سروتونین چیست و چه کاری انجام می دهد؟ — به زبان ساده

سروتونین یک انتقال‌دهنده عصبی (نوروترانسمیتر) است و همچنین به عنوان هورمون در بدن عمل می‌کند که به آن اصطلاحا هورمون شادی نیز می‌گویند. سروتونین، در طیفی از فرایندهای روانشناختی و عملکرد سلول‌های مغزی نقش دارد بنابراین در بسیاری از در نتیجه بر برخی عملکردها و سیستم‌های بدن تأثیر می‌گذارد.

سروتونین چیست؟

سروتونین، یک ماده شیمیایی در سلول‌های عصبی است که سیگنال‌ها را بین سلول‌های عصبی منتقل می‌کند. سروتونین، بیشتر در سیستم گوارشی یافت می‌شود، اگرچه در پلاکت خون و در کل سیستم عصبی مرکزی نیز وجود دارد. سروتونین، از اسید آمینه ضروری تریپتوفان ساخته می‌شود. این اسید آمینه باید از طریق رژیم غذایی وارد بدن شود و معمولاً در غذاهایی مانند آجیل، پنیر و گوشت قرمز وجود دارد. کمبود اسید آمینه تریپتوفان می‌تواند منجر به کاهش سطح سروتونین شود و اختلالات خلقی مانند اضطراب یا افسردگی را ایجاد کند.

ساختار شیمیایی سروتونین

سروتونین (5- هیدروکسی تریپتامین، 5-HT) یک انتقال‌دهنده عصبی فلورسنت است که در ارگانیسم‌هایی با سطح تکاملی متفاوت یافت می‌شود. سروتونین، با اتصال به گیرنده‌های متمایز در غشای سلولی، اثرات متنوعی بر عملکرد سلول می‌گذارد. گیرنده‌های سروتونین، در تنظیم گروه متنوعی از مسیرهای سیگنالینگ فیزیولوژیکی نقش دارند از خانواده پروتئینی G (GPCRs) یا کانال‌های یونی لیگاند دار هستند. به نظر می‌رسد سیگنالینگ سروتونرژیک نقشی اساسی در تولید و تعدیل عملکردهای مختلف شناختی و رفتاری مانند خواب، خلق و خو، درد، اضطراب، افسردگی، پرخاشگری و یادگیری دارد.

گیرنده‌های سروتونین، به عنوان اهداف دارویی برای تعدادی از بیماری‌ها، به ویژه اختلالات اعصاب و روان عمل می‌کنند. مکانیسم سیگنالینگ و کارایی گیرنده‌های سروتونین، به توانایی شگفت‌انگیز آن‌ها در تغییرات ساختاری بستگی دارد. این انعطاف‌پذیری ساختاری، برای طیف گسترده‌ عملکرد گیرنده‌های سروتونین، با اتصال به لیگاندهای مختلف تنظیم می‌شود.

متابولیسم سروتونین چگونه است؟

سروتونین (5- هیدروکسی تریپتامین) اصولاً در سه نوع سلول ذخیره می‌شود:

• سلول‌های عصبی سروتونرژیک در سیستم عصبی مرکزی و در شبکه مینتریک روده
• سلول‌های انتروکرومافین در مخاط دستگاه گوارش
• پلاکت‌های خون

سلول‌های عصبی سروتونرژیک و سلول‌های آنتروکرومافین می‌توانند سروتونین را از آمینو اسید L-تریپتوفان پیش‌ساز تولید کنند، در حالی که پلاکت‌ها به جذب سروتونین، برای ذخیره متکی هستند. سلول‌های عصبی سروتونرژیک همچنین توانایی جذب آمین از طریق ناقلین سروتونین را دارند. سروتونین، همچنین در غده کاجی یا غده اپی‌فیز (Epiphysis Gland) یا غده پینه‌آل (Pineal Gland) یا غده صنوبری به عنوان پیش ماده برای تشکیل آنزیمی بعدی هورمون صنوبری ملاتونین (N-استیل-5-متوکسی سیتریپتامین) سنتز می‌شود.

مسیر بیوشیمیایی سنتز سروتونین، در ابتدا شامل تبدیل ال تریپتوفان به 5- هیدروکسی سیتریپتوفان توسط آنزیم هیدروکسیلاز L-تریپتوفان (TPH) است که هم در سیتوزولی و هم در بخش‌های سلول‌های مغزی ذرات یافت شده است. این آنزیم به همان روشی که سنتز نوراپی‌نفرین و دوپامین در سلول‌های عصبی آدرنرژیک و دوپامینرژیک توسط توانایی آنزیم مرتبط، هیدروکسیلاز L-تیروزین، برای تبدیل L-تیروزین به L-دی هیدروکسی فنیل‌آلانین کنترل می‌شود، مرحله محدودکننده سرعت را برای سنتز سروتونین فراهم می‌کند.

(L – DOPA) برخی از مهارکننده‌های TPH (به عنوان مثال آلفا – پروپیلدوپستامید) نیز در برابر تیروزین هیدروکسیلاز فعال هستند، در حالی که آنزیم‌های دیگر مانند پاراکلروفنیل آلانین (P- Chlorophenylalanine) انتخاب بیشتری برای TPH دارند. اگرچه پاراکلروفنیل آلانین و فنفلورامین (نوعی آمفتامین، Fenfluramine) می‌توانند TPH را نیز مهار کنند، آن‌ها بر روی فرایندهای تنظیم‌کننده دیگر در سیستم عصبی سروتونرژیک، اقدامات مهمی (از جمله اثرات نوروتوکسیک) دارند.

مرحله متابولیکی بعدی در سنتز سروتونین (همچنین نوراپی نفرین یا دوپامین) شامل دكربوكسیلاسیون 5- هیدروکسی سیتریپتوفان (و L-DOPA) توسط آنزیمِ سیتوزولیک‌ِ «اسید آمینه اسید دكربوكیلاز» است. مهارکننده‌های این آنزیم شامل داروهای بنزرازید و کاربیدوپا هستند که از سد خونی – مغزی عبور نمی‌کنند و برای جلوگیری از دکربوکسیلاسیون محیطی L-DOPA (به عنوان پیش‌ماده تشکیل دوپامین مرکزی در بیماران پارکینسون تجویز می‌شود)، کاربرد دارند.

متابولیسم سروتونین، در درجه اول توسط آنزیم غشای میتوکندریایی مونوآمین‌اکسیداز (MAO) انجام می‌شود که به صورت دو زیرگروه مولکولی به نام MAO-A و MAO-B رخ می‌دهد. هر دو زیرگروه یک رخداد گسترده در مغز و بافت‌های محیطی هستند، اگرچه تفاوت‌هایی از جمله تغییرات مربوط به گونه‌ها با توجه به میزان حضور آن‌ها در برخی از بافت‌ها و انواع سلول‌های مختلف نشان می‌دهد. علاوه بر این، زیرگروه ها تفاوت در خصوصیات بستر و حساسیت آن‌ها نسبت به مهارکننده‌های خاص را نشان می‌دهند.

به عنوان مثال، MAO-A با استفاده از توانایی متابولیسم سروتونین، با مقدار Km (میل ترکیبی بالاتر) نسبت به MAO-B برای اکسیداسیون سروتونین انتخابی‌تر است. مهار فعالیت MAO-A برای جلوگیری از متابولیسم سروتونین، در سیستم عصبی مرکزی با خواص ضد افسردگی تعدادی از مهارکننده‌های MAO انتخابی زیرگروه (به عنوان مثال موکلوبمید) و غیر انتخابی (به عنوان مثال فنلزین) در استفاده بالینی مرتبط است. با این حال مطالعات ایمونوهیستوشیمی نشان داده‌اند که سلول‌های عصبی حاوی سروتونین، ممکن است خود فقط حاوی MAO-B باشند.

عملکرد MAO، سروتونین را به 5-هیدروکسی اندول استالدئید تبدیل می‌کند که به نوبه خود متابولیزه می‌شود، اساساً توسط ایزوفرم آلدهید دهیدروژناز (ALDH2) واقع در میتوکندری، تولید اسید استیک 5- هیدروکسی اندول به عنوان متابولیت اصلی دفع شده سروتونین. یک مسیر متابولیکی جایگزین از طریق آلدئید ردوکتاز می تواند 5- هیدروکسی اندول استالدئید را به 5-هیدروکسی سیتریپتوفول تبدیل کند اما این مسیر معمولاً به ندرت انجام می‌شود.

مشاهده فیلم آموزشی زیر و فراگرفتن مفاهیم پایه‌ای فیزیولوژی به درک بهتر متابولیسم و عملکدر هورمون‌ها و نوروترانسمتیرهای از جمله سروتونین کمک می‌کند.

• برای مشاهده فیلم آموزش مقدماتی فیزیولوژی (Physiology) + اینجا کلیک کنید.

عملکرد سروتونین چیست؟

سروتونین، بر عواطف و مهارت‌های حرکتی تمام قسمت‌های بدن تأثیر می‌گذارد. این ماده تثبیت کننده طبیعی خلق و خو محسوب می‌شود. این ماده شیمیایی است که به خواب، غذا خوردن و هضم غذا کمک می‌کند. سروتونین، همچنین در کاهش افسردگی، تنظیم  اضطراب، التیام زخم‌ها، تحریک حالت تهوع و سلامت استخوان نقش دارد.

در ادامه نحوه تأثیر سروتونین در عملکردهای مختلف در بدن توضیح داده شده‌اند:

• حرکات روده: سروتونین در درجه اول در معده و روده یافت می‌شود. به کنترل حرکات و عملکرد روده کمک می‌کند.
• خلق و خو: سروتونین در مغز تنظیم هیجاناتی مانند اضطراب و خلق و خو را بر عهده دارد. مقادیر کم این ماده شیمیایی با افسردگی در ارتباط است و افزایش سطح سروتونین که توسط دارو به وجود می‌آید و باعث کاهش تحریک‌پذیری می‌شود.
• حالت تهوع: ترشح سروتونین، بخشی از دلیل ایجاد حالت تهوع است. ایجاد مسمومیت گوارشی و تحریک گیرنده‌های عصبی، باعث تحریک ترشح سروتونین می‌شود که به نوبه خود باعث افزایش حرکت لوله گوارش و دفع مواد از روده خواهد شد. همچنین افزایش این ماده در خون، بر بخشی از مغز را که حالت تهوع را کنترل می‌کند اثرگذار است.
• خواب: این ماده شیمیایی مسئول تحریک قسمت‌هایی از مغز است که خواب و بیداری را کنترل می‌کنند. خواب یا بیدار بودن به این بستگی دارد که چه ناحیه‌ای تحریک شده باشد و از کدام گیرنده سروتونین استفاده شود.
• لخته شدن خون: پلاکت‌های خون برای بهبود زخم‌ها سروتونین آزاد می‌کنند. سروتونین باعث تنگ شدن رگ‌های کوچک می‌شود و به تشکیل لخته‌های خون کمک می‌کند.
• سلامت استخوان: سروتونین، در سلامت استخوان نقش دارد. سطح قابل توجهی از سروتونین در استخوان‌ها می‌تواند منجر به پوکی استخوان و ضعیف شدن استخوان‌ها می‌شود.
• عملکرد جنسی: سطح پایین سروتونین، با افزایش میل جنسی و افزایش سطح سروتونین با کاهش میل جنسی مرتبط است.

تفاوت سروتونین و دوپامین چیست؟

دوپامین و سروتونین، هر دو انتقال‌دهنده عصبی هستند. انتقال‌دهنده‌های عصبی عملکردها و فرایندهای بی‌شماری را از خواب تا سوخت و ساز بدن تنظیم می‌کنند. دوپامین و سروتونین این کار را به روش‌های متفاوت انجام می‌دهند. دوپامین و سروتونین، در افسردگی نقش دارند. اختلال در عملکرد دوپامین با علائم خاصی از افسردگی مانند انگیزه کم ارتباط دارد. سروتونین، در نحوه پردازش احساسات نقش دارد که می‌تواند بر روحیه تأثیر بگذارد. بین دوپامین و چگونگی لذت بردن رابطه نزدیکی وجود دارد. دوپامین و سروتونین، در چرخه خواب و بیداری نقش دارند. در جدول زیر تفاوت‌های این دو هورمون نوشته شده‌اند.

دوپامین می‌تواند نوراپی‌نفرین را مهار کند و باعث شود احساس هوشیاری بیشتری وجود داشته باشد. سروتونین در بیداری، شروع خواب و جلوگیری از خواب REM نقش دارد. اختلال در عملکرد دوپامین همچنین ممکن است در اختلال دو قطبی و اسکیزوفرنی نقش داشته باشد. سروتونین، بر پردازش عاطفی تأثیر می‌گذارد که می‌تواند تأثیرات چشمگیری بر خلق و خو داشته باشد. با وجود اینکه که دوپامین و سروتونین هر در روده گیرنده دارند، اما سروتونین نقش بسیار بیشتری در هضم غذا دارد. به تحریک انقباضات روده کمک می‌کند که غذا را از طریق روده حرکت می‌دهد.

دوپامین و سروتونین، در چرخه خواب و بیداری نقش دارند. دوپامین می‌تواند نوراپی نفرین را مهار کند و باعث شود فرد احساس هوشیاری بیشتری داشته باشد. سروتونین در بیداری، شروع خواب و جلوگیری از خواب REM نقش دارد و همچنین برای عملکرد صحیح چرخه خواب و بیداری لازم است ملاتونین به میزان کافی تولید شود.

میزان سروتونین طبیعی چقدر است؟

به طور کلی، محدوده طبیعی سطح سروتونین در خون 101 تا 283 نانوگرم در میلی‌لیتر (ng / mL) است. این معیار، بسته به روش اندازه‌گیری و نمونه آزمایش شده ممکن است کمی متفاوت باشد، بنابراین در مورد نتایج آزمایش باید با پزشک خود صحبت کنید. مقادیر بالای سروتونین ممکن است نشانه سندرم کارسینوئید باشد. که شامل گروهی از علائم مربوط به تومورهای روده کوچک، آپاندیس، روده بزرگ و مجاری ریوی باشند. در صورت وجود علائم افزایش سروتونین آزمایش خون برای اندازه گیری سطح سروتونین، برای تشخیص بیماری یا رد آن انجام می‌شود.

علائم کمبود سروتونین

علائم روانی از جمله متداول‌ترین تظاهرات سطح پایین سروتونین هستند. برخی از علائمی که باید به آن‌ها توجه داشت عبارتند از:

• اضطراب: سطح پایین سروتونین ممکن است باعث اضطراب شود. برخی از افراد نیز دچار وسواس فکری عملی می شوند که در آن فرد برای مقابله با افکار مضطرب مزاحم از رفتار اجباری مانند شستن دست یا انجام حرکات تکراری استفاده می‌کند.
• افسردگی: احساس غم، ناامیدی، عصبانیت، خستگی مزمن و افکار خودکشی که بیش از ۳ هفته ادامه داشته باشند، ممکن است نشانگر افسردگی باشند.
• عملکرد جنسی: سروتونین، به تنظیم بسیاری از جنبه های عملکرد جنسی کمک می‌کند. برخی از افراد با سطح سروتونینِ پایین ممکن است تغییراتی در میل جنسی، لذت جنسی یا توانایی ارگاسم را تجربه کنند.
• اختلالات خواب: سروتونین، به تنظیم خواب کمک می‌کند. افرادی که بسیار احساس خستگی می‌کنند یا در به خواب رفتن مشکل دارند همچنین داشتن انرژی اضافی ممکن است به معنای وجود مشکل در سطح سروتونین باشد.
• بی‌ثباتی خلق و خوی: سروتونین به تنظیم خلق و خو کمک می‌کند. افرادی که بدون هیچ دلیل مشخصی احساس تحریک‌پذیری غیرمعمول یا پایین آمدن خلق دارند ممکن است سطح سروتونین کمی داشته باشند.
• بیش فعالی: در بعضی از افراد، میزان کم سروتونین ممکن است باعث بیش فعالی، انرژی بیش از حد، دشواری در بی‌حرکت بودن یا خواب شود.
• مشکلات حافظه: ممکن است افراد مبتلا به زوال عقل نیز سطح سروتونینِ کمی داشته باشند. برخی از منابع معتبر همچنین افسردگی را با افزایش خطر ابتلا به زوال عقل مرتبط دانسته‌اند، اگرچه مشخص نیست که افسردگی باعث زوال عقل می‌شود یا صرفاً نشانه‌ای از همان کمبود سروتونین است که بعداً منجر به زوال عقل می‌شود.
• نقص توجه: سروتونین، یکی از انتقال‌دهنده‌های عصبی است که توانایی تمرکز و یادگیری اطلاعات جدید را تقویت می‌کند. بنابراین برخی از افراد با سروتونینِ پایین ممکن است در توجه، انگیزه یا یادگیری مشکل داشته باشند.
• اسکیزوفرنی: افراد مبتلا به اسکیزوفرنی منبع معتبر ممکن است دارای سروتونینِ پایین نیز باشند. آن‌ها می‌توانند افکار غیرمعمولی را تجربه کنند که بر مبنای واقعیت نیست و بنابراین دچار توهم مانند دیدن یا شنیدن افرا د صداهایی شوند.
• بی اختیاری: سروتونین، از سیگنالینگ عصبی به مثانه پشتیبانی می‌کند و کمبود آن ممکن است باعث بی‌اختیاری ادرار شود.
• مشکلات لخته شدن: سطح پایین سروتونین، ممکن است روند بهبود زخم را مختل کند زیرا به لخته شدن خون کمک می‌کند.
• مشکلات گوارشی مانند تغییرات حرکتی گوارشی در سندرم روده تحریک‌پذیر و یبوست
• پرخاشگری
• رفتار تکانشی
• تحریک‌پذیری
• عزت نفس پایین
• اشتهای ضعیف
• هوس کربوهیدرات
• افزایش وزن
• خستگی شدید و بی انرژی بودن
• حالت تهوع
• اختلالات اشتها
• اختلال وسواس فکری عملی
• اختلال هراس
• اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
• اختلال اضطراب اجتماعی

علت کمبود سروتونین در بدن چیست؟

محققان در مورد دلایل دقیق کمبود سروتونین، مطمئن نیستند. بعضی از افراد ممکن است به سادگی کمتر از دیگران تولید کنند. سایر علل بالقوه عبارتند از:

• کمبود گیرنده‌های سروتونین
• کاهش یا عدم عملکرد صحیح گیرنده‌های سروتونین
• تخریب ساختار سروتونین یا جذب سریع آن
• کمبود برخی از ریزمغذی‌ها مانند L- تریپتوفان، ویتامین D، ویتامین B6 و اسیدهای چرب امگا 3

درمان کمبود سروتونین در بدن چیست؟

داروهای ضد افسردگی خاص از جمله SSRIها ممکن است باعث تقویت سروتونین شوند. با این حال، داروهای تجویزی تنها گزینه درمانی برای افزایش سروتونین نیستند. گزینه‌های زیر هم می‌توانند به کاهش عوارض کمبود سروتونین، کمک کنند:

• روان‌درمانی: روان‌درمانی می تواند به کاهش علائم طیف گسترده‌ای از شرایط سلامت روان از جمله اضطراب، افسردگی، بی‌خوابی و آسیب‌های روحی کمک کند. چندین مطالعه نشان می‌دهند که درمان همچنین ممکن است باعث افزایش سطح سروتونین شود. درمان باعث افزایش گیرنده‌های سروتونین در مغز افراد مبتلا به افسردگی اساسی می‌شود.
• کاهش استرس: استرس مزمن ممکن است بر نحوه پردازش یا تولید سروتونین در مغز تأثیر بگذارد و باعث ایجاد طیف وسیعی از علائم شود.
• ورزش: ورزش باعث افزایش ترشح سروتونین می‌شود و در عین حال راهی برای کمک به بهبود افسردگی و اضطراب است.
• اصلاح رژیم غذایی: مصرف یک رژیم غذایی سالم می‌تواند از سلامت عمومی خوب از جمله تولید سروتونین، پشتیبانی کند. منابع تریپتوفان که در غذاهایی مانند بوقلمون و تخم مرغ، ممکن است به عنوان یک ضد افسردگی ضعیف عمل کنند زیرا به بدن در سنتز سروتونین کمک می‌کند.

سروتونین در مواد غذایی

افزایش‌دهنده‌های طبیعی سروتونین، به جز داروهای SSRI، قرار گرفتن در معرض نور آفتاب به عنوان روش ساده‌ای برای درمان افسردگی فصلی، ورزش منظم و مدیتیشن هستند. رژیم غذایی سالم شامل تخم مرغ، پنیر، بوقلمون، آجیل، ماهی آزاد و آناناس می‌تواند سطح سروتونین را افزایش دهد. باور عمومی این است که با خوردن غذاهای سرشار از تریپتوفان، می‌توان سطح سروتونین را افزایش داد. غذاهای سرشار از پروتئین، آهن، ریبوفلاوین و ویتامین B6 همگی حاوی مقادیر زیادی تریپتوفان هستند.

در حالی که غذاهای حاوی این اسید آمینه به خودی خود باعث افزایش سروتونین نمی‌شوند، اما کربوهیدرات‌ها باعث ترشح انسولین در بدن و جذب اسید آمینه می‌شوند بنابراین کمک می‌کنند که تریپتوفان در خون باقی بماند. ترکیب غذاهای سرشار از تریپتوفان با کربوهیدرات‌ها، می‌تواند باعث افزایش سروتونین شود. تریپتوفانی که در غذا وجود دارد برای جذب شدن در مغز باید با سایر اسیدهای آمینه رقابت کند.

مکمل‌های تریپتوفان که حاوی تریپتوفان خالص هستند و بر روی سطح سروتونین تأثیر دارند، متفاوت است. در حالی که آن‌ها نمی‌توانند با مکمل‌ها رقابت کنند (بدون تأیید پزشک نباید آن‌ها را مصرف کنید)- غذاهای ذکر شده در بالا حاوی مقادیر زیادی تریپتوفان هستند. بهترین کار برای کمک به افزایش سروتونین، بدون استفاده از مکمل‌ها خوردن منابع سرشار از تریپتوفان همراه با کربوهیدرات است که در برنج، بلغور، جو دوسر، نان با آرد کامل، نان سبوس‌دار وجود دارند.

تخم مرغ

پروتئین موجود در تخم مرغ می‌تواند به میزان قابل توجهی سطح تریپتوفان در پلاسمای خون را افزایش دهد. زرده تخم مرغ غنی از تریپتوفان، تیروزین، کولین، بیوتین، اسیدهای چرب امگا 3 و سایر مواد مغذی که از مهمترین عوامل موثر در سلامتی و خواص آنتی‌اکسیدانی تخم مرغ هستند.

پنیر

پنیر یکی دیگر از منابع عالی تریپتوفان است. می‌توان از ترکیب پنیر چدار با تخم مرغ و شیر استفاده کرد که همگی منابع خوب تریپتوفان هستند.

آناناس

از دهه‌ها پیش ثابت شده است که آناناس حاوی سروتونین است. در برخی دیگر از گیاهان مانند گوجه فرنگی با رسیدن، میزان سروتونین افزایش می‌یابد اما ر مورد آناناس این مورد برعکس است.

ماهی سالمون

این ماهی سرشار از تریپتوفان است. آن را با تخم مرغ و شیر ترکیب کنید. ماهی سالمون مزایای تغذیه‌ای دیگری مانند کمک به تعادل کلسترول، کاهش فشار خون دارد و منبع خوبی از اسیدهای چرب امگا 3 است.

آجیل و دانه‌ها

همه مغزها و دانه‌ها حاوی تریپتوفان هستند. مطالعات نشان می‌دهند که خوردن یک مشت آجیل در روز ممکن است خطر مرگ و میر ناشی از سرطان، بیماری‌های قلبی و مشکلات تنفسی را ا حدی کاهش دهد. آجیل و دانه‌ها همچنین منابع خوبی از فیبر، ویتامین‌ها و آنتی‌اکسیدان‌ها هستند.

پروبیوتیک‌ها

رژیم غذایی با فیبر بالا برای تأمین سوخت باکتری‌های مفید روده مفید است. از طریق محور روده و مغز در سطح سروتونین، نقش دارد. در صورت عدم تحمل لاکتوز یا لبنیات، می‌توان از مکمل‌های حاوی پروبیوتیک‌های استفاده کرد.

داروهای افزایش سروتونین

مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI) نوعی داروی ضد افسردگی هستند که به طور گسترده برای کاهش علائم و درمان کمبود سروتونین، مورد استفاده قرار می‌گیرند. این داروها عمدتا برای درمان افسردگی، به ویژه در افسردگی طولانی مدت یا ماژور تجویز می‌شوند و اغلب در ترکیب با رویکردهای مختلف رواندرمانی مانند درمان شناختی رفتاری (CBT) استفاده می‌شوند. SSRIها معمولاً اولین گزینه دارویی برای افسردگی هستند زیرا به طور کلی عوارض جانبی کمتری نسبت به سایر داروها دارند.

علاوه بر افسردگی، از SSRI می‌توان برای درمان تعدادی دیگر از بیماری‌های اعصاب و روان استفاده کرد که عبارتند از موارد زیر:

• اختلال اضطراب عمومی (GAD)
• اختلال وسواس اجباری (OCD)
• اختلال هراس یا فوبیای شدید، مانند آگورافوبیا و ترس اجتماعی
• پرخوری عصبی
• اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)

از SSRI بعضاً می‌توان برای درمان سایر بیماری‌ها مانند انزال زودرس، سندرم قبل از قاعدگی (PMS)، فیبرومیالژیا، سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) و گاهی اوقات برای درمان درد نیز استفاده کرد.

ارتباط سروتونین و افسردگی چیست؟

افسردگی یک بیماری است که با ناراحت یا غمگین بودن تفاوت دارد. به نظر می‌رسد سروتونین، می‌تواند بر روحیه تأثیر بگذارد. تحقیقات نشان می‌دهد که مقادیر بالای سروتونین در مغز با افزایش خلق و خو و احساس خوشبختی در ارتباط است، در حالی که سطح پایین سروتونین با علائم افسردگی از جمله احساس غم، ناراحتی و به طور کلی روحیه ارتباط دارد. عدم تعادل سطح سروتونین در مغز، همچنین با سایر اختلالات روانی مانند اختلال وسواس جبری (OCD)، اضطراب، حملات هراس و مسائل مربوط به مدیریت خشم مرتبط است.

این نوع اختلال روحی باعث می‌شود افراد احساس غم و اندوه شدید داشته باشند. گرچه احساس ناراحتی هر از گاهی برای همه طبیعی است، افرادی که با افسردگی دست و پنجه نرم می‌کنند دچار تغییر و اختلال در شناخت، تفکر، احساس و عملکرد روزانه می‌شوند. دقیقاً مشخص نیست که چه عواملی افسردگی را ایجاد می‌کنند اما مجموعه‌ای از شرایط ژنتیکی و محیطی افراد را مستعد ابتلا به انواع افسردگی خفیف تا ماژور می‌کنند.

این ایده که میزان سروتونین به افسردگی مربوط می‌شود، با این واقعیت پشتیبانی می‌شود که افرادی که پس از ترک الکل یا مواد مخدر، احساس کاهش شدید انرژی و افزایش غم و افسردگی می‌کنند. این بدان دلیل است که الکل و داروهایی مانند اکستازی / MDMA باعث می‌شوند سطح سروتونین، به اوج خود برسد و سپس خیلی سریع کاهش یابد و این کاهش ناگهانی سطح سروتونین، تأثیر منفی بر خلق و خوی فرد در مرحله پایین آمدن دارو دارد. با این حال، گرچه قطعاً ارتباطی بین سروتونین و افسردگی وجود دارد اما جهت این رابطه از نظر اینکه سروتونینِ کم باعث افسردگی است یا افسردگی باعث کمبود سروتونین، مشخص نیست.

سندروم سروتونین چیست؟

داروهایی که باعث بالا رفتن و تجمع سروتونین در بدن می‌شوند، می‌توانند منجر به سندرم سروتونین شوند. این سندرم به طور معمول می‌تواند پس از شروع مصرف داروی جدید یا افزایش دوز داروی موجود یا مصرف همزمان داروهایی که تأثیر افزایش‌دهنده سروتونین را بالا می‌برند، بروز کند. علائم سندرم سروتونین، عبارتند از:

• لرزیدن
• اسهال
• سردرد
• گیجی
• گشاد شدن مردمک چشم

علائم سندروم سروتونین حاد می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• انقباض عضلانی و سفتی عضله
• از دست دادن چابکی عضلات
• تب شدید
• ضربان قلب سریع
• فشار خون بالا
• ضربان قلب نامنظم (آریتمی)
• تشنج

علت سندرم سروتونین چیست؟

سندرم سروتونین، یک واکنش جانبی شناخته شده است که با استفاده از برخی داروها یا مکمل‌های گیاهی مرتبط است. موارد زیر نمونه‌هایی از داروها و مکمل‌های گیاهی شناخته شده برای افزایش سطح سروتونین هستند:

• مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI): مانند سیتالوپرام، اس سیتالوپرام، اسکیتالوپرام، فلوکستین، فلووکسامین، پاروکستین، سرترالین
• داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای (TCA): مانند آمی تریپتیلین، ایمی پرامین، کلومیپرامین، نورتریپتیلین
• مهارکننده‌های جذب مجدد سروتونین-نورآدرنالین (SNRI): مانند ونلافاکسین، دولوکستین
• داروهای ضد افسردگی: مانند میرتازیپین
• لیتیوم یا لاینزولید
• بازدارنده‌های مونوآمین اکسیداز (MAOI): مانند موکلوبماید، فنلزین، ترانیل سیپرومین
• مسکن‌های مخدر: مانند پتیدین، ​​فنتانیل، ترامادول
• داروهای میگرن: مانند سومیتریپتان، ریزاتریپتان، زولمیتریپتان، ناراتریپتان، آلموترپیتان
• داروهای تهوع: مانند اندانسترون، گرانیسترون
• ضد سرفه: مانند دکسترومتورفان و دلسیم
• داروهای روان‌گردان: مانند LSD، اکستازی (MDMA)، کوکائین، آمفتامین‌ها
• داروی سروتونین گیاهی: مانند گیاه سنت جان (St John’s Wort) و جینسینگ

بعضی از افراد نسبت به سایر داروها نسبت به این داروها و مکمل‌هایی که باعث سندرم سروتونین می‌شوند حساسیت بیشتری دارند اما این بیماری ممکن است در هر کسی بروز کند. در موارد زیر افزایش خطر این سندرم وجود دارد:

• مصرف یا افزایش دوز داروی سروتونین
• مصرف بیش از حد داروی سروتونین
• استفاده از مکمل‌های گیاهی افزایش سطح این هورمون
• مصرف بیش از یک دارو برای افزایش سطح سروتونین

درمان سندرم سروتونین چیست؟

درمان سندرم سروتونین، به شدت علائم بستگی دارد. اگر علائم خفیف باشد، مراجعه به پزشک و قطع مصرف داروی ایجادکننده مشکل کافی است. در سندرم سروتونینِ خفیف، علائم معمولاً طی 24 تا 72 ساعت پس از قطع مصرف داروهای افزایش‌دهنده سروتونین، از بین می‌روند. اگر علائم شدید یا مداوم باشند باید به پزشک مراجعه کرد، اقدامات زیر در رفع سریع‌تر علائم مؤثر هستند:

• ترک هر دارویی که باعث بروز سندرم شده است.
• تزریق سرم داخل وریدی برای بهبود کم آبی و تب
• داروهایی که به رفع سفتی یا تحریک عضلانی کمک می‌کنند.
• داروهای بلاک کننده گینده‌های این هورمون

معرفی آموزش مقدماتی فیزیولوژی (Physiology)

فیزیولوژی یکی از دروسی است که بین گرایش‌های مختلف زیست‌شناسی و رشته‌های پزشکی، پرستاری و پیراپزشکی مشترک است. مطالعه مکانیسم‌ها و عملکرد ارگان‌های مختلف بدن در درک سایر دروس جانورشناسی و درک ارتباط پیچیده بین بافت‌ها و اندام‌ها ضرورت دارد و بنابراین فیزیولوژی به نوعی پیش‌نیاز یا تکمیل‌کننده سایر دروس بیولوژی است. در آموزش مقدماتی فیزیولوژی، طی سه فصل، فیزیولوژی عمومی و سلول، فیزیولوژی عصب و عضله و فیزیولوژی قلب آموزش داده شده‌اند که پایه و اساس درک مباحث پیشرفته‌تر هستند. آقای جواد راحتی کارشناس پرستاری از دانشگاه علوم پزشکی گناباد، مدرس این فرادرس است.

• برای مشاهده فیلم آموزش مقدماتی فیزیولوژی (Physiology) + اینجا کلیک کنید.

تست هورمون سروتونین

هیچ آزمایشی وجود ندارد که بتواند سندرم سروتونین را تشخیص دهد اما پزشک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد تا وجود این سندرم را تشخیص دهد. در صورت استفاده از داروی مسدودکننده سروتونین یا جایگزینی داروی عامل بیماری، اغلب علائم سندرم سروتونین، ظرف یک روز ناپدید می‌شوند. سندرم سروتونین، در صورت عدم درمان خطرناک است. اگر در هفته‌های گذشته دارویی مصرف می‌کنید یا از داروهای غیر قانونی استفاده کرده‌اید، حتماً به پزشک بگویید. این اطلاعات می‌توانند به پزشک کمک کنند تا تشخیص دقیق‌تری داشته باشد.

پزشک معمولاً چندین آزمایش نیز انجام می‌دهد تا تشخیص بدهد که عملکرد یا ارگان‌های بدن تحت تأثیر قرار گرفته‌اند یا خیر که این بررسی در تأیید یا رد سندرم سروتونین، کمک کننده است برخی شرایط علائم مشابه این سندرم دارند که عبارتند از موارد زیر:

• عفونت
• مصرف بیش از حد دارو
• مشکلات هورمونی
• سندرم بدخیم نورولپتیک که یک واکنش نامطلوب به داروهای آنتی‌سایکوتیک (ضد روان‌پریشی) است.

آزمایشاتی که پزشک ممکن است انجام دهد شامل شمارش کامل خون (CBC)، کشت نمونه خون، آزمایش عملکرد تیروئید، بررسی دارویی، آزمایش عملکرد کلیه و آزمایش عملکرد کبد هستند.