پاندمی چیست؟ — به زبان ساده

پاندمی بیماری همه‌گیری است که به صورت جهانی شیوع پیدا می‌کند. نمونه‌های زیادی از بیماری‌های پاندمیک در تاریخ وجود دارند که جدیدترین آن بیماری همه‌گیر «کووید-۱۹» (COVID-19) است که در تاریخ 22 اسفند ۱۳۹۸ توسط سازمان بهداشت جهانی به عنوان بیماری پاندمی اعلام شد. عامل این بیماری نوعی از «ویروس‌های کرونا» (Corona Viruses) است.

پاندمی‌ها (Pandemic) به طور کلی در ابتدا به عنوان بیماری‌های «اپیدمی» (Epidemic) ‌طبقه‌بندی می‌شوند که به معنای گسترش سریع یک بیماری در یک منطقه یا مناطق خاص است. شیوع ویروس زیکا (Zika Virus) که در سال 2014 در برزیل آغاز شد و مسیر کارائیب و آمریکای لاتین را نیز طی کرد، تبدیل به یک اپیدمی شد. همان طور که شیوع ابولا در غرب آفریقا در سال‌های 2014 تا 2016 نیز به صورت اپیدمی رخ داد.

فیلم آموزش اپیدمیولوژی و عفونت های بیمارستانی

اینجا کلیک کنید

ویروس زیکا توسط پشه‌ای به نام آیدس یا حشره مصری به انسان منتقل می‌شود. بیماری حاصل از این ویروس، تاکنون هیچ درمان و واکسنی نداشته و تنها راه مبارزه با آن پیشگیری از ابتلا به ویروس توسط گزیدکی به وسیله پشه ناقل است.

بیماری ویروس ابولا (Ebola Virus Disease) یک عفونت نادر و اغلب کشنده است که توسط یکی از پنج سویه ویروس ابولا ایجاد می‌شود (ویروس ابولا ممکن است در ابتدا از خفاش‌ها به انسان منتقل شده باشد). به گفته سازمان بهداشت جهانی (WHO)، ابولا برای اولین بار در سال 1976 با شیوع همزمان در مناطقی که هم اکنون سودان و جمهوری دموکراتیک کنگو هستند، ظاهر شد. از آن زمان تاکنون شیوع پراکنده این بیماری در آفریقا رخ داده است.

براساس اعلام مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC)، در سراسر جهان، از تاریخ 13 مارس 2016، 28.639 مورد ابتلا به ویروس ابولا و 11.316 مورد فوت وجود داشته است. اخیراً یک موج جدید از ابتلا به ابولا در کنگو در سال ۲۰۱۸ اتفاق افتاد و ۹۰۰ مورد فوت به همراه داشت.

بیماری کووید-۱۹ یا بیماری کرونا پیش از اینكه طی چند ماه در سراسر جهان انتشار پیدا کند و به یک بیماری همه‌گیر یا پاندمی تبدیل شود، به عنوان بیماری اپیدمی در شهر ووهان چین آغاز شد.

اما بیماری‌های اپیدمی همیشه به بیماری‌های پاندمی تبدیل نمی‌شوند، زیرا اکثر بیماری‌های اپیدمی به سرعت نمی‌توانند در سراسر جهان گسترش پیدا کنند. به عنوان مثال، بیماری اچ آی وی یا ایدز قبل از تبدیل شدن به یک بیماری همه‌گیر و پاندمی در اواخر قرن بیستم در غرب آفریقا به عنوان بیماری اپیدمی در نظر گرفته می‌شد. اکنون، به لطف پیشرفت‌ها در پزشکی مدرن، HIV به عنوان یک بیماری بومی ‌شناخته شده است و این بدان معناست که میزان ابتلا به این بیماری در بین برخی از جمعیت‌ها پایدار و قابل پیش‌بینی است.

پاندمی‌های مهم در تاریخ

در جهان در دوره‌های مختلفی و توسط عوامل متفاوتی مانند ویروس‌ها و باکتری‌ها و انواع بیماری‌های زئوتیک پاندمی‌ها و بیماری‌های همه‌گیری رخ داده که هر کدام کشته‌های فراوانی را به جای گذاشته‌اند. در اینجا به بررسی برخی از این پاندمی‌های بزرگ جهان می‌پردازیم.

پاندمی آنفولانزای اسپانیایی

بیشتر بیماری‌های پاندمی ویروسی در اثر ویروس‌های آنفلوانزا (Influenza) ایجاد شده است. ویروس‌های آنفولانزا می‌توانند از فصلی به فصل دیگر تغییر کنند و در حالی که متخصصان بهداشت و درمان در پیش‌بینی چگونگی تغییر ویروس شناخت بالایی پیدا کرده‌اند، گاهی اوقات ویروس جدیدی ظاهر می‌شود که مطابق مطالعات پیش‌بینی شده رفتار نمی‌کند. این امر زمانی که اتفاق می‌افتد، بیماری پاندمی و همه‌‌گیر به احتمال زیاد رخ می‌دهد، زیرا اکثر مردم در برابر ویروس جدید ایمنی ندارند.

کشنده‌ترین بیماری پاندمی تاریخ، «پاندمی آنفولانزای اسپانیایی» (Spanish Flu) است که در سال 1918 رخ داد. این ویروس تقریباً یک سوم از جمعیت جهان را آلوده کرد و عامل مرگ بین 20 تا 50 میلیون نفر بوده است. ویروس آنفلوانزای اسپانیایی سال ۱۹۱۸ از اسپانیا سرچشمه نگرفت، اما این کشور اولین جایی بود که از شیوع بیماری خبر داد، به همین دلیل، این بیماری به عنوان آنفلوانزای اسپانیایی معروف شد (مردم اسپانیایی تصور می‌کردند که این بیماری در فرانسه شروع شده و آن را آنفولانزای فرانسه می‌نامیدند).

پاندمی آنفولانزای آسیایی

طبق اعلام مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها، پاندمی آنفولانزای آسیایی (در بین سال‌های ۱۹۵۸-۱۹۵۷) توسط یک نوع جدید از ویروس آنفلوانزای A به نام ویروس (H2N2) که در شرق آسیا پدید آمده بود، رخ داد. براساس یک مطالعه منتشر شده در «مجله بیماری‌های عفونی» (The Journal of Infectious Diseases)، این ویروس حدود 1٫1 میلیون نفر را در سرتاسر جهان كشته است كه این میزان با نرخ مرگ و میر 0٫019٪ این بیماری مطابقت دارد.

پاندمی آنفولانزای هنگ کنگی

بیماری پاندمی آنفولانزای هنگ کنگ در سال ۱۹۶۸ ناشی از انتشار ویروس جدید آنفولانزا به نام ویروس (H3N2) ایجاد شد که در جنوب شرقی آسیا به وجود آمد. این بیماری همه‌گیر به این دلیل که از کشور هنگ کنک خبرهای اولیه از شیوع بیماری گزارش شد به نام بیماری آنفولانزای هنگ کنگ شناخته می‌شود. براساس اعلام مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها، آنفلوانزای هنگ کنگ جان حدود 1 میلیون نفر را در سرتاسر جهان گرفته است و یا به عبارتی دیگر در حدود 0٫03٪ از جمعیت جهان به دلیل این بیماری جان خود را از دست داده‌اند.

پاندمی آنفولانزای خوکی

پاندمی آنفولانزای خوکی نوع H1N1 در سال‌های 2009 تا 2010 رخ داده است و ناشی از شیوع گونه جدیدی از ویروسی است که پیش از این باعث ایجاد آنفولانزای اسپانیایی شده بود. آنفلوانزای خوکی حدود 700 میلیون نفر تا 1٫4 میلیارد نفر را در سراسر جهان آلوده کرد که در مقایسه با آنفولانزای اسپانیایی به مراتب جمعیت بیشتری را مبتلا کرده است، اما براساس تحلیلی که در یکی از مجلات معتبر در این زمینه منتشر شده، میزان مرگ و میر آنفولانزای خوکی بسیار کمتر آنفولانزای اسپانیایی است و تخمین زده می‌شود که نرخ مرگ و میر این بیماری در حدود 0٫01٪ تا 0٫08٪ باشد.

آنفولانزای فصلی بیماری است که در سراسر جهان به صورت سالانه شیوع پیدا می‌کند و اگرچه واکسنی که برای این بیماری ساخته شده، مؤثر است، اما مرگ و میر ناشی از بیماری آنفولانزا همچنان رخ می‌دهد. سازمان بهداشت جهانی تخمین می‌زند که آنفلوانزای فصلی معمولاً باعث مرگ 290٫000 تا 650٫000 نفر از مردم سراسر جهان به صورت سالانه می‌شود.

پاندمی بیماری طاعون

یکی از مشهورترین بیماری‌های مربوط به تاریخ بشر، شیوع جهانی «طاعون بوبونیک» (Bubonic Plague) بین سال‌های 1346 تا 1353 بود که به «مرگ سیاه» (Black Death) معروف شد. این بیماری به دلیل عفونت بدن با باکتری «یرسینیا پستیس» (Yersinia pestis) ایجاد می‌شود و معمولا از حیوان به خصوص جوندگانی مانند موش به انسان منتقل می‌شود. این بیماری به قدری در جهان شیوع پیدا کرد و به قدری مهلک بود که در حدود ۳۰ تا ۶۰ درصد از جمعیت اروپا در اواسط قرن چهاردهم بر اثر ابتلا به طاعون جان خود را از دست دادند.

پاندمی بیماری وبا

اولین «پاندمی بیماری وبا» (Cholera Pandemic) در سال 1817 رخ داد و از کشور روسیه منشا گرفت و در همین کشور در حدود ۱ میلیون نفر بر اثر ابتلا به آن جان باختند. باکتری «ویبریو کلرا» (Vibrio Cholerae) عامل این بیماری است که از طریق آب آلوده یا غذاهای دریایی ناسالم وارد بدن شده و در روده باریک عفونت ایجاد می‌کند. این باکتری توسط سربازان انگلیسی در ابتدا به کشور هند منتقل شد و پس از آن در سراسر جهان انتشار یافت.

پاندمی انفولانزای روسی

«آنفولانزای روسی» (Russian Flu) که در سال ۱۸۸۹ شیوع پیدا کرد به عنوان اولین پاندمیک بزرگ بیماری آنفولانزا در تاریخ به شمار می‌آید. این نوع از آنفولانزا احتمالاً پیش از آن كه از غرب به اروپا و از طریق اقیانوس اطلس به آمریکای شمالی و پس از آن به آفریقا راه یابد، در سیبری و قزاقستان شیوع پیدا کرد و اپیدمی شد. در اواخر سال ۱۸۹۰، حدود ۳۶۰.۰۰۰ نفر در اثر آنفولانزای روسی در سراسر جهان جان خود را از دست دادند.

فیلم آموزش ویروس شناسی Medical Virology

اینجا کلیک کنید

«اچ آی وی» (HIV)، ویروسی که باعث «بیماری ایدز» (AIDS) می‌شود، احتمالاً از «ویروس نقص ایمنی میمون» (Simian Immunodeficiency Virus) ایجاد شده است که در دهه ۱۹۲۰ میلادی به غرب آفریقا منتقل شد. پس از مدتی این ویروس در سراسر جهان پراکنده شد و در اواخر قرن بیستم میلادی به یک بیماری پاندمیک تبدیل شد. تخمین زده می‌شود که از زمان کشف این ویروس تاکنون در حدود ۳۵ میلیون نفر از مردم جهان در اثر این بیماری جان خود را از دست داده‌اند، اما دارو‌های ایجاد شده در دهه 1990 اکنون به مبتلایان به این بیماری اجازه می‌دهد با یک درمان منظم، یک زندگی عادی با طول عمر نرمالی را تجربه کنند. براساس مطالعات انجام شده در مورد درمان بیماری ایدز و پیشرفت‌های حاصل از آن‌ها، در اوایل سال ۲۰۲۰ دو نفر از مبتلایان به بیماری ایدز به طور کامل درمان شدند.

بیماری اندمیک چیست؟

در اصطلاحات مربوط به بیماری‌ها، اصطلاح «آندمیک» (Endemic) نیز وجود دارد که به معنای وجود دائمی یک نوع بیماری در یک منطقه جغرافیایی و بومی خاص است و در طول زمان همیشه تعدادی از افراد این منطقه به بیماری اندمیک یا بومی دچار هستند. به عنوان مثال در ایران بیماری «لیشمانیوز جلدی» (Cutaneous leishmaniasis) یا سالک در برخی مناطق به صورت اندمیک وجود دارد.