مصدر چیست؟ – به زبان ساده با تمرین و مثال
«مصدر» کلمهای است که بر مفهوم اصلی انواع فعلها دلالت میکند. از آنجایی که مصدرها فاقد زمان و شخص و شمار هستند، در دسته انواع اسمها قرار میگیرند، نه فعلها. مصدرها معمولاً با افزودن پسوند «ـَ ن» به بن ماضی فعلها ساخته میشوند. بهعنوان مثال، «شنیدن» نوعی مصدر است که از بن ماضی «شنید» و پسوند «ـَ ن» ساخته شده است. با مطالعه این مطلب از مجله فرادرس میآموزید که مصدر چیست و چه انواعی دارد. در ادامه، مثالهایی از انواع مصدرها و روش تشخیص آنها را یاد میگیرید. در بخش پایانی مطلب پیش رو، آزمونی با ۱۰ سؤال چهارگزینهای در اختیارتان قرار میگیرد.
مصدر چیست؟
مصدر کلمهای است که ویژگیهای فعلها و اسمها را بهطور همزمان در خود دارد. این کلمه اگرچه معنای اصلی فعلها را نشان میدهد اما برعکس فعلها، دارای مشخصههای زمان و شخص و شمار نیست. به همین خاطر، در کتابهای دستور زبان، مصدر را بهعنوان نوعی اسم معرفی میکنند و آن را در دسته اسمها قرار میدهند.
با مشاهده فیلم آموزش ادبیات فارسی هفتم فرادرس میتوانید مصدرها و صورت کلی آنها را بهخوبی بیاموزید. لینک این فیلم آموزشی را در ادامه ارائه کردهایم.
مصدر نوعی «اسم مشتق» است و بهعنوان «اسم معنی» شناخته میشود. مصدرها معمولاً با استفاده از بن ماضی فعلها و پسوند «ـَ ن» ساخته میشوند. ساختار کلی مصدرها را در کادر زیر نشان دادهایم.
بن ماضی + «ـَ ن»
برای اینکه مصدرها و ساختار آنها را بهتر یاد بگیرید، مثالهایی از مصدرهای فارسی را در جدول زیر ارائه کردهایم.
مثال مصدرهای فارسی | ||
گفتَن | دیدَن | جهیدَن |
خواستَن | برانداختَن | پرداخت کردَن |
تلفن زدَن | بازآمدَن | گول خوردَن |
البته مصدرها انواع و ساختارهای مختلفی دارند. به عبارت دیگر، اگرچه بسیاری از مصدرها با فرمول «بن ماضی + ـَ ن» ساخته میشوند اما مصدرهای دیگری نیز در زبان فارسی وجود دارند که ساختار آنها کاملاً متفاوت است.
در جدول زیر، انواع مصدرها و ساختار آنها را بهطور خلاصه مشخص کردهایم.
انواع مصدر | ساختار |
مصدر اصلی | بن ماضی + ـَ ن |
مصدر جعلی | اسم / فعل عربی / صفت + یدَن |
مصدر مرخم | بن ماضی فعل |
مصدر اصلی | بن ماضی + ـَ ن |
مصدر پیشوندی | پیشوند + بن ماضی + ـَ ن |
مصدر مرکب | فعلیار + بن ماضی + ـَ ن |
مصدر عبارت فعلی | اسم / صفت / حرف اضافه و... + بن ماضی + ـَ ن |
اسم مصدر یا حاصل مصدر |
بن ماضی + ار بن مضارع + ـ ش بن مضارع + بن مضارع و... |
تا اینجا بهطور کلی یاد گرفتید که مصدر چیست و با انواع آن نیز آشنا شدید. پیش از اینکه وارد مباحث بعدی شویم، لازم است به نکتههای زیر در مورد مصدرها توجه داشته باشید.
- در این مطلب گفتیم که مصدرها با استفاده از پسوند «ـَ ن» ساخته میشوند اما در برخی از کتابهای دستور زبان، پسوندهای «دَن یا تَن» بهعنوان پسوندهای مصدرساز معرفی شدهاند.
- برخی از مصدرها، علاوه بر پسوند مصدرساز، دارای پسوند سببیساز «اند یا انید» نیز هستند. این پسوند در انتهای بن مضارع فعل قرار میگیرد و آن را به فعل گذارا به مفعول یا گذرا به مفعول و متمم تبدیل میکند. (مانند: رساندن)
روش ساخت مصدر
در بخشهای قبلی با ساختار مصدرها آشنا شدید. در این بخش میآموزید که روش ساخت مصدر چیست و چگونه میتوان انواع مصدرها را تشکیل داد. چنانچه بخواهید از فعلها، اسمها و حتی صفتها مصدر بسازید باید به نکتههای زیر توجه کنید.
- برای ساخت مصدر اصلی ساده، لازم است بن ماضی فعل را به دست آورده و پسوند «ـَ ن» را انتهای آن قرار دهید. (خواند + ـَ ند = خواندن)
- برای ساخت مصدر اصلی مرکب، باید پسوند «ـَ ن» را به انتهای بن ماضی همکرد فعل اضافه کنید. (کوشش کرد + ـَ ن = کوشش کردن)
- برای ساخت مصدر اصلی عبارت فعلی، لازم است پسوند «ـَ ن» را در انتهای بن ماضی بخش فعلی آن قرار بدهید. (دست و پا زد + ـَ ن = دست و پا زدن)
- چنانچه بخواهید از اسم، صفت یا مصدر عربی، مصدر جعلی بسازید، باید «یدن» را انتهای آنها قرار بدهید. (آغاز + یدن = آغازیدن)
انواع مصدر
در بخش قبلی، بهطور کلی آموختید که مصدر چیست و چه مثالهایی دارد. همچنین تا حدودی با انواع مصدرها نیز آشنا شدید. در این بخش، نکتههای تکمیلی را در مورد انواع مصدرها و روش ساخت آنها میآموزید.
مصدر اصلی
«مصدرهای اصلی» مصدرهایی هستند که معمولاً با استفاده از بن ماضی فعلها و پسوند «ـَ ن» ساخته میشوند. این مصدرها دقیقاً برعکس مصدرهای جعلی هستند، زیرا ساختگی نیستند و مطابق با قاعده اصلی مصدرها، در زبان فارسی به وجود آمدهاند. در بخش بعدی همین مطلب، مصدرهای جعلی و ساختار آنها را نیز معرفی میکنیم.
اکثر مصدرهای فارسی از نوع مصدرهای اصلی به شمار میآیند. مثالهایی از مصدرهای اصلی را در جدول زیر نشان دادهایم. همچنین پسوند مصدرساز «ـَ ن» را در تمامی آنها به صورت پررنگ مشخص کردهایم.
مثال مصدر اصلی | ||
شناختَن | پریدَن | رنگ کردَن |
نواختَن | برگشتَن | ریختَن |
کمک کردَن | نشان دادَن | از سر گذراندَن |
نکته: مصدرهای اصلی میتوانند از نوع «ساده» (مانند: شناختن)، پیشوندی (مانند: برگشتن)، مرکب (مانند: نشان دادن) و عبارت فعلی (مانند: از سر گذراندن) باشند.
مصدر جعلی
«مصدر جعلی»، مصدری است که از فعلهای عربی، اسمها یا صفتها و پسوند «ـ َن» ساخته میشود. میدانیم که مصدرها در اصل با استفاده از بن ماضی و پسوند «ـَ ن» ساخته میشوند اما در مصدرهای جعلی، بهجای بن ماضی، از اسم، صفت یا فعلهای عربی استفاده میشود.
از آنجایی که ساختار این نوع از مصدرها با مصدرهای اصلی متفاوت است، آنها را «مصدر جَعلی» (به معنای ساختگی) مینامند.
ساختار مصدرهای جعلی را در کادر زیر نشان دادهایم.
اسم / صفت / فعل عربی + «ید» + ـَ ن
برای یادگیری بهتر این ساختار، در جدول زیر نمونههایی از مصدرهای جعلی را ارائه کردهایم.
مثال مصدر جعلی (ساختار) | |
رقصیدن (رقص + ید + ـَ ن) | نازیدن (ناز + ید + ـَ ن) |
طلبیدن (طلب + ید + ـَ ن) | جنگیدن (جنگ + ید + ـَ ن) |
بلعیدن (بلع + ید + ـَ ن) | فهمیدن (فهم + ید + ـَ ن) |
نکته: در برخی از کتابهای دستور زبان، به کلمههایی که با ساختار «اسم + یّت» ساخته شده باشند نیز مصدر جعلی گفته میشود، مانند «انسانیّت» و «آدمیّت». در این مطلب، این نوع از کلمهها را مصدر جعلی نمیدانیم بلکه آنها را در دسته «اسم مصدر یا حاصل مصدر» قرار میدهیم.
مصدر مرخم
«مُرَخَّم» در لغت به معنی «دُمبُریده» است و «مصدر مُرَخَّم» نیز نوعی مصدر است که «ـَ ن» از انتهای آن حذف شده باشد. این نوع از مصدرها در ظاهر شبیه به بن ماضی هستند اما بر معنای مصدری دلالت میکنند.
مثالهایی از مصدرهای مرخم را در جدول زیر نشان دادهایم. صورت کامل آنها را نیز در پرانتز مشخص کردهایم.
مثال مصدر مرخم | ||
دید (دیدن) | رفت (رفتن) | نهاد (نهادن) |
گفت (گفتن) | نشست (نشستن) | بافت (بافتن) |
آمد (آمدن) | برخاست (برخاستن) | خواست (خواستن) |
نکته: توجه داشته باشید که بن ماضی در ساختار فعلهای ماضی یا اسمها و صفتها به کار میرود اما مصدر مرخم، به عنوان یک اسم و به صورت مستقل در انواع جملهها حضور دارد.
مؤلفان برخی از کتابهای دستور زبان معتقدند مصدر مرخم در واقع نوعی بن ماضی است که معنای مصدری پیدا کرده است. همانطور که بن مضارع فعلها نیز ممکن است با معنای مصدری به کار برود، مانند «اُفت»، «خیز» و... .
اسم مصدر یا حاصل مصدر
«اسم مصدر» یا «حاصل مصدر» کلمهای است که نشانه مصدری (ـَ ن) ندارد اما بر معنای مصدری دلالت میکند. این نوع از مصدرها تنوع بالایی دارند و با ساختارهای مختلفی به وجود میآیند.
در جدول زیر، ساختار اسمهای مصدر رایج در زبان فارسی را با مثال مشخص کردهایم. با توجه به این مثالها، بهخوبی میآموزید که اسم مصدر چیست و ساختار آن چگونه است.
ساختارهای اسم مصدر یا حاصل مصدر | مثال |
بن مضارع + ـِ ش | پویش - رویش - کوشش |
بن مضارع + ـِ شت | برشت - کنشت - خورشت |
بن مضارع + «ـه» بیان حرکت | خنده - اندیشه - ناله |
بن ماضی + ار | رفتار - کردار - گفتار |
صفت + ی | زیبایی - تلخی - سرخی |
اسم + ی | مادری - استادی - شاگردی |
ضمیر + ی | مایی - منی |
بن مضارع برخی از فعلهای ساده + ان | گذران |
بن مضارع برخی از فعلهای مرکب + ان | عقدکنان - حنابندان |
اسم + ان | چراغان |
اسم عربی + «یّت» | انسانیّت - موضوعیّت |
صفت عربی + «یّت» | محکومیّت - مغلوبیّت |
بن ماضی بدون پیشوند (مصدر مرخم) | شناخت - پرداخت - رسید |
بن ماضی + و + بن ماضی (مصدر مرخم) | دیدوبازدید - آمدوشد - زدوخورد |
اسم یا کلمههای دیگر + بن ماضی | صلاحدید - چشمداشت - پیشپرداخت |
پیشوند + بن ماضی | برخورد - بازخرید |
پیشوند + بن مضارع | برانداز - فروگذار |
بن مضارع برخی از فعلها | پندار - جوش |
بن مضارع + و + بن مضارع | پرسوجو - گیرودار |
بن مضارع + ا + بن مضارع | کشاکش ـ تکاپو |
«بن ماضی + و + بن مضارع» از یک فعل | گفتوگو - جستوجو |
«بن ماضی + و + بن مضارع» از فعلهای متفاوت | ریختوپاش - خریدوفروش |
اسم + بن مضارع | سرکوب |
بن ماضی + پسوند «مان» | ساختمان |
بن مضارع + پسوند «مان» | زایمان |
اسم + بن ماضی | خوردوخوراک |
اسم + بن مضارع | مرگومیر |
دو فعل امر متفاوت | بدهبستان - بشوربپوش |
دو فعل امر یکسان | بدوبدو |
مصدرهای عربی | تعلیم - تشکیل - تأدیب |
در مورد اسمهای مصدر و ساختار آنها، لازم است به نکتههای زیر نیز توجه داشته باشید.
- اگر انتهای کلمهای «ـه» بیان حرکت قرار داشته باشد، هنگام اضافه کردن «ی» به آن، واج میانجی «گ» بین آن کلمه و «ی» قرار میگیرد. (مانند: زنده + ی = زندگی)
- از منظر ویرایش و درستنویسی، بهتر است پسوند «یّت» را به انتهای اسمها و صفتهای فارسی و غیرعربی اضافه نکنید. (مانند «خوبیّت» و «فرعونیّت»)
- در ساختار «بن مضارع + ا + بن مضارع»، بن مضارع میتواند تکراری یا از دو فعل متفاوت باشد.
- در ساختارهای «اسم + بن ماضی» و «اسم + بن مضارع» اسم و بن ماضی و مضارع از نظر معنایی به یکدیگر مرتبطاند.
- مصدرهایی که در زبان عربی به کار میروند، همگی از نوع اسم مصدر یا حاصل مصدر هستند. (مانند «تعامل»، «طبابت» و...)
انواع مصدر از نظر ساختار
مصدرها در واقع صورت صرفنشده فعلها هستند و با صرف آنها میتوان فعلهای مختلفی را تشکیل داد. از آنجایی که در زبان فارسی، چهار نوع فعل «ساده»، «پیشوندی»، «مرکب» و «عبارت فعلی» وجود دارند، مصدرها نیز مطابق با همین دستهبندی، در چهار گروه «ساده»، «پیشوندی»، «مرکب» و «عبارت فعلی» قرار میگیرند.
انواع فعلها را میتوانید با مشاهده فیلم آموزش رایگان فعل در فارسی فرادرس بهراحتی یاد بگیرید. در جدول زیر، انواع چهارگانه مصدرها را نشان دادهایم و مشخص کردهایم اجزای تشکیلدهنده انواع مصدر چیست.
نوع مصدر | ساختار | مثال |
مصدر ساده یا بسیط | بن ماضی + ـَ ن | نوشیدَن - جوشاندَن |
مصدر پیشوندی | پیشوند + بن ماضی + ـَ ن | بازشناختَن - برچیدَن |
مصدر مرکب | اسم / صفت + بن ماضی + ـَ ن | بازی کردَن - انتخاب نمودَن |
عبارت فعلی | اسم / صفت / حرف اضافه و... + بن ماضی + ـَ ن | از کار افتادَن - دست از جان شستَن |
در این مورد، لازم است به نکتههای زیر نیز دقت کنید.
- فعلهای مرکب شامل دو جزء هستند. جزء اول «فعلیار» نامیده میشود و جزء دوم «همکِرد» نام دارد. در مصدرهای مرکب، پسوند «ـَ ن» انتهای همکرد قرار میگیرد. (مثلاً: انتخاب «فعلیار» + نمودن «همکرد» = انتخاب نمودن)
- در عبارتهای فعلی نیز پسوند «ـَ ن» در انتهای بخش فعلی آنها قرار میگیرد، نه انتهای اسم، صفت، حرف اضافه و... .
انواع مصدر از نظر لازم و متعدی بودن
اگر مصدرها را براساس لازم یا متعدی بودن آنها تقسیمبندی کنیم، این کلمهها در ۳ دسته «لازم»، «متعدی» و «دووجهی» قرار میگیرند.
هر کدام از این موارد را در جدول زیر مشخص کرده و برای آنها مثالهایی نیز ارائه کردهایم.
انواع مصدر | تعریف | مثال |
مصدر لازم | فعلی که از آن مشتق میشود، لازم و ناگذر است و تنها به نهاد یا فاعل نیاز دارد. | افتادن - آمدن |
مصدر متعدی | فعلی که از آن مشتق میشود، متعدی و گذرا است و بهجز فاعل، به اجزای دیگری (مفعول، متمم و...) نیاز دارد. | کاشتن - گرفتن |
دووجهی | فعلی که از آن مشتق میشود، بهطور همزمان میتواند لازم یا متعدی باشد. | ریختن - شکستن |
در مطلب زیر از مجله فرادرس، فعلهای لازم و متعدی و انواع آنها آموزش داده شدهاند.
مثال مصدر
در بخشهای قبلی با مصدرها آشنا شدید و یاد گرفتید که انواع مصدر چیست و چه ساختاری دارد. در این بخش، مثالهایی از انواع مصدرها ارائه میشود که با توجه به آنها، کاربرد مصدرها را نیز بهخوبی میآموزید.
مثال اول برای مصدر
مصدر زیر از نوع مصدرهای اصلی ساده است که با استفاده از بن ماضی «سپرد» و پسوند «ـَ ن» ساخته شده است. همچنین نوعی مصدر متعدی نیز به شمار میآید.
سپردَن
سپرد + ـَ ن
مثال دوم برای مصدر
مصدر زیر از نوع مصدرهای جعلی و لازم است که از صفت «خشک» و پسوندهای «ید» و «ـَ ن» تشکیل شده است.
خشکیدَن
خشک + ید + ـَ ن
مثال سوم برای مصدر
مثال زیر نیز نوعی مصدر اصلی ساده و متعدی است که از بن ماضی «خرید» و پسوند «ـَ ن» به دست آمده است.
خریدَن
خرید + ـَ ن
مثال چهارم برای مصدر
پیشوند «باز»، بن ماضی «شناخت» و پسوند «ـَ ن»، مصدر زیر را تشکیل دادهاند. مصدر زیر در واقع برای ساخت فعلهای پیشوندی و متعدی «بازشناختم، بازشناختی، بازشناخت و...» به کار میرود.
بازشناختَن
باز + شناخت + ـَ ن
مثال پنجم برای مصدر
اجزای تشکیلدهنده مثال زیر عبارتند از: پیشوند «بر»، بن ماضی «شمرد» و پسوند «ـَ ن». مصدر زیر برای ساخت فعلهای پیشوندی «برشمردم، برشمردی، برشمرد و...» به کار میرود.
برشمردن
بر + شمرد + ـَ ن
مثال ششم برای مصدر
مصدر «هزینه کردن» از اسم «هزینه»، بن ماضی «کرد» و پسوند «ـَ ن» تشکیل شده است. از این مصدر برای صرف فعلهای مرکب «هزینه کردم، هزینه کردی، هزینه کرد و...» استفاده میشود.
هزینه کردَن
هزینه + کرد + ـَ ن
مثال هفتم برای مصدر
حرف «به»، کلمه «فروش»، بن ماضی «رساند» و پسوند «ـَ ن»، مصدر متعدی زیر را تشکیل دادهاند. این مصدر در ساختار عبارتهای فعلی «به فروش رساندم، به فروش رساندی، به فروش رساند و...» به کار میرود.
به فروش رساندَن
به + فروش + رسان + ـَ ن
البته در مثال بالا، «رساند» نیز از بن مضارع «رس» و پسوند سببیساز «اند» ساخته شده است.
مثال هشتم برای مصدر
مثال زیر از نوع مصدرهای مرخم است. صورت کامل این مصدر به صورت «بازدیدن» بوده است. توجه داشته باشید که این مصدر از پیشوند «باز» و بن ماضی «دید» تشکیل شده است.
بازدید
باز + دید
مثال نهم برای مصدر
از ترکیب صفت «آزاده» با پسوند «ی»، اسم مصدر زیر ساخته شده است. از آنجایی که انتهای کلمه «آزاده»، «های بیان حرکت» وجود دارد، هنگام اضافه شدن «ی» به این کلمه، بین آنها واج میانجی «گ» قرار گرفته است.
آزادگی
آزاده + ی
مثال دهم برای مصدر
«جُستار» نیز نوعی اسم مصدر یا حاصل مصدر است که از بن ماضی «جُست» و پسوند «ار» تشکیل شده است.
جُستار
جُست + ار
جنانچه بخواهید به مثالهای بیشتری از مصدرهای فارسی دسترسی داشته باشید، توصیه میکنیم به فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس مراجعه کنید.
یادگیری صرف مصدرها با آموزش های فرادرس
اگرچه در کتابهای دستور زبان، مصدرها بهعنوان نوعی اسم معرفی شدهاند و معمولاً در دسته کلمههای مشتق قرار گرفتهاند اما توجه داشته باشید که مصدرها در حقیقت برای صرف و ساخت فعلها به کار میروند.
به عبارت دیگر، مصدرها صورت صرفنشده فعلها هستند که معنای اصلی آنها را نشان میدهند.
برای صرف کردن مصدرها و ساخت فعلهای مختلف، در قدم اول لازم است پسوند «ـَ ن» را از انتهای فعل حذف کنید و سپس شناسهها و همچنین پیشوندهای آن را اضافه کنید.
برای اینکه بیاموزید روش صرف مصدر چیست و چگونه میتوان فعلهای مختلف را با استفاده از مصدرها صرف کرد، پیشنهاد میکنیم به فیلمهای آموزشی زیر در فرادرس مراجعه کنید.
- فیلم آموزش رایگان فعل در فارسی فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس
- فیلم آموزش درس فارسی پایه هشتم فرادرس
- فیلم آموزش فارسی پایه نهم فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس
اگر میخواهید علاوهبر فعلها، با موضوعات و مباحث دیگر دستور زبان فارسی نیز آشنا شوید، مشاهده مجموعه فیلمهای آموزشی زیر در فرادرس حتماً برایتان مفید خواهد بود.
روش تشخیص مصدر
اکنون که یاد گرفتید مصدر چیست و با انواع آنها نیز آشنا شدید، لازم است روش تشخیص مصدرها را نیز بیاموزید. در ادامه، نکتههایی را ارائه کردهایم که با توجه به آنها میتوانید مصدرها را بهآسانی از سایر انواع کلمهها تشخیص دهید.
- روش تشخیص مصدرهای ساده یا بسیط این است که پسوند «ـَ ن» را از انتهای آنها حذف کنید. اگر آنچه باقی ماند، بن ماضی بود، میتوانید مطمئن باشید که کلمه مورد نظر نوعی مصدر، آن هم از نوع ساده است. (بافتَن ← بافت)
- در مصدرهای پیشوندی، با حذف پسوند «ـَ ن»، یک پیشوند و بن ماضی فعل باقی میماند. (فراخواندَن ← فراخواند)
- در مصدرهای مرکب و مصدرهای عبارت فعلی، اگر پسوند «ـَ ن» را از انتهای همکرد و بخش فعلی حذف کنید، تنها بخشهای غیرفعلی و بن ماضی همکرد باقی میمانند. (فریب دادَن ← فریب داد - دست از جان شستَن ← دست از جان شست)
- برای تشخیص مصدر مرخم، تنها لازم است به انتهای آن، پسوند «ـَ ن» را اضافه کنید. اگر نتیجه آن معنادار بود، قطعاً آن کلمه مصدر مرخم است. (رسید ← رسیدَن)
- در مصدرهای جعلی، اگر پسوندهای «یدن» را از انتهای آنها حذف کنید، آنچه باقی میماند، اسم، صفت یا نوعی مصدر عربی است. (تُندیدَن «به معنی اعتراض کردن» ← تُند)
- اسمهای مصدر و حاصل مصدر تنوع بالایی دارند. چنانچه با کلمهای مواجه شدید که معنای مصدری داشت و دارای یکی از ساختارهای اسمهای مصدر بود، میتوانید مطمئن باشید که کلمه مورد نظر، اسم مصدر یا حاصل مصدر است. (روش - زدوخورد)
سؤالات متداول
تا اینجا یاد گرفتید که مصدر چیست و چه انواعی دارد. با وجود این، ممکن است همچنان سؤالهایی در مورد این مبحث در ذهن داشته باشید. در این بخش، به سراغ همین سؤالات میرویم و به آنها پاسخ میدهیم.
چه فعلهایی دارای مصدر هستند؟
تمامی فعلها، اعم از ساده، پیشوندی، مرکب و عبارت فعلی، دارای پسوند هستند.
اسم مصدر و حاصل مصدر چه تفاوتی با هم دارند؟
تفاوتی بین اسم مصدر و حاصل مصدر وجود ندارد و هر دوی آنها به یک معنی هستند.
مصدر و اسم مصدر چه تفاوتی با هم دارند؟
تفاوت مصدر و اسم مصدر به ساختار آنها مربوط میشود. مصدرها معمولاً از «بن ماضی + ـَ ن» تشکیل میشوند اما ساختار اسمهای مصدر متفاوت است. انواع ساختار اسمهای مصدر را در دومین بخش از همین مطلب بهطور مفصل بررسی کردهایم.
تمرین مصدر
در بخشهای قبلی به این سؤال پاسخ دادیم که مصدر چیست و چه ساختاری دارد. همچنین انواع آن را نیز بررسی کردیم. اکنون که بهطور کامل با این مبحث آشنا شدهاید، میتوانید با پاسخگویی به تمرینهای این بخش، سطح یادگیری خود را بسنجید.
در بخش حاضر، ۱۰ سؤال چهارگزینهای را با پاسخ تشریحی ارائه کردهایم. برای پاسخگویی به سؤالها، ابتدا صورت هر سؤال را مطالعه کرده و سپس گزینه درست را علامت بزنید. با کلیک روی گزینه «مشاهده جواب»، پاسخ درست هر کدام از سؤالها مشخص میشود.
در صورتی که بخواهید جواب تشریحی سؤالها را مشاهده کنید، فقط لازم است روی گزینه «شرح پاسخ» کلیک کنید.
بعد از اینکه به همه سؤالها پاسخ دادید، گزینه «دریافت نتیجه آزمون» را مشاهده خواهید کرد. با کلیک روی آن، تعداد امتیازهایتان در این آزمون نشان داده میشود.
۱- در کدام گزینه از مصدر استفاده شده است؟
صبر از وصال یار من برگشتن از دلدار من
گرچه نباشد کار من هم کار از آنم میرود (سعدی)
شب تا سحر مینغنوم و اندرز کس مینشنوم
وین ره نه قاصد میروم کز کف عنانم میرود (سعدی)
بازآی و بر چشمم نشین ای دلستان نازنین
کآشوب و فریاد از زمین بر آسمانم میرود (سعدی)
محمل بدار ای ساروان تندی مکن با کاروان
کز عشق آن سرو روان گویی روانم میرود (سعدی)
در گزینه اول از مصدر پیشوندی «برگشتن» استفاده شده است.
۲- نوع مصدرهای زیر را مشخص کنید.
جلوه کردن - پوسیدن - پوشیدن
مصدر ساده - مصدر متعدی - مصدر ساده
مصدر مرکب - مصدر لازم - مصدر ساده
مصدر مرکب - مصدر پیشوندی - مصدر لازم
مصدر اصلی - مصدر مرخم - اسم مصدر
در ادامه، نوع هر کدام از مصدرها را مشخص کردهایم.
- جلوه کردن: مصدر مرکب، مصدر لازم
- پوسیدن: مصدر ساده، مصدر لازم
- پوشیدن: مصدر ساده، مصدر متعدی
۳- در همه گزینهها از مصدر جعلی استفاده شده است، بهجز...
طلبیدن مغفرت از خداوند
رقصیدن برگهای پاییزی با نسیم
شنیدن صدای جاری شدن آب
جنگیدن با پیشامدهای ناگوار زندگی
مصدرهای جعلی سایر گزینهها عبارتند از:
- گزینه اول: طلبیدن
- گزینه دوم: رقصیدن
- گزینه چهارم: جنگیدن
در گزینه سوم، «شنیدن» و «شدن» هر دو مصدر اصلی به شمار میآیند.
۴- کدام گزینه در مورد مصدرها و ساختار آنها نادرست است؟
انواع فعلها از مصدرها مشتق میشوند.
مصدرها اسم معنی به شمار میآیند.
مصدرها نوعی اسم مشتق و وندی محسوب میشوند.
مصدرها فقط از بن ماضی فعلهای متعدی ساخته میشوند.
مصدرها هم از بن ماضی فعلهای لازم و هم از بن ماضی فعلهای متعدی ساخته میشوند.
۵- اسمهای مصدر را از میان مصدرهای زیر مشخص کنید.
سخن گفتن - خوانش - گفتوشنید - بازخواست
سخن گفتن - بازخواست
خوانش - سخن گفتن
گفتوشنید - خوانش
بازخواست - گفتوشنید
۶- انواع مصدرها را بهترتیب در متن زیر مشخص کنید.
با فرارسیدن شب، شهر در آرامش فرو رفته بود. صدایی از کسی برنمیآمد و کوچکترین هیاهویی به گوش نمیرسید. تا چند ساعت بعد و با طلوع کردن خورشید، روشنایی به شهر بازمیگشت.
مصدر پیشوندی - مصدر مرخم - مصدر لازم
مصدر لازم - اسم مصدر - مصدر مرکب
مصدر متعدی - مصدر لازم - حاصل مصدر
مصدر مرخم - مصدر پیشوندی - مصدر لازم
۷- کدام گزینه از ساختار «اسم + ید + ـَ ن» تشکیل شده است؟
خشکیدن
جوشاندن
رهاندن
دواندن
۸- ساختار کدام اسم مصدر بهدرستی نشان داده شده است؟
جستوخیز: بن مضارع + بن مضارع
کوشش: بن مضارع + ـِ ش
نوازش: بن ماضی + ـِ ش
بخوربخور: فعل مضارع + فعل مضارع
۹- کدام گزینه در مورد مصدرهای زیر درست است؟
گفتار - جستوجو کردن - شکستن
اولی و سومی از نوع اسم مصدر هستند.
دومی اسم مصدر است و با ساختار «بنماضی + و + بن مضارع» به دست آمده است.
دومی و سومی مصدر لازم هستند.
اولی اسم مصدر است و سومی مصدر دووجهی به شمار میآید.
۱۰ ساختار اسم مصدر «پیمایش» در کدام گزینه آمده است؟
بن مضارع + پسوند
بن ماضی + پسوند
بن فعل + میانوند
صفت + میانوند + پسوند
جمع بندی
اینکه مصدر چیست و انواع آن کداماند، موضوع محوری این مطلب از مجله فرادرس به شمار میآید. در مطلب پیش رو، ابتدا مصدرها و ساختار آنها را توضیح دادیم. سپس انواع مصدرهای فارسی را با مثال معرفی کردیم. در بخش بعدی، توضیح دادیم که چطور میتوان از کلمههای دیگر مصدر ساخت. سپس نشان دادیم که چگونه میتوان مصدرها را بهراحتی از سایر اجزای جمله تشخیص داد. در بخش انتهایی این مطلب، سؤالها و تمرینهایی را برای یادگیری بهتر مصدرها ارائه کردیم.
عالی
عالی بود ممنون