تری گلیسیرید چیست و چه اهمیتی دارد؟ – به زبان ساده

تری گلیسیرید یکی از اعضای خانواده چربی‌ها است که در گیاهان، جانوران و بعضی پروکاریوت‌ها تولید می‌شود. بخشی از انرژی انسان از تجزیه تری گلیسیریدها تامین می‌شود اما افزایش غلظت این مولکول در خون، مشکلاتی برای بدن ایجاد می‌کند. در این مطلب علاوه بر اینکه توضیح می‌دهیم تری گلیسیرید چیست در مورد متابولیسم این ماده در بدن، افزایش غلظت آن در خون و راه‌های کاهش آن صحبت می‌کنیم.

تری گلیسیرید چیست ؟

تری گلیسیرید گروهی از مولکول‌های چربی است که از ترکیب سه اسید چرب با الکل گلیسرول تشکیل می‌شود. این ترکیب پس از مصرف و گوارش غذاهای گیاهی و جانوری، از رژیم غذایی وارد بدن می‌شود یا بدن ترکیبات دیگر ازجمله کربوهیدرات‌های اضافه را به تری گلیسیرید تبدیل و در بافت‌های چربی ذخیره می‌کند. تری گلیسیرید ذخیره شده در مواقع نیاز بدن به انرژی و در پاسخ به هورمون‌ها، وارد واکنش‌های تولید ATP می‌شوند.

اسیدهای چرب در تری گلیسیرید

یک مولکول تری‌گلیسرید ممکن است از اتصال استری با سه اسید چرب یکسان یا متفاوت و اشباع یا غیراشباع تشکیل شده است. طول این زنجیره‌های هیدروکربنی متفاوت است اما معمولا زنجیره‌های ۱۶، ۱۸ و ۲۰ کربنی در سنتز تری‌گلیسرید شرکت می‌کنند.

آزمایش تری گلیسیرید چیست ؟

افزایش غلظت تری گلیسیرید در خون منجر به رسوب این مولکول بر دیواره سرخرگ‌ها و گرفتگی رگ یا تصلب شریان می‌شود. در این حالت خون‌رسانی به بافت‌های بدن با مشکل روبه‌رو است و ممکن است، بیماری قلبی ایجاد کند. آزمایش تری گلیسیرید، غلظت مولکول آزاد تری گلیسیرید در خون را بر حسب میلی‌گرم بر دسی‌لیتر ($$mg/dL$$)، تعیین می‌کند. جدول زیر غلظت‌های متفاوت این ماده در خون فرد ناشتا را نشان می‌دهد.

چرا تری گلیسیرید بالا می رود ؟

شکی نیست که تری گلیسیرید یکی از مولکول‌های زیستی مفید و لازم برای بدن است اما بالا رفتن غلظت آن در خون، مشکلات زیادی در فعالیت‌های روزانه فرد ایجاد می‌کند و در موارد شدید آن ممکن است منجر به مرگ فرد شود. عوامل زیر در احتمال افزایش تری گلیسیرید خون اثر دارند.

• رژیم غذایی پرکالری
• چاقی
• بیماری‌های ژنتیکی
• دیابت ۲ کنترل نشده
• بیماری‌های کبد و کلیه
• مصرف سیگار
• سابقه خانوادگی کلسترول بالا
• «کم‌کاری تیروئید» (Hypothyroidism)
• یائسگی
• مصرف زیاد کربوهیدرات
• مصرف بعضی داروها ازجمله ادرارآورها، استروژن و پروژسترون، استروئیدها، داروهای سرکوب سیستم ایمنی، مهارکننده‌های بتا و داروهای درمان HIV

تری گلیسیرید بالا چه مشکلاتی در بدن ایجاد می کند ؟

افزایش غلظت تری گلیسیرید در خون مشکلات زیادی برای فرد ایجاد می‌کند که بسیاری از آن‌ها بیماری‌های وابسته به رگ‌ها و قلب هستند. لیست زیر مشکلات ناشی از افزایش غلظت تری گلیسیرید در خون را بیان می‌کند.

• التهاب پانکراس: التهاب پانکراس سبب متورم شدن این اندام می‌شود. در این حالت مسدود شدن مویرگ‌های سلول‌های ترشح‌کننده آنزیم‌های گوارشی، سبب می‌شود این آنزیم بافت خود پانکراس را هضم کند و التهاب را افزایش می‌دهد.
• بیماری سرخرگ: بیماری‌های سرخرگ ممکن است سرخرگ‌های محیطی بدن، سرخرگ‌های کاروتید یا سرخرگ‌های کرونری را درگیر کند. این بیماری زمانی ایجاد می‌شود که تری گلیسیرید در دیواره داخلی رگ رسوب می‌کند و جریان خون به بافت‌ها کم یا مسدود می‌شود.
• سندروم متابولیکی: سندروم متابولیکی، سندروم X، سندروم مقاومت به انسولین یا سندروم دیسمتابولیک، مجموعه‌ای از عوامل خطر بیماری‌های قلبی است که احتمال بروز حمله و ایست قلبی، همچنین دیابت را افزایش می‌دهند. علاوه بر غلظت تری گلیسیرید، افزایش فشار خون، کاهش HDL، تجمع چربی ناحیه شکمی و افزایش قند خون منجر به ایجاد این سندروم می‌شود.
• سکته مغزی: گرفتگی رگ‌های مغز که در اثر رسوب تری گلیسیرید در دیواره داخلی این رگ‌ها اتفاق می‌افتد، سبب اختلال در خون‌رسانی به بافت و نکروز می‌شود. این وضعیت، سکته مغزی نام دارد.

درمان تری گلیسیرید بالا

تغییر رژیم غذایی و سبک زندگی یکی از راه‌های موثر در کاهش عوارض ناشی از غلظت بالای تری گلیسیرید در خون است. البته در مواردی که این غلظت بسیار بالا می‌رود مراجعه به پزشک و مصرف دارو امری ضروری است.

رژیم غذایی برای تری گلسیرید بالا

از آنجا که یکی از عوامل مهم در افزایش تری گلیسیرید خون، متناسب نبودن کالری دریافتی و مصرف فرد است، تغییر رژیم غذایی و سبک زندگی ازجمله موارد زیر می‌تواند کمک فراوانی به متعادل کردن غلظت این ماده در خون کند.

• ورزش منظم: انجام منظم ورزش میزان کالری مصرفی را افزایش می‌دهد و تعادل بین کالری دریافتی از رژیم غذایی و کالری مصرفی را حفظ می‌کند.
• کاهش مصرف کربوهیدرات: کربوهیدرات‌های اضافی رژیم غذایی که در تشکیل مولکول ATP شرکت نمی‌کنند، پس از تبدیل شدن به مولکول‌های تری گلیسیرید در سلول‌های چربی ذخیره خواهند شد.
• کاهش وزن: چربی ذخیره شده در بافت‌ها سبب افزایش وزن می‌شود. کاهش وزن با تجزیه این مولکول‌ها همراه است.
• مصرف چربی‌های سالم: جایگزینی اسیدهای چرب اشباع که در غذاهای حیوانی بیشتر است با اسیدهای چرب غیراشباع در چربی‌های گیاهی ازجمله روغن زیتون، تولید تری گلیسیریدها در بدن را کاهش می‌دهد.
• مصرف ماهی: اسید چرب امگا ۳ موجود در ماهی‌ها، متابولیسم تری گلیسیرید در بدن را تغییر و میزان این مولکول در خون را کاهش می‌دهد.

داروهای درمان تری گلیسیرید بالا

اگر تغییر رژیم غذایی و سبک زندگی در کاهش غلظت تری گلیسیرید خون بیمار تاثیر نداشته باشد، فرد به درمان دارویی طبق دستور پزشک نیاز پیدا خواهد کرد.

• استاتین: استاتین‌ها گروهی از داروهایی هستند که برای کاهش کلسترول یا تری گلیسیرید خون مصرف می‌شوند. این داروها با مهار جایگاه فعال آنزیم‌های مسیر سنتز چربی، تولید این مولکول‌ها در بدن را کاهش می‌دهند.
• فیبرات: فیبرات یکی دیگر از داروهای مهاری است که فعال کردن ورود اسیدهای چرب به سلول، تشکیل متشتقات استیل کوآنزیم A و مسیرهای اکسایش چربی‌ها، تولید تری گلیسیرید و VLDL را کاهش می‌دهد.
• روغن ماهی: روغن ماهی، اسیدهای چرب امگا ۳ است که ورود تری گلیسیرید از خون به سلول‌ها را افزایش و آزاد شدن آن‌ها از کبد را کاهش می‌دهد.
• نیاسین: نیاسین یا نیکوتیک‌اسید، ویتامین محلول در آبی است که آنزیم لیپاز موجود در بافت چربی را مهار می‌کند. این لیپاز حساس به هورمون، وظیفه تجزیه تری گلیسیرید و تولید اسیدهای چرب را برعهده دارد. در نتیجه با کاهش تولید اسید چرب، تولید تری گلیسیرید در کبد و غلظت این مولکول در خون کاهش می‌یابد.

تفاوت تری گلیسیرید با کلسترول چیست ؟

کلسترول و تری گلیسیرید هر دو مولکول‌های لیپیدی هستند که از رژیم غذایی دریافت یا در مسیرهای زیستی بدن تولید می‌شوند و رگ‌های خونی آن‌ها را به اندام‌های مختلف منتقل می‌کنند. کلسترول مولکولی ساختاری و تری گلیسیرید مولکولی ذخیره‌ای است. به این معنی که کلسترول در ساخت غشای پلاسمایی سلول‌ها و هورمون‌های استروئیدی ازجمله استروژن و پروژسترون نقش دارد و تری گلیسیرید شکل ذخیره‌ای از چربی‌ها و کربوهیدرات‌های بدن است که در صورت نیاز بدن به انرژی، از متابولیسم آن ATP تولید خواهد شد.

تفاوت گلیسرید با LDL و HDL

کلسترول، انحلال‌پذیری بسیار کمی در خون دارد به همین دلیل، ابتدا در کبد با پروتئین‌ها و تری گلیسیرید ترکیب شده و لیپوپروتئین‌‌های کم‌چگال (LDL)، پرچگال (HDL) یا خیلی کم‌چگال (VLDL) را تشکیل می‌دهد. افزایش میزان این دو لیپوپروتئین و تری گلیسیرید در خون منجر به «گرفتگی رگ‌ها» (Atherosclerosis) می‌شود.

متابولیسم تری گلیسیرید در بدن

تری‌گلیسرید پس از ورود به بدن برای جذب از سلول‌های معده و شرکت در واکنش‌های بیوسنتزی باید تجزیه شود. همچنین کربوهیدرات‌های اضافه بدن، به شکل تری گلیسیرید در سلول‌های چربی ذخیره می‌شود. در این بخش تجزیه تری گلیسیرید در معده و سپس روده، حمل آن در خون و بیوسنتز آن را بررسی می‌کنیم.

بیوسنتز تری گلیسیرید

تری گلیسیریدها ازجمله مولکول‌های زیستی هستند که در تمام موجودات یوکاریوتی و حتی تعدادی از پروکاریوت‌ها ساخته می‌شوند. در انسان، متابولیسم این مولکول بیشتر در روده، کبد و سلول‌های بافت چربی انجام می‌شود. سه مسیر سنتز برای این مولکول در بدن شناخته شده که تفاوت اصلی آن‌ها در پیش‌ماده الکی و تعداد واکنش‌های مسیر است.

• مسیر گلیسرول تری-فسفات: «مسیر کندی» (Kennedy pathway) واکنش‌های سنتزی تری گلیسیرید در کبد و سلول‌های چربی است. سنتز تری‌گلیسرید از این مسیر در شبکه اندوپلاسمی و طی واکنش‌های که اسیدهای چرب به کمک استیل کوآنزیم A و آنزیم‌های آسیل تراسفراز با OH گلیسرول، پیوند استری می‌دهند. مولکول گلیسرول ۳-فسفات، مولکول اولیه در این مسیر است که از سه راه تامین می‌شود.
  • گلیکولیز
  • اضافه شدن مولکول فسفات به گلیسرول آزاد به‌وسیله آنزیم کیناز
  • تبدیل شدن پیرووات به گلیسرول
• مسیر دی‌هیدروکسی استون فسفات: یکی از مسیرهای بیوسنتز تری گلیسیرید در کبد و سلول‌های چربی است. واکنش‌های این مسیر در پراکسی‌زوم یا لیزومزوم انجام می‌شود. در این واکنش‌ها مثل مسیر گلیسرول تری‌فسفات، به کمک کوانزیم A و آنزیم‌های آسیل ترانسفراز، تری گلیسیرید تولید می‌شود.
• مسیر مونو آسیل گلیسرول: حدود ۷۵٪ بیوسنتز گلیسرول، به‌وسیله مسیر مونو آسیل گلیسرول در سلول‌های دیواره روده انجام می‌شود. در این واکنش‌ها به کمک استیل کوآ و آنزیم‌های آسیل ترانسفراز، دو اسید چرب دیگر با مونو آسیل گلیسرول واکنش می‌دهند و تری گلیسیرید (تری آسیل گلیسرول) تولید می‌شود.

فیلم آموزش بیوشیمی کربوهیدرات و لیپید در فرادرس

کلیک کنید

تجزیه تری گلیسیرید در لوله گوارش

تجزیه تری گلیسیریدها در لوله گوارش به‌وسیله لیپازهای مقاوم به اسید معده شروع می‌شود. این آنزیم مراحل اولیه امولسیون‌سازی این مولکول را شروع می‌کند اما تجزیه اصلی این مولکول در دئودنوم روده کوچک و از مراحل زیر انجام می‌گیرد.

• تری گلیسیرید در اثر فعالیت لیپاز‌های پانکراس به مونواسیل گلیسرول و ۲ اسید چرب (اسید چرب‌های کربن ۱ و ۳) تجزیه می‌شود.
• ورود مونواسیل گلیسرول و اسیدهای چرب به سلول‌های روده، ترشح هورمون کولسیستوکینین را تحریک می‌کند.
• با ترشح هورمون، ورود صفرا به روده باریک تحریک می‌شود.
• ترکیبات صفرا، امولسیون‌سازی مولکول‌های تری‌گلیسرید و تجزیه آن‌ها به‌وسیله آنزیم‌های لیپازی را افزایش می‌دهند.

انتقال تری گلیسیرید در خون

مونو اسیل گلیسرول و اسیدهای چرب پس از ورود به سلول‌های روده دوباره به تری گلیسیرید تبدیل می‌شوند. این مولکول برای انتقال در خون با پروتئین‌ها ترکیب شده و لیپوپروتئينی به نام کیلومیکرون تشکیل می‌دهد. این لیپوپروتئين ابتدا وارد سیستم لنفاوی می‌شود و سپس وارد سیستم گردش خون می‌شود. سلول‌های بافت چربی، لیپازی ترشح می کنند که تری گلیسیرید موجود در اکیلومیکرون را تجزیه و اسیدهای چرب را وارد سلول می‌کند.

تجزیه تری گلیسرید در کبد

باقی‌مانده کیلومیکرون وارد کبد خواهد شد و به‌وسیله فعالیت آنزیم‌های لیپازی، اسید چرب آن جدا می‌شود. بخشی از این اسید چرب وارد واکنش‌های اکسایش، بخشی از آن برای سنتز لیپیدهای ساختاری مصرف و بخشی از آن وارد مسیرهای سنتز گلیسیرید در کبد می‌شود. حدود ۵٪ تری گلیسیرید تولید شده از این مسیرها در وزیکول‌های سیتوپلاسمی سلول کبدی ذخیره خواهد شد و بقیه آن، همراه کلسترول استری، کلسترول آزاد و فسفولیپیدها به لیپوپروتئین بسیار کم‌چگال (VLDL) تبدیل و وارد پلاسما می‌شود.

جمع‌بندی

تری گلیسیرید یکی از چربی‌های موجود در مواد غذایی است. این مولکول از کربوهیدرات‌های مصرف نشده بدن انسان نیز تولید می‌شود. اگر غلظت این مولکول در خون به ۲۰۰ تا ۴۹۹ $$mg/dL$$ و بیشتر برسد، ممکن است روی دیواره رگ رسوب کند. رسوب تری گلیسرید در رگ منجر به گرفتگی رگ و مسدود شدن جریان خون به بافت می‌شود که با بیماری‌های قلبی همراه است. تغییر رژیم غذایی و سبک زندگی یکی از بهترین راهکارهای پیشگیری از افزایش این چربی در خون است.

سوالات متداول

در این بخش به درسش‌های متداول شما پیرامون تری گلیسیرید و اهمیت آن چیست پاسخ می‌دهیم.

تری گلیسیرید خون چیست ؟

تری گلسیرید، یکی از مولکول‌های چربی است که بدن از رژیم غذایی دریافت می‌شود یا از کربوهیدرات‌های مصرف نشده تولید می‌کند. غلظت این مولکول در خون یکی از معیارهای تعیین سلامت فرد است.

بالا بودن تری گلیسیرید خون نشانه چیست ؟

غلظت بالای تری گلیسیرید در خون ممکن است به دلایل مختلفی ازجمله رژیم پرکالری، مصرف سیگار، چاقی، سابقه خانوادگی، بیماری‌های ژنتیکی یا دیابت کنترل نشده ایجاد شود. اگر غلظت این مولکول بین ۲۰۰ تا ۴۹۹ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر و بالاتر باشد، مشاوره به پزشک و پیگیری درمان ضروری است.