ویرگول چیست؟ + کاربرد و نحوه استفاده از علامت ویرگول

۱۲۱۲۷ بازدید
آخرین به‌روزرسانی: ۰۵ تیر ۱۴۰۲
زمان مطالعه: ۱۶ دقیقه
ویرگول چیست؟ + کاربرد و نحوه استفاده از علامت ویرگول

کاربرد ویرگول نه‌تنها در زبان فارسی، که در تمام زبان‌ها اهمیت زیادی دارد و با دشواری‌های فراوانی مواجه است. ویرگول، که به آن «کاما» نیز گفته می‌شود، یکی از علائم ویرایشی است که به صورت «،» در نوشتار فارسی به کار می‌رود. بیشترین کاربرد آن برای مکث در جمله است، به همین دلیل، به آن «درنگ» نیز می‌گویند. در این آموزش قصد داریم بدانیم ویرگول چیست و با انواع کاربردهای آن در جمله آشنا شویم. همچنین نیم‌نگاهی به سایر نشانه‌های سجاوندی خواهیم داشت.

ویرگول چیست ؟

نوشتن جمله‌ها در کنار یکدیگر، نمی‌تواند معنای کاملی را منتقل کند. هر جمله اجزایی دارد که گاهی لازم است برای درک بهتر و انتقال مفهوم به مخاطب، به‌کمک علامت‌های خاصی از هم جدا شود. این علامت‌ها را در زبان فارسی، علائم نگارشی یا نشانه‌های سجاوندی می‌گوییم.

نشانه‌های سجاوندی، نه‌تنها در انتقال مفهوم، که در انتقال عواطف و احساسات نویسنده به مخاطب نیز به ما کمک می‌کنند. بیشتر اساتید زبان فارسی، تفاوت اصلی زبان نوشتار و محاوره را در همین نشانه‌ها می‌دانند، چراکه در گفت‌وگو، شخص گوینده می‌تواند با استفاده از زبان بدن و حالت‌های چهره، احساساتی مانند خوشحالی، ناراحتی، خشم، تعجب و غیره را به مخاطب منتقل کند. درحالی‌که زبان نوشتار فاقد این ویژگی‌هاست.

اما به‌لطف نشانه‌های نگارشی، می‌توان جمله‌ها را ویرایش کرد و تا حدی آن‌ها را به ویژگی‌های زبان محاوره نزدیک کرد. این کار جزو وظایف خطیر ویراستار محسوب می‌شود که در آموزش‌های قبلی «مجله فرادرس» و در مبحث اصول ویراستاری به آن اشاره کردیم.

 

علائم سجاوندی در زبان فارسی تنوع زیادی دارند و برای هر یک از آن‌ها کاربردهای مختلفی تعریف شده است. برای مثال، در انتهای جمله خبری از علامت نقطه «.» استفاده می‌کنیم و برای جملات پرسشی از علامت سؤال «؟» کمک می‌گیریم.

کاربردهای هر یک از نشانه‌های نگارشی متفاوت است. یکی از آ‌ن‌ها ویرگول است. ویرگول کلمه‌ای فرانسوی است که در زبان انگلیسی به آن «Comma» گفته می‌شود. کاما نیز در زبان فارسی به کار می‌رود. نقش اصلی ویرگول در جمله، برای ایجاد مکث یا وقفه است.

ویرگول به‌طور کلی، نشانه فاصله و مکث بین دو کلمه یا دو بخش از جمله است، اما گاهی این برداشت ممکن است به استفاده نادرست از ویرگول منجر شود. برخی معتقدند چنین تعریفی از ویرگول باعث می‌شود که هر جا درنگی در جمله وجود دارد، می‌توان در آنجا ویرگول گذاشت. اما واقعیت این است که هر درنگ کوتاهی را نمی‌توانیم به ویرگول تبدیل کنیم. به عبارت ساده‌تر، هر درنگی نشانه ویرگول نیست.

ازطرفی، درنگ امری کاملاً سلیقه‌ای است و تحت تأثیر عوامل مختلفی نظیر حالات روحی فرد و وضعیت جسمانی او قرار دارد. بنابراین، صرفاً با استناد به این‌که هر جا در گفتار مکثی وجود دارد، باید از ویرگول استفاده کنیم، تعبیر چندان درستی نیست.

اهمیت ویرگول در نگارش فارسی

نقطه‌گذاری یا نشانه‌گذاری در زبان فارسی اهمیت زیادی دارد. برای درک این اهمیت، کافی است متنی را انتخاب کنید و همه علائم نگارشی آن را حذف کنید. خواهید دید که خواندن و درک آن چقدر دشوار خواهد شد. به مثال زیر دقت کنید.

در این بازی علی برادرم و وحید گل زدند.

در مثال فوق، به کار نبردن ویرگول باعث بدفهمی و ابهام شده است. درواقع معلوم نیست چند نفر گل زده‌اند. اما به‌کمک ویرگول می‌توانیم ابهام‌زدایی کنیم. جمله فوق، در دو حالت زیر، معانی کاملاً متفاوتی دارد:

در این بازی، علی، برادرم و وحید گل زدند.

(سه نفر گل زدند.)

در این بازی، علی، برادرم، و وحید گل زدند.

(دو نفر گل زدند.)

بنابراین، نباید کاربرد ویرگول را به‌عنوان یکی از نشانه‌های نگارشی نادیده گرفت، چراکه ممکن است معنی جمله را تغییر دهد.

کاربرد ویرگول

کاربرد ویرگول در دستور زبان فارسی

به‌طور کلی، کاربرد ویرگول را می‌توان از چهار جهت بررسی کرد:

  • از جهت تاریخی
  • از جهت زبان‌شناسی
  • از جهت فلسفی
  • از جهت دستور زبان

در این آموزش، صرفاً به بررسی کاربرد ویرگول از جنبه دستور زبان خواهیم پرداخت و به قواعد ویرگول‌گذاری اشاره خواهیم کرد. ویرگول یکی از نشانه‌هایی است که میان جمله‌ها گذاشته می‌شود. برخی از نشانه‌ها را در انتهای جمله می‌بینیم، مانند نقطه. اما از ویرگول یا نقطه‌ویرگول معمولاً برای جدا کردن بندهای جمله‌های مرکب، یعنی جمله‌های هم‌پایه استفاده می‌شود.

کاربردهای ویرگول را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:

  • مهم‌ترین کاربرد ویرگول برای جدا کردن اعضای هم‌پایه جمله است، مشروط بر این‌که حروفی مانند «و»، «یا»، «هم... هم»، «یا... یا» و «نه... نه» بین آن‌ها نباشد. جمله‌های زیر به ویرگول نیاز ندارند:

او یا امروز یا فردا می‌آید.

معلم نه در کلاس بود نه در دفتر.

خواهر کوچکم هم نقاشی می‌کند هم خیاطی بلد است.

  • اگر در جمله‌ای چند عضو هم‌پایه کنار هم باشند، می‌توانیم آن‌ها را با ویرگول از هم جدا کنیم، مانند مثال زیر:

فردوسی، حافظ، سعدی، خیام و مولوی پنج شاعر بزرگ ایران هستند.

نکته: یکی از راه‌هایی که می‌تواند به تشخیص ویرگول در جمله کمک کند، استفاده از حرف ربط «و» بین عضوهای کنار یکدیگر است. اگر معنی جمله تغییر نکرد، عضوها هم‌پایه‌اند و می‌توانیم از ویرگول استفاده کنیم، مانند مثال زیر:

بهار، تابستان، پاییز و زمستان چهار فصل سال هستند.

در مثال فوق می‌توانیم بین اعضای جمله «و» بگذاریم، بی‌آنکه تغییری در معنی جمله ایجاد شود. برای جدا کردن صفات در جمله نیز همین روش را به کار می‌بریم. در جمله زیر، می‌توانیم از ویرگول استفاده کنیم، زیرا اگر بین صفت‌ها حرف «و» قرار دهیم، معنی جمله تغییر نمی‌کند.

او ظاهری آرام، متین و موقر داشت.

  • میان عبارت‌ها یا جمله‌های غیرمستقل که در کل جمله کاملی را تشکیل می‌دهند:

وقتی او را دیدم، از دور صدایش کردم.

او با تلاش بسیار، موفق شد.

  • پس از منادا:

خدایا، مرا عفو کن.

  • پیش و پس از بدل:

سعدی، شاعر قرن هفتم، بوستان را در قالب مثنوی سروده است.

نکته: بدل به کلمه یا عبارتی گفته می‌شود که برای توضیح کلمه قبل از خودش در جمله بیاید.

  • در جمله‌ها، هر گاه چند کلمه نقش یکسان و اسناد واحدی داشته باشند، بین آن‌ها ویرگول می‌گذاریم و فقط قبل از کلمه آخر، از حرف «و» استفاده می‌کنیم:

سارا، نسیم، مریم و شقایق در مسابقات علمی شرکت کردند.

نکته: در زبان انگلیسی، قبل از آخرین کلمه و پیش از حرف «و» که معادل انگلیسی «and» است هم از ویرگول استفاده می‌کنیم، اما در زبان فارسی نیازی نیست.

  • بین دو کلمه که ممکن است با کسره اضافه خوانده شود و معنی تغییر کند:

پدر، علی را سرزنش کرد.

  • در جمله‌ها، به‌جای مکث کوتاه و نیز برای جدا کردن توضیحات کوتاه در آدرس، عناوین افراد و مشخصات یک کتاب:

زرین‌کوب، عبدالحسین، پله پله تا ملاقات خدا،...

  • قبل و بعد از قید:

بنابراین، دستورالعمل‌ها را باید رعایت کنید.

با دستور قاضی دادگاه، ختم جلسه اعلام شد.

  • بین جمله پایه و پیرو:

کفش‌هایی که دوستت به تو هدیه داد، زیباست.

اگر موافقید، دست خود را بالا ببرید.

نکته: اگر بتوانیم بند موصولی را با حرف «که» جدا کنیم، دیگر به ویرگول نیازی نداریم. در غیر این صورت باید ویرگول بیاوریم، مانند مثال‌های زیر:

ندیدی که چطور با من حرف زد؟

ندیدی چطور با من حرف زد؟

***

تلاش می‌کرد که ببیند می‌تواند به نتیجه برسد یا نه.

تلاش می‌کرد ببیند می‌تواند به نتیجه برسد یا نه.

  • در بندهای هم‌پایه، به‌جای تکرار حرف «و»:

کتاب، دفتر، مداد و پاک‌کن همراه خود بیاورید.

نکته: اگر سه کلمه هم‌پایه داشته باشیم، می‌توانیم از حرف «و» استفاده کنیم، مانند مثال زیر:

کتاب و دفتر و مداد هم با خود بیاورید.

  • در مواردی که هنگام خواندن جمله، احساس می‌کنیم باید مکث کوتاهی داشته باشیم تا مفهوم آن را بهتر درک کنیم و باعث رفع ابهام از جمله شود:

بیشتر، کودکان قربانی این شرایط نامساعد می‌شوند.

بیشتر کودکان، قربانی این شرایط نامساعد می‌شوند.

  • برای جدا کردن رقم‌های فارسی بالا:

۶۵۴،۷۴۶

۵،۶۴۲۰،۰۰

  • برای خطاب کردن مستقیم. اگر در ابتدا یا انتهای جمله بخواهیم شخصی را به‌طور مستقیم خطاب کنیم، با یک ویرگول آن را جدا می‌کنیم:

مریم، خوب گوش کن ببین چه می‌گویم!

خانم‌ها و آقایان، از این‌که دعوت ما را بپذیرفتید و به این مهمانی آمدید سپاس‌گزاریم.

  • بعد از کلمه ندا یا تعجب:

آخ، چه حیف شد!

نه، اصلاً باور می‌کنی؟

نکته اول: اگر قبل از اسم مخاطب از کلمه‌هایی مانند سلام و غیره استفاده شود، دیگر نیازی به آوردن ویرگول بعد از آن‌ها نیست، مانند مثال‌های زیر:

سلام آقای عظیمی

صبح به‌خیر خانم اسماعیلی

نکته دوم: در پایان نامه یا ایمیل نیز نیازی به ویرگول نیست. یعنی بعد از کلماتی که برای پایان نامه به کار می‌روند، ویرگول نمی‌گذاریم، مانند مثال‌های زیر:

ارادتمند

با درودهای فراوان

با تشکر

با احترام

کاربرد نادرست ویرگول

کاربرد نادرست ویرگول

همان‌طور که در ابتدای مقاله گفته شد، هر جا که در لحن گوینده و به‌طور کلی در گفتار مکثی وجود داشته باشد، نمی‌توانیم از ویرگول کمک بگیریم. مهم‌ترین کاربرد ویرگول، تقسیم‌بندی نحوی جمله است، به‌گونه‌ای که خواننده معنای جمله و منظور نویسنده را بهتر درک کند.

جمله در حالت کلی به دو بخش نهاد و گزاره تقسیم می‌شود. بر این اساس می‌توانیم یکی از کاربردهای نادرست ویرگول را توضیح دهیم؛ بین نهاد و گزاره نباید ویرگول گذاشت. در مثال زیر، «خیام» نهاد است و نباید آن را با ویرگول از گزاره جدا کرد. بنابراین، جمله اول نادرست و جمله دوم درست است.

خیام، ریاضی‌دان بود. (نادرست)

خیام ریاضی‌دان بود. (درست)

یکی دیگر از کاربردهای نادرست ویرگول، در جمله‌های ساده است. در این حالت، نباید بین فعل و اعضای جمله ویرگول گذاشت. به عبارت دیگر، اگر دو جزء از نظر نحوی متفاوت باشند، برای مثال یکی فاعل و دیگری متمم باشد، نباید آن‌ها را با ویرگول از هم جدا کنیم. برای مثال، در جمله زیر، کاربرد ویرگول نادرست است.

مدرسه‌ها پاییز، باز می‌شوند. (نادرست)

مدرسه‌ها پاییز باز می‌شوند. (درست)

ویرگول زوج

ویرگول زوج را زمانی به کار می‌بریم که عبارتی به‌عنوان یک جمله غیرضروری درون جمله‌واره مستقل بیاید. همچنین برای جدا کردن کلمه یا عبارتی که درون جمله آمده باشد می‌توانیم از آن کمک بگیریم. چون قبل و بعد از آن کلمه یا عبارت ویرگول می‌گذاریم، به آن ویرگول زوج گفته می‌شود. بنابراین، کاربرد ویرگول زوج را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:

  • در برخی از جمله‌ها، یک جمله فرعی قرار می‌گیرد که ضرورت آن صرفاً برای دادن اطلاعات بیشتر است. اگر این جمله فرعی به صورت جمله معترضه آمده باشد، باید با ویرگول آن را جدا کرد. در این حالت، قبل و بعد از جمله فرعی از ویرگول زوج استفاده می‌کنیم:

سارا، بعد از آن که از بیمارستان مرخص شد، چند روزی در خانه استراحت کرد.

  • در برخی موارد، بین دو کلمه، ویرگول زوج می‌آید تا از ابهام در معنی جمله جلوگیری شود:

پویا، برادرم، و آرمان به مدرسه رفتند.

در مثال فوق، گذاشتن ویرگول زوج بین کلمه «برادرم» این مفهوم را می‌رساند که دو نفر به مدرسه رفتند، پویا که برادر گوینده است و آرمان. اما اگر بعد از «برادرم» ویرگول نگذاریم، ممکن است برداشت دیگری از جمله داشته باشیم. در جمله زیر، مقصود گوینده این است که سه نفر به مدرسه رفتند، پویا، برادر گوینده و آرمان.

پویا، برادرم و آرمان به مدرسه رفتند.

  • یکی دیگر از کاربردهای ویرگول زوج، زمانی است که می‌خواهیم شخصی را خطاب کنیم، اما درون جمله به او اشاره می‌کنیم، مانند مثال زیر:

این رفتاری که کردی، دوست عزیز، اصلاً مناسب نبود.

کامای آکسفورد

در زبان انگلیسی، نوعی کاما وجود دارد که به آن کامای آکسفورد گفته می‌شود. این نشانه را معمولاً قبل از حرف ربط و در فهرستی از سه یا چند کلمه می‌گذاریم. وقتی در حال نوشتن فهرستی از اسامی هستیم، برای جدا کردن هر یک از آیتم‌ها، از ویرگول کمک می‌گیریم. اما کامای آکسفورد را همیشه قبل از «and» می‌آوریم که برای آخرین کلمه در فهرست به کار می‌رود. به مثال انگلیسی زیر دقت کنید.

Her favorite snacks were chocolate, marshmallows, cake, and Chips.

خوراکی‌های محبوب او شکلات، پاستیل، کیک و چیپس بود.

همان‌طور که در مثال انگلیسی مشاهده می‌کنید، قبل از «and» از کامای آکسفورد استفاده شده است. اما در ترجمه فارسی، قبل از «و» ویرگول نمی‌گذاریم. البته در برخی از رمان‌های فارسی می‌بینیم که از کامای آکسفورد استفاده می‌شود. این روش اشتباه نیست، اما بهتر است که از آن استفاده نکنیم.

سایر نشانه‌های سجاوندی

همان‌طور که در ابتدای مطلب اشاره شد، ویرگول یکی از نشانه‌های سجاوندی است. در زبان فارسی، نشانه‌های سجاوندی به چند دسته مختلف تقسیم می‌شوند که کاربردهای مختلفی دارند. در جدول زیر می‌توانید انواع نشانه‌های نگارشی را مشاهده کنید.

نشانه‌های سجاوندی
نقطهنقطه‌ویرگولممیز
دونقطهخط فاصلهستاره
علامت سؤالسه‌نقطهپیکان
علامت تعجبقلابآکلاد یا دو ابرو
گیومهپرانتزتساوی
ایضاً

در ادامه این مطلب، به هر یک از این علائم نگارشی اشاره مختصری خواهیم داشت.

نقطه

نقطه یکی از نشانه‌های نگارشی مهم است که به صورت «.» در انتهای جمله گذاشته می‌شود تا آن را از جمله بعدی جدا کند. کاربرد نقطه را می‌توان در دو مورد زیر خلاصه کرد.

  • در پایان جمله‌های خبری و امری:

او را دیدم.

با ما بیا.

  • پس از هر حرفی که به صورت نشانه اختصاری به کار رفته باشد:

سال ۲۵۰ ه‍ . ق.

نکته: اگر در پایان جمله خبری نقطه بگذاریم، پس از آن نباید حرف ربط (=و) استفاده شود.

دونقطه

دونقطه با علامت «:» شناخته شده است و در نقل‌قول‌ها کاربرد زیادی دارد. موارد استفاده از دونقطه در زبان فارسی را در سه مورد زیر خلاصه کرده‌ایم.

  • پیش از نقل‌قول:

او گفت: «دیگر نمی‌خواهم در این خانه زندگی کنم.»

  • وقتی بخواهیم موضوعی را توضیح دهیم و اجزای آن‌ را توصیف کنیم، دونقطه می‌گذاریم و پس از آن، اجزای جمله را می‌آوریم:

ویراستاری انواع مختلفی دارد: تخصصی، فنی و زبانی.

  • برای بیان معنی کلمه:

تحریص: برانگیختن

عفو: بخشیدن

نکته: دونقطه همواره بی‌فاصله از کلمه قبل و بافاصله از کلمه بعد خود نوشته می‌شود.

 

علامت سؤال

علامت سؤال به صورت «؟» مشخص می‌شود و در انتهای جملات پرسشی می‌آید. مهم‌ترین کاربردهای علامت سؤال عبارت‌اند از:

  • در پایان جمله‌های پرسشی:

آیا او را دیده‌ای؟

  • در پایان جمله‌های پرسشی منفی:

نمی‌خواهی به دیدنش بروی؟

  • برای نشان دادن تردید یا استهزا:

او نابغه (؟) است.

علامت تعجب

علامت تعجب

از علامت تعجب برای بیان حالات عاطفی مانند تعجب استفاده می‌شود. علامت آن «!» است و کاربردهای آن را می‌توان در دو مورد زیر خلاصه کرد:

  • در پایان جمله‌ای تعجبی، تأکیدی و عاطفی:

عجب روزگاری است!

  • پس از اصوات (شبه‌جمله‌ها):

زنهار!

هان!

گیومه

گیومه به صورت « » نوشته می‌شود و بیشترین کاربرد آن برای بیان نقل‌قول است. کاربردهای گیومه به صورت زیر است:

  • اگر سخنی را عیناً از کسی یا مأخذی نقل‌قول کنیم، آن را داخل گیومه می‌گذاریم:

آلبرت انیشتین می‌گوید: «از آدم‌های منفی فاصله بگیرید، آن‌ها برای هر راه‌حلی یک مشکل دارند.»

  • در جمله، عنوان آثار هنری، مقاله، کتاب یا بخشی از کتاب را داخل گیومه می‌‌گذارند. همچنین اگر بخواهند اصطلاح یا کلمه‌ای را به دلیل خاصی مشخص کنند تا نظر خواننده به آن جلب شود، آن را داخل گیومه قرار می‌دهند:

سعدی «بوستان» را در قالب مثنوی سروده است.

او در نامه‌اش از کلمه «نمی‌توانم» استفاده کرده بود و همین باعث رد صلاحیتش شد.

نقطه ویرگول

نقطه‌ویرگول به صورت «؛» مشخصی می‌شود و کاربرد آن را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:

  • برای جدا کردن جمله‌هایی که از جهت مفهوم، مستقل به نظر می‌رسند، اما در یک عبارت طولانی به یکدیگر وابسته‌اند.
  • اگر در وسط عبارتی از کلمه‌های «فرضاً»، «مثلاً» یا «یعنی» استفاده کنیم و سپس توضیح بدهیم، پیش از آن کلمه، نقطه‌ویرگول می‌آوریم و پس از آن‌ ویرگول می‌گذاریم:

او به‌سمت دیگر نگاه می‌کرد؛ یعنی، متوجه تو نشدم.

خط فاصله

خط فاصله به صورت «-» در جمله مشخص می‌شود و کاربردهای آن را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:

  • اگر نوشته‌ای به صورت گفت‌وگو یا پرسش و پاسخ باشد، برای بار اول، نام هر شخصیت نوشته می‌شود و از بار دوم به بعد، به‌جای نام آن‌ها، از خط فاصله کمک می‌گیریم:

- امشب را کجا اقامت می‌کنی؟

- مسافرخانه.

  • اگر دو کلمه با هم، دو جنبه‌ مختلف از یک منظور را نشان دهند:

مباحث روانی - اجتماعی گاه بسیار به هم پیوند می‌خورند.

  • در بیان مسیر و جهت، به‌جای «به» و «تا»:

قطار تهران - مشهد حرکت کرد.

  • در دو طرف جمله معترضه و توضیحی:

رئیس شرکت - که هفته گذشته ترفیع گرفته بود-همه را به جلسه‌ای فرا خواند.

سه‌نقطه

سه‌نقطه به صورت «...» نمایش داده می‌شود و کاربردهای آن را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:

  • برای نشان دادن جمله یا کلمه‌ای محذوف در وسط کلام:

تشبیه، استعاره و... ارکان فن بیان را تشکیل می‌دهند.

  • اگر از ادامه کلام منصرف شویم یا نخواهیم بنویسیم، سه‌نقطه می‌گذاریم و اگر با همین سه‌نقطه جمله تمام شود، یک نقطه نیز بافاصله و برای ختم کلام اضافه می‌کنیم:

می‌خواستم با او بروم، اما...

برای رفتن به آنجا خیلی دیر شده است. من دیگر با شما نمی‌آیم... .

قلاب

علامت قلاب [ ] است و برای موارد زیر به کار می‌رود:

  • اگر در تصحیح متون، کلمه‌ای ناخوانا یا مبهم وجود داشته باشد، مصحح آن کلمه را اضافه می‌کند و آن را داخل قلاب می‌گذارد:

رفتن به آنجا [را] بلامانع می‌دانست.

  • برای ذکر حالت شخص در نمایش‌نامه:

جناب سرهنگ [با عصبانیت] ادامه داد...

نشانه‌های سجاوندی

پرانتز

کاربرد پرانتز را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:

  • کمانک یا پرانتز ( ) برای نوشتن معنی و معادل یک کلمه استفاده می‌شود:

زندگی‌نامه (بیوگرافی) از انواع ادبی است.

  • در ضمن کلام، توضیح اضافی و بیشتر را داخل کمانک می‌گذراند:

سارا (با وجود این‌که جزو دانش‌آموزان آن کلاس نبود) دست خود را بالا برد.

برای نوشتن تاریخ، شهرت، تخلص و...

ابن‌سینا (۴۲۸-۳۷۰ ه‍. ق.) از نامداران عرصه علم است.

نکته: برای توضیح بیشتر در وسط کلام، می‌توانیم هم از پرانتز استفاده کنیم و هم از دو خط فاصله.

ممیز

علامت ممیز به صورت «/» نوشته می‌شود و کاربردهای آن را می‌توان به صورت زیر تعریف کرد:

  • برای جدا کردن روز، ماه و سال در تاریخ:

۱۳۶۷/۸/۱۲

  • برای جدا کردن سال هجری از شمسی یا میلادی:

۲۶ اسفند ۱۳۶۲ / ۱۹۸۳

  • برای جدا کردن مصرع‌های یک بیت شعر از هم:

مگو آن سخن کاندرو سود نیست/کزان آتشت بهره جز دود نیست

نکته: برای هر دو مورد فوق می‌توانیم به‌جای ممیز از خط فاصله استفاده کنیم.

ستاره

علامت ستاره به شکل «∗» در متن و روی کلمه قرار داده می‌شود تا در پاورقی یا پایان مطلب توضیح داده شود. اگر تعداد موارد بیش از دو یا سه مورد باشد، دیگر از ستاره استفاده نمی‌کنیم و به‌جای آن از شماره و عدد کمک می‌گیریم و در پاورقی آن شماره را توضیح می‌دهیم. همچنین، در آغاز سطر به نشانه شروع مطلب جدید، می‌توانیم از علامت ستاره استفاده کنیم.

پیکان

کاربرد علامت پیکان «←» را می‌توان به صورت زیر تعریف کرد:

  • برای نشان دادن نتیجه ترکیب چند جزء یا نشان دادن اجزای یک کلمه:

به کار بردن ← به + کار + بُرد + -َن

آکلاد یا دو ابرو

علامت آکُلاد به شکل «{» یا «}» نوشته می‌شود و برای نشان دادن انشعاب و انواع به کار می‌رود. برای باز کردن آکلاد در صفحه کلید فارسی از کلیدهای ترکیبی «چ + shift» و برای بستن آن از «ج + shift» استفاده می‌کنیم. از دیگر کاربردهای آکلاد در فرمول‌نویسی است، مانند مثال زیر:

N = {۱٬ ۲٬ ۳٬...}

تساوی

علامت تساوی به صورت «=» به کار می‌رود و هدف از این علامت نگارشی نشان دادن تساوی میان دو مطلب است. بیشترین کاربرد آن به عنوان یکی از نمادهای ریاضی است که برابری را نشان می‌دهد. برای مثال در معادله‌ها، برای نشان دادن دو کمیت که مقدار یکسانی داشته باشند، از این علامت تساوی کمک می‌گیریم، مانند مثال زیر:

$$
\sin ^ 2 x + \cos ^ 2 x = 1
$$

ایضاً

علامت ایضاً «//» را می‌توان برای علامت کلمه‌ها و جمله‌های مشابه به کار برد، مانند مثال زیر:

کتابسالاولدبیرستان
////دوم//

تایپ علامت ویرگول برای کیبورد فارسی

برای تایپ علامت ویرگول فارسی دو روش وجود دارد که عبارت‌اند از:

  • استفاده از کلیدهای ترکیبی Shift + T در کیبورد ویندوز
  • استفاده از کلیدهای ترکیبی Shift + 7 در کیبورد استاندارد فارسی

نکته: از هر روشی که برای تایپ کردن ویرگول استفاده می‌کنید، باید این نکته را مدنظر داشته باشید که ویرگول همواره به کلمه قبل از خود می‌چسبد و با کلمه بعد از خود فاصله دارد، مانند مثال‌های زیر:

افرادی که برای این کار انتخاب شده‌اند، فردا رأس ساعت ۸ صبح در اداره حاضر شوند.

سارا، مریم و سمانه در حیاط بازی می‌کنند.

ازجمله مواردی که در ویرایش فنی انجام می‌شود، رعایت نشانه‌های نگارشی است. درواقع، یکی از اصول درست‌نویسی، استفاده از این علائم است که به درک بهتر و رفع ابهام از جمله کمک می‌کند. اما کاربرد نادرست یا بیش از حد ویرگول در متن، نه‌تنها به فهم بهتر آن کمکی نمی‌کند، بلکه باعث سردرگمی خواننده نیز می‌شود.

بنابراین، باید همواره این مسئله را در نظر داشته باشیم که در کاربرد ویرگول، افراط یا تفریطی نباشد، چراکه در هر دو حالت، متن با مشکل مواجه خواهد شد.

انواع ویرگول

سوالات رایج درباره ویرگول

در ادامه این مطلب، به تعدادی از پرسش‌های رایج در خصوص کاربرد ویرگول پاسخ داده‌ایم.

کاربرد ویرگول در جمله مرکب چیست؟

جمله مرکب به جمله‌ای گفته می‌شود که بیش از یک فعل دارد و در آن دو یا چند جمله ساده با هم ترکیب می‌شوند و اطلاعاتی مانند نسبت‌های زمانی بین حوادث و علت را به مخاطب منتقل می‌کنند. ویرگول در جمله مرکب، برای جدا کردن جمله‌ مستقل و وابسته به کار می‌رود و معمولاً بعد از جمله‌واره مستقل می‌آید و در وسط جمله قرار می‌گیرد.

نقطه ویرگول چیست ؟

نقطه‌ویرگول یا نقطه‌کاما «؛» بین دو جمله‌ای قرار می‌گیرد که از نظر ساختاری دو جمله کامل هستند. کاربرد آن زمانی است که مکثی بلندتر از ویرگول و کوتاه‌تر از نقطه وجود داشته باشد. اما نکته مهم در رابطه با نقطه‌ویرگول این است که در دو جمله‌واره باید کاملاً مستقل باشند. اگر یکی از جمله‌ها وابسته باشد، آن‌ها را با ویرگول از هم جدا می‌کنیم.

ویرگول در فارسی نشانه چیست ؟

ویرگول به‌طور کلی، نشانه فاصله و مکث بین دو کلمه یا دو بخش از جمله است، اما گاهی این برداشت ممکن است به استفاده نادرست از ویرگول منجر شود. برخی معتقدند چنین تعریفی از ویرگول باعث می‌شود که هر جا درنگی در جمله وجود دارد، می‌توان در آنجا ویرگول گذاشت، اما هر درنگی نشانه ویرگول نیست.

آیا بین تیترها باید از ویرگول استفاده کنیم؟

گاهی بعد از واژه‌ای در تیترها، از کلمه‌هایی برای توصیف یا تعریف ویژگی‌های آن استفاده می‌کنیم. در این صورت باید نقطه‌ویرگول به کار ببریم. برای مثال در تیتر زیر نمی‌توانیم از ویرگول استفاده کنیم:

جان اشتاین بک؛ نماینده مکتب ناتورالیسم

جمع‌بندی

در این آموزش به این نکته اشاره کردیم که ویرگول چیست و چه کاربردهایی در زبان فارسی دارد. همچنین با اهمیت ویرگول در نگارش فارسی نیز آشنا شدیم. علاوه بر این، به تعدادی از پرسش‌های رایج در خصوص نحوه به کار بردن ویرگول در جمله پاسخ دادیم و تمرین‌هایی را نیز برای درک بهتر این نشانه نگارشی ارائه کردیم.

از دیگر مواردی که در این مطلب به آن اشاره شد، کاربرد کامای آکسفورد بود. کامای آکسفورد در زبان انگلیسی، بعد از فهرستی از چند کلمه و قبل از کلمه آخر می‌آید که با «and» از کلمه قبل از خود جدا شده است. اما در زبان فارسی، از کامای آکسفورد استفاده نمی‌کنیم. یعنی وقتی چند کلمه در کنار هم فهرست می‌شوند و کلمه آخر با «و» جدا می‌شود، قبل از «و» ویرگول نمی‌گذاریم.

در انتهای مطلب، نیم‌نگاهی به سایر نشانه‌های نگارشی انداختیم و کاربرد هر یک را به‌کمک مثال توضیح دادیم. در کل، ویرگول نشانه مکث یا درنگ است و مهم‌ترین کاربرد آن در فهم بهتر منظور گوینده و رفع ابهام‌زدایی از جمله است. ویرگول باعث می‌شود که جمله را راحت‌تر بخوانیم و به همین دلیل، یکی از نشانه‌های سجاوندی کاربردی و ضروری به شمار می‌رود.

در بخش پایانی مطلب، کاربرد ویرگول به‌طور خلاصه در جدول زیر همراه با مثال فهرست شده است.

کاربرد ویرگول
در ردیف‌های هم‌پایهمدیر، معلمان و دانش‌آموزان با هم ورزش کردند.
در عبارت‌های معترضهسارا کتاب زیاد می‌خواند، به‌ویژه رمان‌های کلاسیک.
در جمله‌های هم‌پایهنور سالن کم شد، پرده بالا رفت و نمایش شروع شد.
در جمله‌های هم‌بافته

جاده را بسته بودند، چون برف سنگینی آمده بود.

خواهرم، که از دستم ناراحت بود، به مهمانی نیامد.

در خطاب و تأکیدپریا، خوب گوش کن ببین چه می‌گویم!
در ذکر زمان، منبع و مکانبرای اطلاعات بیشتر به جهان کتاب، سال نوزدهم، شماره ۱۱ و ۲۱، ص ۷۱ رجوع کنید.
بر اساس رای ۱۲ نفر
آیا این مطلب برای شما مفید بود؟
اگر بازخوردی درباره این مطلب دارید یا پرسشی دارید که بدون پاسخ مانده است، آن را از طریق بخش نظرات مطرح کنید.
منابع:
ادبیات فارسیویرگول‌گذاری و مبانی نظری آن
۲ دیدگاه برای «ویرگول چیست؟ + کاربرد و نحوه استفاده از علامت ویرگول»

در این بازی، علی، برادرم، و وحید گل زدند.

مگه توی جمله مذکور علی به عنوان برادر گوینده نیآمده؟ پس یعنی دو نفر گل زدند ولی تو پرانتز گفتید سه نفر، تصحیح کنید.

با سلام؛
در مثال اول به سه نفر و در مثال دوم به دو نفر اشاره شده است.
از دقت نظر شما سپاس‌گزاریم.

نظر شما چیست؟

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *