غدد درون ریز بدن انسان | هر آنچه باید بدانید

۳۵۲۱ بازدید
آخرین به‌روزرسانی: ۱۶ اردیبهشت ۱۴۰۲
زمان مطالعه: ۹ دقیقه
غدد درون ریز بدن انسان | هر آنچه باید بدانید

غدد درون ریز و به طور کلی «سیستم درون ریز» (Endocrine System) بدن انسان از مجموعه‌ای از غده‌های بدون مجرا تشکیل شده است که هورمون‌هایی را تولید کرده و آن‌ها را به سیستم گردش خون ترشح می‌کنند. غدد درون ریز بدون استفاده از مجرایی برای حمل مواد ترشحی به سمت بافت هدف عملکرد خود را انجام می‌دهند. در این سیستم، هورمون‌ها به عنوان یک پیام‌رسان شیمیایی برای تعداد زیادی از سلول‌ها و بافت‌ها به صورت همزمان عمل می‌کنند.

سیستم غدد درون ریز بدن انسان

سیستم غدد درون ریز بدن از غده‌های زیادی تشکیل شده است که با ترشح هورمون‌‌ها در جریان خون کار می‌کنند تا هورمون‌ها به سلول هدف منتقل شوند. هورمون‌‌های سیستم غدد درون ریز حتی اگر سلول‌‌های هدف از این غده‌ها فاصله داشته باشند نیز می‌توانند تاثیرگذار باشند. از طریق این اقدامات، سیستم غدد درون ریز تقریباً تمام فعالیت‌های متابولیکی بدن را تنظیم کرده تا یک پاسخ یکپارچه تولید کند.

سیستم غدد درون ریز می‌تواند هورمون‌‌ها را برای القا پاسخ استرس، تنظیم ضربان قلب یا فشار خون آزاد کند و به طور کلی نحوه رشد و پیشرفت سلول‌‌های بدن را تنظیم کند.

ساختمان غدد درون ریز معمولاً دارای تعداد بسیار زیادی از رگ‌های خونی است و شبکه متراکمی از عروق اطراف این غده‌ها را پوشش می‌دهند. سلول‌های موجود در این اندام‌‌ها در پاسخ به سیگنال مناسب، در غشای داخل سلول یا وزیکول‌‌هایی که با غشای پلاسمایی ترکیب می‌شوند، هورمون ایجاد می‌کنند. این عمل باعث آزاد شدن هورمون‌‌ها در فضای خارج سلولی یا درون جریان خون می‌شود. سیستم غدد درون ریز می‌تواند با سیگنال‌های مختلفی فعال شود و امکان پاسخ به بسیاری از محرک‌‌های داخلی و خارجی مختلف را فراهم می‌آورد.

عملکرد سیستم غدد درون ریز

سیستم غدد درون ریز به همراه سیستم عصبی، سیگنال‌‌های قسمت‌‌های مختلف بدن و محیط را با یکدیگر ادغام می‌کند. علاوه بر این، سیستم غدد درون ریز مولکول‌های مؤثر را در قالب هورمون‌هایی تولید می‌کند که می‌توانند پاسخ مناسبی از بدن به منظور حفظ هومئوستاز ایجاد کنند. سیستم عصبی اثرات فوری ایجاد می‌کند، در حالی که سیستم غدد درون ریز طراحی شده است تا نسبتاً کند باشد، اما اثر طولانی مدت دارد.

به عنوان نمونه، ترشح طولانی مدت هورمون رشد در بدن بر رشد استخوان‌‌ها و ماهیچه‌‌ها برای افزایش قد تأثیر می‌گذارد و همچنین رشد هر عضو داخلی را تحریک می‌کند. این اتفاق در طی سال‌های زیادی ادامه می‌یابد. هورمون‌‌هایی مانند کورتیزول که در زمان استرس در بدن تولید می‌شود، می‌توانند میزان اشتها را افزایش یا کاهش دهند و مسیر‌های متابولیکی در عضلات اسکلتی و صاف را برای ساعت‌‌ها یا هفته‌‌ها تغییر دهند.

سیستم غدد درون ریز در هر فرآیند بدن انسان نقش دارد. از شروع حرکت دستگاه گوارش گرفته تا جذب و متابولیسم گلوکز و سایر مواد معدنی، هورمون‌‌ها می‌توانند بر روی ارگان‌‌های مختلفی به روش‌‌های مختلف تأثیر بگذارند. برخی از هورمون‌‌ها بر احتباس کلسیم در استخوان‌‌ها یا استفاده از آن‌ها برای انقباض عضلات تأثیر می‌گذارند. علاوه بر این، آن‌ها در ایجاد و بلوغ «سیستم ایمنی تطبیقی» (Adaptive Immune System) و «سیستم تولید مثل» (Reproductive System) نقش دارند. از لحاظ حیاتی، آن‌ها می‌توانند بر رشد کلی و متابولیسم بدن تأثیر بگذارند و روش جذب هر سلول و استفاده از مواد مغذی کلیدی را تغییر دهند.

سیستم غدد درون ریز بدن
تصویر ۱: سیستم غدد درون ریز بدن

بخش‌های مختلف سیستم غدد درون ریز

سیستم غدد درون ریز از تعدادی اندام تشکیل شده است، بعضی از آن‌ها تولید هورمون را به عنوان عملکرد اصلی خود انجام می‌دهند، در حالی که برخی دیگر در سیستم‌‌های دیگر بدن نیز نقش مهمی‌ دارند. این موارد شامل غده‌‌های هیپوفیز و پینه آل در مغز، غده‌‌های تیروئید و پاراتیروئید در گردن، تیموس در ناحیه مهره‌های سینه‌ای، غدد فوق کلیوی و لوزالمعده در ناحیه شکم و غده‌‌های جنسی در سیستم تولید مثل هستند.

سیستم غدد درون ریز در مغز

به طور کلی اجزای غدد درون ریز از مغز شروع می‌شوند، غده‌‌های «هیپوتالاموس» (Hypothalamus Gland)، «هیپوفیز» (Pituitary Gland) و «پینه آل» (Pineal Gland) در تنظیم سایر اندام‌‌های غدد درون ریز و در تنظیم ریتم‌‌های شبانه روزی دخیل هستند و وضعیت متابولیکی بدن را تغییر می‌دهند. غده پینه آل در نزدیکی مرکز مغز، در منطقه‌ای به نام اپی‌تالاموس قرار دارد. غده هیپوفیز در نزدیکی هیپوتالاموس دیده می‌شود و دارای برخی فعل و انفعالات مستقیم و حلقه‌‌های بازخورد با اندام‌ها برای تولید هورمون‌‌ها است.

دو غده هیپوتالاموس و هیپوفیز در کنار هم می‌توانند تعدادی از اندام‌‌های غدد درون ریز، به ویژه غدد جنسی و غدد فوق کلیوی را تنظیم کنند. در حقیقت، هیپوتالاموس می‌تواند به عنوان نقطه گره‌ای در نظر گرفته شود که دو مسیر اصلی برای تنظیم را شامل می‌شود که شامل سیستم‌‌های عصبی و غدد درون ریز هستند. هیپوتالاموس از مجموعه‌ای از سلول‌های عصبی ساخته شده است که از طریق سیستم عصبی اطلاعات بدن را جمع‌آوری می‌کنند و آن‌ها را در قالب یک پاسخ از طریق سیستم غدد درون ریز به خصوص قسمت‌‌های قدامی‌ و خلفی غده هیپوفیز ادغام می‌کند.

غده های درون ریز مغز
تصویر ۱: غده‌های درون ریز مغز. اینفاندیبولوم بین دو غده هیپوتالاموس و هیپوفیز قرار دارد و شامل ارتباطات عصبی بین این دو غده است.

سیستم غدد درون ریز در گردن

ناحیه گردن محل قرارگیری غده‌‌های «تیروئید» (Thyroid) و «پاراتیروئید» (Parathyroid) است. غده تیروئید از دو لوب متقارن متصل به هم ساخته شده است که توسط یک نوار باریک از بافتی به نام «ایسموس» (Isthmus Glandularis) این اتصال صورت گرفته و یک ساختار پروانه مانند را تشکیل می‌دهد. اندازه هر لوب تقریباً برابر با 5 سانتی‌متر است و ایسموس تقریباً 1٫25 سانتی‌متر طول دارد. غده تیروئید در قسمت جلوی گردن، پشت غضروف تیروئید واقع شده است.

غده تیروئید
تصویر ۳: غده تیروئید

هر لوب غده تیروئید معمولاً در مقابل یک جفت از غده‌های پاراتیروئید قرار می‌گیرد. هر یک از چهار غده پاراتیروئید تقریباً ابعادی در حدود 6x3x1 میلی متر دارند و به طور کلی وزن آن بین 30 تا 35 گرم است. در تعداد غدد پاراتیروئید در افراد مختلف می‌توان تغییراتی را مشاهده کرد، به طوری که برخی افراد بیش از 2 جفت غده پاراتیروئيد دارند.

سیستم غدد درون ریز بدنی

«تیموس» (Thymus) یکی دیگر از بخش‌های سیستم غدد درون ریز به شمار می‌آید که در پشت «جناغ سینه» (Sternum) (همچنین به عنوان استخوان سینه‌ نیز شناخته می‌شود)، بین دو بخش ریه واقع شده است. این غده به رنگ صورتی مایل به خاکستری دیده می‌شود و از دو لوب تشکیل شده است.

غده تیموس
تصویر ۴: محل قرارگیری غده تیموس

عملکرد این غده در سیستم درون ریز، نقش آن را در سیستم ایمنی بدن تکمیل می‌کند و از این غده برای رشد و بلوغ لنفوسیت‌‌های مشتق از تیموس (سلول‌‌های T) استفاده می‌شود. عملکرد غده تیموس در دوران کودکی به اوج خود می‌رسد و در بزرگسالی عملکرد آن کاهش می‌یابد. بعد از بزرگسالی، تیموس به آرامی‌ خرد می‌شود و با بافت چربی جایگزین می‌شود. غده تیموس در بزرگترین حالت خود، قبل از شروع بلوغ، تقریباً می‌تواند 30 گرم وزن داشته باشد.

«غدد فوق کلیوی» (Adernal Gland) یا آدرنال در بالای کلیه‌ها قرار دارند و به همین دلیل است که به عنوان غدد فوق کلیوی نیز شناخته می‌شوند. آن‌ها زرد رنگ هستند و با کپسول چربی احاطه شده‌اند. این غده‌ها می‌توانند دقیقاً زیر دیافراگم دیده شوند و توسط لایه‌ای از بافت همبند به اندام‌های عضلانی متصل می‌شوند. غدد فوق کلیوی از یک بخش بیرونی و یک قشر داخلی تشکیل شده‌اند که دارای ترشحات و نقش‌‌های مشخصی در ساختار این غده هستند.

غده فوق کلیه
تصویر ۵: غده فوق کلیه

لوزالمعده یا «پانکراس» (Pancreas) نقش دوگانه‌ای در بدن ایفا می‌کند، به طوری که این غده بخش جدایی ناپذیر و مهم دستگاه گوارش و غدد درون ریز به شمار می‌آیند. ساختار غده‌ای لوزالمعده نزدیک به پیچ C - شکل دوازدهه قرار دارد و می‌توان آن را در پشت معده مشاهده کرد. این غده حاوی سلول‌هایی با عملکرد برون ریز است که باعث تولید آنزیم‌های گوارش غذا می‌شود و همچنین سلول‌های غدد درون ریز  پانکراس در جزایر لانگر‌هانس این غده قرار دارند که دو هورمون مهم «انسولین» (Insulin) و «گلوکاگون» (Glucagon) را تولید می‌کنند. این هورمون‌‌ها در متابولیسم و ذخیره قند خون نقش دارند و بنابراین دو عملکرد متفاوت غده پانکراس در یک سطح مشخص ادغام می‌شوند.

گناد‌ها یا غده‌های جنسی همچنین عملکرد‌های درون ریز مهمی را بر عهده ‌دارند که بر رشد مناسب اندام‌های تولید مثل، شروع بلوغ و حفظ باروری تأثیر می‌گذارند.

سایر اعضای بدن مانند قلب، کلیه و کبد نیز به عنوان بخش‌های ثانویه غدد درون ریز عمل می‌کنند و هورمون‌‌هایی مانند «اریتروپویتین» (Erythropoietin) را ترشح می‌کنند که می‌توانند بر تولید گلبول‌‌های قرمز تأثیر بگذارند.

ساختار سیستم غدد درون ریز

بر خلاف برخی سیستم‌‌های بدن، سیستم غدد درون ریز به طور گسترده‌ای در بدن قرار گرفته است. علاوه بر این، در تضاد با برخی سیستم‌‌های بدن، بخش‌های مختلف سیستم غدد درون ریز می‌توانند به طور مستقل از یکدیگر برای تنظیم و هماهنگی بدن کار کنند.

به عنوان مثال، غده پینه‌ آل در مغز به نور دریافت شده در چشم پاسخ می‌دهد و همین امر باعث آزاد شدن هورمون ملاتونین می‌شود، این عمل می‌تواند کاملاً جدا از اقدامات غدد درون ریز تولید مثلی باشد که در حال پاسخ دادن به مجموعه‌‌های مختلفی از سیگنال‌‌ها هستند تا بتوانند نتیجه متفاوتی بگیرند.

اما برخی غدد مانند تیروئید و هیپوتالاموس، سایر غدد و عملکرد آن‌ها را نیز کنترل می‌کنند. به طور کلی این غد‌ه‌ها می‌توانند به هماهنگی عملکرد کلی این سیستم و بدن کمک کنند. آزاد شدن هورمون‌‌ها از این غدد می‌تواند آبشاری از اثرات انتشار هورمون‌های منفرد ایجاد کند. این امر باعث می‌شود سیستم غدد درون ریز به یکی از پیچیده‌ترین سیستم‌‌های بدن تبدیل شود.

بیماری‌‌های سیستم غدد درون ریز

بیماری‌‌های سیستم غدد درون ریز در درجه اول از دو دلیل ناشی می‌شود که شامل موارد زیر هستند:

  • تغییر در سطح هورمون ترشح شده توسط غده
  • تغییر حساسیت گیرنده‌‌ها در سلول‌‌های مختلف بدن

بنابراین در این حالت، بدن نمی‌تواند به شیوه‌ای مناسب به سیگنال‌‌های پیام‌رسان پاسخ دهد. از جمله شایع‌ترین بیماری‌‌های غدد درون ریز، «دیابت» (Diabetes) است که مانع متابولیسم گلوکز می‌شود. این امر تأثیر بسیار زیادی بر کیفیت زندگی دارد، زیرا گلوکز کافی نه تنها برای سوخت رسانی به سلول‌های بدن مهم است، بلکه برای حفظ گلوکز در سطح مناسب جهت جلوگیری از رشد میکروارگانیسم‌‌ها یا سلول‌‌های سرطانی نیز اهمیت دارد.

دیابت
تصویر ۶: دستگاه تعیین قند خون با استفاده از یک قطره خون می‌تواند میزان تعداد گلوکز خون را تعیین کند. این دستگاه برای کنترل قند خون بیماران مبتلا به دیابت کاربرد دارد.

عدم تعادل هورمون‌‌ها در سیستم تولید مثل نیز بسیار مورد توجه قرار گرفته است، زیرا این عدم تعادل می‌تواند در باروری، خلق و خو و سلامت کلی فرد تأثیر بگذارند.

یکی دیگر از غده‌های مهم این سیستم، غده تیروئید است که میزان زیاد و کم ترشحات آن می‌تواند بر ظرفیت یک فرد در عملکرد بهینه بدن و حتی در باروری در زنان تأثیرگذار باشد. تیروئید برای تولید هورمون خود به یک ریز مغذی مهم به نام ید نیاز دارد. کمبود این ماده معدنی در رژیم غذایی می‌تواند منجر به بزرگ شدن غده تیروئید شود، زیرا بدن سعی در جبران سطح پایین هورمون‌های تیروئید دارد.

در ادامه به طور مختصر هر یک از بیماری‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرند.

دیابت

دیابت یا همان بیماری قند به بیماری متابولیکی اطلاق می‌شود که خون به طور مداوم غلظت زیادی از گلوکز را در خود دارد. این مسئله به دلیل کمبود هورمون انسولین مؤثر تولید شده توسط لوزالمعده یا فقدان گیرنده‌‌های عملکردی هورمون ایجاد می‌شود.

به عبارتی دیگر، بیماری دیابت می‌تواند از سطح پایین تولید انسولین از لوزالمعده یا عدم حساسیت گیرنده‌‌های انسولین در بین سلول‌‌های بدن ناشی شود. گاهی اوقات، زنان باردار که سابقه قبلی دیابت ندارند، قند خون بالایی دارند. این می‌تواند سلامت مادر و جنین را تهدید کند و همچنین تمام خطرات مرتبط با زایمان را افزایش دهد.

انسولین یک هورمون آنابولیک است که انتقال گلوکز از خون به سلول‌‌های ماهیچه‌ای یا بافت چربی را تحریک می‌کند. درون سلو‌ل‌ها، گلوکز می‌تواند در قالب زنجیره‌‌های طولانی گلیکوژن قرار گیرد یا به شکل چربی تبدیل شود. به طور هم زمان ورود گلوکز به سلول‌ها و ذخیره آن‌ها موجب مهار فرایند سنتز گلوکز یا گلوکونوژنز درون آن‌ها می‌شود و همچنین تجزیه گلیکوژن، روند سنتز گلوکز درون سلول‌‌ها را مهار می‌کند.

انسولین
تصویر ۷: عملکرد انسولین

افزایش میزان قند خون باعث آزاد شدن انسولین از پانکراس می‌شود. ر‌هاسازی هورمون انسولین، از سلول‌ها در برابر صدمات طولانی مدت گلوکز خون اضافی محافظت می‌کند، در عین حال باعث می‌شود که سلول‌ها گلوکز را در خود ذخیره کرده و در مواقع نیاز از آن‌ها استفاده کنند. انسولین با تاثیر بر بافت‌های چربی، استفاده از آن‌ها به عنوان سوخت را متوقف می‌کند.

گلوکاگون، هورمون دیگری است که توسط غده پانکراس (سلول‌های آلفا) ترشح می‌شود، این هورمون به شیوه‌ای متضاد با انسولین عمل می‌کند و با افت سطح قند خون از پانکراس ترشح می‌شود و باعث افزایش قند خون می‌شود. گلوکاگون این کار را با تحریک تجزیه گلیکوژن کبد و افزایش گلوکونئوژنز در کبد و افزایش گلیکوژنولیز انجام می‌دهد.

کم کاری تیروئید (Hypothyroidism)

کم کاری تیروئید شرایطی است که بدن از هورمون‌های تیروئید کافی مانند هورمون‌های تیروکسین (Thyroxine) یا (T4) و تریودوتیرونین (Triiodothyronine) یا (T3) برخوردار نیست. تیروکسین هورمونی است که در خون بیشتر وجود دارد و نیمه عمر طولانی‌تری نسبت به تریودوتیرونین دارد. هر دو هورمون غده تیروئید حاوی ید هستند و از یک اسید آمینه منفرد تیروزین مشتق می‌شوند.

هورمون های تیروئید
تصویر ۸: هورمون‌های تیروئید

کمبود ید یکی از دلایل اصلی کم کاری تیروئید است، زیرا در این حالت غده تیروئید قادر به تولید مقدار کافی هورمون نیست. این اختلال ممکن است در اثر آسیب به سلول‌های غده تیروئید از طریق عفونت یا التهاب یا مداخلات پزشکی برای فعالیت بیش از حد تیروئید ایجاد شود. از طرفی دیگر، کم کاری تیروئید می‌تواند ناشی از کمبود هورمون غده هیپوفیز باشد که به عنوان تحریک کننده فعالیت غده تیروئید عمل می‌کند. علاوه بر این موارد، این اختلال می‌تواند به دلیل نقص در گیرنده‌‌های هورمون‌های تیروئید نیز در بدن ایجاد شود.

کم کاری غده‌های جنسی (Hypogonadism)

کم کاری غدد جنسی یا هیپوگنادیسم به طیفی از اختلالات اشاره دارد که در آن کمبود هورمون‌های جنسی وجود دارد. هورمون‌های جنسی معمولاً توسط غدد جنسی اولیه (بیضه و تخمدان) ترشح می‌شوند و بر رشد، بلوغ و عملکرد اندام‌‌های جنسی و ظهور خصوصیات جنسی ثانویه تأثیر می‌گذارند.

بیماری کم کاری غدد جنسی ممکن است به دلیل سطح پایین تولید هورمون جنسی توسط خود غدد جنسی یا عدم حساسیت این اندام‌‌ها به سیگنال‌های ارسالی از مغز برای تولید هورمون، در بدن ایجاد شود. سطح پایین تولید هورمون جنسی را «هیپوگنادیسم اولیه» (Primary Hypogonadism) و عدم حساسیت غدد جنسی به سیگنال‌های مغزی ‌را «هیپوگنادیسم مرکزی» (Central Hypogonadism) می‌نامند.

بسته به مدت زمان درگیری با این اختلال، کم کاری غدد جنسی می‌تواند ویژگی‌‌های مختلفی را در پی داشته باشد. هیپوگنادیسم در طول رشد می‌تواند باعث اختلال در رشد اندام‌های تناسلی شود. اگر هیپوگنادیسم در دوران بلوغ اتفاق بیوفتد، می‌تواند بر شروع قاعدگی، رشد صفات جنسی ثانویه زنان و تخمک گذاری در این قشر تأثیر بگذارد، رشد آلت و بیضه‌‌ها را به تاخیر بیاندازد و بر رشد خصوصیات جنسی ثانویه مردان اثر داشته باشد. این اختلال موجب برخی از ناهنجاری‌های روانی نیز می‌شود. در بزرگسالی، کم کاری غدد جنسی منجر به کاهش فعالیت جنسی، ناباروری، خستگی یا حتی شکنندگی استخوان‌ها و تحلیل عضلات می‌شود.

بر اساس رای ۳۹ نفر
آیا این مطلب برای شما مفید بود؟
اگر بازخوردی درباره این مطلب دارید یا پرسشی دارید که بدون پاسخ مانده است، آن را از طریق بخش نظرات مطرح کنید.
منابع:
Biology Dictionary
۳ دیدگاه برای «غدد درون ریز بدن انسان | هر آنچه باید بدانید»

سلام
آیا ممکن است با قرار گرفتن چربی و احاطه کردن پانکراس تولید هورمون انسولین کاهش یابد و باعث افزایش قند خون شود

سلام، وقت شما بخیر؛

مصرف چربی زیاد در یک رویکرد رژیم غذایی پرچرب در ابتدا به این معنی است که شما به انسولین کمتری نیاز دارید زیرا کربوهیدرا‌ت کمی وجود دارد، اما می‌تواند نیاز شما به انسولین را از طریق مقاومت به انسولین ایجاد شده توسط وجود چربی رژیم غذایی افزایش دهد. آنچه ما می‌دانیم این است که افرادی که چاق هستند، به ویژه آن‌هایی که مقادیر بیشتری چربی احشایی دارند (چربی عمیق شکمی که چندین اندام حیاتی را احاطه کرده است) به احتمال زیاد نسبت به انسولین مقاوم هستند. همچنین از دست دادن چربی اضافی بدن اغلب مقاومت به انسولین را برطرف می‌کند.

تحقیقات همچنین نشان داده است که مقدار زیادی چربی در لوزالمعده، که به عنوان چربی داخل پانکراس شناخته می‌شود، با عملکرد ضعیف سلول‌های بتا (که انسولین را ذخیره و آزاد می‌کنند تا قند به سلول‌های بدن برسد) مرتبط است.

از همراهی شما با فرادرس بسیار خرسندیم.

مطلب مفید و خلاصه و جمع جوری بود ولی اگر به طور خلاصه نام هورمون های هر غده و عملکرد انها رو ذکر میکردید بسیار عالی بود
با تشکر

نظر شما چیست؟

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *