بلع غذا در گوارش – به زبان ساده + مراحل

دستگاه گوارش بدن انسان از یک لوله بلند ماهیچه‌ای (لوله گوارش) که غذا از آن عبور می‌کند و چندین اندام مثل کیسه صفرا، غدد بزاقی، پانکراس و کبد تشکیل شده است. برای این که غذا در بدن هضم و جذب شود مراحل مختلفی در دستگاه گوارش انجام می‌شود. بلع غذا جزء مراحل اولیه گوارش است که غذا پس از جویده شدن در دهان توسط زبان به سمت حلق می‌آید و سپس از طریق مری وارد معده می‌شود. گاهی اوقات مکانیسم بلع غذا به راحتی انجام نمی‌شود و فرد را آزرده‌خاطر می‌کند. در این مطلب تلاش شده مکانیسم بلع غذا و بیماری‌های مربوط به آن به همراه روش‌های درمانی توضیح داده شود.

بلع غذا چیست ؟

برای اینکه بلع صورت بگیرد ابتدا غذا توسط دندان‌ها به ذرات ریزتری تبدیل می‌شود و بزاق آن را به صورت توده‌ای خمیری تبدیل می‌کند. این توده خمیری نرم که بولوس (Bolus) نام دارد توسط زبان به سمت حلق می‌رود تا فرایند بلع انجام شود. در فرایند بلع،‌ غذا ابتدا به «حلق‌دهانی» (Oropharynx)، سپس به »حلق‌حنجره‌ای» (Laryngopharynx) می‌رسد و بعد از آن از مری عبور می‌کند تا به معده برسد. حرکت غذا در این مناطق به صورت غیرارادی و توسط «انقباضات کرمی» (Peristalsis) عضلات صاف انجام می‌شود. در عمل بلع هم عضلات اسکلتی (زبان) و هم عضلات صاف (حلق و مری) نقش دارند.

فیلم آموزش بافت شناسی دستگاه های گوارش و تنفس در فرادرس

کلیک کنید

مراحل بلع غذا چگونه است ؟

فرایند بلع در نتیجه همکاری 22 گروه متفاوت از عضلات موجود در حفره دهان، حلق و مری صورت می‌گیرد. این فرایند را به سه بخش زیر تقسیم می‌کنند.

1. «فاز دهانی» (Oral Phase): انجام این فاز ارادی است و به حرکت توده غذای نرم از حفره دهان به حلق‌دهانی گفته می‌شود.
2. «فاز حلقی» (Pharyngeal Phase): انجام این فاز غیرارادی است و به حرکت توده غذای نرم از حلق‌دهانی به مری گفته می‌شود.
3. «فاز مری» (Esophageal Phase): انجام این فاز غیرارادی است و به حرکت توده غذای نرم از مری به معده گفته می‌شود.

فاز دهانی بلع غذا چیست ؟

فاز دهانی اولین مرحله از بلع غذا است که به آن فاز بوکال نیز گفته می‌شود. این مرحله به صورت ارادی انجام می‌شود. در این فاز پس از جویدن غذا و مرطوب شدن آن توسط بزاق، زبان منقبض می‌شود تا غذای جویده شده را به سمت سقف دهان ببرد. سپس به همراه نرم‌کام توده غذا به حلق‌دهانی وارد می‌شود.

فشاری که توده غذا به پشت حلق‌دهانی وارد می‌کند باعث فعال شدن گیرنده‌های حسی حلق‌دهانی می‌شود. پیام تحریک این گیرنده‌ها از طریق عصب «زبانی‌حلقی» (Glossopharyngeal Nerve | CN IX) به مرکز بلع در مغز می‌رسد. این مرکز پیام را تحلیل می‌کند و فازهای بعدی بلع که غیرارادی هستند را به راه می‌اندازد.

فاز حلقی بلع غذا چیست ؟

برخلاف فاز دهانی، فاز حلقی به صورت غیرارادی و انعکاسی انجام می‌شود. وقتی این فاز شروع می‌شود اعمالی مثل جویدن، نفس کشیدن، استفراغ کردن و سرفه کردن متوقف می‌شود. زبان حفره بینی و اپی‌گلوت نای را را مسدود می‌کند تا غذا و مایعات به راه هوایی وارد نشوند. در صورتی غذا به راه هوایی وارد شود رفلاکس سرفه فعال می‌شود تا غذا را از نای خارج کند. این اتفاق ممکن است در مواقع صحبت کردن یا نفس کشیدن هنگام بلع رخ دهد.

فاز حلقی به طور غیرارادی و اتوماتیک توسط مرکز بلع واقع در پل مغزی تحتانی و بصل‌النخاع ساقه مغز کنترل می‌شود. عصب‌هایی مثل واگ،‌ «سه قلو» (Trigeminal Nerve | CN V)، «صورت» (Facial Nerve | CN VII)، «زبانی‌حلقی» (Glossopharyngeal Nerve | IX)، «زیرزبانی» (Hypoglossal Nerve | CN XII) و «اکسسوری» (Accessory Nerve | CN XI) عصب‌دهی به عضلات درگیر در فاز حنجره‌ای را انجام می‌دهند.

مراحل انجام فاز حلقی

انجام فاز حنجره‌ای به بخش‌های زیر تقسیم می‌شود.

1. زبان حفره دهان را می‌پوشاند. این کار توسط عضلات «پلاتوگلوسوس» (Palatoglossus)، عضله «داخلی زبان» (Intrinsic Muscles of Tongue) و «استیلوگلوسوس» (Styloglossus) انجام می‌شود.
2. حلق‌بینی توسط نرم‌کام و زبان کوچک مسدود می‌شود. برای انجام این کار عضله «تانسور پلاتینی» (Tensor Palatini) کام نرم را منقبض می‌کند، سپس عضله «بالابرنده پلاتینی» (Levator Palatini) آن را به سمت بالا می‌کشد تا حلق‌بینی مسدود شود.
3. حلق برای دریافت غذا اماده می‌شود. به دلیل انقباض عضلات «سوپرهیوئید» (Suprahyoid) و عضلات طولی حلقی، حنجره به سمت بالا و جلو کشیده می‌شود تا غذا را دریافت کند. این عضلات شامل «استیلوفارنگئوس» (Stylopharyngeus)، «سالپینگوفارنگوس» (Salpingopharyngeus) و «پلاتوفارنگوس» (Palatopharyngeus) هستند.
4. شیپور استاش باز می‌شود. در اثر انقباض عضلات بالابرنده پلاتینی، تانسور پلاتینی و سالپینگوفارنگوس برای بستن حلق‌بینی و بالا بردن حنجره، «شیپور استاش» (Auditory Tube) باز می‌شود. این کار میزان فشار هوای بین گوش میانی و حلق‌بینی را یکسان می‌کند تا پرده گوش آسیب نبیند. این فرایند به بلع کمکی نمی‌کند ولی در حین این مکانیسم اتفاق می‌افتد.

   

5. حنجره بسته می‌شود. مکانیسم اول برای جلوگیری از ورود غذا به نای شامل جمع کردن تارهای صوتی است. جمع کردن این تارها به وسیله انقباض عضلات «کریکوآریتنوئید» (Cricoarytenoids) جانبی، آریتنوئیدهای عرضی و مایل صورت می‌گیرد. وقتی تارهای صوتی جمع می‌شوند وقفه تنفسی کوتاهی در هنگام بلع صورت می‌گیرد.
   انقباض عضله «آری‌اپی‌گلوتیکوس» (Aryepiglotticus) نیز باعث نزدیک شدن «آریتنوئیدهای» (Arytenoid) حنجره به یکدیگر نزدیک شوند و اپی‌گلوت هم پایین بیاید تا راه هوایی نای کاملا مسدود شود. پایین آمدن اپی‌گلوت از نظر آناتومیکی باعث هدایت غذا به حفره «پیریفورم» (Piriform Fossa) می‌شود.
   علاوه بر این حنجره به کمک عضلات «استیلوفارنگوس» (Stylopharyngeus)، «سالپنگوفارنگوس» (Salpingopharyngeus)، «پالاتوفارنژگوس» (Palatopharyngeus) و منقبض‌کننده تحتانی به سمت بالا کشیده می‌شود.
6. هیوئید بالا کشیده می‌شود. استخوان «هیوئید» (Hyoid) که در جلوی گلو وجود دارد، توسط عضلات «دی‌گاستریک» (Digastric) و «استیلوهیوئید» (Stylohyoid) به سمت بالا کشیده می‌شود که در نتیجه ان حنجره و حلق بیشتر بالا می‌آیند.
7. در نهایت اسفنکتر پایینی مری باز می‌شود و غذا وارد مری می‌شود. برای این کار غذا توسط حرکات کرمی عضلات حلق به سمت مری می‌رود. حرکات کرمی به ترتیب در اثر منقبض شدن عضلات فوقانی، میانی و پایینی حلق صورت می‌گیرد. اسفنکتر پایینی در صورت نبود غذا بسته است و فقط وقتی باز می‌شود که غذا به آنجا برسد.

فاز مروی بلع غذا چیست ؟

آخرین مرحله از بلع را فاز مری تشکیل می‌دهد. این فاز هم مانند فاز حلقی غیرارادی است. در فاز مری، عضلاتی که در جلوی توده خمیری غذا در مری قرار دارند باز می‌شوند تا به غذا اجازه جلو رفتن بدهند و عضلات پشت توده خمیری غذا نیز بسته می‌شوند تا غذا را به سمت پایین فشار دهند. سرعت حرکت غذا در مری حدودا 3 تا 5 سانتی‌متر در هر ثانیه است.

انتهای مری که به معده متصل می‌شود اسفنکتر «کاردیا» (Cardia) یا اسفنکتر پایینی مری وجود دارد. وقتی توده غذا به این قسمت می‌رسد اسفنکتر باز می‌شود و به غذا اجازه ورود به معده می‌دهد. در نهایت با حرکات کرمی مری غذا به معده می‌رسد و فرایند بلع کامل می‌شود. بعد از ورود غذا به معده، اسفنکتر مری دوباره بسته می‌شود تا جلوی بیرون آمدن غذا از معده یا ریفلاکس غذا به مری را بگیرد.

حرکات کرمی مری چگونه انجام می‌شود ؟

برای انجام بلع و عبور غذا از دهان به معده، حرکات «کرمی‌شکلی» (Peristaltic) در مری و حلق انجام می‌شود که باعث حرکت توده غذا می‌شود. دو نوع ماهیچه در این حرکات دخالت دارند.

• ماهیچه‌های حلقوی: با انقباض آن‌ها قطر مری کم می‌شود و مری بسته می‌شود.
• ماهیچه‌های طولی: با انقباض این ماهیچه‌ها از طول مری کاسته می‌شود.

حرکات کرمی معده به صورت یک‌طرفه به سمت معده است و در استفراغ دخالتی ندارند. در فرایند استفراغ انقباض شدید عضلات شکمی غذا را به سمت بالا هل می‌دهد تا از دهان خارج شود. در مری دو نوع حرکت کرمی انجام می شود که به شرح زیر است.

• «حرکت کرمی اولیه» (Primary Peristaltic Wave): این حرکات باعث حرکت دادن توده غذا به سمت معده است. هر موج از این حرکت 8 تا 9 ثانیه زمان می‌برد. موج این حرکات کرمی حتی اگر غذا در جایی از مری گیر کند نیز تا معده ادامه پیدا می‌کند.
• «حرکت کرمی ثانویه» (Secondary Peristaltic Wave): اگر توده غذا در مری گیر کند یا سرعت حرکت آن کمتر از حرکات کرمی مری باشد، گیرنده‌های کشش در مری تحریک می‌شوند و یک انعکاس منطقه‌ای باعث ایجاد حرکت کرمی ثانویه در اطراف توده غذا می‌شود. این حرکات توده غذا را به سمت مری فشار می‌دهند و تا زمانی که غذا به معده نرسد به طور مداوم ایجاد می‌شود.

مشکل بلع غذا چیست ؟

مشکل در بلع غذا یا همان «دیسفاژی» (Dysphagia) به اختلالی گفته می‌شود که بلع غذا در مدت زمان بیشتری انجام شود یا نیازمند تلاش باشد. دیسفاژی ممکن است با درد همراه باشد. همچنین در برخی از افراد ممکن است عمل بلع به طور کامل قطع می‌شود.

اختلال در بلع اگر به صورت موقتی باشد مانند زمانی که غذا به خوبی جویده نمی‌شود یا سریع بلعیده می‌شود معمولا نگرانی ایجاد نمی‌کند. اما اگر مشکل در بلع به طور مداوم اتفاق بیافتد ممکن است نیاز به درمان پزشکی داشته باشد.

احتمال وقوع دیسفاژی در هر سنی وجود دارد اما اغلب سالمندان با مشکلات بلع غذا روبرو می‌شوند. مشکل در بلع دلایل متفاوتی دارد و با توجه به دلیل درمان متفاوتی را نیاز دارد.

فیلم آموزش زیست شناسی ۲ – زیست پایه یازدهم در فرادرس

کلیک کنید

علائم مشکل در بلع غذا

علائم مربوط به مشکل بلع غذا می‌تواند شامل موارد زیر باشد.

• درد در هنگام بلع غذا
• ناتوانی در بلع
• تنگی نفس
• حس گیر کردن غذا در گلو یا مری
• بیرون ریختن آب دهان
• گرفتگی صدا
• دل‌ درد مکرر
• بالا آمدن غذا از مری
• بالا آمدن اسید معده به گلو
• کاهش وزن بی‌دلیل
• سرفه یا پریدن غذا در هنگام غذا خوردن
• عفونت ریه مکرر
• ورود غذا یا مایعات به بینی

دلایل مشکل در بلع غذا

همان‌طور که در ابتدای مطلب توضیح داده شد، عضلات و عصب‌های متفاوتی در فرایند بلع دخیل هستند. هر اتفاقی که باعث ضعیف شدن یا آسیب به این عضلات و عصب‌ها شود می‌تواند باعث تنگ شدن حلق و مری شود و دیسفاژی ایجاد کند. مشکلات در بلع معمولا به دو دسته دیسفاژی مری و دیسفاژی دهانی‌حلقی تقسیم می‌شوند که در ادامه توضیح داده می‌شود.

دیسفاژی مری

دیسفاژی مری به احساس گیر کردن یا سخت پایین رفتن غذا و مایعات در پشت حلق یا سینه گفته می‌شود. شایع‌ترین دلیل‌های این نوع دیسفاژی به شرح زیر هستند.

• «آشلازی» (Achalasia): وقتی ماهیچه‌های انتهای مری (اسفنکتر تحتانی مری یا کاردیا) به طور مناسب باز نشود، غذا به سختی وارد معده می‌شود یا به سمت گلو بر می‌گردد.
• «اسپاسم منتشر» (Diffuse Esophageal Spasm): این بیماری که به بیماری «مری فندق شکن» (Nutcracker Esophagus) نیز معروف است، وقتی اتفاق می‌افتد که حرکات کرمی مری با هم هماهنگی نداشته باشند و به طور نامنظم نواحی مختلف مری منقبض شود. این حالت نه تنها کمکی به ورود غذا به معده نمی‌کند بلکه باعث گیر کردن غذا در مری، درد و مشکل در بلع می‌شود.
• «تنگی مری» (Esophageal stricture): در این بیماری نقاطی از مری تنگ می‌شود و غذاهای بزرگ نمی‌توانند از آن عبور کنند و به معده برسند. این اختلال ممکن از در اثر تشکیل تومور در مری یا ایجاد بافت اسکار به دلیل ریفلاکس مداوم اسید معده به مری اتفاق بیافتد.

• تومور مری: ایجاد تومور در مری باعث مشکل در بلع می‌شود. اگر تحت درمان قرار نگیرد بلع به طور پیش‌رونده سخت‌تر انجام می‌شود.
• وجود جسم خارجی: گاهی اوقات گیر کردن غذا یا جسم خارجی در مری باعث درد و بلع سخت می‌شود. این مشکل معمولا در افرادی که از دندان مصنوعی استفاده می‌کنند یا غذای خود را خوب نمی‌جوند، بیشتر اتفاق می‌افتد.
• حلقه مری: حلقه مری یا حلقه «شاتسکی» (Schatzki) یکی از دلایل مشکل در بلع است که به دلیل تنگی خودبخودی انتهای مری ایجاد می‌شود.
• ریفلاکس اسید معده: برگشت اسید معده به مری باعث آسیب بافت مری می‌شود که در نتیجه آن مری دچار اسپاسم (تنگی) می‌شود. گاهی اوقات پس از ترمیم بافت مری اسکار (جای زخم) ایجاد می‌شود که خود باعث تنگی مری و اختلال در بلع غذا می‌شود.
• التهاب مری ائوزینوفیلی: در این اختلال که ممکن است به دلیل حساسیت به غذایی خاص اتفاق بیافتد، تعداد زیادی سلول ائوزینوفیل (نوعی گلبول سفید) به مری می‌آید و باعث مشکل در بلع می‌شود.
• رادیوتراپی: درمان سرطان با رادیوتراپی می‌تواند باعث التهاب و ایجاد اسکار در مری شود که اختلال در بلع را به دنبال دارد.
• «اسکلرودرمی» (Scleroderma): اسکرودرمی یک بیماری خودایمنی است که بافت طبیعی بدن به مرور تبدیل به بافت فیبروزی و متراکم مشابه اسکار می‌شود. این بیماری اگر در مری اتفاق بیافتد حرکات کرمی مری به خوبی انجام نمی‌شود و بلع با مشکل روبرو می‌شود.
• «گواتر» (Goiter): گاهی اوقات اندازه غده تیروئیدی که در جلوی گردن وجود دارد بزرگ می‌شود و گواتر را ایجاد می‌کند. اندازه بزرگ غده تیروئید به گلو فشار می‌آورد و ممکن است بلع را با مشکل روبرو کند.

دیسفاژی دهانی‌حلقی

به دلیل برخی اختلالات ممکن است عضلات حلق ضعیف شود و در نتیجه آن عبور غذا از گلو به مری به سختی انجام شود. در این شرایط علائمی مثل گیر کردن غذا در گلو، سرفه،‌ احساس ورود غذا و مایعات به نای یا بینی رخ می‌دهد که ممکن است به عفونت ریه (پنومونی) منجر شود. برخی از دلایلی که باعث این اختلال می‌شوند به شرح زیر هستند.

• اختلالات نورولوژیکی: بعضی از بیماری‌ها مثل MS، دیستروفی عضلانی و بیماری پارکینسون می‌توانند باعث اختلال در بلع شوند.
• آسیب نورولوژیکی: آسیب نورولوژیکی ناگهانی مثل سکته مغزی یا آسیب به مغز و نخاع می‌تواند بلع را تحت تاثیر قرار دهد.
• «دورتیکولوم حلقی-مری» (Pharyngoesophageal Diverticulum): این اختلال که با نام «دورتیکل زنکر» (Zenker's Diverticulum) هم شناخته می‌شود در اثر بیرون زدگی بخشی از گلو یا بالای مری اتفاق می‌افتد. در این حالت غذا در این بیرون‌زدگی جمع می‌شود و اختلال در بلع، بوی بد دهان، صدای خس‌خس و سرفه‌های متعدد برای بیرون آوردن غذا یا مایعات را به دنبال دارد.
• سرطان: توده‌های سرطانی که در حلق و غده تیروئید ایجاد می‌شوند یا برخی درمان‌های مربوط به آن‌ها مانند رادیوتراپی می‌تواند باعث مشکل در بلع غذا شود.

مشکل بلع غذا چگونه تشخیص داده می‌شود ؟

بعد از این که پزشک علائم مربوط به مشکل در بلع را بررسی کرد ممکن است برای تشخیص بهتر از روش‌های تشخیصی زیر استفاده کند.

• «بلع باریوم» (Barium X-ray): در این روش مایع یا قرصی از باریوم به بیمار داده می‌شود و وقتی بیمار آن را می‌بلعد با استفاده از اشعه ایکس مسیر حرکت باریوم بررسی می‌شود.
• «ویدیو فلوروسکوپی» (Video Fluoroscopy): در این روش از نوعی اشعه ایکس به نام فلوروسکوپی استفاده می‌شود. بیمار غذا و نوشیدنی‌هایی رنگ شده با غلظت‌های مختلف را استفاده می‌کند و پزشک نحوه عبور این مواد از دهان، حلق و مری را بررسی می‌کند.

• «اندوسکوپی» (Endoscopy): در این روش تحت بیهوشی یا بی‌حسی موضعی لوله متصل به دوربین به درون مری وارد می‌شود تا جزئیات آن مشخص شود. پزشک می‌تواند حین اندوسکوپی از بیمار نمونه بافتی هم بگیرد.
• «مانومتری» (Manometry): مانومتری هم یک روش تهاجمی است که در آن لوله‌ای به مری وارد می‌شود و میزان فشار عضلات حلق و مری در حالت انقباض، اندازه‌گیری می‌شود.
• امپدانس و ارزیابی pH: این روش مشکلات بلع به دلیل ریفلاکس اسید معده را تشخیص می‌دهد.

درمان دیسفاژی دهانی حلقی

درمان دیسفاژی دهانی‌حلقی می‌تواند سخت باشد چون معمولا عوامل نورولوژیکی دلیل ایجاد آن هستند که درمان دارویی مشخصی ندارند. سه روش عمده برای کنترل دیسفاژی دهانی‌حلقی در نظر گرفته می‌شود تا بلع غذا و نوشیدنی‌ها به طور ایمن انجام شود. این روش‌ها به شرح زیر هستند.

• «درمان بلعیدن» (Swallowing Therapy): گفتار درمانگر با آموزش ورزش‌های تقویت عضلات مربوط در بلع غذا و حرکات اصلاحی می‌تواند به فرد در بلعیدن صحیح غذا کمک کند.
• «تغییر در رژیم غذایی» (Dietary Changes): متخصص تغذیه با تعیین رژیم غذایی مناسب فرد و تعیین بافت غذای قابل بلع به بیمار مبتلا به دیسفاژی کمک می‌کند..
• «استفاده از لوله‌های غذا» (Feeding Tube): در موارد شدید دیسفاژی که امکال بلع غذا برای فرد وجود ندارد از لوله غذا استفاده می‌شود. این لوله‌ها به دو صورت استفاده می‌شوند.
  • «لوله بینی-معدوی» (Nasogastric Tube): لوله‌ای است که از بینی وارد لوله گوارش شده و به معده ختم می‌شود. این لوله‌ها برای مصرف کوتاه‌مدت استفاده می‌شوند و معمولا بعد از یک ماه باید تعویض شوند.
  • «لوله گاستروستومی» (Percutaneous Endoscopic Gastrostomy | PEG Tube): لوله‌ای است که با جراحی از طریق پوست مستقیم به معده متصل می‌شود. از این لوله‌ها برای مصارف بلندمدت استفاده می‌شود. می‌توان از آن ها چندین ماه استفاده کرد. بیماران معمولا به دلیل این که این لوله‌ها در زیر لباس پنهان می‌شوند، آن‌ها را ترجیح می‌دهند ولی با این حال احتمال ایجاد مشکلاتی مثل عفونت یا خونریزی داخلی در اثر استفاده از این لوله‌ها وجود دارد.

درمان دیسفاژی حلقی مروی

برای درمان مشکلات بلعی که مربوط به مری می‌شوند معمولا از موارد زیر استفاده می‌کنند.

• درمان دارویی: بسته به علت دیسفاژی حلقی‌مری می‌توان از درمان‌های دارویی مختلفی استفاده کرد. برای مثال در دیسفاژی که به علت برگشت اسید معده به مری ایجاد شده است می‌توان از مسدودکننده‌های پمپ‌های اسیدی معده استفاده کرد.
• بوتاکس: در مواقعی که انقباض بیش از حد در عضلات مری وجود دارد مثل آشلازی می‌توان از بوتاکس برای فلج کردن این عضلات و ریلکس کردن آن‌ها استفاده کرد. البته تاثیر بوتاکس تنها 6 ماه باقی می‌ماند.
• جراحی: در مواری مثل زمانی که توده‌ای راه مری را مسدود کرده باشد، از جراحی کمک می‌گیرند.
• باز کردن مری با استفاده از اندوسکوپی: اندوسکوپ لوله‌ای است که در یک سر آن دوربین وجود دارد. این لوله از دهان به داخل مری فرستاده می‌شود و وضعیت درون آن روی مانیتور نشان داده می‌شود. در زمان اندوسکوپی می‌توان از بالون یا بوژی (وسیله ای برای باز کردن مری) استفاده کرد تا تنگی‌های موجود در مسیر غذا بر طرف شود.
•  استند: اگر در مری توده سرطانی وجود داشته باشد که امکان برداشت آن با جراحی وجود نداشته باشد معمولا به جای باز کردن مری با استفاده از اندوسکوپی از استند استفاده می‌شود. استفاده از بوژی یا بالون ممکن است در این شرایط باعث پارگی مری شود.
  استند معمولا یک لوله فلزی است که تحت اندوسکوپی یا اشعه ایکس درون مری قرار داده می‌شود. استند به آرامی باز می‌شود و راه عبور غذا و مایعات را باز نگه می‌دارد.

درمان‌های خانگی برای مشکلات بلع غذا

موارد شدید دیسفاژی نیاز به درمان پزشکی دارد اما روش‌های خانگی زیر هم می‌تواند در کنار درمان پزشکی موثر واقع شود.

• ورزش ماهیچه‌های درگیر در فرایند بلع. در بخش بعد توضیح داده می‌شوند.
• غذا خوردن در وضعیت فیزیکی خاص. گاهی اوقات قرار گرفتن در وضعیت فیزیکی مشخص مثلا کمی خم کردن گردن به سمت راست یا چپ در افراد مختلف می‌تواند کمک کننده باشد. به طور کلی وضعیت زیر برای بلع مناسب غذا پیشنهاد می‌شود.
  • در زاویه 90 درجه بنشینید.
  • کمی گردن را به سمت جلو بیاورید.
  • بعد از غذا به مدت 15 تا 20 دقیقه دراز نکشید.
• تنظیم میزان و سرعت غذا خوردن. 
  • آرام‌تر غذا بخورید.
  • غذا را به تکه‌های کوچک تقسیم کنید و هر بار آن‌ها را چندین مرتبه بجوید تا در دهان به شکل خمیری نرم تبدیل شود.
  • برای هر بار بلع غذا به اندازه نصف قاشق غذاخوری بخورید.
• بهبود شرایط محیطی.
  • چیزهایی که حواس شما را از غذا خوردن پرت می‌کنند به حداقل برسانید.
  • با دهان پر از غذا صحبت نکنید.

ورزش‌های تقویت بلع

ورزش‌هایی که در بخش زیر توضیح داده شده‌اند می‌توانند به تقویت عضلات کمک کنند تا بلع غذا بهتر انجام شود. توجه کنید که در حین انجام برخی ورزش‌ها ممکن است چیزی در گلوی شما گیر کند. بنابراین بهتر است که در حضور کادر درمان آن‌ها را انجام دهید.

• «تمرین بلع پرتلاش» (Effortful Swallow)
  • بزاق دهان را در مرکز زبان جمع کنید.
  • لب‌ها را به هم فشار دهید.
  • بزاق دهان را در یک لحظه ببلعید. مثل زمانی که قرص می‌خورید.
• «دینامیک شاکر» (Dynamic Shaker)
  • روی یک سطح صاف دراز بکشید بدون این که زیر سر خود چیزی بگذارید.
  • شانه‌ها را به زمین بچسبانید و هم زمان چانه خود را بالا بیاورید انگار که می‌خواهید پاهای خود را ببینید.
  • بعد از حدود 10 ثانیه دوباره سر خود را به زمین بگذارید.
  • این کار را به مدت 30 مرتبه تکرار کنید.

• «فشار به فک پایین» (Jaw Thrust)
  • فک پایین خود را تا جایی که می‌توانید به سمت جلو بیاورید به صورتی که دندان‌های فک پایین جلوتر از دندان‌های فک بالا قرار بگیرد.
  • این کار را به اندازه‌ زمان مشخص شده توسط پزشک انجام دهید.
• «مانور ماساکو» (Masako Maneuver)
  • زبان خود را به بیرون دهان بیاورید.
  • کمی با دندان‌های خود زبان را نگه دارید تا در جای خود ثابت بماند.
  • همزمان که زبان خود بیرون است عمل بلع را انجام دهید.
  • پس از انجام بلع، زبان را به داخل دهان بیاورید.
• «مانور مندلسون» (Mendelsohn Maneuver)
  • انگشت اشاره میانی و حلقه خود را روی سیب آدم بگذارید. سیب آدم نقطه‌ای برآمده روی گلو است که با دست احساس می‌شود.
  • بلع را انجام دهید تا متوجه نحوه تکان خوردن سیب آدم شوید.
  • این بار هنگام بلع ماهیچه‌های گردن خود را منقبض کنید تا سیب آدم در بالا‌ترین نقطه خود بماند.
  • کمی ان را نگه دارید و سپس به حالت طبیعی برگردید.
• «مانور سوپراگلوتیک» (Supraglottic Maneuver)
  • کمی بزاق در دهان خود جمع کنید.
  • نفس عمیق بکشید و نفس خود را نگه دارید.
  • درحالی که نفس خود را نگه‌داشته‌اید بزاق را ببلعید.
  • بلافاصله بعد از بلع سرفه کنید.
• بالا بردن حنجره
  • یک نی در دهان خود بگذارید
  • سعی کنید تکه‌های کاغذ (بزرگتر از سوراخ نی باشد که به داخل دهان وارد نشود) را با مکش ایجاد شده در نی بلند کنید.
  • کاغذ را رها کنید. این کار را 3 تا 5 بار انجام دهید.

جمع‌بندی

در این مطلب به توضیح نحوه انجام فرایند بلع پرداختیم. ماهیچه‌ها و عصب‌های مختلفی در هماهنگی با هم کار می‌کنند تا عمل بلع انجام شود. انجام بلع در سه مرحله بلع دهانی، حلقی و مروی انجام می‌شود. گاهی اوقات هماهنگی بین عضلات مرتبط با عمل بلع از دست می‌رود یا چیزی مسیر حرکت غذا به مری را می‌بندد و بلع غذا را با مشکل روبرو می‌کند. به این شرایط که بلع به سختی یا اصلا انجام نمی‌شود، دیسفاژی می‌گویند. در این مرحله پزشک با بررسی علت ایجاد مشکل به درمان این اختلال می‌پردازد.