در آموزش‌های پیشین مجله فرادرس، با اسم فاعل، اسم مفعول و اسم مبالغه در عربی آشنا شدیم. در این آموزش، به اسم اشاره در عربی می‌پردازیم.
اسم اشاره در عربی چیست؟
کلماتی که برای اشاره به چیزی به کار می‌روند به‌عنوان «ضمیر اشاره» یا «اسم اشاره» (اِسْمُ الْإِشارَهِ) شناخته می‌شوند. برای مثال، جمله و عبارت زیر را در نظر بگیرید:
- هَذَا کِتَابٌ (این یک کتاب است.)
- ذَلِکَ الْکِتَابُ (آن کتاب)
در مثال‌های بالا هَذَا و ذَلِکَ اسم اشاره هستند. چیزهایی که به آن‌ها اشاره می‌کنیم، «مشارالیه» نامیده می‌شوند. بنابراین، «کِتَابٌ» و «الْکِتَابُ» اسم اشاره هستند.
اسامی اشاره در عربی دو شکل دارند: اسم اشاره نزدیک (اِسْمُ الإِشارَهِ لِلْقَرِیْبِ) و اسم اشاره دور (اِسْمُ الإِشارَهِ لِلْبَعِیدِ). در ادامه، به معرفی این اسامی اشاره می‌پردازیم.
آشنایی با اسم‌های اشاره در عربی
در این بخش، به‌تفصیل و با مثال‌های متنوع، اسامی اشاره را در قالب اسم اشاره مذکر، اسم اشاره مؤنث، اسم اشاره اسم اشاره جمع غیرانسان و اسم اشاره مکان آورده‌ایم.
اسم اشاره مذکر
اسم اشاره پایه برای مفرد «ذا» است. حرف «هـ» به ابتدای آن اضافه می‌شود تا هَذَا (این) را تشکیل دهد و اساساً از جنبه دستور خط و نوشتار به آن اضافه شده است. هَذَا معمولاً در گفتار و نوشتار عربی استفاده می‌شود، اما هنوز در برخی از گویش‌های عربی از «ذَا» استفاده می‌شود. اسم اشاره «هَذَا» برای اشاره به شخص، حیوان یا جسمِ نزدیکِ ما به کار می‌رود. سه جمله زیر اسم اشاره نزدیک دارند.
- انسان: هَذَا وَلَدٌ ذَکِی (این یک پسر باهوش است).
- شیء: هَذَا الکِتَاب لِمُحَمَّد (این کتاب مال محمد است).
- حیوان: هَذَا کَلْبٌ ضَارٍ (این یک سگ وحشی است).
برای اشاره به شخص، حیوان یا شی‌ئی که از ما نسبتاً دور است از ذَاکَ استفاده می‌کنیم. در اینجا «کَ» برای نشان دادن فاصله (یعنی نسبتاً دور) به اسم اشاره مفرد مذکر اضافه شده است. اگر بخواهیم به کسی یا چیزی که خیلی دور است اشاره کنیم «ذَلِکَ» را به کار می‌بریم. در اینجا، «لِکَ» دلالت بر دوری بسیار زیاد دارد (و الفِ «ذَا» برای استعمال مکرر کلمه استفاده می‌شود).
- هّذَا الرَّجُلُ یَمَنِیٌ وَذَاکَ مِصْرِی (این مرد یمنی است و آن مرد مصری).
- هَذَا کَتَابٌ وَذَاکَ دَفْتَرٌ (این یک کتاب است و آن یک دفتر).
- هَذَا قِطٌّ وَذَاکَ کَلْبٌ (این یک گربه است و آن یک سگ).
- هَذَا الرَّجُلُ طَبِیْبٌ وَذَاکَ مَهَنْدِس وَذَلِکَ مُحَامٍ (این مرد یک پزشک است، و آن یک مهندس، و آن طرف یک وکیل).
- هَذَا کِتَاب وذَاکَ دَفْتَر وذَلِکَ قَامُوس (این یک کتاب است، و آن یک دفتر، و آن طرف یک فرهنگ لغت).
- هَذَا أَسَد وَذَاکَ کَلْب وَذَلِکَ قِظّ (این یک شیر است و آن یک سگ و آن طرف یک گربه).
از مثال‌های فوق می‌توان چنین دریافت که هَذَا، ذَاکَ و ذَلِکَ برای مفرد مذکر به کار می‌روند. مثنی آن‌ها، یعنی هَذَان و ذَانِک، برای حالت فاعلی است. حالت فاعلی و اضافه آن‌ها عبارت است از هَذَیْن و ذِیْنِک. اسم اشاره ذَلِکَ حداقل در کاربرد عربی استاندارد نوین شکل مثنی ندارد. صورت‌های معیار در موقعیت نهاد می‌آیند، در حالی که شکل‌های مفعولی و اضافه در موقعیت‌های مفعولی ظاهر می‌شوند، مانند این مثال‌ها:
- هَذَان الرَّجُلان مِنْ الیَمَنْ (این دو مرد اهل یمن هستند).
- أَعْرفُ هَذَیْن الرَّجُلَیْن (من این دو مرد را می‌شناسم).
- أَعْمَلُ مَعَ هَذَیْن الرَّجُلَیْن (من با این دو مرد کار می‌کنم).
- ذَانِکَ الرَّجُلان طَبِیْبَان (آن دو مرد پزشک هستند).
- أَعَمْلُ مَعَ ذَیْنِکَ الرَّجُلَیْن (من با آن دو مرد کار می‌کنم).
- قَتَلَت الشُّرْطَه ذَیْنِکَ المُجْرِمَیْن (پلیس آن دو جنایتکار را کشت).
لازم ذکر است که ذَانِکَ و ذِیْنِکَ به‌ندرت در عربی استفاده می‌شوند و در عربی معیار امروز آن‌ها را نمی‌بینیم.
برای آشنایی با مباحث عربی دبیرستان، پیشنهاد می‌کنیم به مجموعه آموزش‌های دروس دبیرستان و پیش دانشگاهی فرادرس مراجعه کنید که لینک آن در ادامه آورده شده است.
- برای مشاهده مجموعه آموزش‌های دروس دبیرستان و پیش دانشگاهی + اینجا کلیک کنید.
در جمع دو شکل داریم: هَؤُلاءِ و أوْلَئِکَ. اولی برای افرادی است که نزدیک ما هستند و دیگری برای افرادی که از ما دور هستند. برخلاف حالت مثنی، بدون توجه به جایگاه آن‌ها در جمله، این دو اسم اشاره شکل یکسانی دارند. مثال‌های این موضوع در ادامه آورده شده است:
- هَؤُلاءِ الطُّلْاب مِنَ الصَّیْن (این دانش‌آموزان اهل چین هستند).
- أُوْلَئِکَ الطُلْاب مِنَ الیَابَان (آن دانش‌آموزان اهل ژاپن هستند).
- أَعْرِفُ هَؤُلاء المُهَنْدِسُون (من آن مهندسان را می‌شناسم).
- أَدْرِسُ مَعَ أُوْلَئِکَ الطُّلَّابُ (من با آن دانش‌آموزان درس می‌خوانم).
اسم اشاره مؤنث
اسم اشاره مفرد مؤنث در عربی «ذِهِ» است. مانند آنچه برای مذکر گفتیم، «هی» به آن اضافه می‌شود تا «هَذِهِ» (این) را تشکیل دهد. معمولاً اسم اشاره «هَذِهِ» در گفتار و نوشتار عربی استفاده می‌شود، اما ذِهِ (یا ذِه، با سکون روی ه) هنوز در برخی از گویش‌های عربی به کار می‌رود. هَذِهِ برای اشاره به شخص، حیوان یا شیء نزدیکِ ما استفاده می‌شود. صیغه هَذِه صرف‌نظر از جایگاه آن در جمله ثابت می‌ماند. مانند این مثال‌ها:
- هَذِهِ الطَّالِبَه ذَکِیَّه (این دانش‌آموز (دختر) باهوش است).
- أَسْکُن فِی هَذِهِ العِمَارَه (من در این ساختمان زندگی می‌کنم).
- هَذِهِ دَجَاجَه (این یک جوجه است).
- أُحِبُّ هَذِهِ البِنْت (این دختر را دوست دارم).
- هَذِهِ مَدْرَسَه (این یک مدرسه است).
«هَذِهِ» برای اشاره به شخص یا چیزی نزدیک به ما به کار می‌رود. برای رجوع به شخص یا چیز نسبتاً دور می‌توان از «تَیْک» استفاده کرد. با این حال، این کلمه امروزه در عربی معیار استفاده نمی‌شود. اگر بخواهیم به شخص یا چیزی اشاره کنیم که از ما خیلی دور است، از «تِلْکَ» استفاده می‌کنیم. تِلْکَ هنوز در کاربرد عربی جدید رایج است. مشابه هَذِهِ، شکل تِلْک تغییر نمی‌کند، مانند این مثال‌ها:
- هَذِهِ مُدَرِّسَه وَتِلْکَ طَبِیْبَه (این یک معلم (زن) است و آن یک پزشک (زن)).
- هَذِهِ دَجَاجَه وَتِلْکَ بَطَّه (این مرغ است و آن اردک).
- لا تَذْهَبْ إِلَى تِلْکَ المَدْرَسَه (به آن مدرسه نرو).
- سَأَرْکَبُ تَلْکَ الحَافِلَه (من سوار آن اتوبوس خواهم شد).
صیغه مثنی هَذِهِ و تِلْکَ، به‌ترتیب، هَاتَان و تَانِک برای حالت فاعلی و هَاتَیْن و تَیْنِکَ برای حالت مفعولی و اضافه هستند، مانند این مثال‌ها:
- هَاتَان الطَّالِبَتَان صِیْنِیَّتَان وَتَانِکَ هِنْدِیَّتَان (این دو دانش‌آموز چینی و آن دو هندی هستند).
- رَقَصْتُ مَعَ تَیْنِکَ البِنْتَیْن (من با آن دو دختر رقصیدم).
- هَلْ تَعْرِفُ تَیْنِکَ المُدَرِّسَتَیْن (آیا آن دو معلم (زن) را می شناسید؟).
جمع اسم‌های مؤنث مانند اسامی مذکر است: هَؤُلاءِ و أُوْلَئِکَ. مانند این مثال‌ها:
- هَؤْلاء الطَّالِبَات صِیْنِیَّات وَأُوْلَئِکَ هِنْدِیَّات (این دانش آموزان (دختر) چینی هستند و آن‌ها هندی).
- أَعْرِفُ هَؤُلاءِ السَّیِّدَات (من این خانم‌ها را می شناسم).
- تَدْرِسُ هَنَاء مَعَ هَؤُلاءِ الطَّالِبَات (هانا با این دانش‌آموزان (دختر) درس می‌خواند).
اسم اشاره جمع غیرانسان
برای اشاره به همه اسم‌های جمع غیرانسان، صرف‌نظر از جنسیتشان، برای چیزهای نزدیک از «هَذِهِ» و برای چیزهای دور از «تِلَک» استفاده می‌شود، مانند این مثال‌ها:
- هِذِهِ السَّیَّارَات جَدِیْدَه (این ماشین‌ها نو هستند).
- هَذِهِ الأَقْلَام غَالِیَه (این خودکارها گران هستند).
- هَذِهِ کَرَاسِی (این‌ها صندلی هستند).
- تِلْکَ طَاوِلَات (این‌ها میز هستند).
- تِلْکَ الکِلاب أَلِیْفَه (آن سگ‌ها اهلی هستند).
- لا تُحَرِّکْ تِلْکَ الکَرَاسِی (آن صندلی‌ها را حرکت نده).
اسم اشاره مکان
برای اشاره به مکان، از اسم‌های اشاره هُنَا، هُنَاکَ و هُنالِک استفاده می‌شود. هُنَا برای مکان نزدیک، و هُنَاکَ و هُنَالِکَ برای مکان(های) دور هستند. تعداد اسمی که به دنبال این اسم‌های اشاره می‌آید، بر شکل آن‌ها تأثیری ندارد، مانند این مثال‌ها:
- هُنَا القَاهِرَه (اینجا قاهره است).
- هُنَا مَدْرَسَه وَهُنَاکَ مُسْتَشْفَى (اینجا یک مدرسه است و آنجا یک بیمارستان).
- هُنَا کُرْسِیَان وَهَنَالِکَ ثَلاثَهُ کَرَاسِی (اینجا دو صندلی است و آنجا سه صندلی).
- هُنَا أَسْکُن وَهَنَاک أَدْرُس (من اینجا زندگی می‌کنم و آنجا درس می‌خوانم).
جدول اسم اشاره نزدیک
در بخش‌های قبل، اسم اشاره در عربی را شرح دادیم و مثال‌های متنوعی را بیان کردیم. در این بخش، برای آنکه بتوانید این اسامی را به‌راحتی به خاطر بسپارید، آن‌ها را برای حالت نزدیک در یک جدول آورده‌ایم. جدول اسم اشاره نزدیک در ادامه ارائه شده است.
| جنس ↓ / عدد ← | مفرد | مثنی | جمع |
| مذکر | هَذَا (این) | هَذَیْنِ – هَذَانِ (این دو) | هَؤُلآءِ (این‌ها) |
| مؤنث | هَذِهِ (این) | هَاتَیْنِ – هَاتَانِ (این دو) | هَؤُلآءِ (این‌ها) |
نکته: همان‌طور که در جدول بالا می‌بینیم، در اسامی اشاره جمع هَؤُلآءِ برای هر دو جنس مشترک است و تنها برای انسان به کار می‌رود. برای اشیا و اسامی غیرانسان جمع از اسم اشاره مفرد مؤنث (هَذِهِ) استفاده می‌کنیم.
در ادامه، مثال‌هایی را از اسم اشاره نزدیک در قرآن آورده‌ایم.
- 〈وَإِنَّ هَـٰذِهِ أُمَّتُکُمْ أُمَّهً وَاحِدَهً وَأَنَا رَبُّکُمْ فَاتَّقُونِ〉 (و این امّت شما امّت واحدی است؛ و من پروردگار شما هستم؛ پس، از مخالفت فرمان من بپرهیزید)
- 〈وَهَـٰذَا کِتَابٌ مُّصَدِّقٌ لِّسَانًا عَرَبِیًّا〉 (و این کتاب هماهنگ با نشانه‌های تورات است در حالی که به زبان عربی و فصیح و گویاست)
- 〈قَالُوا إِنْ هَـٰذَانِ لَسَاحِرَانِ〉 (گفتند: «این دو (نفر) مسلّماً ساحرند»)
- 〈ثُمَّ أَنتُمْ هَـٰؤُلَاءِ تَقْتُلُونَ أَنفُسَکُمْ〉 (اما این شما هستید که یکدیگر را می‌کشید)
- 〈قَالَ إِنِّی أُرِیدُ أَنْ أُنکِحَکَ إِحْدَى ابْنَتَیَّ هَاتَیْنِ〉 ((شعیب) گفت: «من می‌خواهم یکی از این دو دخترم را به همسری تو درآورم به این شرط که هشت سال برای من کار کنی)
جدول اسم اشاره دور
در این بخش، برای آنکه بتوانید اسامی اشاره دور را به‌راحتی به خاطر بسپارید، آن‌ها را در یک جدول آورده‌ایم. جدول اسم اشاره نزدیک در ادامه ارائه شده است.
| جنس ↓ / عدد ← | مفرد | مثنی | جمع |
| مذکر | ذَلِکَ (آن) | ذَیْنِکَ – ذَانِکَ (آن دو) | أُولئِکَ (آن‌ها) |
| مؤنث | تِلْکَ (آن) | تَانِکَ – تَیْنِکَ (آن دو) | أُولئِکَ (آن‌ها) |
نکته: همان‌طور که در جدول بالا مشخص است، در اسامی اشاره جمع دور أُولئِکَ برای هر دو جنس مشترک است و تنها برای انسان به کار می‌رود. برای جمع‌های غیرانسان از اسم اشاره مفرد مؤنث (تِلْکَ) استفاده می‌کنیم.
در ادامه، مثال‌هایی را از اسم اشاره دور در قرآن آورده‌ایم.
- 〈تِلْکَ الرُّسُلُ〉 (این رسولان)
- 〈ذَٰلِکَ الْکِتَابُ لَا رَیْبَ فِیهِ هُدًى لِّلْمُتَّقِینَ〉 (این کتاب باعظمتی است که شک در آن راه ندارد؛ و مایه هدایت پرهیزکاران است)
نکته: در مثال‌های فوق، ذَٰلِکَ و تِلْکَ، که اسم اشاره دور هستند، برای اسامی نزدیک به کار رفته‌اند تا بر عظمت یا جدی بودن آن اسم تأکید شود.
- 〈فَذَانِکَ بُرْهَانَانِ مِن رَّبِّکَ〉 (آن دو [= معجزه عصا و ید بیضا] برهان روشن از پروردگارت هستند)
- 〈أُولَـٰئِکَ عَلَىٰ هُدًى مِّن رَّبِّهِمْ ۖ وَأُولَـٰئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ〉 (آنان بر طریق هدایت پروردگارشانند؛ و آنان رستگارانند)
- 〈ذَٰلِکُمَا مِمَّا عَلَّمَنِی رَبِّی〉 (این از دانشی است که پروردگارم به من آموخته است)
- 〈ذَٰلِکُمُ اللَّـهُ رَبُّکُمْ فَاعْبُدُوهُ ۚ أَفَلَا تَذَکَّرُونَ〉 (این است خداوند، پروردگار شما! پس او را پرستش کنید! آیا متذکّر نمی‌شوید؟!)
نکته: در دو مثال آخر ذَٰلِکُمَا و ذَٰلِکُمْ به کار رفته است. هرچند مثنی و جمع به نظر می‌رسند، اما مفرد هستند و اسامی اشاره مثنی و جمع داریم.
نکته: هَاهُنَا (اینجا) و هُنَالِک (آنجا و آنگاه) اسامی اشاره مکان و زمان هستند. این نکته در مثال‌های زیر وجود دارد.
- 〈فَاذْهَبْ أَنتَ وَرَبُّکَ فَقَاتِلَا إِنَّا هَاهُنَا قَاعِدُونَ〉 (تو و پروردگارت بروید و [با آنان] بجنگید، ما همینجا نشسته‌ایم»!)
- 〈هُنَالِکَ دَعَا زَکَرِیَّا رَبَّهُ〉 (در آنجا بود که زکریا، [با مشاهده آن همه شایستگی در مریم،] پروردگار خویش را خواند)
مثال‌های اسم اشاره در عربی
در ادامه، مثال‌های متنوعی را از اسم اشاره در عربی آورده‌ایم.
- هَذَا القَلَمُ أَسْوَدٌ (این خودکار مشکی است).
- هَذِهِ الْبِنتُ ذَکِیَّهٌ (این دختر باهوش است).
- هَذَانِ الکِتَابَانِ مُفِیدَانِ (این دو کتاب مفید هستند).
- هَاتَانِ السَیَّارَتَانِ جَدِیدَتَانِ (این دو خودرو نو هستند).
- هَؤُلَاءِ الطُلَّابِ مُتَفَوِّقُون (این دانش‌آموزان نمونه هستند).
- تِلکِ الحَقِیبَهُ بَیضَاءٌ (آن کیف سفید است).
- أُولَئِکَ الوَردَاتُ جَمِیلَاتٌ (آن گل‌ها زیبا هستند).
- هُنَا بَیّتِی (خانه من اینجا است).
- هُنَاکَ مَطعَمٌ جَیّدٌ (یک رستوران خوب آنجا است).
- هَـٰذَا مُحَمَّدٌ الَّذِی نَجَحَ (این که گذشت محمد بود).
- هَـٰذَا الْبَابُ الَّذِی أَمَامَ الْمَسْجِدِ (این دری است که جلوی مسجد است).
- هَـٰذَا الْقِطُّ الَّذِی جَلَسَ (این همان گربه ای است که نشسته است).
- أُولَئِکَ الإِخْوَهُ الَّذِینَ ذَهَبُوا إِلَى الْجَامِعَهِ (آن‌ها برادرانی هستند که به دانشگاه رفتند)
جمع‌بندی
در این آموزش از مجله فرادرس، با اسم اشاره در عربی آشنا شدیم و مثال‌هایی از آن را ارائه کردیم. جدول خلاصه اسم اشاره دور و نزدیک در عربی در ادامه آورده شده است.
| مفرد | مثنی | جمع | ||
| اسم اشاره نزدیک | مذکر | هَذَا (این) | هَذَیْنِ – هَذَانِ (این دو) | هَؤُلآءِ (این‌ها) |
| مؤنث | هَذِهِ (این) | هَاتَیْنِ – هَاتَانِ (این دو) | هَؤُلآءِ (این‌ها) | |
| اسم اشاره دور | مذکر | ذَلِکَ (آن) | ذَیْنِکَ – ذَانِکَ (آن دو) | أُولئِکَ (آن‌ها) |
| مؤنث | تِلْکَ (آن) | تَانِکَ – تَیْنِکَ (آن دو) | أُولئِکَ (آن‌ها) |
اگر این مطلب برای شما مفید بوده است، آموزش‌ها و مطالب زیر نیز به شما پیشنهاد می‌شوند:
- مجموعه آموزش دروس پایه هفتم
- آموزش ریاضی پایه هفتم
- مجموعه آموزش دروس پایه هشتم
- آموزش ریاضی - پایه هشتم
- جمع مکسر در عربی — نحوه ساخت + مثال
- فعل مضارع در عربی چیست؟ – به زبان ساده + مثال
- فعل ماضی استمراری در عربی چیست؟ + مثال و به زبان ساده
