مصدر چیست؟ — زبان فارسی به زبان ساده و با مثال

در آموزش‌های پیشین مجله فرادرس، به معرفی برخی از مباحث دستور زبان فارسی از قبیل نهاد و گزاره، ضمیر، فاعل، مفعول، قید، مسند و مسندالیه، شبه‌جمله و مضاف و مضاف الیه پرداختیم. در این آموزش با مصدر و انوع آن آشنا می‌شویم.

مصدر چیست؟

«مصدر» در لغت به معنی محل صدور و اصل و منشأ است و در دستور زبان فارسی، به طور سنتی، به کلمه‌ای گفته می‌شود که آخر آن «تَن» یا «دَن» باشد به شرط آنکه هرگاه نون را از آخر آن حذف کنند بن ماضی شود، مثل گفتن، رفتن، زدن. البته در ادامه خواهیم دید که مصدر‌ ساخت‌ها و انواع گوناگونی دارد. مصدر واژه‌ای است که بدون مشخص کردن زمان و شخص، مفهوم اصلی فعل را بیان می‌کند. در آموزش‌های پیشین مجله فرادرس دیدیم که فعل زمان و شخص دارد و به این دلیل است که مصدر فعل محسوب نمی‌شود و آن را یکی از انواع اسم شمرده‌اند.

ساخت مصدر

مصدر‌ معمولاً از بن ماضی فعل و پسوند ـَ ن ساخته می‌شود. برای مثال، «آمدن» که از بن ماضی «آمد» به اضافه «ـَ ن» ساخته می‌شود. مصدر‌‌ شکل‌های دیگری نیز دارد که در ادامه به آن‌ها خواهیم پرداخت.

مصدر جعلی چیست؟

وقتی از کلمه‌ای مانند اسم (یا مصدر زبان عربی) فعلی ساخته شود، مصدر آن مفل را مصدر جعلی می‌نامیم. در این صورت، این اسم (یا مصدر زبان عربی) به عنوان بن مضارع به کار رفته و بن ماضی آن با اضافه کردن «ـ ید» و مصدر آن با اضافه کردن «ـَ ن» به بن ماضی حاصل می‌شود. مثلاً جنگیدن (جنگ + ـ ید + ـَ ن).

مصدر مرخم چیست؟

گاهی بعضی فعل‌ها هستند که بن ماضی آن‌ها همان معنی مصدر‌‌ یا اسم مصدر را دارد و در دستور زبان به مصدر مُرَخَّم یا بریده مصدر معروف است. دلیل این نامگذاری آن است که این کلمات در اصل مصدر بوده‌اند و «ن» علامت مصدر آن‌ها حذف شده است.

مثلاً می‌دانیم که مصدر مربوط به بن ماضی «دید» کلمه «دیدن» است. خود کلمه «دید» معنی مصدری دارد و مصدر مرخم است. احتمالاً ترکیب «دید و بازدید» را شنیده‌اید که به معنی همان «دیدن و بازدیدن» است.

البته بهتر است مصدر مرخم را یک بن ماضی بدانیم که مفهوم مصدر نیز پیدا کرده است، چراکه بن مضارع نیز گاهی این مفهوم را می‌رساند، مانند جوش، سوز و... .

اسم مصدر چیست؟

گاهی اسم‌هایی در زبان فارسی وجود دارد که نشانه ظاهری مصدر را که بیان کردیم ندارند، اما معنی و مفهوم مصدر را دارند. به این اسم‌ها اسم مصدر یا حاصل مصدر می‌گویند. دیدار (دیدن)، خنده (خندیدن)، دانش (دانستن) و... از این دست هستند.

انواع اسم مصدر

انواع اسم مصدر‌‌ و مثال‌های آن در ادامه بیان شده‌اند:

1. بن مضارع + ـِ ش: افزایش، آموزش، پرورش، کاوش، تراوش.
2. بن مضارع + ـِ شت: خورشت، کنشت.
3. بن ماضی + ار: رفتار، گفتار، کشتار.
4. بن مضارع + ه: مویه، خنده، گریه، بوسه.
5. صفت (گاهی اسم) + ی (گی): نزدیکی، تاریکی، شاگردی، مادری، منی، مایی، رانندگی، ورزیدگی.
6. بن مضارع برخی از فعل‌های مرکب + ان:‌ آشتی‌کنان، گذران، چراغان.
7. اسم یا صفت عربی + یت: مرکزیت، فعالیت، انسانیت، آدمیت.
8. بن ماضی به تنهایی یا همراه کلمه دیگر: ساخت، پیشرفت، رفت‌وآمد، بازخرید.
9. بن مضارع یک فعل یا دو فعل جداگانه: پندار، تکاپو، فروگذار.
10. بن ماضی یک فعل + بن مضارع همان فعل: جست‌وجو، گفت‌وگو، سوخت‌وسوز.
11. بن ماضی یا مضارع+ ان: ساختمان، زایمان، سازمان.
12. تکرار ساخت امر یک فعل یا ترکیب ساخت امر دو فعل جداگانه: بزن‌بزن، بزن‌بکوب (بزن‌وبکوب)، بگیرببند (بگیروببند).

معرفی فیلم آموزش فارسی پایه هشتم فرادرس

یکی از آموزش‌های دوره متوسطه فرادرس، فیلم آموزش فارسی پایه هشتم است که همه ۱۷ درس را پوشش می‌دهد و در ۷ ساعت و ۱۰ دقیقه تدوین شده است. در این آموزش، با آرایه های ادبی از قبیل تشبیه، واج‌آرایی، کنایه، جناس، قالب‌های شعر فارسی، ادبیات تعلیمی و... با مثال‌های متنوع آشنا می‌شوید. همچنین در بخش دانش‌های زبانی، نکات فراوانی را درباره اجزای جمله، گروه‌های اسمی و انواع وابسته‌های پیشین و پسین یاد می‌گیرید. علاوه بر این، با داستان‌هایی از زندگی شاعران و نویسندگان آشنا می‌شوید و ابیات و اصطلاحات مهم شعرها را به سادگی فرا می‌گیرید.

• برای مشاهده فیلم آموزش فارسی پایه هشتم + اینجا کلیک کنید.

معرفی فیلم آموزش فارسی پایه نهم فرادرس

این آموزش در ۶ درس تدوین شده و مدت زمان آن ۸ ساعت و ۲۳ دقیقه است. در این آموزش سعی شده که کتاب فارسی پایه نهم را از سه دیدگاه واژه‌شناسی، آرایه های ادبی و دستور زبان فارسی بررسی شود. یکی از ویژگی‌های این آموزش، این است که با سطحی ساده آغاز شده و به مرور، سطح آن پیشرفته می‌شود، به گونه‌ای که دانش‌آموز با همراهی درس به آسانی می‌تواند با واژه‌شناسی، آرایه های ادبی و دستور زبان فارسی ارتباط برقرار کرده و مفاهیم آن‌ها را درک کند.

• برای مشاهده فیلم آموزش فارسی پایه نهم + اینجا کلیک کنید

سوالات رایج درباره مصدر در زبان فارسی

در این بخش به برخی از سوالات پر تکرار مربوط به مبحث مصدر در زبان فارسی به اختصار پاسخ می‌دهیم.

مصدر چیست؟

مصدر واژه‌ای است که بدون مشخص کردن زمان و شخص، مفهوم اصلی فعل را بیان می‌کند.

مصدر چگونه ساخته می‌شود؟

مصدر‌ معمولاً از بن ماضی فعل و پسوند ـَ ن ساخته می‌شود. برای مثال، «آمدن» که از بن ماضی «آمد» به اضافه «ـَ ن» ساخته می‌شود.

تمرین مربوط به مصدر در زبان فارسی

برای ارزیابی عملکرد خود در رابطه با «مصدر چیست ؟ — زبان فارسی به زبان ساده و با مثال»، می‌توانید از تمرین‌هایی که در ادامه در اختیار شما قرار گرفته است استفاده کنیدتمرین شامل ۷ سؤال است و پس از پاسخ دادن به تمامی پرسش‌ها و ظاهر شدن دکمه «دریافت نتیجه آزمون»، می‌توانید نمره عملکردتان را مشاهده کنید و جواب‌های درست و نادرست را نیز ببینید. پاسخ سؤالات نیز بعد از هر آزمون آمده است.

جمع‌بندی

در این مطلب از مجله فرادرس درباره مصدر در زبان فارسی مطالبی آموختیم. یاد گرفتیم که مصدر واژه‌ای است که بدون مشخص کردن زمان و شخص، مفهوم اصلی فعل را بیان می‌کند. همچنین فهمیدیم که برای ساخت مصدر معمولا از معمولاً از بن ماضی فعل و پسوند ـَ ن استفاده می‌شود. و درباره اسم مصدر فهمیدیم که گاهی اسم‌هایی در زبان فارسی وجود دارد که نشانه ظاهری مصدر را که بیان کردیم ندارند، اما معنی و مفهوم مصدر را دارند. به این اسم‌ها اسم مصدر یا حاصل مصدر می‌گویند.