِ.)
لَقَدْ أَزدَهَرَتْ البِلادُ إِقتِصاداً.
کشور از نظر اقتصادی شکوفا شده‌است.
(در این مثال، تمییز نسبت در اصل فاعل و مرفوع بوده‌است. در نتیجه می‌توانیم جمله را به این شکل بازنویسی کنیم: لقد أزدهر أقتصادُ البلادِ.)
نکته: برای ساخت تمییز نسبت از فاعل، مبتدا، مفعول‌به و نائب فاعل باید به لزوم وجود مضاف الیه عربی همراه آنها توجه کرد. چرا که بعد از تمییز واقع شدن این کلمات، مضاف‌الیه آنها جای آنها را در جمله می‌گیرد و نقش آنها را بازی می‌کنند. در مثال‌های بالا نمونه‌های این نکته به خوبی نشان داده شده‌است.
سوالات رایج درباره تمییز در عربی
در این بخش به برخی از سوالات پر تکرار مربوط به مبحث تمییز در عربی به طور خلاصه پاسخ می‌دهیم.
تمییز چیست؟
به کلمه جامد، نکره و منصوبی که به قصد رفع ابهام در جمله آورده میشود تمییز می‌گویند.
تمییز در عربی چند نوع دارد؟
بر اساس نوع رفع ابهام تمییز به دو نوع «مفرد» و «نسبت» تقسیمبندی میشود. تمییز مفرد ابهام کلمه قبل از خودش و تمییز نسبت ابهام جمله پیش از خودش را از بین میبرد.
تمرین مبحث تمییز در عربی
برای ارزیابی عملکرد خود در رابطه با «تمییز در عربی»، می‌توانید از تمرین‌هایی که در ادامه در اختیار شما قرار گرفته است استفاده کنید. تمرین شامل ۵ سوال است و پس از پاسخ دادن به تمامی پرسش‌ها و ظاهر شدن دکمه «دریافت نتیجه آزمون»، می‌توانید نمره عملکردتان را مشاهده کنید و جواب‌های درست و نادرست را نیز ببینید. پاسخ سؤالات نیز بعد از هر آزمون آمده است.
گزینه صحیح را انتخاب کنید.
۱. در رابطه با عدد و معدود عربی کدام گزینه صحیح نیست؟
ثلاثة طلبة
ثمانٍ و خمسون حقیبةً
واحد و تسعون طالبة
مائتا کتابٍ
۲. در عبارت زیر کدام گزینه درباره کلمه «مکانة» صحیح نیست؟
«أما بلغتَ طُموحاتک مکانةً في المجتمع؟»
تمییز غیر منقول
تمییز النسبة
منصوب جوازاً
مفعولٌ اصلاً
۳. نوع تمییز در عبارت زیر چیست؟
«بعتُ هکتاراتٍ أرضاً.»
تمییز المساحة
تمییز الوزن
تمییز العدد
تمییز منقول
۴. گزینه صحیح درباره تمییز در عبارت زیر کدام است؟
«تجمّدتِ الأرض میاهاً.»
منقول من الفاعل
منقول من المفعول
منقول من المبتدا
غیر منقول
۵. کدام گزینه درباره تمییز در این عبارت نادرست است؟
«شَرِبتُ مُلء الابریق ماءً.»
تمییز الذات
منقول عن المفعول
جائز النصب
تمییز شبه المقدار
جمع‌بندی
تمییز در عربی کلمه‌ای جامد، نکره و منصوب است که ابهام را درباره یک کلمه یا یک عبارت از بین میبرد. دو نوع تمییز داریم. تمییز نسبت و تمییز بالذات که هر یک از آنها را در این نوشته با مثال و نکات مهم مربوط به آنها بررسی کردیم. فهمیدیم که هرگاه یک تمییز منقول از کلمه دیگری در جمله باشد به آن تمییز منقول می‌گویند. این نوع تمییز معمولا منقول از فاعل، مفعول‌به، نائب فاعل و مبتدا است. همچنین کلمه منصوبی که بعد از عدد، وزن، مساحت و سایر واحدهای اندازه‌گیری می‌آید به عنوان تمییز در جملات شناخته میشود.
