سروتونین چیست و چه کاری انجام می‌دهد؟ – به زبان ساده + راه های افزایش

سروتونین یک انتقال‌دهنده عصبی و هورمون است که می‌تواند افسردگی را از بین ببرد و سرخوشی ایجاد کند. زمانی که احساس شادی می‌کنید و به نظر می‌رسد که همه چیز در جهان سر جای خودش است، شما دارید اثر سروتونین را احساس می‌کنید. این هورمون مسئول بهتر کردن خلق و خو و همچنین بسیاری از عملکردهای دیگر است. در این مطلب از مجله فرادرس به بررسی این موضوع خواهیم پرداخت که سروتونین چیست و روش‌های افزایش آن در بدن را یاد می‌گیریم. سندروم سروتونین را می‌شناسیم و میزان سروتونین را در افراد سالمند و عاشق بررسی می‌کنیم، در آخر نگاهی به دوپامین خواهیم داشت و عملکرد آن را با سروتونین مقایسه می‌کنیم.

سروتونین چیست؟

سروتونین در مغز، یک انتقال‌دهنده عصبی است. در دستگاه عصبی، انتقال‌دهنده‌های عصبی (نوروترانسمیتر) برای انتقال پیام به نورون‌ها یا گیرنده‌ها توسط یک نورون ساخته می‌شوند. نوروترنسمیترها پس از انتقال پیام توسط بدن، به سرعت، بازجذب می‌شوند.

سروتونین در دستگاه گوارش، یک هورمون است. سلول‌ها سروتونین را در سراسر لوله گوارش تولید و آزاد می‌کنند. به عنوان یک هورمون، پیام‌هایی را به سلول‌های دیگر منتقل می‌کند، اما به سرعت یک انتقال‌دهنده عصبی بازجذب نمی‌شود.

سروتونین یک مونوآمینِ طبیعی است که با عنوان «۵-هیدروکسی تریپتامین» نیز شناخته می‌شود. بیشتر مردم از نقش سروتونین در سیستم عصبی مرکزی آگاه هستند اما شاید ندانند که به عنوان یک هورمون چه وظایف مهمی را در بدن بر عهده دارد. سروتونین در مغز به تنظیم خلق و خو و حافظه کمک می‌کند اما در دیگر نواحی بدن هم نقش‌هایی مهم مانند کمک به عملکرد صحیح روده‌ها، بهبود زخم، کاهش میل جنسی و مواردی دیگر، دارد. در ادامه نقش‌های مختلف سروتونین را با جزئیات بیشتری بررسی خواهیم کرد.

محل ساخت سروتونین کجاست؟

سروتونین در «سیستم عصبی مرکزی» (CNS) به ویژه در ناحیه‌ای در مرکز «ساقه مغز» (Brainstem)، سلول‌های مرکل در پوست، سلول‌های عصبی غدد ریوی و سلول‌های گیرنده چشایی زبان، تولید می شود. تقریباً ۹۰ درصد سروتونینی که بدن انسان تولید می‌کند در سلول‌های «انتروکرومافین» دستگاه گوارش است، جایی که حرکات روده را تنظیم می‌کند.

علاوه بر ناحیه‌های نام برده شده، سروتونین در پلاکت‌های خون ذخیره و در طی تحریک و انقباض عروق آزاد می‌شود، سپس به عنوان آگونیست برای سایر پلاکت‌ها عمل می‌کند.

سروتونین ساخته شده در مغز روی بخش‌های دیگری از مغز برای کنترل رفتارها و فعالیت‌های مختلف، از جمله موارد زیر اثر می‌گذارد.

• حافظه
• ترس
• پاسخ اضطرابی
• هضم
• اعتیاد
• تمایل جنسی
• خواب
• تنفس
• دمای بدن

در ادامه‌ این مطلب از مجله فرادرس به بررسی دقیق‌تر این موارد خواهیم پرداخت.

کار سروتونین چیست؟

سروتونین در فعالیت‌های جسمی زیادی دخالت دارد و دامنه‌ تاثیر آن گسترده است. در این بخش اثر سروتونین روی خلق و خو، هضم، خواب، انعقاد خون، تراکم استخوان، فعالیت جنسی، حافظه، یادگیری و عملکرد اجرایی را توضیح خواهیم داد.

خلق و خو

تاثیر سروتونین روی مغز را می‌توان اثرات اصلی آن در بدن دانست. از آن‌جایی که خلق و خو را تنظیم می‌کند، سروتونین را به عنوان ماده‌ شیمیایی طبیعی «حال خوب» بدن نیز می‌شناسند. این نقش سروتونین باعث می‌شود آن را جزو مواد شیمیایی دسته‌بندی کنند که بر بهزیستی کلی فرد تاثیر می‌گذارد.

تاثیرات سروتونین دلیل اصلی این است که آن را به عنوان دارویی اثرگذار بر اضطراب ، افسردگی، و دیگر اختلالات روحی در نظر می‌گیرند.

هضم

سروتونین در عملکرد طبیعی روده‌ها همکاری می‌کند. سروتونین اشتها را در هنگام غذا خوردن کاهش می‌دهد تا فرد متوجه شود که سیر شده است.

سروتونین همچنین نقش محافظت‌کننده در دستگاه گوارش دارد. برای مثال، تصور کنید که چیزی اذیت کننده یا سمی خورده‌اید. دستگاه گوارش شما با افزایش تولید سروتونین به این تهدید پاسخ می‌دهد. این میزان اضافی سروتونین باعث می‌شود که این ماده ناسالم هر چه زودتر از بدن خارج شود.

این پاسخ بدن یکی از دلایل حالت تهوعی است که افراد در هنگام افزایش سروتونین تجربه می‌کنند. همچنین توجیهی است برای خاصیت ضد تهوع و استفراغ داروهایی که گیرنده‌های سروتونین را هدف قرار می‌دهند.

خواب

نقش دقیق سروتونین روی خواب هنوز در حال بررسی است اما این باور وجود دارد که سروتونین بر روی زمان به خواب رفتن، طول خواب و کیفیت آن اثر می‌گذارد. سروتونین به تنهایی روی این موارد اثر ندارد بلکه انتقال‌دهنده‌های عصبی دیگری مانند دوپامین نیز در این موارد نقش کلیدی دارند.

فیلم آموزش تنظیم سطح هوشیاری و خواب در سیستم عصبی + عوامل موثر (رایگان) در فرادرس

کلیک کنید

هورمونی به نام ملاتونین نیز نقشی اساسی در چرخه‌ خواب دارد. بدن برای تولید ملاتونین به سروتونین نیاز دارد، پس اگر بدن به میزان کافی سروتونین نداشته باشد، الگو و کیفیت خواب تحت تاثیر قرار می‌گیرند.

ارتباطات سروتونین-ملاتونین ممکن است در اختلالات خواب مثل بی‌خوابی که بسیاری از مردم درگیر آن هستند، اثر داشته باشد.

مغز نواحی خاصی برای کنترل زمان به خواب رفتن، تنظیم الگو‌های خواب و بیدار شدن، دارد. این نواحی نیز گیرنده‌های سروتونین را دارند. به عنوان مثال سروتونین بسته به این که در کجای مغز آزاد شود می‌تواند فرد را بیدار نگه دارد و یا باعث به خواب رفتنش شود اما دوپامین صرفا باعث بیدار ماندن می‌شود.

انعقاد خون

زمانی که هر نوع آسیب بافتی رخ دهد، پلاکت‌ها شروع به آزاد کردن سروتونین به خون می‌کنند تا به بهبود زخم کمک کند. افزایش میزان سروتونین باعث می‌شود که مویرگ‌ها باریک شوند، به این ترتیب جریان خون کاهش می‌یابد. این انقباض عروق و کاهش جریان خون، گامی اساسی به سمت درمان آسیب وارد شده است.

تراکم استخوان

مطالعات دانشمندان نشان داده است که امکان دارد سروتونین روی تراکم استخوان اثرگذار باشد. تحقیقات نشان می‌دهد که سطح بالای سروتونین در گردش خون نواحی دستگاه گوارش ممکن است با کاهش تراکم استخوان و شرایطی مانند پوکی استخوان مرتبط باشد. به همین دلیل درمان دارویی با بازدارنده‌های بازجذب سروتونین با کاهش تراکم مواد معدنی استخوان ارتباط دارند. پایین بودن تراکم استخوان، فرد را در معرض خطر شکستگی استخوان قرار می‌دهد.

فعالیت جنسی

سروتونین می‌تواند بر روی شدت و دفعات تجربه میل جنسی تاثیر بگذارد. بعضی از داروهای ضد افسردگی که میزان سروتونین را افزایش می‌دهند، می‌توانند میل جنسی را تحت تاثیر قرار دهند. زیرا افزایش سروتونین باعث کاهش میل جنسی می‌شود. اما در اصل اثرگذاری سروتونین روی امیال جنسی به این که کدام گیرنده‌ها در مغز فعال شوند ارتباط دارد.

عارضه جانبی داروهایی که سروتونین را زیاد می‌کنند در هنگام استفاده از داروهایی که فعالیت دوپامین را نیز افزایش می‌دهند کمتر دیده می‌شود. این موضوع باعث شده است که محققان بر این باور باشند که سروتونین و دوپامین با هم برای تأثیرگذاری بر عملکرد جنسی سالم کار می‌کنند.

حافظه، یادگیری و عملکرد اجرایی

آن نواحی از مغز که مسئول یادگیری و حافظه هستند، گیرنده‌های سروتونین زیادی دارند. نورون‌ها در هنگام یادگیری و یا زمانی که نیاز است که چیزی به خاطر سپرده شود، سروتونین ترشح می‌کنند.

افراد مبتلا به اتیسم، ADHD و بعضی اختلالات روحی، گاهی در یادگیری، حافظه و فعالیت‌های اجرایی با سختی‌هایی روبه‌رو هستند. به طور معمول این افراد سطح سروتونین پایینی دارند به همین دلیل، گاهی افزایش سروتونین به آن‌ها کمک می‌کند.

عوارض کاهش سروتونین چیست؟

سطوح پایین سروتونین ممکن است به بسیاری از اختلالات سلامتی مربوط باشد. موارد زیر تعدادی از چالش‌هایی هستند که با کاهش میزان سروتونین ممکن است با آن‌ها روبه‌رو شویم.

• افسردگی و مشکلات روحی دیگر
• اضطراب
• مشکلات مربوط به خواب
• مشکل در هضم
• تمایل به خودکشی
• اختلال وسواس فکری-عملی (OCD)
• اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
• اختلال ترس یا هراس
• اسکیزوفرنی
• هراس شدید یا بیمارگونه

میزان پایین سروتونین عوارض جدی در پی دارد، بنابراین ریشه‌یابی علت این کمبود و تلاش برای رفع آن از اهمیت بالایی برخوردار است. همچنین تاثیر بیماری‌های روان بر کیفیت زندگی در سنین مختلف به ویژه کودکی و نوجوانی را نباید نادیده گرفت. اگر می‌خواهید با درمان اختلالات افسردگی کودکان و نوجوانان آشنا شوید، می‌توانید از فیلم آموزش درمان اختلالات افسردگی در کودک و نوجوان فرادرس استفاده کنید که لینک آن در ادامه آورده شده است.

راه های افزایش سروتونین چیست؟

برای افزایش سروتونین دو راه پیش روی افراد است، استفاده از درمان‌های دارویی یا افزایش سطح سروتونین با روش‌های طبیعی. برای افزایش سطح سروتونین با استفاده از درمان‌های دارویی پزشکان چند دسته از داروها مانند مهارکنندگان انتخابی بازجذب سروتونین یا مهارکنندگان بازجذب سروتونین و نوراپی‌نفرین را تجویز می‌کنند. روش‌های طبیعی افزایش سروتونین بدن نیز مواردی مثل ورزش کردن، ماساژ درمانی، قرار گرفتن در معرض نور خورشید و رژیم غذایی حاوی پروتئین است. در ادامه این مطلب از مجله فرادرس تمام این راه‌ها را معرفی و بررسی خواهیم کرد.

راه‌های طبیعی افزایش سروتونین چیست؟

بدون دارو هم می‌توان سطح سروتونین را افزایش داد. البته در صورتی که پزشک برای فردی تصمیم به تجویز دارویی خاص گرفته باشد، نمی‌توان با تکیه کردن به روش‌های طبیعی افزایش سروتونین از درمان دارویی صرف‌نظر کرد. روش‌های طبیعی افزایش سروتونین، ورزش کردن، قرارگیری در معرض نور خورشید، استفاده از غذاهای غنی از تریپتوفان و ماساژ درمانی هستند.

ورزش کردن

 یکی از روش‌های طبیعی افزایش سروتونین ورزش کردن، به خصوص ورزش‌های هوازی است. زمانی که در حال دوچرخه سواری، رکاب می‌زنید یا یک وزنه را بلند می‌کنید، بدنتان «تریپتوفان» (tryptophan) بیشتری آزاد می‌کند. تریپتوفان آمینواسیدی است که مغز از آن برای ساختن سروتونین استفاده می‌کند. این بالا رفتن سروتونین (همراه با بقیه‌ اندروفین‌ها و نوروترنسمیترها) دلیل سرخوشی زیاد افراد بعد از یک تمرین سخت است.

ورزش می‌تواند به افراد جهت مدیریت افسردگی و سایر اختلالات روحی و جسمی با افزایش سلامت قلب و عروق، بالا رفتن قدرت و استقامت و کمک به حفظ وزن در محدوده سالم، کمک کند.

نور خورشید

قرار گرفتن در معرض نور خورشید یا هر نور شدیدی که مثل نور خورشید باشد، یک راه طبیعی دیگر برای افزایش میزان سروتونین است. نور درمانی یک راه درمان کاملا موثر برای مقابله با افسردگی فصلی (Seasonal Affective Disorder) در زمستان است. توصیه می‌شود که برای افزایش سطح سروتونین و همچنین ویتامین دی که در ساخت سروتونین اثرگذار است، تلاش کنیم که روزانه ۱۰ الی ۱۵ دقیقه در فضای باز، زیر نور خورشید باشیم.

ماساژ درمانی

ماساژ درمانی یکی از راه‌های دیگر افزایش آزادسازی سروتونین و کاهش سطح هورمون استرس، کورتیزول، است. برای استفاده از فواید ماساژ نیازی به مراجعه به مراکز ماساژ برای دریافت خدماتی مثل ماساژ حرفه‌ای نیست. تحقیقات نشان داده‌اند که یک ماساژ غیرحرفه‌ای هم می‌تواند برای بدن مفید باشد. به این صورت که در بدن شرکت‌کنندگان در تحقیق، طی دوره‌های ماساژ ۲۰ دقیقه‌ای سروتونین به مقدار ۲۸ درصد و دوپامین به مقدار ۳۱ درصد افزایش یافتند.

مواد غذایی

دریافت سروتونین از غذا کمی دشوارتر است. غذاهای غنی از پروتئین حاوی مقدار زیادی تریپتوفان هستند، اما بدن ما آن را به نحوی موثر به سروتونین تبدیل نمی‌کند. زمانی که شما این نوع غذاها را می‌خورید، پروتئین‌ها به آمینواسیدهای سازنده‌شان تجزیه می‌شوند. این آمینواسیدها با تریپتوفان برای عبور از سد خونی مغزی رقابت می‌کنند. در نتیجه، تریپتوفان کمتری به مغز می‌رسد. اما شاید برای شما سوال پیش بیاید که دلیل ضرورت مصرف خوراکی تریپتوفان برای ساخت سروتونین چیست؟

بدن توانایی ساخت تریپتوفان را ندارد. گروهی از آمینواسیدها هستند که بدن آن‌ها را نمی‌سازد و برای تامین نیازهایش به مصرف خوراکی این آمینواسیدها وابسته است، به این دسته از آمینواسیدها، آمینواسیدهای ضروری می‌گویند. تریپتوفان از جمله آمینواسیدهای ضروری است.

یکی از راه‌هایی که احتمال ورود تریپتوفان به مغز را افزایش می‌دهد، دریافت این آمینواسید از منابع «کربوهیدرات پیچیده» (Complex Carbohydrate) است. از جمله منابع کربوهیدرات پیچیده می‌توان به این موارد اشاره کرد.

• سبزیجات
• میوه‌ها
• حبوبات
• غلات
• لبنیات

هنگامی که شما این مواد غذایی را می‌خورید، بدن انسولین تولید می‌کند. انسولین باعث می‌شود که ماهیچه‌ها آمینواسید بیشتری جذب کنند و در این شرایط تریپتوفان شانس بالاتری برای رسیدن به مغز دارد.

داروهای ضد افسردگی

افسردگی با میزان پایین سطح سروتونین بدن ارتباط دارد. رایج ترین داروهای ضد افسردگی، بازدارنده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (Serotonin Reuptake Inhibitors | SSRIs) و مهارکننده‌های بازجذب سروتونین و نوراپی نفرین ( Serotonin and Norepinephrine Reuptake Inhibitors | SNRIs)، هستند که باعث افزایش سطح سروتونین در مغز می‌شوند.

بازدارنده‌های انتخابی بازجذب سروتونین

SSRIها رایج‌ترین داروهای ضد افسردگی در جهان هستند که توسط پزشکان تجویز می‌شوند. این داروها با افزایش میزان سروتونین در مغز، باعث کاهش علائم افسردگی می‌شوند. بازدارنده‌های انتخابی بازجذب سروتونین با مسدود کردن مسیر بازجذب سروتونین باعث می‌شوند که این انتقال‌دهنده عصبی در مغز بیشتر در دسترس باشد. اما معنی بازجذب سروتونین چیست؟

زمانی که سلول‌های مغز به یکدیگر پیام می‌فرستند، نوروترنسمیتر (انتقال‌دهنده عصبی) آزاد می‌کنند. پیش از این که بتوانند سیگنال بعدی را انتقال دهند، نیاز است که نوروترنسمیتر قبلی را بازجذب و بازیافت کنند. به این فرآیند، بازجذب می‌گوییم که SSRIها آن را هدف قرار می‌دهند. تعدادی از این داروها که برای درمان افسردگی و دیگر اختلالات روحی تجویز می‌شوند، به شرح زیر است.

• «Celexa» (سیتالوپرام)
• «Lexapro» (اسیتالوپرام)
• «Luvox» (فلووکسامین)
• «Paxil» (پاروکستین)
• «Prozac» (فلوکستین)
• «Zoloft» (سرترالین)

داروهایی مانند «Viibryd» «ویلازودون» فقط یک SSRI نیستند، آن‌ها آنتاگونیست نسبی 5HT-1a محسوب می‌شوند. داروهای این دسته فقط به عنوان مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین دسته‌‌بندی نمی‌شوند، بلکه به عنوان داروی ضد افسردگی سروتونرژیک شناخته می‌شوند. از دیگر مثال‌های این دسته از داروها می‌‌توان به «Trintellix» «ورتیوکستین» اشاره کرد که در بازار موجود است.

پزشکان SSRIها را فقط برای درمان افسردگی تجویز نمی‌کنند. این داروها برای درمان اضطراب، اختلال استرس پس از سانحه (Post-Traumatic Stress Disorder | PTSD)، اختلال وسواس فکری-عملی ( Obsessive-Compulsive Disorder | OCD) و دیگر شرایطی که میزان سروتونین کم است، تجویز می‌شوند.

عوارض جانبی مهارکننده‌های بازجذب سروتونین

بیشتر عوارض جانبی مرتبط با داروهای SSRI به نسبت خفیف محسوب می‌شوند. موارد زیر جزو رایج‌ترین عوارض مشاهده شده هستند.

• خشکی دهان
• سردرد
• مشکلات خواب، بی‌خوابی
• خستگی
• عصبانیت یا اضطراب
• تهوع، اسهال، استفراغ، ناراحتی گوارشی
• تغییر وزن یا اشتها
• مشکلات جنسی

بعضی از بیماران هنگام استفاده از این دسته داروها هیچ عارضه جانبی تجربه نمی‌کنند. گروهی نیز چند مورد را تجربه می‌کنند که می‌تواند آزاردهنده باشد. توصیه می‌شود که در صورت بروز عوارض جانبی به پزشک معالج خود اطلاع دهید تا درمان با داروهای مناسب‌تری ادامه یابد.

مهارکننده‌های بازجذب سروتونین و نوراپی نفرین

یکی دیگر از راه‌های درمان افسردگی بر اساس داروهای مبتنی بر سروتونین، استفاده از مهارکننده‌های بازجذب سروتونین و نوراپی‌نفرین (SNRIs) است. عملکرد این داروها در مورد مهار بازجذب سروتونین مشابه با SSRIها است، اما آن‌ها بازجذب انتقال‌دهنده عصبی دیگری به نام «نور‌اپی‌نفرین» را نیز مهار می‌کنند. نوراپی‌نفرین هم می‌تواند روی خلق و خو افراد تاثیر بگذارد. مثال‌های زیر از جمله SNRIهای محبوب هستند.

• Cymbalta» (دولوکستین)
• «Effexor» (ونلافاکسین)
• «Fetzima» (لومیلناسیپران)
• «Pristiq» (دسونلافاکسین)

ضد افسردگی‌های سه حلقه‌ای و بازدارنده‌های مونوآمین اکسیداز

دو دسته قدیمی‌تر از داروهای ضدافسردگی که روی سطح سروتونین اثر می‌گذارند، ضدافسردگی‌های سه حلقه‌ای (Tricyclic Antidepressants | TCAs) و مهارکنندگان مونوآمین اکسیداز (Monoamine Oxidase Inhibitors | MAOIs) هستند.

TCAها بازجذب سروتونین و نوراپی‌نفرین را متوقف می‌کنند و با این روش مقدار آن‌ها را افزایش می‌دهند. مواردی که در ادامه نام برده شده‌اند، ازجمله شناخته‌ شده‌ترین ضدافسردگی‌های سه حلقه‌ای هستند.

• «Anafranil» (کلومیپرامین)
• «Asendin» (آموکساپین)
• «Elavil» (آمی‌تریپتیلین)
• «Norpramin» (دزپپرامین)
• «Pamelor» (نورتریپتیلین)
• «Sinequan» (دوکسپین)
• «Surmontil» (تریمیپرامین)
• «Tofranil» (ایمی‌پرامین)
• «Vivactil» (پروتریپتیلین)

MAOIها فعالیت آنزیم مونوآمین اکسیداز را متوقف می‌کنند. این آنزیم مسئول تجزیه‌ سروتونین، اپی‌نفرین و دوپامین است. جلوگیری از تجزیه این انتقال‌دهنده‌های عصبی، به طور موثری میزان آن‌ها را در مغز افزایش می‌دهد.

• «Emsam» (سلژیلین)
• «Marplan»(ایزوکاربوکسازید)
• «Nardil» (فنلزین)
• «Parnate» (ترانیل سیپرومین)

TCAها و MAOIها به علت داشتن عوارض جانبی بیشتر، نسبت به دو دسته‌بندی قبلی کمتر تجویز و مصرف می‌شوند.

آموزش مهارت توسعه فردی با فرادرس

زندگی انسان‌ها چه به عنوان یکی از افراد جامعه و چه به عنوان یک شخص، جنبه‌های زیادی دارد. توجه به سلامت روان و تلاش برای توسعه فردی یکی از بخش‌های مهم زندگی هر فردی است. مسائل زیادی در طول زندگی می‌توانند هر کدام از ما را به سمت اختلالات روحی سوق دهند. تجربه‌هایی همچون سوگ و فقدان، بی‌کاری، شرایط جامعه و غیره چالش‌هایی هستند که ممکن است سر راه هر کسی قرار بگیرند.

آگاهانه مواجه شدن با این چالش‌ها نه تنها سرعت بهبودی را افزایش می‌دهد، بلکه از آسیب‌های بیشتر پیشگیری می‌کند. در این مطلب از مجله فرادرس گفتیم که سروتونین چیست و نقش آن را در سرخوشی بررسی کردیم. اگر مایل هستید که اطلاعات کامل‌تری راجع به مسائل مربوط به سلامت روان و توسعه فردی به دست بیاورید، فرادرس فیلم‌های آموزشی متنوعی را در این زمینه تهیه و منتشر کرده است.

در فهرست زیر به چند مورد از آن‌ها اشاره کرده‌ایم.

• فیلم آموزش افزایش تمرکز و تقویت حافظه فرادرس
• فیلم آموزش آشنایی با علائم و نشانه های افسردگی و راه های پیشگیری فرادرس
• فیلم آموزش روانشناسی فیزیولوژیک فرادرس
• فیلم آموزش آشنایی با بیش فعالی کودکان فرادرس
• فیلم آموزش مدیریت و تنظیم خواب فرادرس

اگر تمایل دارید اطلاعات خود را در بخش‌های مختلف روانشناسی افزایش دهید، به شما پیشنهاد می‌کنیم به صفحه‌ مجموعه فیلم‌های آموزش روانشناسی فرادرس مراجعه کنید.

• مجموعه فیلم‌های آموزش روانشناسی فرادرس

سندروم سروتونین چیست؟

«سندروم سروتونین» (Serotonin syndrome) شرایطی است که میزان سروتونین بیش از حد زیاد است. مغز در شرایط طبیعی، هیچ وقت مقدار زیادی سروتونین تولید نمی‌کند، بنابراین این میزان سروتونین در شرایط طبیعی رخ نمی‌دهد. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که فرد بر اثر مصرف دارو یا مکمل دچار اوردوز سروتونین شده باشد.

علائم سندروم سروتونین از حالت خفیف تا شدید متفاوت است. در شرایط خفیف علائم زیر دیده می‌شوند.

• اسهال
• تعریق یا لرز
• تب
• آشفتگی یا بی‌قراری
• بی‌خوابی
• گیجی
• مردمک‌های گشاد شده
• از دست دادن هماهنگی عضلات یا انقباض عضلات
• گرفتگی عضلانی
• سردرد

و در حالت شدید این سندروم، تب شدید، لرز، تشنج، ضربان قلب نامنظم و بی‌هوشی توسط فرد تجربه می‌شود. این وضعیت می‌توان مهلک و مرگبار باشد.

چه افرادی شانس بیشتری برای تجربه سندروم سروتونین دارند؟

بعضی از افراد بیشتر تحت تاثیر داروها و مکمل‌هایی قرار می‌گیرند که باعث ایجاد سندروم سروتونین می‌شوند. اما باید توجه داشت که این سندروم می‌تواند در هر فردی رخ دهد. در صورتی که یک نفر شرایط زیر را داشته باشد، شانس بالاتری برای تجربه سندروم سروتونین دارد.

• فردی که به تازگی شروع به مصرف داروهایی کرده است که میزان سروتونین را افزایش می‌دهند یا فردی که دوز مصرف دارو را افزایش داده است.
• شخصی که بیش از یکی از این نوع داروها را استفاده کرده‌ است.
• فردی که از مکمل‌های دارویی که میزان سروتونین را افزایش می‌دهند، استفاده کرده‌ است.
• شخصی که داروهای غیرقانونی و مواد مخدری که سروتونین را افزایش می‌دهند، استفاده کرده است.

فیلم آموزش رویکرد تشخیصی-درمانی به تشنج در بخش اورژانس در فرادرس

کلیک کنید

روش پیشگیری سندروم سروتونین چیست؟

در صورتی که از بیش از یک دارو با خاصیت افزایش سطح سروتونین استفاده می‌کنید یا دز مصرفی دارویی با این خاصیت را افزایش داده‌اید، حتما باید این موارد را به پزشک یا کادر درمان اطلاع دهید.

داروهای افزایش‌دهنده سطح سروتونین را بدون مشورت با پزشک معالج نباید قطع کرد. همچنین در صورتی که تحت نظر متخصصان مختلفی برای چند مورد مربوط به سلامتیتان هستید، حتما لیستی از داروهایی که مصرف می‌کنید در اختیار پزشکان معالجتان قرار دهید تا آن‌ها از خطر بروز سندروم سروتونین برای شما آگاه باشند.

سطح سروتونین با افزایش سن تغییر می‌کند؟

بله. سروتونین با کاهش استروژن یا تستسترون، در بدن کاهش می‌یابد. ملاتونین با افزایش سن کاهش پیدا نمی‌کند، اما زمانی که سروتونین به مقدار قابل توجهی کاهش یابد، کم شدن ملاتونین نیز در بدن رخ می‌دهد. این کاهش سروتونین در سنین بالا می‌تواند به افسردگی در افراد مسن منجر شود. کاهش ملاتونین نیز بی‌خوابی و کم‌خوابی را در پی دارد.

اگر می‌خواهید راجع به دیگر چالش‌هایی که افراد با بالا رفتن سن با آن‌ها روبه‌رو می‌شوند، بیشتر آشنا شوید مطالعه‌ مطلب «میانسالی چیست و چه چالش‌هایی به دنبال دارد؟» از مجله فرادرس را به شما پیشنهاد می‌کنیم.

سروتونین و عشق

با معرفی سروتونین این مولکول را مسئول حال خوب دانستیم. یکی از احساساتی که در طول زندگی توسط انسان‌ها تجربه می‌شود و افراد زیاد آن را بسیار خوشایند می‌دانند، عشق است. در این بخش به سراغ این سوال می‌رویم که در عشق نقش سروتونین چیست؟

زمانی که یک نفر عاشق می‌شود، مواد شیمیایی مربوط به سیستم پاداش در مغز ترشح می‌شوند و نشانه‌های فیزیکی و احساسی مانند افزایش ضربان قلب، گونه‌های برافروخته، دست‌های عرق کرده، احساس اشتیاق و اضطراب در فرد عاشق دیده و حس می‌شود. در مراحل ابتدایی روابط عاطفی میزان هورمون استرس یا همان کورتیزول افزایش می‌یابد و بدن را برای بحران پیش‌رو آماده می‌کند. با بالا رفتن سطح کورتیزول، میزان سروتونین کم می‌شود. البته تغییر میزان سروتونین به جنسیت افراد نیز بستگی دارد.

در مردان، سطح سروتونین در پاسخ به یک رابطه عاشقانه کاهش می‌یابد، در حالی که در بدن زنان افزایش سطح سروتونین دیده می‌شود. یکی از تاثیرات این افزایش سروتونین در زنان، بروز تفکر وسواسی راجع به شریک عاطفی‌شان است.

عاشقی باعث افزایش ترشح دوپامین نیز می‌شود. دوپامین سیستم پاداش را در مغز به راه می‌اندازد و به همین ترتیب عشق را تبدیل به تجربه‌ سرخوشانه‌ای مثل مصرف مواد مخدر یا الکل می‌کند.

 وظایف سروتونین در دستگاه‌های مختلف بدن

پیش‌تر وظایف سروتونین را تا حدی بررسی کردیم. در این بخش به شیوه‌ دیگر به این وظایف نگاه خواهیم کرد. در هر کدام از بخش‌های بدن وظیفه‌ی سروتونین چیست؟

• سیستم عصبی مرکزی: سروتونین بیشتر به دلیل تاثیرش بر خلق و خو شناخته می‌شود اما در حافظه، خشم، ترس، اشتها، استرس، اعتیاد، رضایت جنسی، خواب، تحمل درد، خاصیت ارتجاعی عروق مغزی و تحریک «تنفسی مرکزی» (central respiratory) ایفای نقش می‌کند.
• چشم: سروتونین می‌تواند باعث فعالیت فیبرهای ماهیچه مژگانی (Ciliary Body Muscle)، گشاد شدن مردمک و افزایش فشار داخل چشم شود.
• سیستم قلبی عروقی: سروتونین تاثیر «اینوتروپیک» (inotropic) و «کرونوتروپیک» (Chronotropic) مثبت دارد. این کار را با افزایش کلسیم درون سلول‌های میوسیت‌های قلبی انجام می‌دهد که می‌تواند منجر به تاکی‌کاردی شود. سروتونین می‌تواند در گرانول‌های پلاکت‌ها ذخیره شود و در تجمع پلاکتی ایفای نقش کند. همچنین می‌تواند به اتساع عروق در محیط اندوتلیوم آسیب دیده کمک کند.
• ریه: سروتونین روی تحریک تنفسی مرکزی تأثیر می‌گذارد، مقاومت عروق ریوی را افزایش می‌دهد و ممکن است باعث بازسازی عروق ریوی شود.
• دستگاه گوارش:سروتونین تخلیه معده، حرکت روده، ترشحات گوارشی و قابلیت کشش یا ارتجاع روده بزرگ را افزایش می‌دهد.

• دستگاه اندوکرین: سروتونین ترشحات پانکراس را تنظیم می‌کند. ترشح انسولین، برداشت گلوکز توسط بافت ماهیچه، ساخت چربی در بافت چربی و تجمع لیپید در کبد را افزایش می‌دهد.
• دستگاه ادراری-تناسلی:سروتونین، انقباض عروق خونی رحم، کشش طبیعی ماهیچه رحم، ادرار کردن، بلوغ اووسیت و خروج از فاز نعوظ را تنظیم می‌کند.

تفاوت دوپامین با سروتونین چیست؟

سروتونین و دوپامین هر دو، انتقال‌دهنده عصبی هستند. همچنین هر دو را به عنوان «هورمون شادی» می‌شناسند، زیرا سروتونین و دوپامین روی حال خوب و مثبت‌اندیشی افراد تاثیرگذارند. سروتونین با حس سرخوشی، تمرکز و آرامش مرتبط است در حالی که دوپامین با حس پاداش و انگیزه همراه است. هر دو این انتقال‌دهنده‌ها در به خطر افتادن سلامت روان و یکسری اختلالات روحی مانند افسردگی، اثرگذارند.

دوپامین و سروتونین عملکردهای مشخصی دارند. دوپامین حرکت بدن و هماهنگی آن را کنترل می‌کند در حالی که سروتونین به تنظیم اعمال دستگاه گوارش از جمله عملکرد روده و اشتها کمک می‌کند. دوپامین باعث احساس گرسنگی می‌شود، در حالی که سروتونین این احساس را سرکوب می‌کند. دوپامین بیشتر در مغز ذخیره می‌شود اما سروتونین بیشتر در دستگاه گوارش یافت می‌شود.

گاهی اوقات این انتقال‌دهنده‌های عصبی با هم کار می‌کنند تا تعادل شیمیایی دقیقی در بدن حفظ شود. بعضی مواقع نیز عدم تعادل یکی از آن‌ها منجر به تولید بیش از حد انتقال‌دهنده عصبی دیگر می‌شود. داشتن بیش از حد یا خیلی کم از هر یک از این دو می‌تواند علائم جسمی و روانی ایجاد کند.

جمع‌بندی

در این مطلب از فرادرس به بررسی یک انتقال‌دهنده و هورمون به نام «سروتونین» پرداختیم. سروتونین با توجه به این که از کجا آزاد شود وظایف مختلفی دارد. به عنوان یک انتقال‌دهنده عصبی می‌تواند روی خلق و خو، یادگیری، حافظه، خواب و موارد دیگری تاثیر بگذارد. نقش سروتونین به عنوان یک هورمون در دستگاه گوارش و هضم اهمیت بالایی دارد. به این ترتیب که سروتونین با کاهش اشتها در حین غذا خوردن باعث حس سیر شدن می‌شود.

در بیماری‌های متعددی کاهش سطح سروتونین بدن را شاهد هستیم که برای درمان آن‌ها دو روش دارویی و طبیعی پیش روی افراد است. ازجمله روش‌های طبیعی افزایش سروتونین می‌توان به ورزش، استفاده از نور خورشید، رژیم غذایی غنی از پروتئین و ماساژ درمانی اشاره کرد.

با توجه به این که کاهش سطح سروتونین به افسردگی منجر می‌شود، هدف داروهای ضدافسردگی بالا بردن سطح سروتونین در بدن، به خصوص در مغز است. دو گروه عمده این داروها که توسط پزشکان تجویز می‌شوند، بازدارنده‌های انتخابی بازجذب سروتونین و مهارکننده‌های بازجذب سروتونین و نوراپی‌نفرین هستند که هر دو دسته از بازجذب سروتونین به سلول عصبی آزادکننده سروتونین، جلوگیری می‌کنند.

در ادامه گفتیم که سندروم سروتونین چیست و علائم آن را در حالت خفیف و شدید معرفی کردیم. زمانی که میزان سروتونین بدن بیش از حد نیاز باشد علائمی مثل آشفتگی، بی‌خوابی، تعریق یا لرز، سردرد، تشنج و ضربان قلب نامنظم ممکن است در فرد دیده شود که در صورت پیگیری نکردن می‌تواند مرگبار باشد.

در افراد مسن میزان تولید سروتونین و در پی آن ملاتونین کاهش می‌یابد. به همین دلیل ممکن است حالات افسردگی به همراه بی‌خوابی یا مشکلات خواب در سنین بالا تجربه شود. برای رفع این چالش علاوه بر کمک از متخصصان می‌توان روی افزایش سروتونین از روش‌های طبیعی تمرکز کرد.

سروتونین در زمان تجربه عشق نیز دچار تغییرات می‌شود. در هنگام عاشق شدن میزان سروتونین در مردان کم و در زنان زیاد می‌شود. در این زمینه سروتونین با دوپامین و دیگر انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند دوپامین و اکسی‌توسین همکاری دارد. با توجه به این که دوپامین هم مانند سروتونین با عنوان «هورمون شادی» شناخته می‌شود، در بخش انتهایی این مطلب به سراغ این رفتیم که تفاوت دوپامین با سروتونین چیست؟ هر دو این انتقال‌دهنده‌ها روی خلق و خو اثرگذارند اما سروتونین با حس سرخوشی، تمرکز و آرامش همراه است در حالی که دوپامین مسیر پاداش را در مغز فعال می‌کند.