فرادرسجمع مذکر سالم در عربی – به زبان ساده + مثال و تمرین
جمع مذکر سالم در عربی به جمعی گفته می‌شود که در آن یک کلمه مذکر را با حفظ شکلی اصلی ساختمان آن، به یک کلمه جمع تبدیل کنیم. از این رو جمع مکسر نقطه مقابل جمع مذکر سالم قرار می‌گیرد. در این نوشته از مجله فرادرس قصد داریم درباره جمع مذکر سالم و شیوه ساخت و به کار بردن آن در جملات عربی صحبت کنیم. در انتهای متن نیز تمریناتی قرار دارد که می‌توانیم به وسیله آن میزان یادگیری‌مان از این مبحث را بسنجیم.
انواع جمع در عربی
مشخص بودن تعداد و هماهنگی عدد و معدود در زبان عربی اهمیت زیادی دارد. تا حدی که در قواعد این زبان، دستورهای خاصی وجود دارد تا به وسیله آن نشان دهند، یک کلمه، تعدادش یکی، دو تا یا بیشتر از دو تا است. بر همین اساس کلمات، تقسیم‌بندی سه‌تایی دارند: اسامی در حالت عادی یا مفرد هستند، یا مثنی یا جمع.
مطابق با نشانه‌ها و علامت‌ها می‌توانیم این نوع از تقسیم‌بندی را از یکدیگر بشناسیم. اسامی مفرد در زبان عربی، بر تعداد «یک» دلالت دارند. یعنی از آن کلمه تنها یک عدد موجود است. مهم‌ترین نشانه شناسایی چنین اسمی وجود «تنوین» در انتهای اسم است. از سوی دیگر ممکن است اسم مفرد اما معرفه و دارای ال تعریف باشد. در هر صورت، با دانستن شکل مفرد کلمات می‌توانیم آنها را به راحتی شناسایی کنیم. به مثال‌های زیر توجه کنید.
الطالب - طالبٌ
دانش‌آموز - دانش‌آموزی
البنت - بنتٌ
دختر - یک دختر
السمک - سمکٌ
ماهی - یک ماهی
اگر تعداد از یک بیشتر شود و به عدد «دو» برسد، یعنی با مبحث «مثنی» در زبان عربی سر و کار داریم. ساخت مثنی در زبان عربی راحت است. کافی است به انتهای کلمه «ان» یا «یْنِ» اضافه کنیم. برای اینکه ببینم کدام پسوند مثنی‌ساز برای کلمه‌مان مناسب است، باید اول به اعراب نگاه کنیم و برحسب آن اعراب و نقش کلمه در جمله دست به انتخاب بزنیم. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید. در جدول زیر شکل مثنای برخی از کلمات عربی را مشاهده می‌کنید.
| جدول جمع مثنای برخی از اسم‌های عربی | |
| مفرد + معنی | مثنی |
| الطالبُ - الطالبَ (دانش‌آموز) | الطالبان - الطالِبَیْنِ |
| البنتُ - البنتَ (دختر) | البنتان - البِنتَیْنِ |
| السمکُ - السمکَ (ماهی) | السمکان - السَمَکَیْنِ |
| الموظفُ - الموظفَ (کارمند) | الموظفان - الموظفَیْنِ |
| الکاتبُ - الکاتِبَ (نویسنده) | الکاتِبان - الکاتِبَیْنِ |
| الفلاحُ - الفلاحَ (کشاورز) | الفلاحان - الفلاحَینِ |
| المدربُ - المدربَ (مربی) | المدربان - المدربینِ |
| المحاربُ - المحاربَ (جنگجو) | المحاربان - المحاربینِ |
تعداد وقتی بیشتر از عدد دو باشد، شامل حال مبحث «جمع» در زبان عربی می‌شود. به طور کلی دو نوع جمع داریم. یکی «جمع سالم» و دیگری «جمع مکسر». در جمع مکسر، شکل مفرد کلمات کاملا شکسته می‌شود و کلمه شکل جدیدی به خود می‌گیرد. ساختن اسم جمع مکسر، سماعی است و تابع قانون و قاعده خاصی نیست. تنها با استفاده از جست‌وجو در معجم یا فرهنگ لغات، مطالعه و استفاده مکرر می‌توانیم با انواع جمع مکسر در زبان عربی آشنا شویم. در جدول زیر تعدای از اسامی عربی را همراه با جمع مکسر آنها مشاهده می‌کنید.
| جدول جمع مکسر برخی از اسم‌های عربی | |
| مفرد + معنی | جمع مکسر |
| باب - (در) | أبواب |
| بیت - (خانه) | بیوت |
| وقت - (زمان) | اوقات |
| غرفة - (اتاق) | غُرَف |
| جبل - (کوه) | جِبال |
| عدو - (دشمن) | أعداء |
| یوم - (روز) | أیام |
| عُلبة - (قوطی) | عُلَبْ |
در نوع دیگری از جمع شکل اصلی کلمه در حالت مفرد تغییری نمی‌کند. بلکه با اضافه شدن پسوند‌های جمع‌ساز می‌توانیم از آنها کلمات «جمع سالم» بسازیم. از جمله این پسوند‌ها می‌توانیم به «ون» و «ین» برای مذکر و «ات» برای مونث نام ببریم. اینکه کدام پسوند باید مورد استفاده قرار بگیرد به نوع اعراب کلمه در جمله بستگی دارد که شرح مفصل آن را در ادامه می‌خوانید.
رابطه اعراب با جمع مذکر سالم
هر کلمه‌ای در جملات عربی نقشی دارند و بر اساس همین نقش مشخص می‌شود که چه علامتی باید بگیرد. به بیان دیگر، حرکت آوایی آخر کلمات در جمله‌های عربی بر حسب نقش آنها در جمله مشخص می‌شود. به چنین پدیده‌ای در زبان عربی «اعراب» میگویند. کلمه «معرب» با مبحث اعراب ریشه یکسان دارد. کلمه معرب، یعنی کلمه‌ای که حرکت آوایی آن برحسب نقشی که در جمله می‌گیرد، تغییر میکند. در مقابل آن کلمات «مبنی» را داریم که حرکت آوایی انتهایی‌شان در جمله ثابت است و هیچ‌گاه تغییر نمی‌کند. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.
أعْطی الأَبُ الطِفْلَةَ مبلغاً مِنَ المالِ.
پدر مبلغی از پول را به دختربچه داد.
لَعِبَتْ الطِفلَةُ في الحَدیقَةِ.
دختربچه در باغ بازی کرد.
أخَذْتُ الکِتابَ من الطِفلَةِ.
کتاب را از دختربچه گرفتم.
با توجه به مثال‌های بالا می‌توانیم بگوییم که کلمه «الطفلة» یک کلمه معرب است که با توجه به نقشی که در جمله گرفته اعرابش تغییر کرده است. در مثال اول، از آنجا که این کلمه در جایگاه مفعول‌به قرار گرفته، اعرابش منصوب شده. در جمله دوم، الطفلة، فاعل جمله و انجام دهنده کار است و اعراب مرفوع گرفته است. در جمله آخر هم نشان داده که در جایگاه جار و مجرور می‌تواند اعراب مجرور را هم بپذیرد.
به طور خلاصه می‌توانیم بگوییم که کلمات معرب در جمله‌های عربی یا اعراب مرفوع می‌پذیرند (مثلا فاعل و مبتدا) یا اعراب منصوب می‌گیرند (مثل معفول‌به و حال و تمییز) یا در جایگاهی قرار می‌گیرند که اعراب‌شان مجرور شود (مثل جار و مجرور و مضاف‌الیه).
برای ساختن یک کلمه جمع مذکر سالم نیز باید به اعراب آن کلمه توجه کنیم. هرگاه کلمه مذکر در جمله اعراب مرفوع داشت برای جمع بستن آن باید از «ون» و هرگاه در جایگاه منصوب یا مجرور قرار گرفته بود باید از «ین» برای جمع بستن آن استفاده کنیم. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.
ذَهَبَ المُعلِّمونْ.
معلم‌ها رفتند.
(در این مثال، فاعل جمله چون اعرابش مرفوع است با «ون» جمع بسته شده است. همچنین چون فعل در ابتدیا جمله آمده از صیغه مفرد آن استفاده شده)
رَأَیْتُ المُعَلِّمینَ.
معلم‌ها را دیدم.
(کلمه معلم در این جمله مفعول است و به خاطر اعراب نصب با «ین» جمع بسته شده است.)
سَلَّمْتُ علی المُعَلِّمینَ.
به معلم‌ها سلام کرد.
(به خاطر اعراب مجرور کلمه معلم در این جمله از «ین» استفاده شده است.)
برای درک بهتر نکته بالا بهتر است به جدول مجمع مذکر سالم برخی از اسامی عاقل عربی توجه کنید.
| جدول جمع مذکر سالم | |
| مفرد + معنی | جمع مذکر سالم |
| مصمم - (طراح) | مصممون - مصممين |
| سعودي (اهل عربستان سعودی) | سعوديون - سعوديين |
| أمريكي (آمریکایی) | أمريكيون - أمريكيين |
| مهني (متخصص) | مهنيون - مهنيين |
| مبرمج (برنامه‌نویس) | مبرمجون - مبرمجين |
| لاعب (بازیکن) | لاعبون - لاعبين |
| بحار (ملوان) | بحارون - بحارين |
| مبدع (مخترع) | مبدعون - مبدعين |
سوالات متداول درباره جمع مذکر سالم در عربی
در این بخش به برخی از سوالات پر تکرار مربوط به جمع مذکر سالم در عربی به اختصار پاسخ می‌دهیم.
منظور از جمع سالم در عربی چیست؟
به جمعی که شکل مفرد کلمه تغییر نکند و دست نخورده باقی بماند، جمع سالم میگویند. در برابر جمع سالم، جمع مکسر قرار دارد که شکل مفرد کلمه در آن به کلی تغییر پیدا میکند.
جمع مذکر سالم چگونه ساخته می‌شود؟
هرگاه اسم مذکر ما در جمله مرفوع باشد، برای ساخت جمع سالم باید «ون» به انتهای آن اضافه کنیم. هرگاه اعراب این کلمه منصوب یا مجرور بود باید از «ین» استفاده کنیم.
تمرین مربوط به مبحث جمع مذکر سالم در عربی
برای ارزیابی عملکرد خود در رابطه با «جمع مذکر سالم در عربی»، می‌توانید از تمرین‌هایی که در ادامه در اختیار شما قرار گرفته است استفاده کنید. تمرین اول شامل ۵ سؤال است و پس از پاسخ دادن به تمامی پرسش‌ها و ظاهر شدن دکمه «دریافت نتیجه آزمون»، می‌توانید نمره عملکردتان را مشاهده کنید و جواب‌های درست و نادرست را نیز ببینید. پاسخ سؤالات نیز بعد از هر آزمون آمده است. در تمرین دوم نیاز است که کلمات مفرد به جمع تبدیل و جمله با توجه به تغییرات، بازنویسی شود. بعد از پاسخ به سوال می‌توانید با استفاده از بخش «جواب» به درستی یا نادرستی پاسخ‌هایتان پی ببرید.
۱. کدام گزینه جمع مذکر سالم نیست؟
ارضون
سنون
شاکرون
عالمون
۲. کدام یک از کلمات زیر مفرد است؟
رجلان
غفران
طالبان
عارفان
۳. نوع جمع کلمه غاضبینَ کدام است؟
جمع مکسر
جمع مونث سالم
جمع مذکر سالم
اسم جمع
۴. احادیث جمع مکسر کدام کلمه مفرد است؟
حدیث
حادث
حدوث
حداثة
۵. مثنای کلمه طالب کدام گزینه است؟
طالبات
طلالبینَ
طالبون
طالبَیْنِ
- در جمله‌های داده شده کلمات مفرد را به جمع سالم یا مکسر تبدیل و جمله را بازنویسی کنید.
سوال۱: هذا هو التلمیذُ ألذي أدَّبّهُ معلِّمُهُ أمس.
جواب: هولاء هم التلامیذ ألذینَ أدَّبُهم معلموهم أمس.
سوال۲: دخل سعیدٌ إلی السوق لَیَشتَریَ ثیاباً.
جواب: دخل سعیدون إلی السوق لیشتَروا أثیاب.
سوال۳: الرجل ذاهبٌ إلی عمله و هی واقفة أمام الطبیعة الرائعة.
جواب: الرجال ذاهبون إلی اعمالهم و هنَّ واقفات أمام الطبیعة الرائَعة.
جمع‌بندی
در این نوشته از مجله فرادرس، درباره جمع مذکر سالم و تفاوت آن با سایر جمع‌ها مطالبی آموختیم. فهمیدیم که برای ساختن جمع مذکر سالم باید پسوند «ون» و «ین» را به انتهای کلمات مذکر اضافه کنیم. اینکه کدام یک از آنها باید در جمله استفاده شود، بستگی به اعراب کلمه مذکر دارد. در صورتی که مرفوع باشد از «ون» و برای اعراب منصوب و مجرور باید از «ین» استفاده کنیم. همچنین یاد گرفتیم که دلیل «سالم» بودن این نوع از جمع عربی این است که ساختمان اصلی کلمه هنگام جمع بسته شدن تغییری نمی‌کند و دست نخورده باقی می‌ماند.
