فرادرسمفعول مطلق در عربی چیست؟ – توضیح و تشخیص به زبان ساده
از میان انواع مفعول در عربی، مفعول مطلق در عربی همراه بی‌چون و چرای فعل است. این همراهی از طریق تاکید، از بین بردن تردید یا نشان دادن تعداد دفعات وقوع فعل انجام میشود. با توجه به این تعریف مختصر، می‌توان نتیجه گرفت که مفعول مطلق در جملات عربی سه نقش مهم بازی می‌کند. در این نوشته قصد داریم همه این نقش‌ها را با مثال بررسی کنیم. همچنین قصد داریم شیوه صحیح ترجمه مفعول مطلق را در جملات عربی یاد بگیریم و در آخر، با استفاده از تمرین‌های انتهای متن، میزان درک و یادگیری‌مان را در رابطه با مفعول مطلق در عربی بسنجیم.
مفعول در عربی چیست؟
مفعول یکی از اجزای جمله فعلیه در عربی است که حضور یا عدم حضور آن، ارتباط مستقیمی با نوع فعل دارد. بر همین اساس، افعال در زبان عربی به دو دسته تقسیم‌بندی می‌شوند. فعل لازم، که نیازی به مفعول ندارد و در مقابل آن، فعل متعدی، که معنایش با حضور مفعول تکمیل میشود.
مفعول‌ها در زبان عربی کلمات منصوبی هستند که برای تکمیل معنای فعل در جملات حضور دارند. از این رو تشخیص آنها در جملات راحت است. مگر در صورتی که مفعول به صورت جمله یا ضمیر عربی باشد. در چنین صورتی تشخیص و شناسایی مفعول راه و روش خاص و اعراب مخصوص به خودش را خواهد داشت.
نکته: در شرایطی که مفعول، ضمیر یا یک جمله باشد اعراب آن «محلا منصوب» میشود.
گاهی‌اوقات ممکن است در زبان عربی با جملات فعلیه‌ای برخورد کنیم که به جای یک مفعول، برای کامل شدن معنا، نیاز به دو مفعول دارند. مفعول دوم این افعال را معمولا به وسیله ترجمه شناسایی می‌کنیم. به این ترتیب که کلمه قبل از «را» که نشانه مفعول است، مفعول‌به و منصوب و کلمه بعد از حرف متمم، مفعول دوم و منصوب به حساب می‌آید. در ادامه تعدادی از فعل‌هایی را که دو مفعول می‌پذیرند با مثال‌های آنها مشاهده می‌کنید.
علَّمّ --> علَّمَتْ فاطمةٌ علیاً الدرسَ
فاطمه درس را به علی یاد داد.
وعد --> یَعِدَکَ اللهُ مَغفِرةً مِنهُ.
خداوند مغفرت خویش را به شما وعده می‌دهد.
رزق --> اللهُ رَزَقْنا تَوْفِیقَ الطاعَةِ.
خداوند توفیق اطاعت را به ما روزی داد.
انواع مفعول در عربی
تا اینجا یاد گرفتیم که مفعول، کلمه‌ای منصوب در جملات است که برای کامل کردن معنای فعل در جملات گنجانده می‌شوند. این تعریف یک تعریف کلی است. چرا که انواع مختلف مفعول می‌تواند معنای جملات را به شیوه‌های مختلفی تکمیل کند. به همین خاطر، پیش از بررسی مفعول مطلق، تعریف و کارکرد سایر مفعول‌ها در زبان عربی را به صورت مختصر بررسی می‌کنیم.
مفعول به
همان کلمه منصوبی است که در همراهی افعال متعدی در جملات می‌آید تا معنای آن را کامل کند.
مفعول له/لاجله
هرگاه در جمله کلمه‌ای منصوب از نوع مصدری آن دیدیم که با فعل هم‌ریشه نباشد، به آن کلمه مفعول‌له می‌گوییم. دلیل این نام‌گذاری است که این کلمه به هدف مشخص کردن دلیل و علت انجام شدن کار در جمله مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مفعول فیه
هر وقت در جمله اسمی منصوب دیدم که زمان و مکان وقوع فعل را به ما نشان دهد، آن کلمه مفعول‌فیه است. دلیل نام‌گذاری این مفعول این است که معنی «في» را به صورت مستتر در خودش نشان می‌دهد.
مفعول معه
کلمه‌ای منصوب که بعد از واو معیت بیاید و همراهی را برای فعل جمله نشان دهد، به عنوان مفعول معه شناخته میشود. در فارسی معمولا این نوع از مفعول را همراه حرف اضافه «با» یا با عبارت ترکیبی «همراه با» ترجمه می‌کنیم.
در آخر نوبت به مفعول مطلق می‌رسد که در ادامه تعریف آن، نحوه حضور در جمله و چگونگی ترجمه‌اش در جملات را می‌خوانید.
مفعول مطلق چیست؟
در میان دانشمندان زبان عربی تعریف‌های متفاوتی از مفعول مطلق وجود دارد. به عنوان مثال ابن مالک و ابوحیان اندلسی اعتقاد دارند که مفعول مطلق مصدری است که بر دو نوع معنا دلالت دارد. معنای اولی مبتنی بر فاعل است. مثل «أدرک و إدراک» که بر فرد انجام دهنده فعل وابستگی دارد. معنای دوم آن نیز برآمده از فاعل است. همانند «کتب و کتابة» که به اعمال فرد انجام دهنده فعل وابسته است.
در کنار اینها زمخشری، ابن عقیل و این هشام، که همگی از جمله عالمان زبان عربی هستند مفعول مطلق را مصدری از فعل می‌دانند که بر کار، نوع یا تعداد دفعات انجام کار تاکید می‌کند. ما هم برای ادامه شرح عملکرد این نوع از مفعول در این نوشته، از گفته زمخشری استفاده می‌کنیم.
تشخیص مفعول مطلق در عربی
برای اینکه مفعول مطلق را راحت‌تر در جملات عربی تشخیص بدهیم، بهتر این است که ابتدا به مثال‌های زیر توجه کنیم.
لَعِبَ الوَلَدُ لَعِباً.
همانا پسر بازی کرد.
جَرَیَ العَداءُ جَریاً سَریعاً.
دشمن به سرعت دوید.
ضَرَبَ المُعلِّمُ التِلمیذَ ضرباً.
معلم دانش‌آموز را زد.
اگر به کلمات «لعباً»، «جریاً» و «ضرباً» توجه کنیم متوجه می‌شویم که همگی آنها در داشتن اعراب نصب و منصوب واقع شدن در جملات با یکدیگر اشتراک دارند. در کنار اشتراک اعراب، با کمی دقت بیشتر می‌فهمیم این کلمات در داشتن ریشه یکسان با فعل‌های خودشان در جمله شراکت دارند.
بعد از همه اینها، اگر به معنای جمله‌ها دقت کنیم می‌فهمیم که این کلمه‌ها با حضورشان در جمله معنای آنها را تغییر داده‌اند. به عنوان مثال جمله «لعب الولد لعباً.» از جمله «لعب الولد» قوی‌تر است. چرا که در جمله اول هدف این است که به شنونده بگوییم کودک در آن زمان بازی کرده و به کاری غیر از بازی مشغول نبوده. در نتیجه شک و شبهه‌ای هم پیرامون آن نباید به وجود بیاید.
به مصدرهای عربی جامد و منصوبی که از نوع فعل خودشان در جمله هستند، مفعول مطلق می‌گویند. از مفعول مطلق برای تاکید، تبیین نوع فعل یا مشخص کردن تعداد دفعات انجام کار در جملات استفاده میشود.
نکته: دلیل نام‌گذاری مفعول مطلق این است که برخلاف سایر مفعول‌ها در زبان عربی از هر قید و بندی آزاد است و صرفا برای تاکید در جمله نگاشته میشود. به عنوان مثال مفعول‌به در مواقع لزوم با حرف جر «بِ» همراه میشود. همچنین مفعولی که با حرف جر «في» بیاید مفعول‌فیه است.
انواع مفعول مطلق در عربی
از مفعول مطلق به عنوان پر کاربردترین نوع مفعول بعد از مفعول‌به یاد میشود. از این رو شناخت صحیح آن، تاثیر قابل توجهی در ترجمه صحیح و به کاربرد درست آن در زبان عربی دارد. مفعول‌مطلق در زبان عربی سه نوع دارد که عبارتند از:
- مفعول مطلق تاکیدی
- مفعول مطلق عددی
- مفعول مطلق نوعی
مفعول مطلق تاکیدی
موقعیتی را در نظر بگیرید که کاری انجام شده، اما در نحوه وقوع آن کار شک و شبهه‌ای در کار است. در زبان عربی برای از بین بردن این شک و شبهه نسبت به انجام شدن فعل از مفعول مطلق تاکیدی استفاده میشود.
برای ساخت چنین مفعولی است کافی است یک مصدر هم‌ریشه با فعل در انتهای جمله نوشته شود. از آنجا که این مفعول مطلق کارایی‌اش در تاکید است، نیاز دارد که به صورت تنها در جمله ظاهر شود و صفت عربی و مضاف‌الیه عربی همراه آن نیاید. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.
سَمِعتُ الصوتَ سَماعاً.
صدا را با گوش خودم شنیدم.
(در این جمله، سماعاً مفعول مطلق تاکیدی است که هرگونه شک و شبهه درباره نوع شنیدن صدا را از بین می‌برد.)
یَشرَبُ الطِفلُ اللَبَنَ شَرَباً.
کودک قطعا شیر را می‌نوشد.
(در این جمله، شرباً نشان می‌دهد که شیر توسط کودک نوشیده میشود و در انجام گرفتن این کار هیچ شک و تردیدی نیست و قطعا انجام میشود.)
مفعول مطلق نوعی
حالا موقعیتی را در نظر بگیرید که در آن مصدری منصوب هم ریشه با فعل در جمله وجود دارد، اما این مصدر منصوب با صفت یا مضاف‌الیه همراه شده است. بر اساس تعریف بالا، این کلمه منصوب همان مفعول مطلق است اما دیگر کارکرد تاکیدی ندارد، چرا که با کلمات دیگری همراه شده و برای بیان نوع فعل در جمله کار رفته‌است. در نتیجه به آن مفعول مطلق نوعی یا بیانی می‌گوییم. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.
جَرَيَ خالٌد جَرَیاً سَریعاً.
خالد به سرعت دوید.
(در ترجمه این جمله می‌توانیم از جمله «خالد دوید، دویدنی سریع» نیز استفاده کنیم. چرا که در ترجمه دوم می‌توانیم حضور صفت را در کنار مفعول مطلق نوعی نشان بدهیم.)
قالَ قَوْلَ البُلَغاءْ.
سخنی رسا گفت.
(در این مثال قول، مصدری منصوب از جنس فعل است که به بلغاء به آن اضافه شده‌است. در نتیجه با آمدن این مضاف‌الیه علاوه بر اینکه معرفه شده، نحوه وقوع فعل را نیز توضیح داده است.)
نکته: برای ترجمه مفعول مطلق تاکیدی از قیدهایی مثل «کاملا، قطعا، حتما، بی‌شک و...» که در زبان فارسی برای ساختن ترکیب‌های تاکیدی است استفاده میشود.
در مقابل برای ترجمه مفعول مطلق نوعی یا بیانی باید به سراغ قیدهای «همچون، مانند، مثل و...» برویم.
مفعول مطلق عددی
ممکن است در برخی از موقعیت‌ها احتیاج داشته باشیم تا تعداد دفعات وقوع فعل و انجام شدن کارها را به طریقی نشان دهیم. یکی از راحت‌ترین کارها برای چنین منظوری استفاده از مفعول مطلق عددی است.
از این رو برای اینکه نشان دهیم کار به یک باره انجام شده، «ة» به آخر مصدر هم ریشه فعل اضافه می‌کنیم. هرگاه بخواهیم دو بار انجام گرفتن کار را نشان دهیم «یْنَ» مثنی‌ساز را به انتهای مصدر اضافه می‌کنیم و در آخر، زمانی که بخواهیم نشان دهیم یک کار به صورت مکرر و بیشتر از دوبار انجام شده، «ات» جمع مونث را به انتهای مصدر هم ریشه با فعل اضافه می‌کنیم. برای درک بهتر این نکات به مثال‌های زیر توجه کنید.
ضَرَبتُ البابَ ضربةً.
یک ضربه به در زدم.
(مصدر هم ریشه با فعل که منصوب و نکره است، ثابت می‌کند که تعداد ضربه‌ها بیشتر از یکی نبوده‌است.)
دَوْرتُ حَوْلَ المَلعَبِ دَوْرَتَیْنِ.
دو دور زمین را دور زدم.
(در این مثال، با اضافه شدن «ین» مثنی‌ساز به دوبار انجام شدن دور زدن به دور زمین پی می‌بریم.)
ضَحَکَتْ الطِفلَةُ ضَحَکاتٍ.
کودک بسیار خندید.
(ات جمع مونث تعداد زیاد در مقدار انجام گرفتن فعل، یعنی خندیدن را نشان می‌دهد. از آنجا که علامت جمع مونث هرگز علامت نصب نمی‌پذیرد، در چنین مواردی با اعراب تنوین کسره ظاهر میشود.)
سوالات متداول درباره مفعول مطلق در عربی
در این بخش به برخی از سوالات مرتبط با مبحث مفعول مطلق در زبان عربی به طور خلاصه پاسخ می‌دهیم.
مفعول مطلق چیست؟
به مصدر منصوبی که از جنس فعل است و برای بیان کردن نحوه انجام کار در جمله آمده باشد مفعول مطلق می‌گویند.
مفعول مطلق چند نوع است؟
بر حسب نوع کارکرد، مفعول مطلق به سه دسته تقسیم میشود: مفعول مطلق تاکیدی، مفعول مطلق نوعی و مفعول مطلق عددی.
برای از بین بردن شک و تردید درباره جمله از کدام مفعول مطلق استفاده میشود؟
برای چنین کاری باید به سراغ مفعول مطلق تاکیدی برویم. این مفعول مصدری منصوب از جنس فعل است که بعد از آن صفت یا مضاف‌الیه نمی‌آید.
تمرین مفعول مطلق در عربی
برای ارزیابی عملکرد خود در رابطه با «مفعول مطلق در عربی»، می‌توانید از تمرین‌هایی که در ادامه در اختیار شما قرار گرفته است استفاده کنید. تمرین اول شامل ۴ سؤال است و پس از پاسخ دادن به تمامی پرسش‌ها و ظاهر شدن دکمه «دریافت نتیجه آزمون»، می‌توانید نمره عملکردتان را مشاهده کنید و جواب‌های درست و نادرست را نیز ببینید. تمرین دوم نیز شامل ۴ سوال تشریحی درباره ترجمه مفعول مطلق میشود. پاسخ سؤالات نیز بعد از هر آزمون آمده است.
تمرین اول
گزینه صحیح را انتخاب کنید.
۱. در این عبارت چند مفعول وجود دارد؟ «زارَني الشرابُ العسلَ شرباً.»
سه مفعول
چهار مفعول
دو مفعول
یک مفعول
۲.نوع مفعول مطلق در این عبارت چیست؟ «دقَّ الجرسُ دقَّتیْنِ.»
نوعی
عددی
نیابی
تاکیدی
۳. اعراب «تقرُّباً» در این عبارت چیست؟ «فرض اللهُ الصلاة ترقّباً الیه»
مفعول مطلق
مفعول له
مفعول معه
مفعول به
۴. اعراب «رحمة» در این عبارت چیست؟ «تصدَق علی الفقیر رحمةً له.»
مفعول به
مفعول مطلق
مفعول له
مفعول فیه
تمرین دوم
عبارت‌های داده شده را بر حسب نوع مفعول مطلق ترجمه کنید.
سوال۱: قرأتُ الکتابَ قرأتاً.
جواب: کتاب را به خوبی خواندم.
سوال۲: أعرفُ واجبي معرفةً.
جواب: به وظیفه خود کاملا آشنا هستم.
سوال۳: دعوتُ اللهَ دعاءَ المضطرِّ.
جواب: خدا را چون بیچاره‌ای صدا کردم.
سوال۴: حَکَمَ القاضي علی المتهم احکاماً.
جواب: قاضی برای متهم تنها یک حکم صادر کرد.
جمع‌بندی
در این مطلب یکی از انواع مفعول‌ها در زبان عربی، یعنی مفعول مطلق را به طور کامل مورد بررسی قرار دادیم. فهمیدیم که سه نوع مفعول مطلق داریم. هرگاه بخواهیم تردید نسبت به انجام شدن کاری را از بین ببریم، باید از مفعول مطلق تاکیدی استفاده کنیم. زمانی که بخواهیم کیفیت وقوع فعل را مشخص کنیم، به سراغ مفعول مطلق نوعی یا بیانی می‌رویم.
در زمان‌هایی که نیاز است تا تعداد دفعات انجام گرفتن کار را در جمله مشخص کنیم، از مفعول مطلق عددی استفاده می‌کنیم. این مفعول، مصدری هم‌ریشه با فعل و منصوب است که در فارسی معمولا با همراهی قیدهایی مثل «همانا، قطعا، بی‌شک، همچون، مانند و...» ترجمه میشود.
باید توجه داشته‌باشیم که هرگاه در جمله مصدری منصوب از فعل همان جمله دیدیم، بلافاصله تشخیص می‌دهیم که آن کلمه مفعول مطلق است. اگر این مصدر منصوب در جمله به تنهایی آمده باشد، مفعول مطلق تاکیدی است. اگر همراه با صفت یا مضاف‌الیه باشد مفعول مطلق نوعی با بیانی است. اگر همراه با «ة» مربوطه، یْنِ مثنی‌ساز یا «ات» جمع مونث باشد، باید بدانیم که با مفعول مطلق عددی سرو کار داریم.
